docColour Schemes in the Architecture of Wroclaw: Facades from the
download 
Reklamacja Transkrypt
Colour Schemes in the Architecture of Wroclaw: Facades from the
Summary / Streszczenie Kolorystyka architektury Wrocławia: fasady od średniowiecza do współczesności[1] Streszczenie pracy doktorskiej promotor: Dr hab. inż. arch. Wojciech Brzezowski, prof. nadzw. WPROWADZENIE Cel pracy, hipoteza, metoda pracy Kolorystyka architektury stanowi jedną z dziedzin historii sztuki, jednak regularne badania w tym zakresie w przeszłości były sporadycznie podejmowane. Na Śląsku rozpoczęto je pod kierunkiem Edmunda Małachowicza w połowie lat dziewięćdziesiątych na Wydziale Architektury Politechniki Wrocławskiej. Wnioski z przeprowadzonych analiz przedstawiono na konferencji w Muzeum Architektury w 1997 roku[2]. Od tamtej pory coraz częściej wykonuje się we Wrocławiu badania stratygraficzne elewacji w trakcie przeprowadzanych remontów. Osiągnięte wyniki sporadycznie publikowane są w czasopismach fachowych, a większość danych zawartych w raportach przechowywana jest w archiwach urzędów konserwatorskich i pozostaje nieznana środowisku naukowemu. Prace konserwatorskie prowadzone na obiektach zabytkowych zaczęły obejmować materiały wykończeniowe, ich fakturę oraz kolorystykę. Ta nowa dla projektantów sytuacja �������������������������������������������������������������� Niniejszy tekst został opublikowany na potrzeby pracy doktor� skiej we wrześniu 2014, jako katalog towarzyszący wystawie HISTO� RYCZNA KOLORYSTYKA ARCHITEKTURY WROCŁAWIA na Po� litechnice Wrocławskiej w ramach XVII Dolnośląskiego Festiwalu Nauki [Białobłocka 2014 b]. Niniejsza rozprawa doktorska stanowi poprawioną i uzupełnioną wersję publikacji. ������������������������������������������������������������� Materiały konferencyjne zostały opublikowane w piśmie Archi� tectus 1[7]2000. Colour Schemes in the Architecture of Wroclaw: Fa��������������� ç�������������� ades from the ������������������� Middle Ages to the ������� Present 237 Summary / Streszczenie rodzi wiele pytań związanych z potrzebą i ze sposobem konserwacji kolorystyki zarówno poszczególnych obiektów, jak i całych zespołów zabudowy w kontekście urbanistycznokrajobrazowym. Pojawiają się podstawowe pytania, m. in.: czy powracać do pierwotnej kolorystyki i kiedy. Jeśli tak, to w jaki sposób odtwarzać historyczne barwy i faktury, tak by jak najlepiej uwzględnić specyfikę miejsca, jego tradycję, koloryt otoczenia. Jak postępować w przypadku, gdy historyczna kolorystyka nie wpasowuje się w upodobania obecnego pokolenia lub gdy budynek stanowi widoczny efekt przebudów w kolejnych epokach. Niniejsza praca ma na celu zebranie rozproszonych materiałów źródłowych w zbiorcze opracowanie ukazujące przemiany zachodzące w historycznej kolorystyce architektury Wrocławia. Pogłębiona wiedza na temat pierwotnej kolorystyki, barw charakterystycznych dla regionu Dolnego Śląska oraz roli koloru w architekturze może się przyczynić do rozwoju doktryn konserwatorskich i planowania koloru w środowisku miejskim, uwzględniających tradycje i koloryt miejsca. Trendy w kolorystyce śląskiej mogły być kształtowane przez wieki pod wpływem wzorców pojawiających się wraz z budowniczymi przybywającymi na te tereny m. in. z Włoch, Szwajcarii, Niemiec i Austrii, a następnie modyfikowane wg preferencji i potrzeb Ślązaków. Natomiast dostępne lokalnie materiały budowlane i pigmenty determinowały prawdopodobnie występujące na tym terenie odcienie. Prowadzone badania w trakcie studiów doktoranckich w latach 2010-2013 miały na celu rozpoznanie zjawisk występujących w kolorystyce architektury Wrocławia w kolejnych okresach historycznych, a w dalszej kolejności próbę określenia trendów w poszczególnych