Pobierz artykuł - Roczniki Biblioteczne

V.
N
E
K
R
O
L
O
G
I
BRONISŁAW ZYSKA
(31 VII 1922–10 VI 2006)
Bibliologia jako dyscyplina wielorako spokrewniona z innymi dziedzinami nauki, zwłaszcza
na gruncie metodologicznie otwartej i wzajemnie
wzbogacającej koncepcji badań kultury książki, wiele
zawdzięczała i zawdzięcza badaczom innych, nie tylko humanistycznych, kierunków i dyscyplin.
10 czerwca 2006 r. zmarł profesor zw. dr hab.
inżynier Bronisław Zyska – w latach 1981–1988
współpracownik, a od roku 1991 do 1994 pracownik
naukowo-dydaktyczny Instytutu Bibliotekoznawstwa
i Informacji Naukowej Uniwersytetu Śląskiego oraz
dyrektor tego Instytutu, specjalizujący się w mikrobiologicznych zagadnieniach erozji papieru – pleśniach
i grzybach oraz innych czynnikach jego niszczenia
i zakwaszenia, wcześniej pracownik naukowy Głównego Instytutu Górnictwa w Katowicach, rzeczoznawca i materiałoznawca w zakresie technologii i poziomu bezpieczeństwa materiałów
stosowanych w przemyśle wydobywczym. W ciągu kilku ledwie lat współpracy wniósł
bardzo wiele nie tylko do badań bibliologicznych z zakresu ochrony zbiorów, ale i do bibliotekarstwa praktycznego. Stał się prawdziwym pasjonatem nowej dla siebie dyscypliny, co przejawiało się zarówno w ogromnej dynamice publikacyjnej z tego zakresu, jak
i w działaniach organizacyjnych – szkoleniach dla bibliotekarzy (we współpracy z Wojewódzką Biblioteką Publiczną oraz Biblioteką Śląską w Katowicach) na temat zabezpieczenia i ochrony zbiorów, a zwłaszcza przeciwdziałania skutkom katastrof bibliotecznych.
Ta ostatnia problematyka była mu szczególnie bliska, ubolewał nad złym stanem przygotowania budynków bibliotecznych na wypadek katastrofy, a jeszcze bardziej nad stanem
świadomości bibliotekarzy, nierzadko także kadry kierowniczej, w tej sprawie. Podejmował więc równolegle z pisarstwem naukowym pisarstwo o charakterze dydaktycznym
i szkoleniowym, adresowane do szerokiego kręgu odbiorców – bibliotekarzy. Bez przesady można stwierdzić, że nie tylko Jego badawczej pasji, ale i organizacyjnej determinacji
bibliotekoznawstwo i bibliotekarstwo polskie zawdzięcza wiele. W znacznej mierze także
Jego działalność spowodowała, że kwestia ochrony i zabezpieczenia zbiorów – wcześniej
ulokowana elitarnie, a także marginalnie, w polu badawczym konserwacji dzieł sztuki
oraz w strukturze organizacyjnej jedynie kilku największych polskich bibliotek nauko-
ROCZNIKI BIBLIOTECZNE, R. LII: 2008
Roczniki Biblioteczne 52, 2008
© for this edition by CNS
rb_52_II-kor.indd 275
2008-12-05 15:12:24
276
NEKROLOGI
wych – stała się przedmiotem badań również na gruncie bibliotekoznawstwa, a przede
wszystkim, że spopularyzowana, znalazła powszechne zastosowanie w bibliotekarstwie
polskim, zwłaszcza publicznym1, czego rezultatem było powoływanie agend odpowiedzialnych za ochronę i konserwację zbiorów oraz szkolenia bibliotekarzy, przede wszystkim kadry kierowniczej, w tym zakresie.
Bronisław Zyska urodził się 31 sierpnia 1924 r. w polskiej, patriotycznej rodzinie2
Emanuela Zyski, państwowego urzędnika stanu cywilnego i Marii Antoniny z Korpusów
w Wielkich Hajdukach, dzielnicy Królewskiej Huty, przedwojennego Chorzowa. W licznych, także oficjalnych, okolicznościach późniejszy badacz i profesor zawsze akcentował
swój narodowy i lokalny, śląski, patriotyzm, a Chorzów pozostał dla niego miastem ponad wszystkie. W latach 1936–1939 był uczniem Państwowego Gimnazjum im Odrowążów w Chorzowie3. Lata wojny i okupacji rzuciły go m.in. do Kankelau pod Hamburgiem, gdzie pracował jako robotnik przymusowy (1939–1940), oraz do obozów UNRRA
w Landsbergu i Schongau. Edukację na poziomie średnim, przerwaną wybuchem wojny
po 3. klasie gimnazjalnej nauki, ukończył dopiero po wojnie, w roku 1947, uzyskując
maturę w Państwowym Koedukacyjnym Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącym dla
Dorosłych w Katowicach.
