Europa Materiał opracowany na podstawie Raportu

Europa
Materiał opracowany na podstawie Raportu 2006. O naprawie sytuacji mieszkaniowej.
Kraje europejskie rozwiązują problemy mieszkaniowe dzięki różnym formom budownictwa
społecznego. Początkowo w dużej mierze było to budownictwo czynszowe, które obecnie
ulega zmianie na własnościowe przez sprzedaż lokatorom, choć w wielu krajach od początku
było to budownictwo własnościowe. Forma własności w mieszkalnictwie była zależna raczej
od tradycji niż od zamożności społeczeństwa - w Hiszpanii i Irlandii nie należących do
najbogatszych około 80 % mieszkań jest własnościowych, a w Niemczech i Szwecji
uważanych za kraje zamożne - jedynie około 40 %. Udział mieszkalnictwa w PKB często
przekracza 5 %, lecz sama pomoc publiczna w tej dziedzinie (świadczona w różnej formie)
często przekracza 2 % PKB (w Wielkiej Brytanii pod koniec lat 90. - 2,6 %, Szwecja - 2,7 %).
Poniżej podano nieco informacji o rozwiązaniach stosowanych w poszczególnych krajach
Starej Unii.
Austria
Około 60 % mieszkań powstałych po roku 1945 zbudowano z udziałem subwencji
państwowych, a w przypadku mieszkań wielorodzinnych procent ten sięga 75. W ostatnich
latach aż 80 % nowo budowanych domów korzysta z subwencji państwowych, subwencjami
jest też wspierane 20 % remontów.
Belgia
Do finansowania społecznego budownictwa czynszowego powołano dwie spółki o zasięgu
krajowym: Krajową Spółkę Mieszkaniową - SNL i Krajową Spółkę Małej Posiadłości
Wiejskiej - SNT, które finansowały belgijskie tbs-y, a do rozwiązywania problemów
architektonicznych, prawnych, ekonomicznych, socjologicznych itp. powołano w roku 1956
Krajowy Instytut Mieszkaniowy.
Dania
Duńczycy wydają na mieszkania 30 % swych dochodów przy średniej unijnej nie
przekraczającej 20 %. Obecnie kluczowym elementem duńskiej polityki mieszkaniowej są
TBS-y , do których dostęp nie jest ograniczony żadnym kryterium dochodowym. Społeczne
budownictwo czynszowe korzysta z subwencji, a społeczne budownictwo
własnościowe - z ulg podatkowych. Specyficzną formą jest budowa mieszkań dla młodych
ludzi, subsydiowana nawet w 45 %. Połowa najemców mieszkań czynszowych otrzymuje
dodatki mieszkaniowe na częściowe pokrycie kosztów czynszu. Osobliwością jest to, że
dodatki mieszkaniowe są dodatkowo wypłacane również mieszkańcom spółdzielni, a nawet
właścicielom własnych domków.
Finlandia
W latach 80 Finlandia buduje rocznie ponad 10 mieszkań na 1000 osób, przy czym 40%
powstaje przy wsparciu subwencjami państwowymi. W latach 90. podjęto program walki z
bezrobociem poprzez intensyfikację działalności budowlanej (głównie remontowej). Obecnie
państwo wspiera budownictwo poprzez niskooprocentowane kredyty i gwarancje dla
inwestorów prywatnych.
Francja
W celu rozwiązania problemów mieszkaniowych w 1953 roku wprowadzono powszechny
podatek dla pracodawców tzw. "Udział pracodawców w wysiłku budowania". W ramach tego
podatku wszystkie przedsiębiorstwa zatrudniające powyżej 10 pracowników (z wyjątkiem
rolniczych) płacą na cele mieszkaniowe 1 % sumy wynagrodzeń. Dzięki temu podatkowi aż
80 % budowanych mieszkań korzystało z pomocy publicznej. Społeczne budownictwo
czynszowe jest budowane i zarządzane przez działającą na zasadzie non-profit organizację
"Mieszkania o Umiarkowanych Czynszach" - HLM. HLM-y są to przede wszystkim spółki
akcyjnie i zakłady publiczne powiązane z gminami oraz rzadko spółdzielnie. Finansowanie
polega na kredytach, których udziela Kasa Depozytów Konsygnacji (CDC) dysponująca
wkładami z systemu oszczędzania za pośrednictwem książeczek mieszkaniowych. W roku
1965 powstały kasy mieszkaniowe i zaczął funkcjonować system finansowania z
wykorzystaniem depozytów prywatnych. W szczytowym okresie aż 82,8 %
nowobudowanych mieszkań powstawało przy użyciu środków publicznych. Od 1976
wprowadzono system dodatków mieszkaniowych na pokrycie kosztów eksploatacji, a od
1995 - specjalne kredyty na pomoc w wykupie mieszkań na własność. W roku 2000 powstaje
ustawa nakazująca gminom posiadanie w swych zasobach 20 % mieszkań społecznych.
