Justyna Łukaszewicz

How to reference this article
Łukaszewicz, J. (2015). XVIII-wieczny nuncjusz poeta. Italica Wratislaviensia, 6, 343–346.
DOI: http://dx.doi.org/10.15804/IW.2015.06.23
Justyna Łukaszewicz
Uniwersytet Wrocławski
[email protected]
XVIII-wieczny nuncjusz poeta
Magdalena Wrana (2013). Angelo Maria Durini – poeta i polityk w purpurze. Zarys działalności literackiej, kulturalnej i politycznej nuncjusza
w Polsce (1767–1772). Kraków: Collegium Columbinum, ss. 299.
siążka ukazała się drukiem w serii „Biblioteka Tradycji” (nr CXXXI)
krakowskiego wydawnictwa, które opublikowało wiele książek
ważnych dla badaczy XVIII w., italianistów i komparatystów. W czterech rozdziałach Autorka omawia kolejno: (1) historię lombardzkiego
rodu i biografię nuncjusza Angela Marii Duriniego (1725–1796), w tym
funkcje pełnione w ramach kariery dyplomatycznej i kontakty nawiązywane w Paryżu, w Awinionie, na Malcie, oraz polityczną rolę w czasie pełnienia misji warszawskiej, (2) jego utwory z okresu, w którym
przebywał w Polsce (teksty literackie i metaliterackie, w tym dotychczas niepublikowane), (3) jego ówczesną działalność kulturalną (mecenat, przekłady, edycje) i wreszcie (4) polską recepcję dzieł Duriniego
(utwory mu dedykowane, tłumaczenia, inspiracje). Twórczość poetycka
i działalność kulturalna nuncjusza podczas jego pobytu w Warszawie
została zaprezentowana na tle jego działalności dyplomatycznej oraz
K
Published: 10/09/2015
ISSN 2084-4514
344
Justyna Łukaszewicz
kontaktów z osobistościami życia politycznego, kościelnego i literackiego w różnych okresach jego życia.
Opracowany został temat, którym do tej pory badacze zajmowali
się jedynie marginalnie. Autorka potrafiła docenić i wykorzystać opracowania poprzedników, ale i zweryfikować wysnute przez nich wnioski.
Śmiało podjęła dyskusję z ustaleniami Santego Graciottiego, autora studiów stanowiących najważniejszą część dotychczasowego stanu badań
(zebranych w zbiorze Od Renesansu do Oświecenia1), oraz nawiązała
zasadną polemikę z wnioskami sformułowanymi przez Ewę Manikowską w książce Sztuka – ceremoniał – informacja. Studium wokół królewskich kolekcji Stanisława Augusta2. O skrupulatnym czytaniu źródeł
i opracowań świadczą przypisy, w których Wrana wskazała nieścisłości
i błędy znajdujące się w różnych pracach, w tym w biogramach członków rodziny Durinich w Dizionario Biografico degli Italiani3.
Wychodząc od ustaleń badaczy, którzy wcześniej zajęli się postacią
Duriniego, Autorka znacznie poszerzyła stan badań. Zestawiła, zweryfikowała, omówiła i przeanalizowała pod względem tematycznym, formalnym i gatunkowym całą „polską” spuściznę literacką Duriniego oraz
istotnie wzbogaciła naszą wiedzę o roli, jaką ów dyplomata, poeta i Arkadyjczyk odegrał w środowisku warszawskim i w polskiej kulturze,
osobiście oraz poprzez swoją twórczość. Nieznajomość polszczyzny nie
przeszkodziła bowiem Duriniemu w nawiązywaniu relacji z wybitnymi
przedstawicielami polskiego życia kulturalnego, a jako medium komunikacji literackiej posłużyła mu poezja nowołacińska. Najważniejszym
dla niego środowiskiem był krąg osób skupionych wokół biskupa Załuskiego i jego biblioteki.
Wrana omówiła jego działalność kulturalną, ze szczególnym
uwzględnieniem organizacji uroczystości żałobnych ku czci królowej
Francji Marii Leszczyńskiej i wydania dzieł wszystkich Szymona Szy Graciotti, S. (1991). Od Renesansu do Oświecenia (t. II). Warszawa: PIW.
Manikowska, E. (2007). Sztuka – ceremoniał – informacja. Studium wokół
królewskich kolekcji Stanisława Augusta. Warszawa: Ośrodek Wydawniczy Zamku
Królewskiego w Warszawie.