Studia na Wydziale Rolniczo-Leśnym Uniwersytetu Poznańskiego w latach 1947–
1951 zwieńczył uzyskaniem dyplomu inżyniera leśnictwa i magistra nauk agrotechnicznych na podstawie pracy dyplomowej Grzyby Kopalni Węgla Kamiennego „Mysłowice”
i szkody przez nie wywoływane przygotowanej pod kierunkiem znanego mikologa i fitopatologa prof. Karola Zaleskiego. Wyznaczyła ona kierunek całej jego przyszłej karierze
naukowej. Miejscem, gdzie postępował jego naukowy rozwój, stał się Główny Instytut
Górnictwa (GIG), instytucja, której pozostał wierny przez 40 lat (1951–1990). Tam powołał Pracownię Drewna Kopalnianego, przekształconą później w Samodzielny Zakład
Inżynierii Materiałowej, którym kierował aż do emerytury, tam uzyskiwał kolejno stanowiska adiunkta (1954), docenta (1973) oraz profesora nadzwyczajnego (1978). Badania
tam prowadzone nad graniczną wartością grzybobójczą fluorokrzemianów w drewnie4
stały się podstawą uzyskania stopnia naukowego doktora nauk rolniczo-leśnych na Wydzia1 Bronisław ZYSKA, Zagrożenia dla zbiorów bibliotecznych u progu XXI wieku, [w:] Ochrona Narodowego Zasobu Bibliotecznego, materiały i dokumenty ze szkolenia dyrektorów bibliotek,
których zbiory w całości lub części tworzą Narodowy Zasób Biblioteczny. Kraków, kwiecień 2001.
Ochrona Narodowego Zasobu Bibliotecznego. Red. K. SAŁACIŃSKI, Warszawa: SBP 2001, s. 15–
24. Referaty na temat ochrony zbiorów bibliotecznych wygłaszał również w Centrum Szkolenia
Pożarnictwa w Krakowie w ramach szkolenia organizowanego przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego (13 i 20 XI 2000).
2 Dziadek, Jan Korpus, był długoletnim działaczem Zjednoczenia Zawodowego Polskiego
w Bochum i Królewskiej Hucie, związkowej i narodowej organizacji robotniczej, ojciec zaś współzałożycielem Stowarzyszenia Miłośników Chorzowa. Prof. Bronisław Zyska przewodniczył temu
Stowarzyszeniu w latach 1971–1977.
3 Zob. Wspomnienie przedwojennego gimnazjalisty z lat 1936–1939, [w:] Księga Jubileuszowa I Liceum Ogólnokształcącego im. Juliusza Słowackiego w Chorzowie. Red. M. Rutkowska [Chorzów 1999], s. 269–271. Przejawia się tam ujmująca cecha B. Zyski – wdzięczna pamięć o swoich
profesorach, oddająca sprawiedliwość ich roli w Jego życiowych dokonaniach.
4 Badania nad graniczną wartością grzybobójczą fluorokrzemianów w drewnie, Katowice
1960, 224 s.
Roczniki Biblioteczne 52, 2008
© for this edition by CNS
rb_52_II-kor.indd 276
2008-12-05 15:12:24
NEKROLOGI
277
le Leśnym Wyższej Szkoły Rolnej (potem Rolniczej) w Poznaniu, pod kierunkiem prof. dra
Stanisława Prosińskiego, w roku 1960. W tej samej uczelni w roku 1971 na wniosek Rady
Wydziału Technologii Drewna nadano mu stopień naukowy doktora habilitowanego nauk
technicznych w zakresie chemicznej technologii drewna5. Tytuł naukowy profesora nadzwyczajnego nauk technicznych otrzymał w roku 1977.
Dorobek naukowy B. Zyski obejmował do roku 19976 ponad 329 publikacji w periodykach polskich i zagranicznych, w tym 8 książek (3 współautorskie), blisko 200 artykułów i studiów, 61 patentów i norm, 65 prac niepublikowanych oraz setki opracowań dokumentacyjnych. Niezwykłe jest to, iż ta działalność publikacyjna nic nie utraciła
ze swojej dynamiki w następnych dziewięciu, ostatnich, jak się okazało, latach życia Profesora. W okresie 1998–2006 opublikował 3 książki – monografie naukowe, 1 podręcznik akademicki, 25 artykułów, 6 recenzji, 3 szkice biograficzne oraz wspomnienie z lat
gimnazjalnych; przygotował edycję zbiorowego tomu prac badawczych. Liczne artykuły
publikował w czołowych periodykach zagranicznych (głównie „International Biodeterioration and Biodegradation”). Nie mniej istotna była jego rola jako recenzenta ważnych
publikacji zagranicznych, zwłaszcza na łamach „Acta Microbiologica Polonica”.