epokach. Analizie poddano fasady w okresie od średniowiecza do współczesności, w szczególności elewacje tynkowane i malowane lub pokryte tynkiem barwionym w masie. Drugim celem badań była próba dokładniejszego rozpoznania odcieni barw charakterystycznych dla Dolnego Śląska. Ponieważ przez wieki stosowano głównie lokalne materiały, starano 238 Colour Schemes in the Architecture of Wroclaw: Fa��������������� ç�������������� ades from the ������������������� Middle Ages to the ������� Present Summary / Streszczenie się określić na podstawie studiów literaturowych odcienie dostępnych na Śląsku pigmentów ziemnych oraz kamieni budowlanych. Jako hipotezy badawcze przyjęto wstępne założenia, iż zmiany w kolorystyce fasad następowały wraz z kolejnymi stylami architektonicznymi. Dodatkowo wstępnie założono, iż we Wrocławiu powielano rozwiązania występujące w Pradze, Wiedniu i Berlinie ze względu na historyczne powiązania miasta z tymi stolicami i zbliżone formy stylowe na tym terenie. Jako podstawę badań prowadzonych przez architekta przyjęto relację pomiędzy fasadą a kompozycją zestawienia barwnego. Rozważano następujące zależności: kolorystyka a styl architektoniczny, kolorystyka a forma budynku, kolor a materiał oraz tendencje do stosowania zestawień chromatycznych i achromatycznych. Starano się określić zjawiska występujące w poszczególnych epokach, tak aby odnaleźć zależności pomiędzy kolorystyką a danym stylem. Badano powiązania pomiędzy kompozycją barwną a strukturą elewacji. Podjęto próbę wskazania tendencji do wymalowań jedno, dwu lub wielobarwnych, preferencje do mniej lub bardziej kontrastowych zestawień barw oraz wskazano stosowane kolory. Analizowano kolorystkę także pod kątem tendencji do występowania kolorystki materiałowej oraz starano się uchwycić potencjalne trendy w dominacji zestawień barw achromatycznych lub chromatycznych. Stan badań Analizując literaturę dotyczącą koloru w architekturze, można wyodrębnić dwa zasadnicze obszary zainteresowań badaczy. Zazwyczaj publikacja koncentruje się albo na zagadnieniach związanych z teorią barwy, jej wpływem na otoczenie i możliwościami jakie daje w projektowaniu, lub prezentuje historyczną kolorystykę i problemy konserwatorskie. Zagadnienie kolorystyki w aspekcie historycznym podejmowane jest sporadycznie przez naukowców zarówno w literaturze obcojęzycznej jak i polskiej. Wyniki badań Colour Schemes in the Architecture of Wroclaw: Fa��������������� ç�������������� ades from the Middle ������������������� Ages to the ������� Present 239 Summary / Streszczenie stratygraficznych prezentowane są przede wszystkim w czasopismach poświęconych zagadnieniom konserwacji dzieł sztuki i architektury oraz prezentowane na konferencjach naukowych. W latach trzydziestych XX wieku Herman Phlebs zdefiniował pojecie ‘Farbige Architektur’ dla Wasmuth Lexicon. Friedrich ��������������������������������������������� Kobler i Manfred Koller opracowali hasło ‘Farbigkeit der Architektur‘ dla ‚Reallexicon zur deutschen Kunstgeschichte‘. ���������������������������������� Autorzy podali definicję pojęcia, analizowali funkcję barwy w architekturze oraz wpływ osób uczestniczących w procesie projektowym na decyzje o wyborze koloru. Podane przykłady kolorystyki architektury pochodzą głównie z krajów niemieckojęzycznych, z lat 800-1840. Przykłady kolorystyki architektury czeskiej były omawiane przez Jana Muka i Jiříego Hoška [Hošek, Muk 1989] oraz Petra Macka [Macek 2009]. Mane HeringMitagau omówiła w zbiorczym opracowaniu historyczne wymalowania szwajcarskie [Hering-Mitagau 2010]. Niniejsza praca w zakresie oraz celu badań najbliższa jest publikacjom Bente Lange [Lange 1995, Lange 1997]. Duńska architekt przeanalizowała barwy na