Studium przypadku koncepcji rozwoju Marynarki Wojennej RP

Studium przypadku koncepcji rozwoju Marynarki Wojennej RP

Aleksy Borówka
Studium przypadku koncepcji rozwoju Marynarki Wojennej RP
– wybrane aspekty.
1. Wstęp.
Problematyka rozwoju Marynarki Wojennej Rzeczpospolitej Polskiej na przestrzeni
15 minionych lat XXI wieku stała się przedmiotem wielu analiz, sporów i refleksji badaczy,
specjalistów i decydentów. Paradoksalnie – choć większość środowisk wypracowała
konsensus co do faktu, iż rozwój polskich sił morskich jest konieczny i strategicznie istotny –
dotychczas
nie
wypracowano
koncepcji
rozwoju
polskiej
floty
wojennej,
która
nie wzbudzałaby wielu licznych i uzasadnionych kontrowersji. W szczególności, kwestią
sporną jest utrzymanie i rozwój floty okrętów Marynarki Wojennej, które – według hipotezy
badawczej niniejszej pracy – stanowią strategiczny komponent sił zbrojnych, pozwalający
na realizację interesów Rzeczpospolitej Polskiej, wynikających analizy uwarunkowań
rozwoju polskich sił morskich w wybranych obszarach badawczych, dla potrzeb
usystematyzowania uwarunkowań geopolitycznych i strategicznych, tworzących fundament
dla refleksji nad koncepcją rozwoju Marynarki Wojennej RP. Zakres niniejszej pracy
obejmuje ćwierćwiecze lat 1990-2015 i został zawężony do kwestii rozwoju floty okrętów
sił morskich, a więc nie obejmuje kwestii związanych z siłami lotniczymi Marynarki
Wojennej RP. Rozdział drugi został poświęcony geopolitycznym uwarunkowaniom rozwoju
Marynarki Wojennej, natomiast kolejny – uwarunkowaniom strategicznym. Czwarty rozdział
niniejszej pracy zawiera ujęcia roli Marynarki Wojennej w wybranych dokumentach
strategicznych. Piąty rozdział stanowi zarys analizy obecnego stanu Marynarki Wojennej,
natomiast następny jest próbą analizy Koncepcji Rozwoju Marynarki Wojennej RP z 2009
roku. Całość rozważań zostało podsumowanych rozdziałem siódmym, zawierającym wnioski
i refleksje nad tytułową tematyką.
2. Geopolityczne uwarunkowania rozwoju polskiej marynarki wojennej.
Rozpoczynają analizę uwarunkowań rozwoju polskiej marynarki wojennej przytoczę
szereg argumentów obejmujących problematykę położenia geopolitycznego Rzeczpospolitej
Polskiej oraz geostrategiczny potencjał, wynikający z dostępu do Morza Bałtyckiego.
Położenie geopolityczne Rzeczpospolitej Polskiej uznawane jest za niekorzystne. 1
Terytorium Rzeczpospolitej Polskiej wraz z morskimi wodami wewnętrznymi obejmuje
312 679 km² powierzchni zamieszkałej przez 38 495 659 osób.2 Niemal 62%3 całkowitej
długości polskich granic, wynoszącej 3511 kilometrów, stanowią bariery orograficzne tracące
strategiczne znaczenie w zakresie obronności państwa wraz z rozwojem nowoczesnych
technologii militarnych. Przeważającą część obszaru państwa polskiego stanowi centralny
fragment nizin europejskich; w kontekście sąsiedztwa dwóch mocarstw – Republiki
Federalnej Niemiec i Federacji Rosyjskiej – dostępność polskich nizin w perspektywie
równoleżnikowej
stanowi
podstawę
niekorzystnego
położenia
geopolitycznego
Rzeczpospolitej Polskiej. Rzeczpospolita Polska boleśnie przekonała się na przestrzeni
dziejów, że stanowienie korytarza przemarszu wojsk wielu konfliktów o zróżnicowanej skali
może zniweczyć wysiłki kolejnych pokoleń w budowie bezpiecznego i zasobnego państwa.