Początkowo specjalizował się w zagadnieniach technologii drewna, jego ochrony
i konserwacji w kopalniach węgla. Podjął współpracę z „Jahresberichte über Holzschutz”
w Berlinie, pod redakcją prof. Günthera Beckera, przygotowując abstrakty dokumentacyjne z literatury fachowej z zakresu impregnacji i ochrony drewna w krajach słowiańskich (w l. 1962–1963 opublikował ich blisko 400). Z czasem poszerzał pole obserwacji
badawczej, wypracowując podstawy metodologiczne i organizacyjne nowej dyscypliny
– inżynierii materiałowej. Prace prowadzone przez profesora Zyskę w tym okresie znalazły niezwykle istotne społecznie zastosowanie – opracował on technologię produkcji
trudnopalnych taśm z polichlorku winylu, których zastosowanie pozwoliło całkowicie
wyeliminować z polskich kopalń katastrofy powodowane pożarem taśm.
Drugim kierunkiem prac naukowych B. Zyski były badania mikrobiologiczne grzybów, zapoczątkowane już pracą magisterską, które z czasem stały się dziedziną jego największych dokonań naukowych. Dla wydawanego przez Commonwealth Mycological
Institute w Kew (Surrey) czasopisma „Review of Medical and Veterinary Mycology”
redagował w latach 1968–1975 abstrakty publikacji naukowych. Książka Mikrobiologiczna korozja materiałów7 pełniła przez lata, i nadal pełni, funkcję podręcznika akademickiego.
Jednym ze źródeł naukowych sukcesów Profesora była umiejętność dostrzegania
ciągle nowych problemów i zjawisk oraz towarzysząca mu od początku dążność do poszerzania macierzystej i integrowania wielodyscyplinarnej problematyki badawczej. U schyłku życia poświęcił kilka artykułów mikologii powietrza wewnętrznego – w budynkach
i pomieszczeniach zamkniętych. Synteza stosowanej wiedzy mikrobiologicznej zawarta
5
Na podstawie rozprawy Hamowanie dysymilacji bielu sosnowego przez preparaty stosowane w impregnacji kopalniaków, Katowice 1970, 78 ss., Prace GIG, seria dodatkowa.
6 Według opracowania Zdzisława GĘBOŁYSIA, Bibliografia prac profesora Zyski. Studia
Bibliologiczne (10) 1977 Prace ofiarowane Bronisławowi Zysce. Red. Irena SOCHA, s. 25–67.
7 Warszawa 1977, Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, 446 ss.; wydawca przedkładał Autorowi potrzebę przygotowania 2. wydania.
Roczniki Biblioteczne 52, 2008
© for this edition by CNS
rb_52_II-kor.indd 277
2008-12-05 15:12:24
278
NEKROLOGI
została m.in. w książce B. Zyski Zagrożenia mikrobiologiczne budynku (Warszawa: Arkady 1999), wyróżnionej przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji.
Dziełem wieńczącym dokonania naukowe – opus magnum B. Zyski miała stać się
wielka synteza problematyki, którą zapoczątkował swoją karierę badacza i którą do końca
kontynuował – Życie grzybów, zainspirowane wielkim dziełem Władysława Goldfingera-Kunickiego, wybitnego polskiego mikrobiologa, autora monumentalnego Życia bakterii
(1968). Zamierzał tam przedstawić historię polskiej mikologii, a także sylwetki i dorobek najwybitniejszych polskich badaczy tej dyscypliny. Książka o światowym znaczeniu,
w znacznej mierze przygotowana już do druku dla Wydawnictwa Uniwersytetu Śląskiego, nie została, niestety, ukończona. Będąc owocem ogromnej wiedzy mikrobiologicznej,
a zwłaszcza mikologicznej, doczeka się może zespołowej kontynuacji uczniów i współpracowników. Jako autor indywidualny mógł takiemu zamierzeniu naukowemu podołać
jedynie – Bronisław Zyska.
Nowy, obopólnie niezwykle owocny okres prac naukowych i dydaktycznych Profesora rozpoczął się w roku 1980, gdy zapoczątkowana została długoletnia współpraca
dydaktyczna i naukowa z ówczesnym Zakładem i kierunkiem Bibliotekoznawstwa Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach8. Profesor Zyska podjął wykłady na temat konserwacji
i ochrony zbiorów bibliotecznych przed zniszczeniem, a w roku następnym (1981/1982)
seminaria magisterskie, tworząc podstawy nowej, także w skali ogólnopolskiej, specjalizacji na studiach bibliotekoznawczych, cieszącej się znacznym zainteresowaniem studentów. W kolejnych latach była ona rozwijana zarówno na poziomie licencjackim, jak
i magisterskim – specjalizacyjnym i ogólnym, w wymiarze organizacyjnym i laboratoryjno-doświadczalnym9. Profesor Zyska stworzył naukowe podstawy rozwoju tej specjalizacji dydaktycznej, przygotowując w krótkim czasie trzytomową, liczącą łącznie ponad
640 stron syntezę akademicką, opublikowaną w ramach serii „Skrypty Uniwersytetu Śląskiego”10. Pełnił funkcję dyrektora Instytutu, a jako przewodniczący Komitetu Wydawniczego IBiIN przyczynił się do opublikowania 10 tomów prac naukowych oraz ponad
20 tytułów opracowań dydaktycznych.
