(17 maja 1906 - 5 marca 1966) [nekrolog]

Wojciech Skalmowski
Tadeusz Milewski (17 maja 1906 - 5
marca 1966) [nekrolog]
Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce
literatury polskiej 58/1, 323-325
1967
Z
M
A
R
L
I
TADEUSZ MILEWSKI
(17 maja 1906 — 5 marca 1966)
5 marca 1966 zm arł w Krakowie Tadeusz Milewski, profesor języko­
znawstwa ogólnego Uniw ersytetu Jagiellońskiego, uczony o ogromnej
wiedzy i skali zainteresowań, szlachetny i dobry człowiek.
Urodził się 17 m aja 1906 w Kołomyi. Studia slawistyczne we Lwowie
pod kierunkiem T. Lehra-Spławińskiego ukończył w 1929 r. uzyskując
doktorat na podstawie rozprawy pt. Przyczynki do dziejów języka połabskiego. W roku 1933 habilitował się w zakresie językoznawstwa sło­
wiańskiego, przedstawiając pracę pt. Rozwój fonetyczny wygłosu pra­
słowiańskiego, a w 1937 rozszerzył swą habilitację na indoeuropeistykę
na podstawie rozpraw y U Indo-hittite et l’indo-européen. Po wojnie
został mianowany profesorem tytularnym na KUL (1949), a następnie
profesorem nadzwyczajnym (1954) i zwyczajnym (1960) Uniwersytetu
Jagiellońskiego. Był członkiem Polskiej Akademii Umiejętności.
Bibliografia prac Tadeusza Milewskiego obejmuje przeszło 200 po­
zycji z zakresu polonistyki, slawistyki, indoeuropeistyki, języków Indian
amerykańskich oraz językoznawstwa ogólnego h Niewielu jest języko­
znawców, którzy potrafią się poruszać swobodnie po tak ogromnym
obszarze faktów językowych, hipotez i syntez, toteż we wspomnieniu
tym pragnąłbym ograniczyć się jedynie do omówienia zasług profesora
Milewskiego w dziedzinie polonistyki2. Stanowiła ona tylko niewielki
fragment działalności, ale i w pracach z tego zakresu widoczny jest jego
styl naukowy: połączenie głębokiej erudycji z rozległym, syntetyzują­
cym ujęciem. Poszczególne problemy lingwistyczne stanowiły dla Ta­
deusza Milewskiego aspekty szerszej dziedziny humaniora: historii,
psychologii, filozofii wreszcie. Toteż większość jego prac, które zaliczyć
1 K om pletna bib liografia prac T. M ilew skiego ukaże się w jed n ym z n a jb liż­
szych zeszytów „B iu letyn u P olsk iego T ow arzystw a Językoznaw czego”.
2 P rzegląd p ełnej działaln ości naukow ej T. M ilew sk iego dał J. S a f a r e w i c z
(„B iuletyn P olsk iego T ow arzystw a Język ozn aw czego” 1966).
324
ZM ARLI
można do polonistycznych, poza nielicznymi studiami szczegółowymi3
poświęcona jest dużym, „zbiorczym” problemom: stylistyce w szerokim
znaczeniu4, historii języka i kontaktom międzyjęzykowym. W tych
ostatnich dziedzinach szczególnie bliskie były mu trzy sprawy: problem
pochodzenia polskiego języka literackiego — opowiadał się za tezą
o małopolskim jego pochodzeniu 5; problem genezy i chronologii mazu­
rzenia w pewnych dialektach polskich6 — reprezentow ał pogląd, że
zjawisko to rozwinęło się stosunkowo późno i było wywołane wpływem
języka pruskiego na system fonologiczny owych dialektów; problem
kontaktów językowych polsko-pruskich. Temu ostatniem u zagadnieniu
poświęcił dużą rozprawę 7, w której szczegółowo opracował zakres i chro­
nologię pożyczek polskich w staropruskim.
Problemem żywo interesującym Milewskiego było zagadnienie litur­
gii cyrylo-m etodiańskiej w średniowiecznej Polsce; poświęcił mu rów­
nież kilka studiów 8.