Pozytywnym
aspektem
położenia
geopolitycznego
Rzeczpospolitej
Polskiej
jest dostęp do Morza Bałtyckiego. Warto zauważyć, że 99,7% powierzchni współczesnej
Polski należy do zlewiska Bałtyku;4 system hydrologiczny jest ściśle związany z basenem
bałtyckim, do którego spływają dwie największe, spławne polskie rzeki. Morze Bałtyckie
charakteryzuje się korzystnymi warunkami dla rozwoju żeglugi nawet w kontekście jednostek
o niewielkiej autonomiczności, z uwagi na stosunkowo małą powierzchnię akwenu.
Szczególnie korzystne warunki w odniesieniu do akwenu Bałtyku panują w jego południowej
części. Polska linia brzegowa, licząca około 770 kilometrów długości, należy do słabo
rozwiniętych – dominują wybrzeża płaskie, pozwalające na swobodną budowę infrastruktury
portowej lub stoczniowej. Wysokość pływów syzygijnych i sejszy na południowym Bałtyku
nie przekracza kilkudziesięciu centymetrów5 a przeciętna liczba dni sztormowych
nie przekracza 14 dni rocznie.6 Okresowe zlodzenie Morza Bałtyckiego wzdłuż polskich
1
Jan Wendt, Geostrategiczne położenie Polski, s. 49
Opracowanie Głównego Urzęd Statystycznego: Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2014 r. –
tabele, dostępne na portalu GUS.
3
Opracowanie własne na podstawie Małego rocznika statystycznego 2013, wydanego przez Główny Urząd
Statystyczny.
4
Opracowanie własne na podstawie atlasu geograficznego „Świat, Polska”, wyd. Nowa Era, Wrocław 2008.
5
Lars Håkanson, Charakterystyka fizycznogeograficzna zlewiska Morza Bałtyckiego, Zeszyt I „Środowisko
Morza Bałtyckiego, Uniwersytet w Uppsali 1991, s. 4 i s. 12.
6
Kamil Formela, Andrzej A. Marsz, Zmienność liczby dni ze sztormem nad Bałtykiem (1971-2009), Prace i
Studia Geograficzne 2011, T. 47, s. 192.
2
wybrzeży oraz obszaru cieśnin duńskich jedynie w sporadycznych przypadkach powodowało
prawdopodobieństwo wystąpienia utrudnień w żegludze.7
Morze Bałtyckie jest jednym z najpłytszych mórz epikontynentalnych na świecie,
o średniej głębokości 52 m.8 Rezultatem płytkości akwenu jest względnie łatwy dostęp
do zasobów naturalnych dna morskiego, ale także potencjalne utrudnienie operowania
okrętami podwodnymi. Polska strefa ekonomiczna obejmuje 32 672 km² spośród 415 266 km²
akwenu.9 Oprócz złóż ropy sięgających 3,5 miliona ton10 oraz złóż gazu z łupków
szacowanych na ponad 100 miliardów metrów sześciennych11 dno bałtyckie zasobne jest
w kruszywa budowlane12, bursztyn czy konkrecje żelazowo-manganowe. Płytkość akwenu
wraz z korzystnym położeniem złóż surowców stanowi o opłacalności wydobycia surowców.
Niekorzystne położenie geopolityczne w połączeniu z niedostatecznie zasobną bazą
surowcową – w szczególności surowców energetycznych – tworzy zespół czynników
negatywnie oddziałujących na bezpieczeństwo Rzeczpospolitej Polskiej. Wykorzystanie
potencjału Morza Bałtyckiego, wynikającego z możliwości rozwoju żeglugi, możliwości
rozbudowy infrastruktury portowo-stoczniowej i floty transportowej oraz pozyskiwania
strategicznych surowców naturalnych z wyznaczonej strefy ekonomicznej jest szansą
dla poprawy stanu bezpieczeństwa Polski, w szczególności poprzez realizację strategicznego
interesu, jakim jest dywersyfikacja dostaw ropy naftowej i gazu ziemnego. Rzeczpospolita
może wykorzystać potencjał Morza Bałtyckiego tylko w przypadku zapewnienia
bezpieczeństwa realizacji interesów na basenie bałtyckim. Zespół przytoczonych powyżej
czynników geopolitycznych i geostrategicznych tworzy środowisko wymuszające rozwój
komponentu sił zbrojnych, zdolnego do skutecznego działania na obszarach morskich, jakim
jest marynarka wojenna wyposażona w nowoczesne okręty bojowe.