Głównym problemem badawczym, a zarazem dziedziną praktycznych, wdrożeniowych i promocyjnych działań organizacyjnych stała się w okresie pracy na Uniwersytecie
Śląskim kwestia kwasowości papieru XIX-wiecznych druków, wymagających ochrony
przed postępującą stopniowo całkowitą destrukcją mikrobiologiczną. B. Zyska badania te
realizował w latach 1992–1995 w ramach pozyskanego i kierowanego grantu Komitetu
Badań Naukowych „Opracowanie sposobów ochrony przed całkowitą destrukcją XIX-wiecznych papierów drukowych [...] a następnie wprowadzenie trwałego papieru do ksią8 Przybył jako gość interdyscyplinarnej konferencji naukowej „Z perspektywy 50-lecia badań nad tekstem Officina ferraria i biografią Walentego Roździeńskiego” (4–5 XII 1980), organizowanej przez Zakład Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej oraz przy nim działającą Pracownię
do Badań nad Kulturą Literacką Śląska i Zagłębia Instytutu Literatury i Kultury Polskiej, kierowanych przez docenta dra Adama W. Jarosza.
9 Z czasem powstała Wydziałowa Pracownia Ochrony Zbiorów, obecnie kierowana przez
prof. dra hab. Leonarda Ogiermana.
10 Ochrona zbiorów bibliotecznych przed zniszczeniem. T. 1: Charakterystyka materiałów
w zbiorach bibliotecznych, Katowice 1991; T. 2: Czynniki niszczące materiały w zbiorach bibliotecznych, Katowice 1993; T. 3: Działania profilaktyczne w bibliotece, Katowice 1994.
Roczniki Biblioteczne 52, 2008
© for this edition by CNS
rb_52_II-kor.indd 278
2008-12-05 15:12:24
NEKROLOGI
279
żek współczesnych”, opracowaną przez siebie techniką finalnych oznaczeń właściwości
PH wyciągu wodnego papieru, wielowymiarową analizą metodą skupień, określeniem
liczby podwójnych zgięć papieru, dokonaną na ponad 1700 różnych dokumentach. Były
to książki, mapy, patenty, zeszyty nutowe, a także publikacje o szczególnym znaczeniu
dla polskiej humanistyki, nauki i sztuki: Polski słownik biograficzny, czasopisma „Pamiętnik Literacki” i „Przegląd Biblioteczny”, Roczniki Statystyczne GUS, seria wydawnicza
„Prace Głównego Instytutu Górnictwa”, edycja Dzieł wszystkich Fryderyka Chopina. Papier najniższej, pierwszej klasy trwałości (wg skali W.J. Barrowa) występował w od około
70 do 94% druków polskich, zwłaszcza wydanych przed rokiem 1959, które mogą ulec
destrukcji już do połowy drugiej dekady XXI w., a najpóźniej do połowy obecnego stulecia. Prognozując nadciągającą katastrofę, Autor proponował środki zaradcze – akcję
masowego odkwaszania (i odgrzybiania) druków w komorach próżniowych oraz mikrofilmowanie dokumentów.
Świadom zagrożeń, jakie dla nauki i kultury polskiej niesie postępująca erozja XIX-wiecznych książek i czasopism, oraz konieczności opracowania i wdrożenia technologii
produkcji papieru zasadowego dla publikacji wydawanych współcześnie, z równą pasją jak
prowadził badania naukowe, popularyzował prof. Zyska rezultaty badań, uświadamiając
społeczną rangę tej problematyki. Wielką wagę przykładał do powszechnego wdrożenia
proponowanych strategii ratunkowych. Pokłosiem prac badawczych stały się więc dwie
książki, kilkanaście publikacji oraz referaty wygłoszone na siedmiu konferencjach naukowych w kraju i za granicą. Pierwsze rezultaty badań przyniosła opublikowana w roku
1993 książka Nad trwałością papierów drukowych 11.. Mimo kłopotów ze zdrowiem, jakie
pojawiły się w tym czasie wskutek wytężonej pracy, Profesor przyjmował zaproszenia
na konferencje i wykłady, wygłaszając referaty na ten temat12. Wyniki własnych badań
nad trwałością papierów drukowych w książkach polskich z XIX i XX w. przedstawił
na ogólnopolskiej konferencji poświęconej ochronie zbiorów bibliotecznych zorganizowanej przez Bibliotekę Narodową w Warszawie w 1995 r. (Ocena trwałości papieru
w XIX- i XX-wiecznych książkach polskich; Masowe odkwaszanie papieru w woluminach;
Trwały papier – oczekiwania bibliotekarzy i archiwistów) oraz na łamach czołowego międzynarodowego periodyku naukowego, poświęconego zagadnieniom konserwacji „Restaurator” (Permanence of Paper in Polish Books of the Period 1900–1994)13. Ich syntezę
zawarł w książce Trwałość papieru w drukach polskich z lat 1800–1994. Wyniki badań
(Katowice: UŚ 1999).. Z inicjatywy Profesora Zyski w Instytucie Celulozowo-Papierni11
Katowice, ss.148, „Prace Instytutu Bibliotekoznawstwa Uniwersytetu Śląskiego” Nr 3.
