Prawa

Praktyczne aspekty zarządzania
zasobami cyfrowymi na UMK
Bożena Bednarek-Michalska Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu 2013
Zasoby cyfrowe UMK
UMK zbudował od 2004 roku 3 różne archiwa cyfrowe:
• KPBC (dLibra) – zasób historyczny wymagający digitalizacji
• ZC (dLibra) – zasób, na który nie ma zgody właściciela
praw, a jest potrzebny w procesie dydaktycznym i
naukowym uczelni (dezyderaty naukowców)
• RUM@K (dSpace) produkcja naukowa uczelni “urodzona
cyfrowo” - nie wymaga digitalizacji i pozyskiwania licencji,
Każde z nich pełni inną rolę i ma innego odbiorcę a także inny
status prawny.
2
Komunikacja z użytkownikami
naszych zasobów
• Komunikacja z użytkownikami KPBC, ZC i
RUM@KA odbywa się za pomocą narzędzi
technicznych: mail, skype, formularz zapytań,
telefon, fax i inne.
• Spotkania w bibliotece face to face.
• Spotkania na pokazach: wydziały, szkoły,
instytucje regionu i Polski, itp.
• Spotkania na konferencjach, targach,
warsztatach.
3
Pozyskiwanie licencji dla KPBC
Biblioteka o roku 2004 stara się pozyskiwać licencje do zasobu KPBC dlatego, że tylko
ten zasób tego wymaga.
ZC – jest to zasób zamknięty przechowujący obiekty zgodnie z art. 28 Ustawy o prawie
autorskim i dający bibliotece oraz szkole przywilej skanowania i upowszechniania
utworów bez zgody właściciela praw w obiegu zamkniętym:
Art. 28. Biblioteki, archiwa i szkoły mogą:
1) udostępniać nieodpłatnie, w zakresie swoich zadań statutowych, egzemplarze
utworów rozpowszechnionych,
2) sporządzać lub zlecać sporządzanie egzemplarzy rozpowszechnionych utworów w
celu uzupełnienia, zachowania lub ochrony własnych zbiorów,
3) udostępniać zbiory dla celów badawczych lub poznawczych za pośrednictwem
końcówek systemu informatycznego (terminali) znajdujących się na terenie tych
jednostek.
RUM@AK - ma wbudowane oświadczenie woli, które deponent akceptuje w trakcie
deponowania, to wystarcza dla licencji niewyłącznej, gdyż w Polskim prawie nie wymaga
ona formy pisemnej.
4
Pozyskiwanie licencji dla KPBC
Biblioteka pozyskuje licencje przez następujące kanały:
1) Bezpośrednie negocjacje z właścicielami praw face to face w BGUMK (autorzy,
wydawcy, redaktorzy czasopism, zarządzający instytucjami i inni).
2) Pośrednie negocjacje przez partnerów KPBC – biblioteki i muzea regionu, które
są bliżej swoich środowisk twórczych i naukowych.
3) Korespondencyjnie – tradycyjna pocztą i elektroniczną.
4) Telefonicznie.
Używa do tego umów niewyłącznych opracowanych przez Katedrę Prawa
Własności Intelektualnej UJ, wówczas kiedy ma do czynienia z instytucjami
wymagającymi takiego podejścia lub oświadczeń woli, jeśli to wystarcza
właścicielom praw (wzorzec opracowany przez dyrekcję BGUMK). Od paru lat
stosuje także licencje Creative Commons dla większej przejrzystości w internecie,
ale tylko dla bardziej świadomych zasad właścicieli praw.
Uniwersytet 2 razy zapłacił za uzyskanie licencji niewyłącznej przy tworzeniu
portalu Copernicus, ale nie zalecam tej metody, ponieważ biblioteki cyfrowe
ponoszą koszty na digitalizację i archiwizację oraz promują autorów i to już jest
wartością dodaną.
5
Poszukiwania właścicieli praw dla KPBC
•
W Internecie – proste wyszukiwania za pomocą przeglądarek i
kojarzenia faktów, miejsc.
•
W książkach telefonicznych – alfabetyczne wyszukiwanie nazwisk i
telefoniczne ustalanie rodzinnych powiązań.
•
Przez zaprzyjaźnione instytucje – maile, telefony i ustalanie
rodzinnych korelacji i adresów, poszukiwania informacji dodatkowych
mogących usprawnić wyszukiwanie.
•
Przez osoby prywatne – dopytywanie się wszystkich, którzy mogą
być potencjalnymi posiadaczami informacji o właścicielu.
Poszukiwanie nowych dróg i metod.