Grecja
Ze względu na warunki klimatyczne (brak mrozów) i warunki posadowienia (podłoże
skaliste) budownictwo mieszkaniowe jest w Grecji tanie. Ponadto tradycja i potrzeby
turystyczne sprawiły, że ludność od lat lokuje swe oszczędności w nieruchomościach. Grecja
w latach 70. i 80. osiągnęła rekordowy wynik 17 mieszkań na 1000 mieszkańców, głównie
dzięki bezpośredniemu zaangażowaniu w budownictwo indywidualnych inwestorów - 75 %
zasobów mieszkaniowych w Grecji jest własnościowe. Grecja jest jedynym krajem, w którym
nie istnieje społeczne budownictwo czynszowe.
Hiszpania
W końcu lat 90. w Hiszpania budowała ponad 10 mieszkań na 1000 mieszkańców, przy czym
85 % zasobów jest własnościowe. Pomoc publiczna skierowana jest na rozwój budownictwa
własnościowego, określanego w Hiszpanii jako VPO - Viviendas de Proteccion Oficial
(mieszkania urzędowo chronione), które pełni rolę podobną do roli społecznego budownictwa
czynszowego w innych krajach. W szczytowym roku tego budownictwa, tj. w roku 1983,
udział tego budownictwa wyniósł 60 % ogółu nowo budowanych mieszkań. Od roku 1987
polityka mieszkaniowa została zdecentralizowana i przekazana w ręce wspólnot
autonomicznych (prowadzą na swym terenie politykę mieszkaniową wypłacając dodatki
mieszkaniowe) i gmin.
Holandia
Od 1965 r. rozwijano towarzystwa budownictwa społecznego - Woningcorporties. Były one
centralnie finansowane ze źródeł państwowych, lecz prowadziły inwestycje na zasadach
rynkowych. Były niezwykle skuteczne i pod koniec lat 80. 43 % całości holenderskich
zasobów mieszkaniowych było ich dziełem. Po tym okresie nastąpiła decentralizacja i
odpowiedzialność za zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych przejęły gminy. Ze szczebla
centralnego wypłacane są jedynie dodatki mieszkaniowe - otrzymuje je 14 % holenderskich
rodzin.
Irlandia
Od 1997 roku liczba nowo budowanych mieszkań na 1000 mieszkańców przekracza 10, w
roku 2001 osiąga 14, a w roku 2002 14,7. Ponadto w 93 % irlandzkie mieszkania to domy
jednorodzinne i w ponad 80 % będące własnością mieszkańców. Społeczne budownictwo
czynszowe znajduje się głównie w ręku gmin (jedynie 10 % to TBS-y).
Zamieszkałe przez siebie mieszkania czynszowe lokatorzy mogą stopniowo wykupywać od
gminy na zasadzie sharedownership, na co gmina może sama udzielić kredytu. Kredytu może
tez udzielić na zakup nowego domu (aż do 80 %) lub remont. Do subwencji na zakup domu
mają prawo wszyscy pod warunkiem, że jego powierzchnia nie przekracza 125 m2.
Funkcjonuje też system ulg podatkowych i niskooprocentowanych kredytów hipotecznych.
Niemcy
Aż 50 % stanowią prywatne zasoby czynszowe. Społeczne budownictwo czynszowe ma
charakter czasowy i zmniejszyło się obecnie do 7 %. W 50. i 60. latach większość
nowobudowanych mieszkań powstawała w formule społecznego budownictwa czynszowego
realizowanego przez spółki zbliżone do tbs-ów, z ta różnicą, że było w nich wiele kategorii
udziałowców i z udziałem inwestorów prywatnych, którzy na zasadzie umowy za dostęp do
niskooprocentowanych kredytów godzą się przez czas umowny (30 lat) respektować zasady
przyznawania mieszkań i ustalania wysokości czynszów. W drugiej połowie lat 50. rozpoczął
się rozwój finansowania inwestycji przez kasy mieszkaniowe Bausparkassen. Obecnie
współfinansują one 66 % nowo budowanych domów i mieszkań. Osoby oszczędzające w
kasach otrzymują z budżetu premie mieszkaniową w wysokości 35 % zaoszczędzonej sumy.
Następuje proces wykupywania mieszkań na własność. 8,5 % gospodarstw domowych
otrzymuje dodatki mieszkaniowe.