Między innymi Ocena trwałości papieru w drukach XX wieku wydanych w Krakowie
i we Lwowie – na III Konferencji Naukowej „Książki, czasopisma, biblioteki Krakowa i Lwowa
XIX i XX wieku” (Akademia Pedagogiczna w Krakowie, 1994); Ocena trwałości druków cieszyńskich z lat 1860–1939 i perspektywy ich ratowania (Cieszyn, Książnica Cieszyńska 1994); Ocena
trwałości XIX- i XX-wiecznych papierów drukowych w książkach polskich oraz jej konsekwencje
dla kultury polskiej (XXI Krajowa Konferencja Naukowo-Techniczna, Kule pod Wąsoczem, 1994);
Przyszłość książki zależy od... papieru. (Nowe Książki 1996 nr 8); Prognoza trwałości papieru
w drukach polskich XIX i XX wieku do roku 2045. Polsko-niemieckie sympozjum poświęcone Konserwacji Zbiorów w Bibliotekach Naukowych, Książnica Pomorska w Szczecinie (1997).
13 Kopenhaga, 1996, vol. 17, s. 214–228.
12
Roczniki Biblioteczne 52, 2008
© for this edition by CNS
rb_52_II-kor.indd 279
2008-12-05 15:12:24
280
NEKROLOGI
czym w Łodzi podjęto badania nad udoskonaleniem technologii produkcji papieru zasadowego, zastosowanej przez International Paper w Kwidzynie.
Drugim najważniejszym tematem badawczym realizowanym od połowy lat 90.,
w istocie scalającym i syntetyzującym niemal wszystkie wcześniej podejmowane zagadnienia, były katastrofy w bibliotekach. Referat na ten temat wygłosił B. Zyska na konferencji naukowej w Lublinie, zorganizowanej z okazji 50-lecia Biblioteki Głównej UMCS
– „Biblioteka Uniwersytecka wobec współczesnych przemian”. Okoliczności sprawiły,
że rychło stał się on niezmiernie aktualny – wielka powódź roku 1997 poczyniła ogromne
straty w wielu polskich książnicach, zwłaszcza Opolszczyzny, a Profesor wzywany był
jako rzeczoznawca w celu opracowania programów konserwacji i rekonstrukcji. W roku
1998 opublikował jako 4. tom serii uniwersyteckich podręczników UŚ Ochrona zbiorów bibliotecznych przed zniszczeniem oczekiwaną i niezwykle ważną książkę, zarówno ze względów naukowych, jak i praktycznych Katastrofy w bibliotekach – przyczyny,
zapobieganie i akcje ratunkowe, która przeobraziła zawodową świadomość bibliotekarzy w tym zakresie oraz przyczyniła się do istotnych zmian organizacji pracy bibliotecznej w wielu książnicach publicznych. Autor omówił najpoważniejsze katastrofy, jakim
ulegają zbiory biblioteczne, tj.: pożary; powodzie; awarie wodne (zalania); katastrofy
biologiczne, powodowane m.in. przez gryzonie, grzyby, pleśnie; katastrofę chemiczną
– pozornie niezauważalną, cichą, która w przyszłości może zdewastować polskie zbiory
dokumentów XIX i XX w., spowodowaną zakwaszeniem papieru drukowego. Przedstawił także działania profilaktyczne i ratunkowe, jakie powinni podejmować bibliotekarze
i archiwiści w określonej sytuacji. Proponował, by każda placówka opracowała własne
programy i strategie postępowania na wypadek katastrofy, i w tym celu dołączył do książki odpowiednie materiały oraz instrukcje.
Równolegle badał zagadnienie katastrof przemysłowych, wszechstronnie ukazane
w książce Katastrofy, awarie i zagrożenia mikrobiologiczne w przemyśle i budownictwie
(Łodź: Politechnika Łódzka 2001).