elewacjach budynków Rzymu i Kopenhagi od renesansu do początku XX wieku. Poruszyła także problemy związane z konserwacją pierwotnych polichromii architektonicznych. W polskiej literaturze powojennej tematyka historycznej kolorystyki była poruszana przez Macieja Kilarskiego [Kilarski 1955] oraz Mariana Arszyńskiego [Arszyński 1966]. Zbiorcze opracowanie materiałów pokonferencyjnych z 2010 roku prezentuje najnowsze ustalenia z różnych terenów Polski[3]. We wrześniu 2014 odbyła się w Bydgoszczy konferencja poświęcona kolorowi w architekturze XIX i XX wieku, gdzie zaprezentowano przykłady polichromii architektonicznych z kilku miast polskich[4]. Prace poświęcone zagadnieniu historycznej kolorystki architektury śląskiej stanowią przede wszystkim pojedyncze artykuły i referaty konferencyjne, przy czym poruszają ��‘Kolorystyka zabytkowych elewacji od średniowiecza do współczesności. Historia i konserwacja’, Warszawa 2010 ��‘Kolor w architekturze historycznej. Cykl I. Wiek XIX i XX’, Bydgoszcz 18-19 września 2014, materiały konferencyjne w druku. 240 Colour Schemes in the Architecture of Wroclaw: Fa��������������� ç�������������� ades from the ������������������� Middle Ages to the ������� Present Summary / Streszczenie one zazwyczaj zagadnienia związane z danym okresem historycznym. W przypadku wykonania stratygrafii autorzy poszczególnych realizacji konserwatorskich podają rezultaty badań w fachowych czasopismach. Wyniki z rejonu Śląska były prezentowane na konferencjach we Wrocławiu w 1997 r., w Warszawie w 2010 r. i w Bydgoszczy w 2014 r. Brak jednak zbiorczego opracowania ukazującego w świetle obecnego stanu badań przemiany, jakie zachodziły w kolorystyce wrocławskiej architektury na przestrzeni wieków. Jako zalążek do tego typu opracowania może służyć artykuł autorstwa Wojciecha Brzezowskiego poświęcony kolorystyce krajów niemieckich w okresie od średniowiecza do XIX wieku [Brzezowski 2001]. Materiały źródłowe i metoda badawcza Przyjęta metodologia badań obejmuje studia literaturowe, analizę materiałów źródłowych oraz badania terenowe. Informacji na temat pierwotnej kolorystyki mogą dostarczyć następujące materiały źródłowe: raporty z badań stratygraficznych, projekty architektoniczne, ikonografia oraz źródła pisane. Przyjęta metodologia jest tożsama z propozycjami Friedricha Koblera i Manfreda Kollera [Kobler, Koller 1981] oraz Bente Lange [Lange 1995, Lange 1997]. Wywiady z architektami aktywnymi zawodowo w okresie powojennym stanowią uzupełniające źródło informacji na temat kolorystki architektury Wrocławia po 1945 roku. Dane na temat barwy lokalnych materiałów budowlanych, pigmentów i farb zaczerpnięto z literatury, raportów z badań stratygraficznych, zbiorów minerałów w muzealnych kolekcjach oraz z historycznych wzorników farb. Wymienione wyżej materiały źródłowe mogą dostarczyć informacji na temat pierwotnej kolorystyki i powinny być łącznie rozpatrywane. Ze względu na znaczne rozproszenie ikonografii i źródeł pisanych dane z raportów stanowią podstawowy materiał źródłowy w niniejszej rozprawie doktorskiej. Analizy oparto w pierwszej kolejności na materiałach Colour Schemes in the Architecture of Wroclaw: Fa��������������� ç�������������� ades from the Middle ������������������� Ages to the ������� Present 241 Summary / Streszczenie źródłowych dotyczących Wrocławia. Dodatkowo, w celu zebrania materiałów do celów porównawczych, przeprowadzono kwerendy w archiwach urzędów konserwatorskich w Legnicy, Jeleniej Górze, Wałbrzychu i Opolu. Kwerendy prowadzono w latach 2010- 2012[5]. Staże naukowe w Pradze (2012), Wiedniu i Berlinie (2013) miały na celu zebranie materiałów do celów porównawczych. Na Śląsku po 1945 roku konserwatorzy dzieł sztuki wykonywali badania