Sylwetka profesora Milewskiego jako polonisty byłaby niepełna,
gdyby pominąć jeszcze jedno jego zainteresowanie, a raczej umiłowanie:
poezję Słowackiego. Był jej nieprzeciętnym znawcą, fascynowała go
zwłaszcza panorama historii, zaw arta w Królu-Duchu. Owocem tego —
jeśli wolno się tak wyrazić — pięknego hobby, wypełniającego nie­
liczne wolne chwile w pracowitym życiu uczonego, była rozprawa Ewo­
lucja stylu dramatów Juliusza Słow ackiego9 i znajdujący się obecnie
w druku szkic pt. Juliusz Słowacki jako prekursor Teilharda de Char­
din 10.
3 D w ie n o ta tk i e ty m o lo g ic z n e . „Spraw ozdania P A U ” t. 37 (1934), nr 10. —
Pol. „dąb ” i „ d ą b ro w a ”. (N o ta tk a etym ologiczna). „Prace F ilo lo g iczn e” t. 16 (1934).
4 O z a k r e s ie i p rz e d m io c ie badań s ty lis ty c z n y c h . „Język P o lsk i” 1939, z. 1—
4. — J ę z y k a literatura. „W iedza i Ż y cie” 1946. — Jak p o w s t a j ą j ę z y k i lite r a c k ie ?
Jw ., 1947. — A r y s t o te l e s ja k o b ad acz stylu . „L ingua P o sn a n ien sis” 1949. — Z a sa d y
an alizy s t y li s t y c z n e j tek s tu . „ P olon istyk a” 1956, nr 4.
5 G enealogia sp ołeczn a p olsk ieg o ję z y k a literackiego. „W iedza i Ż ycie” 1950. —
N o w e p race o p och o dzen iu polskiego j ę z y k a literackiego. „P am iętnik L itera ck i”
X LIII: 1952. — K il k a u w a g o p o w sta n iu polskiego ję z y k a literackiego. „Poradnik
J ęzy k o w y ” 1952, z. 7. — [Wraz z W. T a s z y с к im :] P o ls k i j ę z y k litera cki p o ­
w s t a ł w M ałopolsce. W zbiorze: Pochodzen ie po lsk iego j ę z y k a literackiego. W ro­
c la w 1956. — G łó w n e e t a p y r o z w o j u polsk ieg o ję z y k a literackiego. „Ruch L ite ­
ra ck i” 1960, z. 1— 2.
6 C hronologia i p r z y c z y n y m a zu rzen ia . „Z eszyty N a u k o w e U n iw ersy tetu Ja­
g iello ń sk ie g o ” nr 9, z. 2 (1956).
7 S to s u n k i j ę z y k o w e p o ls k o -p ru s k ie . „ S lavia O ccid en ta lis” 1947.
8 Np. J ę z y k s t a r o -c e r k ie w n o -s ło w ia ń s k i w śr e d n io w ie c zn e j Polsce. „Z eszyty
N au k ow e U n iw ersy tetu J a g iello ń sk ieg o ” nr 114, z. 15 (1965).
9 W zbiorze: K się g a p a m i ą tk o w a ku czci S ta n isła w a Pigonia. K raków 1961.
10 W zbiorze: W k ła d P o lsk i do c y w iliz a c ji c h rz eścija ń sk ie j i historii K ościoła
(w druku).
ZM ARLI
325
Trudno zawrzeć w słowach dzieło życia Tadeusza Milewskiego. Trw a­
ły ślad w nauce znaczą jego prace. Pozostało po nim jeszcze coś równie
istotnego, choć bardziej poddanego przemijaniu, bo zapisanego jedynie
w pamięci ludzi, którzy go znali: wspomnienie jego uroku osobistego,
naturalnej życzliwości dla ludzi, pogody, jaką zachowywał w n ajtru d­
niejszych chwilach swego życia. Śmierć profesora Milewskiego jest
bardzo bolesną stratą.
Wojciech Skolmowski