7
Lars Håkanson, Charakterystyka…, s. 10.
Jacek Urbański, Jan Marcin Węsławski, Położenie i historia w „Morze Bałtyckie – o tym warto wiedzieć”,
Zeszyty Zielonej Akademii 1998, Zeszyt nr 7, wyd. Polski Klub Ekologiczny, Okręg Wschodnio-Pomorski, s. 6.
9
Benedykt Hac, Wraki w polskiej strefie ekonomicznej, seminarium lokalizacyjne 20 kwietnia 2011 roku,
Instytut Morski w Gdańsku.
10
Serwis Informacyjny Polskiego Instytutu Geologicznego, Pierwsza ropa spod dna Bałtyku ze złoża B8 jeszcze
w tym roku, artykuł dostępny w Serwisie Informacyjnym Państwowej Służby Geologicznej.
11
Raport Państwowego Instytutu Geologicznego, Ocena zasobów wydobywalnych gazu ziemnego i ropy
naftowej w formacjach łupkowych dolnego paleozoiku w Polsce(basen bałtycko-podlasko-lubelski), raport
pierwszy, portal Państwowego Instytutu Geologicznego.
12
Paweł Kawalec, Wiesław Kozioł, Łukasz Machniak, Eksploatacja kruszyw naturalnych ze złóż dna morskiego
i jej oddziaływanie na środowisko, Katedra Górnictwa Odkrywkowego, Wydział Górnictwa i Geoinżynierii
AGH Kraków , s. 3 i 4.
8
3. Strategiczne uwarunkowania rozwoju marynarki wojennej.
W
poprzednim
rozdziale
przytoczyłem
argumenty
przemawiające
za koniecznością rozbudowy sił morskich ze szczególnym uwzględnieniem okrętów
w kontekście problematyki położenia geopolitycznego Rzeczpospolitej Polskiej, posiadającej
dostęp do Morza Bałtyckiego i możliwości wykorzystania jego potencjału. Niniejszy rozdział
został poświęcony uwarunkowaniom strategicznym rozwoju marynarki wojennej.
Flota morska stanowiła na przestrzeni dziejów istotny element potęgi państwa.
Rozwój floty umożliwił piętnastowiecznym państwom europejskim odkrycie nowych lądów,
stanowiących podstawę rozbudowy nowożytnych imperiów. Statki transportowe i okręty
morskie stały się w okresie nowożytności nośnikiem pierwszej fali zjawiska globalizacji. Siły
morskie pozwoliły metropoliom na kontrolowanie zdobytych kolonii, podbój kolejnych ziem
oraz stałą wymianę handlową poprzez najtańszy – do dziś – system masowego transportu
towarowego. Współcześnie, światowy obrót towarowy oparty jest w 90% na transporcie
morskim13. Postępująca globalizacja stworzyła rozproszoną sieć globalnych interesów
państw, uzależniając realizację żywotnych interesów państw od zdolności do oddziaływania
na
kształt
stosunków
międzynarodowych
w
odległych
W kontekście omawianej tematyki, jedynie mocarstwa morskie
częściach
14
świata.
posiadają zdolność
do oddziaływania siłami morskimi na rozległych i odległych akwenach, równoległą
prezentację
w
bandery
szczególności
w
najistotniejszych
należy
Cieśnina
przewężeniach
Malaka,
Cieśnina
akwenów
Ormuz,
(do
Kanał
których
Panamski)
czy sprawowanie faktycznej kontroli na strategicznie istotnych obszarach wszechoceanu.