stratygraficzne zabytkowych elewacji przed lub w trakcie przeprowadzanego remontu, w sytuacji gdy zostały nakazane decyzją pracowników urzędów konserwatorskich. W wyniku przeprowadzonych kwerend zebrano dwieście siedemdziesiąt osiem raportów z badań stratygraficznych. Do dalszych analiz wykorzystano sto trzydzieści pięć raportów z badań, w trakcie których określono pierwotną kolorystykę. Badania stratygraficzne, wykonane głównie przez konserwatorów dzieł sztuki, prowadzone są w celu ustalenia kolorystki pierwszej fazy chronologicznej oraz wtórnych przemalowań. Zebrany materiał różni się znacznie metodą i zakresem. Część z autorów prowadzi analizę źródeł pisanych i ikonograficznych, pomagających w określeniu zakresu badań i wyciągnięciu wniosków. Ilość wykonanych odkrywek na obiekcie jest bardzo zróżnicowana (od kilku do ponad stu odkrywek). Niektórzy konserwatorzy analizują pobrane próbki w powiększeniu pod mikroskopem stereoskopowym. Bardzo rzadko przeprowadzane są analizy chemiczne zapraw i pigmentów. W tej sytuacji termin ‘kolorystka pierwotna’ pojawiający się w pracy doktorskiej należy rozumieć jako warstwa barwna pochodząca z pierwszej fazy chronologicznej z czasu budowy lub przebudowy obiektu, stwierdzona przy użyciu danej metody. Analizowano również projekty architektoniczne przechowywane w Archiwum Budowlanym oraz Archiwum Państwowym we Wrocławiu. Informacje na temat pierwotnej kolorystyki bywają zawarte w �������������������������������������������������������� Dodatkowe kwerendy przeprowadzono we Wrocławiu w lutym i we wrześniu 2014. 242 Colour Schemes in the Architecture of Wroclaw: Fa��������������� ç�������������� ades from the ������������������� Middle Ages to the ������� Present Summary / Streszczenie historycznych opisach miasta i w artykułach komentujących na bieżąco wydarzenia architektoniczne. Przydatne bywają również rachunki z budowy i dokumenty ubezpieczeniowe, które zawierają opis fasady. Także poradniki i traktaty dla artystów i architektów mogą dostarczać badaczom danych na temat dawnych technik malarskich. Kolejna grupę materiałów źródłowych stanowi ikonografia: malarstwo ścienne, olejne, akwarelowe, kolorowa grafika, fotografia barwna, itp. Ze względu na rozproszenie materiałów kwerendy ograniczono do kolekcji we wrocławskich muzeach. WYBRANE ASPEKTY BARWY W ARCHITEKTURZE Terminologia (barwa, kolorystyka) Barwa to doznanie zmysłu wzroku wywołane przez promieniowanie elektromagnetyczne, zmysłowe zjawisko podobne do dźwięku, zapachu czy smaku [Mielnicki, p. 1]. Barwa określana jest przez następujące cechy: ton (inaczej kolor), nasycenie, stopień jasności i temperatura[6]. Słowo kolorystyka oznacza zestawienie barw. W pracy doktorskiej pod terminem kolorystyka architektury rozumiano świadome zestawienie barwne całej fasady[7] czyli zaprojektowane lub powstałe w wyniku współpracy architekta i/ lub inwestora, lub osób trzecich. W literaturze przedmiotu rozróżnia się polichromię architektoniczną i malarską. Pierwsza jest związana z elementami budowli i na niej koncentrowano się w badaniach. Zaprezentowane w pracy przykłady związane są z czasem budowy lub znaczącej przebudowy danego obiektu w rozumieniu zmiany stylistycznej. Na kolorystykę elewacji składają się barwy pokrywające większe powierzchnie ścian i detalu architektonicznego ����������������������������������������������������������� Za: ‘Słownik terminologiczny Sztuk Pięknych’, PWN, Warsza� wa 1996. ������������������������������ Za [Łużyniecka 2000, s. 19]. Colour Schemes in the Architecture of Wroclaw: Fa��������������� ç�������������� ades from the Middle ������������������� Ages to the ������� Present 243 Summary / Streszczenie oraz mniejsze powierzchnie, jak np. stolarka okienna