Portugalia
Dużą rolę odgrywała w przeszłości spółdzielczość mieszkaniowa. W latach 70. i 80.
rozwinięto dla najbiedniejszych społeczne budownictwo czynszowe. W latach 90. nastąpił
niezwykły wzrost zainteresowania kredytami hipotecznymi i dzięki temu pod koniec lat 90
liczba budowanych mieszkań przekroczyła 10 na 1000 mieszkańców. Istotne wsparcie dla
rozwoju budownictwa mieszkaniowego Portugalia uzyskuje ze strony funduszy unijnych,
które wykorzystywane są na związaną z budownictwem mieszkaniowym infrastrukturę.
Szwecja
Pod koniec lat 60. rozpoczęto realizację programu budowy mieszkań w oparciu o
subwencjonowane przez państwo kredyty. W roku 1970 oddano 14 mieszkań na 1000
mieszkańców. Uzyskano to dzięki zastosowaniu w budownictwie normalizacji i
wprowadzeniu uprzemysłowionych metod. Było to głównie budownictwo spółdzielcze. 40 %
zasobów stanowią mieszkania czynszowe w połowie prywatne i w połowie społeczne.
Szwedzkie społeczne budownictwo czynszowe to przede wszystkim działające bez zysku
spółki komunalne. W Szwecji brak jest pułapu dochodowego
ograniczającego dostęp do budownictwa społecznego, a pomocą są objęte wszystkie sektory
budownictwa i z państwowych subwencji korzystają tez właściciele prywatnych mieszkań
czynszowych.
Włochy
Powstały w 1949 roku plan rozwoju budownictwa mieszkaniowego miał na celu zmniejszenie
bezrobocia i ożywienie gospodarki. Wprowadzono powszechny podatek mieszkaniowy, który
pracodawcy płacili w wysokości 1,2 % wypłacanych pensji, a pracownicy od 0,4 do 0,6 %
pensji. 75 % Włochów mieszka we własnych mieszkaniach. Ze względu na blokadę czynszów
budownictwo czynszowe zanika. Społeczne zasoby czynszowe są głównie własnością
Niezależnych Instytutów Mieszkań Społecznych - IACP stanowiących odpowiednik TBS-ów.
Czynsz w tych zasobach jest ustalany tak, aby pokryć koszt amortyzacji, zarządzania i
bieżących remontów. W 1996 roku podatek mieszkaniowy został zniesiony i budownictwo to
jest finansowane z budżetu. Budownictwo własnościowe finansowane jest z kredytów
udzielanych przez liczne kasy kredytowo-oszczędnościowe. Państwo wspiera budujących
przez udzielanie ulg podatkowych, a biedniejszych - przez spłacanie przez budżet części
odsetek od kredytów.
Wielka Brytania
Po II wojnie światowej rozwinęło się społeczne budownictwo czynszowe. Finansowane było
z pieniędzy publicznych, a zajmowały się nim przede wszystkim samorządy lokalne. W latach
50. liczba mieszkań budowanych przez samorządy zaczęła spadać, a rosła liczba mieszkań
budowanych przez inwestorów prywatnych, finansowanych z kredytów hipotecznych. Od
roku 1980 lokatorzy społecznych mieszkań czynszowych mają prawo do zakupu
zajmowanych mieszkań po obniżonych cenach (right to buy). Obniżka ceny zależy od
długości okresu zamieszkiwania. Domy można tez nabywać kawałek po kawałku (sharedownership) - czynsz płaci się tylko od części nie wykupionej. Procent mieszkań
własnościowych w ciągu 50 lat po wojnie wzrósł z 29 do 67 %. Zasoby czynszowe są
własnością różnych podmiotów - gmin, osób prywatnych i odpowiedników tbs-ów Registered Social Landlords to Housing Associations. Stowarzyszenia te zrzeszone są w
Housing Corporation - Korporacji Mieszkaniowej. Kieruje nią Rada licząca 15 członków,
której dyrektora wskazuje premier. Korporacja finansuje działalność zarejestrowanych
jednostek i prowadzi ich monitoring i kontrolę. Od 1989 roku czynsze w sektorze społecznym
zostały uwolnione, co sprawiło, że stało się opłacalne inwestowanie w mieszkalnictwo i do
Housing Associations napłynął kapitał prywatny w kwocie ponad 20 mld funtów. Państwo
rekompensuje wzrost czynszów przez system dodatków mieszkaniowych, dzięki czemu
wydatki na mieszkania w rodzinach brytyjskich nie przekraczają 30 % dochodów.
Zdecydowana większość obecnie budowanych domów to budownictwo własnościowe,
finansowane z długoterminowych kredytów hipotecznych. Udzielają ich m.in. building
societies działające w formule non-profit.