O obecności dorobku Profesora w nauce światowej świadczą cytowania. Jeśli wziąć
pod uwagę tylko cytowania w bazach danych Social Sciences Citation Index (1992–
2006), Science Citation Index (1991–1995), a zwłaszcza Science Citation Index Expanded
(1996–III 2007), znajdujemy 96 cytowań pięćdziesięciu dwóch tytułów książek i artykułów B. Zyski14. Najwięcej przywołań odnosi się do prac B. Zyski publikowanych po angielsku w czołowych periodykach zagranicznych („Biodeterioration”, „Restaurator”, „International Biodeterioration and Biodegradation”). W największej liczbie dotyczą takich
zagadnień, jak mikrobiologiczna korozja kauczuku15 (17 tekstów z cytowaniami), grzyby
pasożytujące na materiałach bibliotecznych16, książek Mikrobiologiczna korozja materiałów (1977), Zagrożenia biologiczne w budynku (1999) oraz omówienia trwałości druków
polskich z lat 1900–199417. Cytowania pojawiają się w publikacjach autorów polskich18
14 Pomoc w ich zestawieniu zawdzięczam pani dr Anecie Drabek z Oddziału Informacji Naukowej Biblioteki Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.
15 Microbial Deterioration of Rubber, 1987; Rubber, 1981
16 Fungi isolated from library materials: a review of the literature. International Biodeterioration and Biodegradation 1997, vol. 40, No 1, p. 43–51(9).
17 Restaurator, [Copenhagen] 1996 nr 4.
18 Instytut Medycyny Pracy w Sosnowcu, Instytut Higieny i Opieki Zdrowotnej w Krakowie,
Główny Instytut Górnictwa, Uniwersytet i Politechnika w Warszawie, Uniwersytet i Akademia Eko-
Roczniki Biblioteczne 52, 2008
© for this edition by CNS
rb_52_II-kor.indd 280
2008-12-05 15:12:24
NEKROLOGI
281
i obcych, najczęściej z takich krajów, jak: Włochy (Centralny Instytut Patologii Książki
w Rzymie, Uniwersytet La Sapienza w Rzymie, uniwersytety w Mediolanie i Genewie),
Niemcy (przemysłowe instytuty badawcze w Hamburgu, Uniwersytet w Münster), Czechy (Uniwersytet Techniczny w Pradze, Przemysłowe Laboratorium Mikrobiologiczne
w Otrokovicach, czasopismo „Chemicke Listy”), Wielka Brytania (Uniwersytet w Lancashire, Instytut Mikologii w Kew), Indie (Instytut Technologiczny i Centrum Nauk Matematycznych w Kharagpur w stanie Zachodni Bengal, Narodowe Biuro Badań Genetycznych
w New Delhi, Centralny Instytut Medyczny w Bengalore), Litwa (Instytut Botaniczny
w Wilnie, Uniwersytet Techniczny im. Gedymina), Brazylia (Uniwersytet Federalny
w Porto Alegre), Japonia (Narodowy Instytut Nauk Biologicznych i Technologii Ludzkiej
w Tsukubie), pojedyncze cytowania pojawiają się w pracach instytucji i periodykach takich krajów, jak Hiszpania (m.in. Uniwersytet i Politechnika w Walencji), Francja (Narodowe Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu), Szwecja (Uniwersytet w Lund), Finlandia
(Instytut Biotechnologii i Żywienia), Hongkong (uniwersytet i instytuty badawcze).
Profesor Zyska pełnił liczne, prestiżowe funkcje naukowe w kraju i za granicą.
Od roku 1965 był członkiem zespołu redakcyjnego kwartalnika „International Biodeterioration Bulletin”19, wydawanego w Birmingham. W latach 1968–1975 współpracował
z „Review of Medical and Veterinary Mycology” w Kew w Wielkiej Brytanii. Był przewodniczącym Rady redakcyjnej „Postępów Mikrobiologii” – kwartalnika Komitetu Mikrobiologii PAN (1985–1991), a w czasie pracy na Uniwersytecie Śląskim przewodził
Komitetowi Wydawniczemu serii „Prace Instytutu Bibliotekoznawstwa Uniwersytetu
Śląskiego w Katowicach”. Niezwykle istotna jest także rola Profesora w rozwoju informacji naukowej oraz dla popularyzacji myśli naukowej i jej praktycznego zastosowania.
Opracowywał – o czym już wspomniano – abstrakty polskich i wschodnioeuropejskich
publikacji naukowych dla czasopism zagranicznych. Na X Międzynarodowym Sympozjum Korozji Biologicznej w Hamburgu postulował konieczność uwzględnienia w naukowych i przemysłowych bazach danych informacji o katastrofach mikrobiologicznych
w przemyśle. Publikował liczne recenzje dzieł wydawanych w kraju dla periodyków zagranicznych, m.in. do czasopisma „Mycotaxon”, popularyzując dorobek polskich uczonych, rzadko cytowanych za granicą.
