PRAWO AUTORSKIE I PRAWO W

OCHRONA WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ. WYKŁAD 1
Hanna Stępniewska (Katedra Fitopatologii leśnej UR w Krakowie)
Wykład 1. Treść
I.
II.
III.
Prawo własności intelektualnej: prawo autorskie i prawo własności przemysłowej.
Źródła prawa.
Twórczość literacka i artystyczna jako przedmiot prawa autorskiego. Pojęcie
utworu. Kategorie utworów.
Twórca jako podmiot prawa autorskiego, autorskie prawa osobiste i majątkowe.
Ograniczenia autorskich praw majątkowych, dozwolony użytek prywatny i publiczny
utworów. Prawa pokrewne. Plagiat.
I.
PRAWO WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ: PRAWO
AUTORSKIE I PRAWO WŁASNOŚCI PRZEMYSŁOWEJ.
ŹRÓDŁA PRAWA.
WŁASNOŚĆ INTELEKTUALNA: WŁASNOŚĆ PRZEMYSŁOWA + PRAWO
AUTORSKIE I PRAWA POKREWNE
własność przemysłowa
1. Patenty na wynalazki
2. Wzory użytkowe
3. Wzory przemysłowe
4. Znaki towarowe
5. Oznaczenia pochodzenia
6. Nowe odmiany roślin
7. Topografie układów scalonych
8. Know-how
prawo autorskie i prawa pokrewne
1. Utwory (o charakterze m.in. artystycznym, naukowym, literackim, plastycznym,
muzycznym)
2. Przedmioty praw pokrewnych (artystyczne wykonania utworów, fonogramy i
wideogramy, nadania stacji radiowych i telewizyjnych, tzw. pierwsze wydania
oraz wydania krytyczne i naukowe)
Prawa własności intelektualnej (ang. Intellectual Property), to rodzaj praw wyłącznych do
określonego wytworu umysłu ludzkiego, wynikających z narodowego, regionalnego lub
międzynarodowego ustawodawstwa.
Ochronę własności intelektualnej zapoczątkowały dwa fundamentalne, międzynarodowe
akty prawne:
1. 1883 r. Paryż: Konwencja o ochronie własności przemysłowej (Konwencja
paryska), regulująca zasady ochrony rozwiązań o charakterze technicznym
(wynalazki, wzory użytkowe i przemysłowe) oraz oznaczeń indywidualizujących w
obrocie gospodarczym (znaki towarowe, nazwy handlowe i oznaczenia pochodzenia),
a także zasady zwalczania nieuczciwej konkurencji.
2. 1886 r. Berno: Konwencja o ochronie dzieł literackich i artystycznych
(Konwencja berneńska), mająca na celu zapewnienie praw twórcom dzieł
literackich, artystycznych i naukowych, zwłaszcza na terytorium innych krajów niż
kraj pochodzenia.
USTAWODAWSTWO MIĘDZYNARODOWE DOTYCZĄCE WŁASNOŚCI
PRZEMYSŁOWEJ
1. 1967 r. Sztokholm: Konwencja o ustanowieniu Światowej Organizacji Własności
Intelektualnej [WIPO] (tzw. Konwencja sztokholmska, połączenie dwu poprzednich
konwencji). Cel: tworzenie zrównoważonego, światowego systemu ochrony własności
intelektualnej.
2. 1970 r. Układ Waszyngtoński o współpracy patentowej (tryb PCT Patent
Cooperation Treaty).
3. 1994 r. Marakesz: Porozumienie TRIPS (w sprawie Handlowych Aspektów Praw
Własności Intelektualnej), załącznik do porozumienia ustanawiającego Światową
Organizację Handlu [WTO].
4. 1891 r. Porozumienie madryckie (rewidowane) dotyczące międzynarodowego
rejestrowania znaków towarowych.
5. 1989 r. Protokół madrycki w sprawie rejestrowania znaków towarowych.
USTAWODAWSTWO REGIONALNE DOTYCZĄCE WŁASNOŚCI PRZEMYSŁOWEJ
1. 1973 r. Monachium: Konwencja o udzielaniu patentów europejskich.
2. Rozporządzenia i dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady
USTAWODAWSTWO MIĘDZYNARODOWE DOTYCZĄCE PRAWA AUTORSKIEGO I
PRAW POKREWNYCH
1. 1961 r. Rzym: Międzynarodowa konwencja o ochronie praw artystów
wykonawców, producentów fonogramów oraz organizacji nadawczych
(Konwencja rzymska).