i drzwiowa, barierki balkonowe, rynny, itp. Ponieważ dane zawarte w analizowanych raportach dotyczą głównie większych powierzchni ścian, a pomijają mniejsze detale, podziału na elewacje monochromatyczne[8] oraz wielobarwne dokonano w oparciu o informacje dotyczące tła ścian i detalu architektonicznego. Zaproponowany podział należy traktować subiektywnie, ze względu na indywidualne różnice w postrzeganiu barwy. Funkcja Na podstawie studiów literaturowych wyróżniono następujące funkcje koloru w architekturze: kreowanie atmosfery; dekoracja (czyli ozdoba); iluzja - w rozumieniu zarówno iluzji detalu architektonicznego jak i iluzji przestrzeni (np. wyeksponowanie bryły budynku, wpływ na odbiór wielkości i ciężaru formy, zwiększenie poczucia indywidualizmu powtarzalnych elementów lub na odwrót - łączenie jednym kolorem mocno zróżnicowanych formy co w efekcie daje poczucie większego ładu przestrzennego); imitacja lepszej jakości materiału; informacja (dotyczy zwłaszcza zbyt jednolitej przestrzeni); ochrona (wybór barwy w celu kamuflażu obiektu) oraz ‘przekaz treści’ (w rozumieniu nawiązania do symboliki koloru oraz do heraldyki – jako sposobu na oznaczenie swojego terytorium czy określenie statusu mieszkańców). Materiały budowlane, pigmenty i farby - analiza odcieni na wybranych przykładach Kolorystyka architektury wynika albo z odcieni zastosowanego materiału lub jest wprowadzona poprzez malowanie lub barwienie danego materiału w masie. Barwę architektury determinowały przez stulecia dostępne lokalnie materiały budowlane i pigmenty [Koller 2006, s. 175; ������������������������������������������������������������ Słowo ‘monochromatyczny’ oznacza zestawienie zbliżonych do siebie odcieni jednej barwy, może ono zawierać gamę różnych walorów i poziomów nasycenia. 244 Colour Schemes in the Architecture of Wroclaw: Fa��������������� ç�������������� ades from the ������������������� Middle Ages to the ������� Present Summary / Streszczenie Lange 1995, s. 37]. Śląskie kamieniołomy stanowiły obfite źródło różnorodnych kamieni stosowanych w architekturze i rzeźbie: granitów, piaskowców i marmurów w odcieniach od bieli, poprzez żółcienie do ciemnej czerwieni i brązu. Średniowieczna cegła opisywana jest przez badaczy jako pomarańczowa lub wiśniowa. Cegła, stosowana w XIX i na początku XX wieku, miała więcej odcieni: czerwonobrązowy, szarobrązowy, zielony, żółty, biały, beżowy, fioletowy, fioletowoniebieski i czarny. Fugi były w kolorze zaprawy lub barwione w masie. W analizowanych raportach tynk określano zazwyczaj jako ,w naturalnym kolorze’. W przypadku malowania elewacji na końcowy efekt wpływ mają farby (zarówno pigmenty jak i spoiwo), sposób ich nakładania oraz podłoże i faktura. Do wymalowań zewnętrznych stosowano przez stulecia pigmenty ziemne, mineralne, takie jak ochry[9], czerwienie żelazowe, ziemie zielone i umbry oraz pigmenty organiczne: czerń roślinną. Ochry mają odcienie od fioletowego i czerwonego do pomarańczowego i żółtego. Żółte odcienie otrzymywano poprzez zastosowanie naturalnego ugru, złotej ochry i sienny. Czerwone odcienie osiągano poprzez dodanie do spoiwa czerwieni żelazowej, naturalnej i palonej ochry czerwonej, caput mortuum, palonej sienny, minii lub mielonej cegły. Naturalna i palona umbra dawała brązowe i szare odcienie. Ziemia zielona miała szarozielone zabarwienie. Czerń, grafit i kolor szaroniebieski osiągano poprzez zastosowanie węgla drzewnego. Niebieskie pigmenty były drogie i trudno dostępne. Wapno było głównym źródłem bieli. Farby wapienne były w powszechnym użyciu do połowy lat pięćdziesiątych XX wieku. Stosowano również farby kazeinowe i kazeinowo-wapienne. W XIX wieku elewacje malowano także farbami olejnymi, bardziej odpornymi na