Ważny jest również dorobek Profesora jako nauczyciela akademickiego i dydaktyka,
a także jako popularyzatora wiedzy. Znany był dzięki nie tylko kompetencji, ale i surowym wymaganiom stawianym studentom Politechniki Śląskiej (1962; w Katedrze Biologii Sanitarnej), Akademii Wychowania Fizycznego w Katowicach (1982–1984, w Katedrze Nauk Biologicznych, którą także kierował), przede wszystkim jednak Uniwersytetu
Śląskiego na kierunku bibliotekoznawstwo i informacja naukowa, gdzie z zakresu ochrony zbiorów wypromował ponad 80 magistrów20 (gościnnie podobnego typu zajęcia prowadził – w latach 1992–1997 – na bibliotekoznawstwie i informacji naukowej w Uniwersytecie Jagiellońskim oraz w Akademii Pedagogicznej w Krakowie). Znacznie większą
liczbę bibliotekarzy czynnych zawodowo kształcił w zakresie problematyki konserwacji
nomiczna w Poznaniu, Politechnika Śląska, Uniwersytet Łódzki, Uniwersytet Śląski, Uniwersytet
Wrocławski.
19 Od 1988 r. „International Biodeterioration”, od 1992 r. „International Biodeterioration and
Biodegradation”.
20 Bibliografia osobowa B. Zyski dostępna jest na stronie domowej „Roczników Bibliotecznych” www.rocznikibiblioteczne.edu.pl
Roczniki Biblioteczne 52, 2008
© for this edition by CNS
rb_52_II-kor.indd 281
2008-12-05 15:12:25
282
NEKROLOGI
i ochrony zbiorów na kursach organizowanych przez Wojewódzką Bibliotekę Publiczną w Katowicach. Wypromował 3 doktorów nauk przyrodniczych. Skupiał wokół siebie
młodych badaczy z różnych ośrodków akademickich (Katowice, Łódź, Poznań, Kraków),
by dzielić się swoją wiedzą i doświadczeniami warsztatu naukowego, udostępniać własny
księgozbiór, stale wzbogacany dzięki indywidualnej współpracy i wymianie ze światowymi ośrodkami badań mikologicznych, by ułatwiać innym nawiązywanie z nimi kontaktów. W roku 1975 prof. Bronisław Zyska otrzymał Medal Komisji Edukacji Narodowej.
Po przejściu na emeryturę (1994) pracował nadal – w Wyższej Szkole Handlowej w Katowicach, a następnie w Wyższej Szkole Bankowej w Poznaniu, oddział w Chorzowie.
Profesor Zyska był uczonym miary największej – świadczą o tym nie tylko wielodyscyplinarne badania problemów nauk przyrodniczych, technicznych, humanistycznych i społecznych, swobodne poruszanie się w dorobku, warsztacie metodologicznym
oraz strukturach organizacyjnych i informacyjnych nauki polskiej i światowej. Świadczy
o tym przede wszystkim umiejętność dostrzegania i formułowania nowych problemów
badawczych, integrowania i syntetyzowania zagadnień przynależących różnym dyscyplinom, a nawet różnym dziedzinom nauki. W obszarze nauk technicznych i biologicznych dostrzegał aspekty humanistyczne i społeczne, a także odwrotnie – wskazywał
na znaczenie horyzontów uniwersalnego myślenia humanistycznego dla postępu nauk
ścisłych. Bronisław Zyska poświęcił nauce 54 lata czynnego, pracowitego życia; to także jedno z Jego niezwykłych dokonań, których wyróżnikiem był etyczny fundament
podejmowanych prac, inspirowanych często dziedzictwem narodowego i śląskiego zarazem patriotyzmu. W znacznej mierze to troska o narodowe dziedzictwo kultury leżała
u podstaw jego prac naukowych i zabiegów organizacyjnych dla ratowania polskich
druków XIX i XX w.; starania o rozpropagowanie polskiej myśli naukowej za granicą
kierowały Jego pracami dokumentacyjnymi, bibliograficznymi, recenzyjnymi i biograficznymi; odpowiedzialność za życie i bezpieczeństwo górników motywowała do niełatwych w owych latach starań o wdrożenie produkcji niepalnych taśm i doskonalenie
technologii materiałów używanych pod ziemią. Narodowy i lokalny patriotyzm był motywem działań kulturalno-oświatowych w Stowarzyszeniu Miłośników Chorzowa. Te
same motywy przyświecały jego pracy na rzecz popularyzacji wiedzy naukowej, jaką
podejmował w Polskim Towarzystwie Przyrodników im. Mikołaja Kopernika, w Katowickim Oddziale Polskiego Towarzystwa Botanicznego, w Poznańskim Towarzystwie
Przyjaciół Nauk.