2. 1996 r. Genewa: Traktat Światowej Organizacji Własności Intelektualnej [WIPO]
o prawie autorskim.
3. 1996 r. Genewa: Traktat Światowej Organizacji Własności Intelektualnej [WIPO]
o artystycznych wykonaniach i fonogramach.
USTAWODAWSTWO REGIONALNE DOTYCZĄCE PRAWA AUTORSKIEGO I PRAW
POKREWNYCH
1. Rozporządzenia i dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady
USTAWODAWSTWO KRAJOWE
1. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U.
1994 Nr 24 poz. 83 z późn. zm.)
2. Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (Dz. U. 2001 Nr
49 poz. 508 z późn. zm.)
3. Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz. U. z
2003 r. Nr 153 poz. 1503 z późn. zm.)
URZĘDY DS. WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ
międzynarodowe
Biuro Międzynarodowe Światowej Organizacji Własności Intelektualnej [World
Intellectual Property Organization WIPO] Genewa, Szwajcaria
regionalne (w Europie)
Europejski Urząd Patentowy [European Patent Office EPO] Monachium, Niemcy
Urząd Harmonizacji Rynku Wewnętrznego [Office for Harmonization in the
Internal Market OHIM] Alicante, Hiszpania
krajowe
Urząd Patentowy RP, Warszawa
II. TWÓRCZOŚĆ LITERACKA I ARTYSTYCZNA JAKO
PRZEDMIOT PRAWA AUTORSKIEGO. POJĘCIE UTWORU.
KATEGORIE UTWORÓW.
POJĘCIE UTWORU:
Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym
charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i
sposobu wyrażenia (utwór) [art. 1 pr.aut.]
Przesłanki utworu:
jest rezultatem działalności twórczej
ma indywidualny charakter
został ustalony
KATEGORIE UTWORÓW:
art. 1 ust. 2 pr.aut. (katalog otwarty, przykłady utworów)
(…) literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne, programy komputerowe
plastyczne
fotograficzne
lutnicze
wzornictwa przemysłowego,
architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne
muzyczne i słowno-muzyczne
sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantonimiczne
audiowizualne (w tym filmowe)
Kategorie utworów z zakresu edukacji, nauki i dydaktyki
artykuły naukowe i popularno-naukowe, podręczniki, skrypty, opracowania
monograficzne
recenzje naukowe (np. artykułów, prac magisterskich, prac doktorskich)
prace dyplomowe (licencjackie, magisterskie, inżynierskie)
wykłady akademickie
strony www
utwory zależne (tłumaczenia, przeróbki, adaptacje)
WYŁĄCZENIA. Przedmiotami prawa autorskiego nie są (art. 4 pr.aut.):
akty normatywne lub ich urzędowe projekty
urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole
opublikowane opisy patentowe lub ochronne
proste informacje prasowe
oraz (art. 1 ust. 2 pr.aut.)
odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania, koncepcje matematyczne
TRYB UZYSKIWANIA OCHRONY:
Ochrona automatyczna, samoistna, w momencie ustalenia utworu.
„©”; „Copyright by …”; „Wszelkie prawa zastrzeżone” - znaczenie informacyjne co do
podmiotu uprawnionego w zakresie autorskich praw majątkowych.
III.
TWÓRCA JAKO PODMIOT PRAWA AUTORSKIEGO,
AUTORSKIE PRAWA MAJĄTKOWE I OSOBISTE.
OGRANICZENIA AUTORSKICH PRAW MAJĄTKOWYCH,
DOZWOLONY UŻYTEK PRYWATNY I PUBLICZNY
UTWORÓW. PRAWA POKREWNE. PLAGIAT.
PODMIOT PRAWA AUTORSKIEGO:
twórca (art. 8 ust. 1 pr.aut.)
Prawo autorskie przysługuje twórcy o ile ustawa nie stanowi inaczej.
współtwórcy (art. 9 pr.aut.) → przesłanki dzieła współautorskiego
Wkład każdego współautora musi mieć charakter twórczy
Wkłady poszczególnych współautorów powinny tworzyć jedno dzieło
Konieczna jest współpraca autorów – przynajmniej porozumienie co do stworzenia
wspólnego utworu
inne podmioty → nabycie pierwotne, nabycie pochodne
Nabycie pierwotne (dot. praw majątkowych)
producent, wydawca → utwory zbiorowe (art. 11 pr.aut.)
pracodawca → programy komputerowe stworzone przez pracownika (art. 74 pr.aut.)
Nabycie pochodne (dot. praw majątkowych)
pracodawca → twórczość pracownicza (art. 12 i 13 pr.aut.)
instytucja naukowa → prace naukowe pracowników (art. 14 pr.aut.)