zanieczyszczenia powietrza, oraz od końca stulecia farbami mineralnymi. W tym okresie rozpoczęto na większą skalę produkcję sztucznych pigmentów, które stopniowo wyparły pigmenty ziemne. ���������������������������������������������������������� Ochry były najtańszymi ziemnymi pigmentami [Kirby, Nash, Cannon 2010, wstęp, s. 155]. Colour Schemes in the Architecture of Wroclaw: Fa��������������� ç�������������� ades from the Middle ������������������� Ages to the ������� Present 245 Summary / Streszczenie KOLORYSTYKA ARCHITEKTURY WROCŁAWIA. FASADY OD ŚREDNIOWIECZA DO WSPÓŁCZESNOŚCI. Średniowiecze Omawiane w pracy przykłady pochodzą z okresu od X do początku XVI wieku. Na bazie omawianych przypadków kolorystykę fasad z okresu gotyku można podzielić na kolorystykę wynikającą z użycia naturalnych materiałów, kolorystykę wynikającą z użycia naturalnych materiałów i wprowadzenia częściowo polichromii oraz na kolorystykę wynikającą z wprowadzenia polichromii na całej powierzchni fasady. W pierwszej grupie występowały zarówno zestawienia monochromatyczne, czerwonopomarańczowe oraz dwubarwne, czerwono-czarne/grafitowe. Dodatkowym akcentem barwnym były fugi. W drugiej grupie polichromowano detale architektoniczne, takie jak wnęki okienne oraz gzymsy międzyokienne. Za pomocą barwy imitowano szklenie i okiennice okienne. Malowane fasady były albo monochromatyczne lub wielobarwne. Stwierdzono śladowe ilości polichromii w odcieniu czerwonym. Fugi imitowano za pomocą bieli. Imitację kamienia stwierdzono na kamienicy na narożniku ul. Kurzy Targ i ul. Szewskiej we Wrocławiu oraz na kamienicy przy ul. ks. Dzierżonia 10-12 w Brzegu. Renesans Na podstawie przeprowadzonej analizy materiałów archiwalnych wyróżniono dwie tendencje w kolorystyce architektury na Śląsku: polichromie imitujące kamień oraz wielobarwne zestawiania wyróżniające detal architektoniczny od tła ścian. W obu przypadkach stosowno dwa kolory. Stwierdzono zarówno chromatyczne jak i achromatyczne zestawienia. Budynki pokrywano tynkiem niemalowanym, barwionym w masie oraz malowanym. Ugrowo-białe i szaro-białe zestawienia dominowały w 246 Colour Schemes in the Architecture of Wroclaw: Fa��������������� ç�������������� ades from the ������������������� Middle Ages to the ������� Present Summary / Streszczenie technice sgraffita. W przypadku wyróżniania detalu i tła ścian stwierdzono dwubarwne wymalowania, takie jak: biało-szare, różowo-białe, jasno i ciemnoszare oraz biało-ugrowe. W trzech na cztery przypadki ściany miały jaśniejszy odcień. Barok W trakcie analiz wyróżniono wymalowania monochromatyczne, dwu i wielobarwne. Przeważały zestawienia chromatyczne. Te same kompozycje stosowno na budynkach, niezależnie od ich funkcji. Na elewacjach malowanych monochromatycznie stosowano: szarozielony, pompejański róż, ugier i złamaną biel. Dwubarwne wymalowania stwierdzono na budynkach datowanych w większości na pierwszą połowę XVIII wieku. Za pomocą barwy podkreślano artykulację elewacji lub ją imitowano. Ciemniejsze tło częściej łączono z jaśniejszym detalem. Jaśniejsze odcienie osiągano poprzez malowanie bielą, kremową farbą, jasnoszarą lub ugrem, natomiast ciemniejsze kolory - poprzez malowanie na szaroczarno, czerwonopomarańczowo, różowo, ugrowo, ugrowoszaro lub na zielono. Wielobarwne wymalowania, składające się zazwyczaj z trzech do pięciu kolorów, pochodzą w większości z pierwszej połowy XVIII wieku. Tło ścian malowano jednym odcieniem i detale architektoniczne były wielobarwne. Stwierdzono kolory: zielony, szarografitowy, różowy, czerwonoróżowy, czerwony, pomarańczowy, ugrowy, szarougrowy. W trakcie analiz chemicznych stwierdzono pigmenty ziemne oraz czerń organiczną. Analiza porównawcza zestawień barwnych występujących we