DYDAKTYKA JAKO NAUKA Słowo dydaktyka pochodzi od

DYDAKTYKA JAKO NAUKA
Słowo dydaktyka pochodzi od greckiego didasco – uczę kogoś, czyli nauczam, didascalos –
nauczyciel, didacticos – pouczający. Dydaktyka zajmuje się wykrywaniem i ustalaniem
prawidłowości procesu nauczania – uczenia się. Te dwa rodzaje czynności, gdy są wzajemnie
powiązane, tworzą zintegrowana całość stanowiącą proces kształcenia – planowy,
systematyczny i zamierzony. Dydaktyka tworzy pewien system, na który składają się zasady
organizacyjne tego procesu a także cele, treści, metody, środki nauczania – uczenia się,
tworzące spójną wewnętrznie strukturę, podporządkowaną realizacji założonych celów
kształcenia. Do dydaktyki należy wszystko, co wiąże się z nauczaniem i uczeniem się, czyli
• istota nauczania (co to znaczy uczyć?)
• cel nauczania (po co uczyć?)
• odbiorca nauczania (kogo uczyć?)
• materiał nauczania (czego uczyć?)
• czynniki nauczania (czyli kto i gdzie ma uczyć?)
• sposób nauczania (jak uczyć?)
Według przedstawiciela dydaktyki tradycyjnej Jana Fryderyka Herbarta dydaktyka jest sztuką
nauczania, czyli główny nacisk położony jest na osobie nauczyciela.
Herbart był zdania, iż przedmiotem zainteresowania dydaktyków powinny być czynności
podejmowane przez nauczyciela w szkole oraz ich szczegółowa analiza. Dzięki jego
działaniom dydaktyka była traktowana jako teoria nauczania wychowującego, co oznaczało,
że wychowania nie można oddzielić od nauczania, że wola i charakter rozwijają się
równocześnie z rozumem. Najwyższym celem wychowania było kształcenie u ludzi silnych
i moralnych charakterów, gdyż tacy ludzie kierują się w postępowaniu ideami moralnymi,
które określają ideał osobowości i zasadniczy cel życia człowieka. Ukształtowaniu charakteru
służy karność i ściśle z nią związane nauczanie. Herbart uznał nauczanie za podstawowy
środek służący kształceniu charakteru, a efektywność nauczania uzależnił od racjonalnego
rozłożenia treści, którą uczniowie mają sobie przyswoić. Herbart przyporządkował każdemu
stopniowi przyswajania (zgłębianie spoczywające, zgłębianie postępujące, ogarnianie
spoczywające, ogarnianie postępujące) odpowiedni stopień nauczania: jasność, kojarzenie,
system i metoda. Szkołę tradycyjną cechowało: współzawodnictwo, przekaz wiedzy przez
nauczyciela, pasywna postawa uczniów, brak wpływu uczniów na treści nauczania, słaby nacisk
na samorzutną twórczość uczniów, uczenie pamięciowe, stopnie jako forma zachęcania do nauki.
Według przedstawiciela dydaktyki progresywnej Johna Dewey’a dydaktyka jest sztuką
uczenia się, czyli cały proces kształcenia skupiony jest na osobie ucznia.
Dewey uważał, że celem dydaktyki jest analiza czynności zachodzących w trakcie procesu
uczenia się, a samo nauczanie stanowi jedynie funkcję uczenia się. Główny akcent położył na
rozwój aktywności uczniów, przejawiającej się w różnego rodzaju zajęciach praktycznych.
Głównym zadaniem szkoły jest pobudzanie rozwoju wrodzonych zdolności uczniów, a nauka
szkolna to jedynie narzędzie zdobywania przez nich bogatego i różnorodnego doświadczenia.
Dewey podkreślał, że zajęcia praktyczne nie mają zastąpić studiowania książek, że ich
podstawowa funkcja sprowadza się do nauczenia uczniów samodzielnej pracy, do korzystania
w pełni z doświadczeń pozaszkolnych oraz do zdobywania wiedzy w drodze samodzielnego
wysiłku umysłowego. Według Dewey'a poznanie i wiedza stanowią narzędzia, którymi
człowiek posługuje się w pokonywaniu trudności i rozwiązywaniu problemów. Szkołę
progresywną charakteryzuje: współpraca, samodzielne zdobywanie wiedzy przez uczniów oraz
ich aktywność, uczenie poprzez rozwiązywanie problemów, rola nauczyciela jako obserwatora,
niezbyt częsta kontrola wyników, indywidualizacja treści oraz tempa nauki.