Rzeczpospolita
Polska
zaliczana
jest
do
państw
nadbrzeżnych,
nie aspirujących do pozycji mocarstwa morskiego. W odróżnieniu od mocarstw morskich,
państwa nadbrzeżne skupiają siły przede wszystkim na zapewnieniu suwerenności własnych
obszarów morskich, zabezpieczeniu interesów państwa poprzez zapewnienie bezpieczeństwa
eksploatacji złóż surowców naturalnych w ich obrębie. W przypadku wystąpienia konfliktu
zbrojnego starają się przejąć kontrolę nad istotną częścią danego akwenu15 strategia ta
13
Portal International Chamber of Shipping.
Andrzej Makowski, Siły morskie państwa nadbrzeżnego – zarys teorii, „Przegląd Morski” 2000, nr 6.
15
Piotr Mickiewicz, Strategia bezpieczeństwa morskiego Rzeczpospolitej Polskiej, s.185-186, w „Strategia
bezpieczeństwa Narodowego Polski” pod red. Nauk. Jarosława Gryza, Wydawnictwo Naukowe PWN SA,
Warszawa 2013.
14
możliwa jest do zrealizowania z wysokim prawdopodobieństwem powodzenia w przypadku
użycia okrętów.
Zapewnienie bezpieczeństwa polskiej wyłącznej strefy ekonomicznej stanowi
strategiczny interes Rzeczpospolitej. Według Raportu o stanie gospodarki morskiej
Ministerstwa Infrastruktury z 2002 roku transport morski w 2001 roku dostarczył do państwodbiorców około 40% polskiego eksportu i około 15% polskiego importu.16 Niezakłócona
wymiana towarowa, rozpoczynana lub finalizowana przez flotę transportową w akwenie
Morza
Bałtyckiego,
pozwoliła
na
uzyskanie
dodatniego
o wartości około 343 milionów dolarów amerykańskich.
17
salda
eksportu
netto
Warto podkreślić, iż w pierwszej
dekadzie XXI wieku wzrost liczby przewozów przez Morze Bałtyckie wynosił rocznie około
30%; dynamikę rozwoju żeglugi zakłócił światowy kryzys, od 2010 roku roczny wzrost
liczby przewozów wynosi około 10%.18 W perspektywie kolejnych lat, Morze Bałtyckie
stanie się jednym z najważniejszych kanałów europejskiego handlu regionalnego. Wzmożony
ruch statków transportowych zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia zróżnicowanych
zagrożeń stanu bezpieczeństwa.
Jednym z najpoważniejszych zagrożeń bezpieczeństwa Rzeczpospolitej Polskiej
jest brak dywersyfikacji dostaw strategicznych surowców energetycznych, w szczególności
w kontekście otwarcia dla Federacji Rosyjskiej potężnego rynku zbytu, jaki tworzy Chińska
Republika Ludowa. Federacja Rosyjska jest w coraz mniejszym stopniu uzależniona
od podaży gazu i ropy naftowej do Europy, w opozycji do odbiorców surowców
strategicznych. Opłacalność alternatywnych sposobów dostaw paliw płynnych zapewniają
w tym przypadku tankowce. Z uwagi na rozwój żeglugi zbiornikowców, transportujących
rocznie przez Bałtyk około 120-150 milionów ton ropy naftowej i produktów
ropopochodnych19, rozwój marynarki wojennej zdolnej do skutecznego działania na obszarze
Morza Bałtyckiego jest konieczny. Potencjalne zagrożenie skażenia ropą obszaru
południowego Bałtyku powinno być traktowane jako poważne zagrożenie bezpieczeństwa
państwa polskiego, mogące skutkować zaprzestaniem połowów ryb czy drastycznym
zmniejszeniem ruchu turystycznego, stanowiących jedyne źródło utrzymania wielu osób
zamieszkujących tereny przybrzeżne. Katalog potencjalnych zagrożeń prawdopodobnych
16
Ministerstwo Infrastruktury, Raport o stanie gospodarki morskiej, Warszawa 2002.