Wrocławiu, Pradze i w Wiedniu wykazała zarówno podobieństwa jak i różnice pomiędzy tymi miastami. Dwubarwne kompozycje stwierdzono we wszystkich trzech ośrodkach. Wydaję się jednak, iż na Śląsku częściej występowały bardziej kontrastowe zestawienia, natomiast barwy stosowane w Wiedniu częściej były o zbliżonym nasyceniu i stopniu jasności. Colour Schemes in the Architecture of Wroclaw: Fa��������������� ç�������������� ades from the Middle ������������������� Ages to the ������� Present 247 Summary / Streszczenie Klasycyzm Wyniki badań stratygraficznych dotyczących obiektów z okresu klasycyzmu wskazują na występowanie zestawień monochromatycznych i dwubarwnych. Elewacje jednobarwne były malowane w odcieniach: jasnoróżowym, ugrowym/ łososiowym, ugrowym/beżowym i beżowobrązowym. Dwubarwne zestawienia składały się z barw: białej i łososiowej, niebieskoszarej i ugrowej. Historyzm Spośród budynków wybudowanych w stylistyce historyzmu wydzielono wrocławskie domy czynszowe i wille miejskie, których analizę kolorystyki przeprowadzono osobno, a następnie porównano z kolorystyką berlińskich kamienic. Analiza kolorystyki fasad śląskich budynków publicznych i pałaców wskazała na występowanie zarówno monochromatycznych jak i wielobarwnych zestawień barwnych. Stwierdzono jedenaście jednobarwnych wymalowań oraz pięć wielobarwnych. Osiem fasad z przeanalizowanych szesnastu pomalowanych było pierwotnie w odcieniach od ugru do brązu. Inne stwierdzone kolory to: czerwień, biel, szarość oraz zieleń. Wyniki badań fasad wrocławskich kamienic wskazują na to, że tynkowane budynki pokrywano często jednym kolorem, wyróżniając detal architektoniczny poprzez pomalowanie go w jaśniejszym lub ciemniejszym odcieniu tej samej barwy. Stwierdzono również wymalowania całej fasady w jednym kolorze o tym samym nasyceniu i stopniu jasności, oraz, w zdecydowanej mniejszości – zestawienia dwubarwne, kontrastowe. Dominowała gama żółtobrązowa. Kolory te były określane przez konserwatorów jako ugier, ochra, beż, brąz, kakao, rdzawy lub brunatny. Stwierdzono również inne wymalowania w odcieniach szarozielonych i oliwkowych, różowych i czerwonych, bieli oraz niebieskoszarych. Analiza porównawcza wrocławskich i berlińskich domów czynszowych z lat 1830-1930 wskazuje zarówno na podobieństwa jak i różnice pomiędzy tymi dwoma 248 Colour Schemes in the Architecture of Wroclaw: Fa��������������� ç�������������� ades from the ������������������� Middle Ages to the ������� Present Summary / Streszczenie miastami. We Wrocławiu stwierdzono więcej zestawień monochromatycznych, ale zróżnicowanych za pomocą nasycenia lub stopnia jasności. W Berlinie natomiast częściej malowano fasady jednolicie. W obu miastach dominowała gama żółtobrązowa. Secesja Badania stratygraficzne wykonane na kilku secesyjnych kamienicach we Wrocławiu wykazały, iż fasady malowane były najprawdopodobniej w kolorze piaskowym, z wyróżnieniem detali architektonicznych jaśniejszym lub ciemniejszym odcieniem tego samego koloru. Stolarka okienna i drzwiowa malowana była wielobarwnie: na zielono, brązowo, czerwono i niebieskozielono. Modernizm i inne trendy pomiędzy 1900-1945 Analiza materiałów archiwalnych wykazała, iż budynki z okresu 1900-1945 były albo malowane, albo pokrywane tynkami w naturalnym kolorze o zróżnicowanej fakturze lub tynkami barwionymi w masie. Stwierdzono zarówno jednojak i wielobarwne wymalowania. W większości raportów z badań stratygraficznych wymieniano następujące barwy: czerń, szarość i ugier. Stwierdzono również różowoszary, niebieskoszary, czerwony i zielony. Kompozycję fasady podkreślano za pomocą koloru na kila sposobów. Wyróżniano detale architektoniczne od tła ścian, horyzontalny układ podkreślano za pomocą dwóch