DYDAKTYKA MATEMATYKI JAKO NAUKA
O PROCESIE NAUCZANIA - UCZENIA SIĘ MATEMATYKI
Dydaktyka matematyki jako dydaktyka szczegółowa jest nauką, której przedmiotem badań
są zagadnienia związane z procesem nauczania – uczenia się matematyki. Dotyczy ona
zarówno treści, metod i środków poglądowych, jak i procesów psychicznych i aktywności
matematycznych związanych z tworzeniem i kształtowaniem się pojęć matematycznych,
typów rozumowań towarzyszących dowodzeniu twierdzeń czy rozwiązywaniu zadań.
Dydaktyka matematyki oprócz badania problemów metodycznych, gdzie szuka odpowiedzi
na pytania jak uczyć, jakie stosować metody nauczania, jakie środki dydaktyczne
wykorzystać, zajmuje się problemami teoretycznymi poszukującymi prawidłowości uczenia
się matematyki oraz rozstrzygnięciami problemów, dlaczego uczyć, kogo i czego uczyć.
Główne zadania nauczania matematyki to
• opanowanie przez ucznia podstawowych wiadomości z matematyki,
• wyrobienie umiejętności posługiwania się metodami matematycznymi i zastosowania
matematyki w różnych dziedzinach,
• kształcenie logicznego myślenia i umiejętności ścisłego wyrażania myśli przy użyciu
pojęć i symboli matematycznych.
Przy określaniu terminu "podstawowe wiadomości z matematyki" można brać pod uwagę np.
• kryterium naukowe – zależne od poziomu rozwoju matematyki, a więc zmienne w czasie,
• kryterium użyteczności – zależne od rozwoju różnych dziedzin wykorzystujących
matematykę (informatyka, fizyka, biotechnologia itp.) też zmiennych w czasie,
• kryterium elementarnego charakteru matematyki – gdzie każde pojęcie matematyczne
może zostać wyabstrahowane z naturalnej matematyzacji znanych uczniowi stosunków
rzeczywistych,
• kryterium optymalnej organizacji materiału nauczania – wprowadzenie niektórych pojęć
daje uczniowi możliwość zrozumienia całej konstrukcji matematyki szkolnej.
W nauczaniu matematyki należy zwrócić uwagę na psychiczne i psychologiczne podłoże
myślenia matematycznego, sposób uczenia się matematyki przez ucznia, motywacje uczenia
się, metody i kryteria oceny wyników nauczania, różne formy pracy ucznia, rozwój
aktywności matematycznej ucznia, wykorzystanie środków technicznych i informatycznych.
Nauczyciel matematyki powinien być dobrze przygotowany pod względem
• rzeczowym – znać treści nauczania i strukturę tych treści,
• pedagogicznym i społecznym – organizować proces nauczania zgodnie z celami
nauczania, z zasadami psychologicznymi i znajomością możliwości swoich uczniów,
• konstruktywnym – planować i stosować w praktyce nauczania dojrzałych zawodowo
decyzji uwzględniających matematyczne, psychologiczne i pedagogiczne czynniki.
Stąd tak zwane 10 przykazań nauczyciela
1. być zainteresowanym swoim przedmiotem
2. znać swój przedmiot
3. wiedzieć, jak się uczyć (najlepszy sposób na nauczanie, to odkrycie tego samemu)
4. starać się czytać w twarzach uczniów, dostrzegać ich oczekiwania i trudności, umieć się
postawić na miejscu ucznia
5. przekazywać uczniom nie tylko wiadomości, ale również umiejętności, postawy myślowe,
nawyk pracy metodycznej
6. uczyć uczniów odgadywania
7. uczyć uczniów udowadniania
8. dostrzegać te cechy zadania, które mogą być użyteczne przy rozwiązywaniu innych zadań
oraz starać się stosować w danej konkretnej sytuacji metodę ogólną
9. nie ujawniać od razu całego sekretu, czyli pozwolić uczniom na jego odgadnięcie zanim
zostanie ujawniony oraz na samodzielne odnalezienie takiej jego części, na ile jest to
możliwe
10. sugerować nie narzucając swojego zdania.