•
Przez literaturę fachową: informatory, encyklopedie, listy mogące
zawierać wskazówki co do faktów, miejsc, adresów, relacji
osobowych.
•
Przez organizacje zbiorowego zarządu pytając, czy mają dane o
właścicielu praw (ZAiKS, ZASP i inne).
6
Poszukiwania właścicieli praw - OZZ
Na mocy decyzji ministra odpowiadającego za dział administracji rządowej – kultura i ochrona dziedzictwa
narodowego wydanych na podstawie art. 104 § 1 kodeksu postępowania administracyjnego i art. 104
ust. 3 ustawy z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych – działają
następujące organizacje zbiorowego zarządzania:
•
Stowarzyszenie Polski Rynek Oprogramowania PRO
•
Stowarzyszenie Artystów Wykonawców Utworów Muzycznych i Słowno-Muzycznych (SAWP)
•
Związek Polskich Artystów Plastyków (ZPAP)
•
Związek Artystów Scen Polskich (ZASP)
•
Stowarzyszenie Autorów ZAiKS
•
Stowarzyszenie Twórców Ludowych
•
Związek Producentów Audio-Video (ZPAV)
•
Stowarzyszenie Filmowców Polskich (SFP)
•
Związek Polskich Artystów Fotografików (ZPAF)
•
Związek Artystów Wykonawców STOART
•
Stowarzyszenie Zbiorowego Zarządzania Prawami Autorskimi Twórców Dzieł Naukowych i
Technicznych "KOPIPOL
•
Stowarzyszenie Architektów Polskich (SARP)
•
Stowarzyszenie Aktorów Filmowych i Telewizyjnych (SAFT)
•
Stowarzyszenie Autorów i Wydawców "Polska Książka"
•
Stowarzyszenie Wydawców REPROPOL
7
Negocjacje z wydawcami
• Negocjacje bywają trudne lub łatwe w zależności od
zasobu, jaki się chce digitalizować, liczby obiektów,
wartości obiektów, ich funkcjonownia na rynku sprzedaży.
• UMK negocjował ze swoim Wydawnictwem UMK, z PWN,
Termedia, ViaMedica, instytutami PAN – raczej nie było
problemów, choć trwalo bardzo długo. Szczególnie w roku
2005.
• Jeśli przyjmie się zasadę, że wydawca musi najpierw
zarobić, i poinformuję, że takie jest nasze podejście, to
negocjacje zawsze przebiegaja w pokojowej atmosferze.
8
Zakres upowszechniania utworów w
Internecie (otwarte, zamknięte)
• KPBC - otwarte archiwum
• RUMAK – otwarte archiwum
• ZC – zamknięte (na mocy artykułu Art. 28. Biblioteki, archiwa i
szkoły mogą: 1) udostępniać nieodpłatnie, w zakresie swoich zadań statutowych,
egzemplarze utworów rozpowszechnionych, 2) sporządzać lub zlecać
sporządzanie egzemplarzy rozpowszechnionych utworów w celu uzupełnienia,
zachowania lub ochrony własnych zbiorów, 3) udostępniać zbiory dla celów
badawczych lub poznawczych za pośrednictwem końcówek systemu
informatycznego (terminali) znajdujących się na terenie tych jednostek.)
Na UMK w roku 2007 zdecydowano, po doświadczeniach z zamkniętymi obiektami
w KPBC, że wydzieli się ten zasób, żeby nie irytował użytkowników.
Nieustające pytania dlaczego nie można wejść do obiektu stwarzały same
problemy i niepotrzebne dyskusje.
9
Zapisy ochronne w regulaminach
bibliotek cyfrowych (zabezpieczające i
informujące)
KPBC - http://kpbc.umk.pl/dlibra/text?id=polityka
Zasady udostępniania, gromadzenia i zabezpieczania kolekcji
Zgodnie z zasadami dobrych praktyk KPBC zabezpiecza wszystkie obiekty,
ale w wyjątkowych przypadkach mogą one być usunięte z zasobu na prośbę
właściciela praw majątkowych. Do zaakceptowania są argumenty związane z:
trwaniem innych umów; plagiatem; fałszowaniem badań, udokumentowanym
prawem do dzieł osieroconych; udowodnionym łamaniem przepisów;
bezpieczeństwem narodowym.
Usunięte dzieła nie będą niszczone, tylko przesunięte do archiwum zamkniętego.
Identyfikator zasobu zostaje zachowany na zawsze. URL będzie prowadził
do opisu bibliograficznego dzieła informując o jego ukryciu.