Uczelnia → prace dyplomowe (studentów i doktorantów) (art. 15a pr.aut.)
AUTORSKIE PRAWA MAJĄTKOWE:
treść
Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z
utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do
wynagrodzenia za korzystanie z utworu (art. 17 pr.aut.) (monopol twórcy)
Prawo do korzystania z utworu na wszystkich polach eksploatacji w zakresie
utrwalania (materialny nośnik dzieła), zwielokrotniania (kolejne egzemplarze
nośnika), rozpowszechniania (udostępnienie publiczne – reprodukcja trwała lub
jednorazowa).
Prawo do rozporządzania utworem (realizacja uprawnień majątkowych przeniesienie prawa, licencje)
Prawo do wynagrodzenia za korzystanie z utworu.
oraz
Prawo zezwalania na wykonywanie prawa zależnego (prawo zależne = prawo do
rozporządzania i korzystania z opracowania cudzego utworu (pierwotnego) np.
tłumaczenie utworu, przeróbka, adaptacja)
charakter
Są zbywalne, podlegają dziedziczeniu.
czas trwania
Ograniczony. Wygasają po upływie 70 lat od śmierci twórcy. Po tym czasie utwory
zaliczane są do tzw. „domeny publicznej”.
AUTORSKIE PRAWA OSOBISTE:
treść
Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w
czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w
szczególności prawo do:
1) autorstwa utworu;
2) oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go
anonimowo;
3) nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania;
4) decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności;
5) nadzoru nad sposobem korzystania z utworu (art. 16 pr.aut.)
Prawo do autorstwa utworu i jego oznaczania (aspekt pozytywny i negatywny).
Prawo do integralności utworu (sprzeciwiania się dokonywaniu zmian w zakresie
treści i formy utworu).
Prawo do rzetelnego wykorzystania utworu (kontrolowania sposobu wykorzystania
utworu [lub jego fragmentu]).
Prawo do decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności
(jednorazowo).
Prawo nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
charakter
Przysługują tylko twórcy (=osobie fizycznej). Po śmierci twórcy mogą być
wykonywane przez jego spadkobierców.
czas trwania
Nie są ograniczone w czasie. Wieczne.
OGRANICZENIA AUTORSKICH PRAW MAJĄTKOWYCH – DOZWOLONY UŻYTEK
UTWORÓW:
osobisty (prywatny) (art. 23 pr.aut.)
tylko utwory rozpowszechnione
korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworów
także korzystanie z utworów udostępnionych w sieci (strony www)
publiczny (art. 24-33 pr.aut.)
prawo cytatu
użytek w prasie w celach informacyjnych, promocji wydarzeń kulturalnych
licencja dla archiwów, bibliotek, szkół
licencja dla osób niepełnosprawnych
UMOWY DOTYCZĄCE PRAW AUTORSKICH (art. 41-68 pr.aut.):
Umowy przenoszące autorskie prawa majątkowe: skutek jak umowa sprzedaży zmiana podmiotu prawa, nabywca przejmuje miejsce autora. Dochodzi do wyzbycia
się autorskich praw majątkowych
Umowy na korzystanie z utworów (tzw. umowy licencyjne): uprawniony
(licencjodawca) zezwala osobie trzeciej (licencjobiorcy) na korzystanie z utworu.
Prawa autorskie pozostają przy podmiocie uprawnionym. Umowy licencyjne to
podstawa legalnego korzystania z utworów.
Rodzaje licencji
wyłączna lub niewyłączna
ograniczona czasowo lub nieograniczona
ograniczona terytorialnie lub nieograniczona
odpłatna lub nieodpłatna
Licencje Creative Commons (licencje CC) (przykład tzw. „licencji otwartej”). Rodzaje
licencji CC i ich oznaczenia:
CYWILNOPRAWNA OCHRONA AUTORSKICH PRAW OSOBISTYCH:
stan zagrożenia
roszczenie o zaniechanie działań (art. 78 pr.aut.)
naruszenie
roszczenie o zaniechanie działań
o usunięcie skutków naruszenia (w szczególności złożenia publicznego oświadczenia
o odpowiedniej treści)
przyznanie twórcy odpowiedniej sumy pieniężnej tytułem zadośćuczynienia
zobowiązanie sprawcy do uiszczenia odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany
przez twórcę cel społeczny
naprawienie wyrządzonej szkody majątkowej (jeśli powstała) na zasadach ogólnych
(k.c.) (art. 78 pr.aut.)