3
Istituto della Enciclopedia Italiana (1993). Dizionario Biografico degli Italiani.
(Vol. 42). Roma.
1
2
XVIII-wieczny nuncjusz poeta
345
monowica z wprowadzeniem, w którym Durini podkreślił edukacyjny
charakter tych dzieł. Ta inicjatywa wydawnicza, zgodna z tradycją historiograficzną włoskiej Arkadii, cenna dla promocji polskiej kultury,
rozbudziła zainteresowanie „najwybitniejszym przedstawicielem humanizmu polskiego” i wpłynęła na powstanie polskich przekładów jego
utworów. W utworach poetyckich umieszczał Durini pochwały literatów
i arystokratów (m.in. Czartoryskich i Mniszchów), uwiecznił też Bacciarellego i jego portrety. Motywy arkadyjskie w jego poezji, takie jak
opiewanie pałaców i parków, zainspirowały Naruszewicza i innych polskich poetów. Analiza łacińskich przekładów dzieł Petrarki na tle rozwijającej się od XIV w. tradycji latynizacji tej twórczości pozwoliła na pokazanie strategii translatorskich Duriniego, który występuje w książce
także jako inicjator przekładów i autor tłumaczony (m.in. przez Józefa
Epifaniego Minasowicza) oraz adresat licznych utworów pochwalnych,
w tym enkomium Mateusza Dubieckiego powstałego już po śmierci
nuncjusza. Sprawujący mecenat nad kręgiem poetów, emocjonalnie zaangażowany po stronie konfederacji barskiej nuncjusz Durini znalazł
dobry grunt dla swojej twórczości w Warszawie, w środowisku charakteryzującym się umiłowaniem antyku, w którym piśmiennictwo łacińskie odgrywało znaczącą rolę. Polska kultura wiele mu zawdzięcza, ale
i on na naszej ziemi znalazł przyjaźnie, inspiracje, literackie fascynacje
i intelektualne pobudki.
Analizy i porównania przytaczanych przez Autorkę utworów łacińskich, polskich, włoskich i francuskich są godne uznania. Nie można też
nie docenić skrupulatności i dociekliwości oraz umiejętności stawiania
pytań i formułowania wniosków. Poszczególne części opracowania są
ze sobą umiejętnie powiązane nie tylko dzięki logicznej strukturze całości, ale także poprzez zapowiedzi, przypomnienia i nawiązania.
Książka powstała na podstawie rozprawy doktorskiej napisanej na
Uniwersytecie Jagiellońskim pod kierunkiem prof. Jadwigi Miszalskiej.
Dysertacja ta została doceniona na forum międzynarodowym: Autorka otrzymała za nią nagrodę w konkursie na najlepszą pracę dotyczącą
polsko-włoskich stosunków kulturalnych obronioną na uczelni włoskiej
lub polskiej w okresie od 2011 do końca lipca 2014 roku, przyznaną
przez fundację działającą przy Uniwersytecie w Pizie (Premio Fonda-
346
Justyna Łukaszewicz
zione Sbranti per la miglior tesi sui rapporti culturali tra l’Italia e la
Polonia).
Przygotowanie tej pierwszej monografii nuncjusza Duriniego wymagało czasochłonnych kwerend w licznych archiwach i bibliotekach
polskich (w Bibliotece Jagiellońskiej, Bibliotece Czartoryskich, Bibliotece Narodowej czy Archiwum Głównym Akt Dawnych) i włoskich
(przede wszystkim w Archiwum Durinich, obecnie w Archivio Storico
della Diocesi di Como, do którego nie dotarli inni badacze, ale także
m.in. w Tajnych Archiwach Watykanu). Sumienna analiza materiału
źródłowego pozwoliła na solidnie udokumentowaną ocenę działalności
nuncjusza Duriniego na płaszczyźnie kulturalnej i literackiej oraz jej
wpływu na polską kulturę. Kreśląc szczegółowy i wieloaspektowy portret tej ważnej postaci włosko-polskiego pogranicza kulturowego, Autorka wniosła cenny wkład w stan badań nad literaturą XVIII w. i kulturowymi powiązaniami między Włochami i Polską. Krąg potencjalnych
odbiorców książki poszerza umieszczone na jej końcu obszerne streszczenie w języku włoskim.