kontrastowych barw, a także wyróżniano inną barwą poszczególne części budynku, takie jak np. wykusze lub narożniki budynków. Kolorystyka Wrocławia po 1945 Dane na temat kolorystyki architektury okresu powojennego pochodzą głównie z wywiadów z architektami oraz z danych publikowanych w magazynach architektonicznych. Kolorystka architektury Wrocławia w latach 1945-1989 była kształtowana głównie pod wpływem bieli kojarzonej z modernizmem oraz ograniczeń ekonomicznych. Dominowały Colour Schemes in the Architecture of Wroclaw: Fa��������������� ç�������������� ades from the Middle ������������������� Ages to the ������� Present 249 Summary / Streszczenie kolory: szary, biały, a także czarny. Barwy chromatyczne zaczęły się pojawiać na elewacjach na większą skalę w latach siedemdziesiątych. Architekci zaczęli mieć nieograniczony dostęp do dobrej jakości materiałów po 1989 roku. Rozmowy z projektantami, wielokrotnie wyróżnianymi w konkursach na ‘Mister Wrocławia’ i ‘Piękny Wrocław’, wskazują na pewne wspólne tendencje, takie jak kierowanie się intuicją przy projektowaniu kolorystki, nawiązywanie do sąsiednich, istniejących budynków oraz preferencje do stosowania materiałów naturalnych. PODSUMOWANIE Niniejsza praca po raz pierwszy ukazuje kolorystykę architektury Wrocławia w okresie od średniowiecza do czasów współczesnych. Przeprowadzone analizy pozwoliły na udokumentowanie dostępnego materiału oraz na wysunięcie wniosków w świetle obecnego stanu badań, jednak za względu na fragmentaryczność zabranych materiałów źródłowych, praca ma przede wszystkim charakter dokumentacyjny, a wskazanie trendów w poszczególnych epokach wymaga dalszych badań. W trakcie analiz wyróżniono kilka cech charakterystycznych. Pewne tendencje występowały w rożnych epokach, jednak różniły się od siebie w szczegółach, charakterystycznych dla danego okresu. Przykładowo, imitacja kamienia (zarówno podziałów jak i barwy) miała miejsce od średniowiecza do początków XX wieku. Jednakże w każdej epoce wykonywano ją w trochę inny sposób. Analogicznie, kolory cegły oraz fug średniowiecznych, XIX-wiecznych i z początków XX wieku różniły się od siebie. Na podstawie analiz porównawczych pomiędzy Wrocławiem, Pragą, Wiedniem i Berlinem stwierdzono, iż kolorystka fasad we Wrocławiu powielała tylko część rozwiązań, jak np. niektóre dwubarwne wymalowania w okresie baroku. We Wrocławiu i Berlinie stosowano zbliżoną paletę w XIX wieku, ale zestawienia barwne różniły się od siebie. Podobne kompozycje barwne stwierdzono na budynkach 250 Colour Schemes in the Architecture of Wroclaw: Fa��������������� ç�������������� ades from the ������������������� Middle Ages to the ������� Present Summary / Streszczenie publicznych, mieszkalnych oraz gospodarczych. Tak więc kolorystyka nie była powiązana z funkcją budynku. W dokumentacji ze sporadycznie przeprowadzanych badań laboratoryjnych wymieniane są ziemne pigmenty oraz czerń roślinna. Pigmenty stosowano pojedynczo lub mieszano ze sobą. Dalsze analizy chemiczne pomogą w ustaleniu stosowanych materiałów i technik, a w konsekwencji barw charakterystycznych dla regionów. W celu określenia trendów w poszczególnych epokach konieczne są dalsze badania stratygraficzne przeprowadzane dokładniejszymi metodami oraz dalsza analiza rozproszonych materiałów źródłowych, takich jak ikonografia i źródła pisane. Osiągnięte w pracy wyniki mogą pozwolić na rozwój metod i doktryn konserwacji mających na celu zachowanie pierwotnych polichromii architektonicznych. Ponadto może mieć zastosowanie w tzw. planowaniu koloru zachowującego tradycję miejsca. Colour Schemes in the Architecture of Wroclaw: Fa��������������� ç�������������� ades from the Middle ������������������� Ages to the ������� Present 251