CYWILNOPRAWNA OCHRONA AUTORSKICH PRAW MAJĄTKOWYCH:
naruszenie
roszczenie o zaniechanie naruszenia
o usunięcie skutków naruszenia
o naprawienie szkody
o wydanie korzyści uzyskanych przez naruszającego
o uiszczenie odpowiedniej sumy pieniężnej z przeznaczeniem na Fundusz Promocji
Twórczości
o ogłoszenie w prasie oświadczenia odpowiedniej treści
orzeczenie sądu o bezprawnie wytworzonych przedmiotach oraz środkach i
materiałach użytych do ich wytworzenia (art. 79 pr.aut.)
ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA Z TYTUŁU NARUSZENIA PRAW AUTORSKICH:
Działania godzące w prawo do autorstwa i publicznie zniekształcające cudzy utwór (art.
115 pr.aut.) (plagiat i inne naruszenia):
Sankcja karna - kara grzywny, kara ograniczenia wolności, kara pozbawienia
wolności do lat 3
Rozpowszechnianie cudzego utworu, utrwalanie go lub zwielokrotnienie w celu
rozpowszechnienia (i inne czynności) (art. 116-123 pr.aut.):
Sankcja karna - kara grzywny, kara ograniczenia wolności, kara pozbawienia
wolności do lat 3
PRAWA POKREWNE (art. 85-103 pr.aut.):
treść
„Przedmiotem praw pokrewnych są dobra intelektualne (niematerialne) o
zróżnicowanej naturze, nie będące utworami ale pozostające z nimi w bliskiej (czasem
nierozerwalnej) relacji” (Adamczak i du Vall 2010)
charakter
Prawa majątkowe. Mogą być przedmiotem obrotu prawnego (w tym dziedziczenia).
czas trwania
Ograniczony.
PRAWA POKREWNE. KATALOG:
Prawa do artystycznych
wykonań
Prawa do fonogramów i
wideogramów
Prawa do nadań
programów
Prawa do pierwszych
wydań oraz wydań
naukowych i krytycznych
art. 85 – 93 pr.aut.
art. 94 – 96 pr.aut.
art. 97 – 99 pr.aut.
art. 991 – 995
pr.aut.
Prawo
artysty
50 lat
Prawo producenta
50 lat
Prawo stacji telewizyjnej
lub
radiowej
50 lat
Prawo wydawcy
25 lat
i
30 lat
NARUSZENIE PRAWA DO AUTORSTWA – PLAGIAT:
plagiat od (łac.) plagiatus – skradziony. Termin pozaustawowy, różnie definiowany.
„przywłaszczenie sobie cudzego utworu, wydanie go pod własnym nazwiskiem,
dosłowne zapożyczenie z cudzych dzieł i podanie jako twórczości własnej” [Szaciński
1981]
„pewnego rodzaju złodziejstwo intelektualne czy artystyczne, korzystanie bez
zezwolenia z rezultatów cudzego wysiłku twórczego […] pozbawienie twórcy prawa
do autorstwa dzieła” [Barta 1978]
RODZAJE PLAGIATU: JAWNY I UKRYTY:
plagiat jawny
„podpisanie cudzego dzieła, względnie jego niezmienionego fragmentu, własnym
nazwiskiem lub innym oznaczeniem (np. pseudonimem), jednoznacznie wskazującym
na innego autora niż twórca pierwowzoru” [Michalski 1998]
przypadki, „w których przejęty został cały obcy utwór lub znaczna jego część, a osoba
podająca się za twórcę nie wnosi ze swej strony żadnego wkładu w ustalenie
ostatecznej postaci dzieła” [Barta 1978]
plagiat ukryty
gdy „elementy recypowane splatają się z elementami pochodzącymi od osoby
dokonującej przejęcia; jej wkład w nowo powstające dzieło nie ma charakteru
twórczego, ogranicza się do mechanicznych przeniesień, szablonowych uzupełnień”
[Barta 1978]
to „reprodukcja cudzego utworu w istotnych elementach jego treści w postaci mniej
lub bardziej przekształconej” [Mozgawa i Radoniewicz 1997]
Przesłanki plagiatu – spełnione łącznie:
1) przejęcie (skopiowanie) elementów twórczych z cudzego utworu
2) przypisanie sobie autorstwa tych elementów.
Konsekwencje popełnienia plagiatu:
odpowiedzialność cywilna (art. 78 pr.aut.)
odpowiedzialność karna (art. 115 pr.aut.)
odpowiedzialność na podstawie „Ustawy o szkolnictwie wyższym”.