10
Zapisy ochronne w regulaminach
bibliotek cyfrowych (zabezpieczające i
informujące)
RUMAK - http://repozytorium.umk.pl/docs/polityka.html
POLITYKA udostępniania i przechowywania danych
Zdeponowane materiały mogą być przesunięte do archiwum zamkniętego na uzasadnioną prośbę
autora/copyright posiadacza, jeśli zostanie naruszone prawo. Dopuszczalne powody przesunięcia
• obiektu z repozytorium obejmują:
• sprawdzone naruszenie praw autorskich
• plagiat
• inne prawne wymagania związane np. z bezpieczeństwem danych
• fałszowanie badań.
•Obiekty nie są usuwane z repozytorium dosłownie, lecz przesuwane do archiwizacji zamkniętej.
REGULAMIN
ASPEKTY PRAWNE
11
Zapisy ochronne w regulaminach
bibliotek cyfrowych (zabezpieczające i
informujące)
ZC - Zasób Cyfrowy UMK zawiera książki i inne typy dokumentów, które objęte są prawem
autorskim i mogą być udostępniane jedynie wewnątrz uczelni zgodnie z art. 28 p. 3 ustawy z dnia
4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. 2006 nr 90 poz. 631). Zasób
zawiera głównie podręczniki niedostępne w bibliotekach sieci oraz materiały zeskanowane
w związku z ochroną zasobów Biblioteki Uniwersyteckiej. Dostęp do obiektów jest ograniczony
jedynie do przeglądania pojedynczych egzemplarzy.
Zasób cyfrowy został stworzony dla zbiorów, które są potrzebne studentom i pracownikom
Naukowym oraz dydaktycznym UMK, ale nie mogą być upowszechniane szeroko w Internecie,
jedynie na komputerach wewnątrz uczelni (ponieważ nie ma na to zgody
właścicieli praw autorskich).
12
Zapisy prawne w schemacie Dublin
Core - KPBC
KPBC – są różne zapisy w polach RIGHTS (PRAWA):
Prawa: Domena publiczna (Public domain)
Prawa dostępu: Dla wszystkich bez ograniczeń ; Więcej...
Prawa: Nie wszystkie prawa zastrzeżone
Właściciel praw: Mansfeld, Bogusław
Licencja: by-nc 2.5 pl ; Creative Commons
Prawa dostępu: Dla wszystkich zgodnie z powyższą licencją ; Więcej...
Prawa: Wszystkie prawa zastrzeżone
Właściciel praw: Życzkowski, Karol
Licencja: Licencja UMK
Prawa dostępu: Dla wszystkich w zakresie dozwolonego użytku
W zależności od tego, jakie pozyskamy licencje, taki jest zapis w DC.
13
Zapisy prawne w schemacie Dublin
Core - ZC i RUMAK
RUMAK – nie wypełnia się pola prawa, chyba że deponent zdecyduje się na licencje CC
http://repozytorium.umk.pl/handle/item/510 .
W domyśle jest zasada: wszystkie prawa zastrzeżone (copyright). Większość
otwartych repozytoriów w świecie tak działa, że nie wypełniają dokładnie
pola PRAWA, ponieważ OA opierał się zawsze o zasadę, upowszechniamy
współczesne utwory, dajemy do niech dostęp, ale copyright zawsze
obowiązuje. Dopiero od niedawna pojawiają się licencje CC w repozytoriach.
ZC -
opis bibliograficzny jest skrócony dla wszystkich rekordów taki sam,
bo wszystkie utwory są ściśle chronione i pokazywane bez zgody twórcy.
Prawa: Wszystkie prawa zastrzeżone
Prawa dostępu: Publikacja ta została udostępniona na podstawie
art. 28 p. 3 ustawy z dnia 4 lutego
1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. 2006 nr 90 poz. 631).
Publikacja dostępna wyłącznie na terenie UMK w zakresie dozwolonego użytku.
14
Podsumowanie
Bibliotekarze UMK mają już duże
doświadczenie z tworzeniem zasobów
cyfrowych, mamy fachowców od prawa
autorskiego na Wydziale Prawa, którzy w
trudnych momentach nas wspierają, sami
także uczymy się prawa, bierzemy udział w
konferencjach naukowych na ten temat,
debatach, piszemy opinie dla
zainteresowanych gremiów, to daje nam
pewność, że nasze zasoby są dobrze
zarządzane od strony prawnej.
15
Dziękuję za uwagę i zapraszam do
zadawania pytań!
Kontakt: Bożena Bednarek-Michalska, BGUMK, tel.: 566114417, mail: [email protected]
Wzorzec prezentacji pograny został ze strony www.presentationmagazine.com, ktora udostępnia je za
darmo do celów edukacyjnych.
16