Prywatny księgozbiór profesora Bronisława Zyski był odzwierciedleniem bogactwa
osobowości łączącej światową wiedzę z dziedziny nauk przyrodniczych i technicznych
z rozległym horyzontem zainteresowań humanistycznych i artystycznych: melomana, także amatorsko muzykującego, żywo uczestniczącego w śląskim życiu muzycznym, historyka zgłębiającego wiedzę o losach Polaków i działaniach wojennych II wojny światowej,
a także dzieje prasłowiańszczyzny i dzieje Śląska, czytelnika pamiętników i wspomnień,
także Polskiego słownika biograficznego (którego wieloposzytowy komplet był, obok Bibliografii historii Polski, nie tylko ozdobą jego zbiorów bibliotecznych, ale stałą lekturą),
wreszcie bibliologa.
Zmarł 10 czerwca 2006 r. i – jak to zwykle bywa – ta smutna okoliczność w pełni
odsłoniła Jego zasługi i jako badacza, i jako człowieka, który w działalności naukowej
kierował się nie tylko pasją poznawania, ale także imperatywem społecznej służby.
Roczniki Biblioteczne 52, 2008
© for this edition by CNS
rb_52_II-kor.indd 282
2008-12-05 15:12:25
NEKROLOGI
283
Wśród wielu nagród, jakie w swym życiu otrzymał21, jest także nagroda przyznana
przez Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich za zasługi dla polskiego bibliotekoznawstwa i bibliotekarstwa (1999). Związek B. Zyski z uniwersyteckim bibliotekoznawstwem,
zapoczątkowany dzięki Uniwersytetowi Śląskiemu, okazał się obopólnie owocny i trwały.
Bibliologia przyczyniła się do poszerzenia horyzontu jego wcześniejszych prac badawczych, zwłaszcza o zagadnienia technologii papieru, trwałości druków i biologii książki,
okazując się po raz kolejny nauką otwartą, inspirującą również dla dyscyplin przyrodniczych, zwłaszcza mikrobiologii, mikologii i chemii. I wzajemnie, nauki te nie tylko wzbogaciły zakres problematyki bibliologicznej, ale miały wpływ na zmianę modelu organizacyjnego bibliotek publicznych, których integralną częścią stają się coraz powszechniej
formalne agendy wyspecjalizowane w działaniach na rzecz ochrony zbiorów.
Irena Socha
JANUSZ DUNIN-HORKAWICZ
(26 VI 1931–27 VII 2007)
WSPOMNIENIE PRZYJACIELA
Środowisko polskich bibliotekarzy, bibliologów
i bibliofilów straciło w osobie zmarłego 27 lipca 2007 r.
w Łodzi Janusza Dunina – świetnego znawcę zawodu,
wybitnego uczonego, miłośnika książki.
Pożegnali go z żalem najbliżsi, przyjaciele,
współpracownicy, przedstawiciele polskich bibliotek
i ośrodków akademickich z całego kraju, w ostatnim
dniu lipca na łódzkim Starym Cmentarzu.
Wilnianin z urodzenia, łodzianin z wyboru, Janusz Dunin-Horkawicz przyszedł na świat 26 czerwca
1931 r. w rodzinie inteligenckiej. Ojciec – Wiktor, potomek powstańca 1863 r., prowadził praktykę lekarza
okulisty w Wilnie, matka – Helena z domu Chaszkowska była lekarzem bakteriologiem. W tradycyjnym
polskim domu upływało dzieciństwo Janusza. Pod
opieką rodziców mających swój dom w śródmieściu
Wilna i babci zamieszkałej w dzielnicy Zwierzyniec poznawał miasto: Antokol, Ostrą
Bramę, Górę Zamkową i najbliższy świat – brzegi Wilii i Wilejki, okolice Góry Trzykrzyskiej. Lata chłopięce to czas beztroskich zabaw, zdobywania pierwszych doświadczeń
w rówieśniczym towarzystwie. Od 1 września 1939 r. miał rozpocząć naukę w wileńskiej
21
M.in. Srebrny (1955) i Złoty (1971) Krzyż Zasługi, nagrodę Wydziału Nauk Biologicznych PAN (1978), Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1983), Złotą Odznakę Polskiego
Towarzystwa Przyrodników im. M. Kopernika (1980), nagrodę Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji za działalność naukową (1999), Złotą Odznakę „Zasłużony dla Górnictwa” oraz Złotą
Odznakę „Zasłużony dla Województwa Katowickiego”.
Roczniki Biblioteczne 52, 2008
© for this edition by CNS
rb_52_II-kor.indd 283
2008-12-05 15:12:25