Tamże.
18
Piotr Mickiewicz, Strategia… , s. 189.
19
Tamże, s. 189.
17
na
obszarach akwenów, wskazany przez Strategię Bezpieczeństwa, wymienia przede
wszystkim działalność międzynarodowej przestępczości zorganizowanej, akty piractwa
i terroryzmu, działalność wrogich morskich sił operacyjnych lub sił specjalnych czy blokadę
ruchu jednostek w akwenach20. Jednakże, ograniczenie działalności marynarki wojennej
do
basenu
Morza
Bałtyckiego
jest
współcześnie
nieuzasadnione.
Strategiczne
uwarunkowania, wymienione w niniejszym rozdziale, zmuszają Rzeczpospolitą do rozwoju
sił morskich w kierunku zdolności do operowania również poza Bałtykiem, dla potrzeb
zapewnienie realizacji jej narodowych interesów.
4. Marynarka
Wojenna
Rzeczpospolitej
Polskiej
w
pryzmacie
wybranych
dokumentów strategicznych RP.
Niniejszy rozdział został poświęcony porównaniu koncepcji roli marynarki wojennej
w dokumentach strategicznych z początku lat `90 XX wieku i dokumentów określających
współczesną rolę sił morskich w systemie bezpieczeństwa i obronności państwa.
Doktryna obronna Rzeczpospolitej Polskiej z 1990 roku definiuje marynarkę wojenną
jako jeden z trzech rodzajów sił zbrojnych21, określając ją jako „przygotowaną do udziału
w operacjach obronnych na Morzu Bałtyckim, szczególnie do ochrony i obrony polskiego
obszaru morskiego, a także wspierania wojsk lądowych w obronie wybrzeża morskiego
Rzeczpospolitej Polskiej”22. Po zakończeniu zimnej wojny, Rzeczpospolita Polska znalazła
się w nowej sytuacji geopolitycznej. Na początku lat `90 XX wieku nie ustalono jednolitego
kierunku realizacji polityki bezpieczeństwa i obronności państwa; Polska znalazła się w szarej
strefie bezpieczeństwa, od 1 VII 1991 roku strategicznie niezagospodarowanej w związku
z upadkiem Układu Warszawskiego. Doktryna wspomina również o sposobie osiągania
zdolności bojowej marynarki wojennej, realizowanej przez wyposażenie w okręty
i odpowiednie szkolenie.23 Zawężenie zadań z zakresu obronności państwa do akwenu Morza
Bałtyckiego na początku lat `90 było uzasadnione w wyniku niepewności co do przyszłości
rozwoju polskiej polityki bezpieczeństwa i obronności. Polityka Bezpieczeństwa i Strategia
Obronna Rzeczpospolitej Polskiej z 1992 roku identyfikuje marynarkę wojenną jako jeden
z trzech rodzajów sił zbrojnych, przeznaczonych do obrony morskiej granicy państwa,
ochrony żeglugi i interesów gospodarczych w polskich obszarach morskich oraz ochrony
20
Tamże, s. 196.
Doktryna obronna RP z 1990 r., s. 6.
22
Tamże, s. 7.
23
Tamże, s.7.
21
wybrzeża przy współdziałaniu z innymi rodzajami sił zbrojnych.24 Strategia Obronna RP
jako pierwszy dokument o randze strategii obronnej podkreśla istnienie interesów
gospodarczych na Morzu Bałtyckim, podkreślając konieczność ochrony żeglugi. Choć
w 1992 roku Rzeczpospolita nadal nie określiła dominującego kierunku rozwoju polityki
bezpieczeństwa i obronności, podtrzymano konieczność działania na Morzu Bałtyckim.
Strategia Obronności RP z 2009 roku wymienia marynarkę wojenną jako jeden
z 4 rodzajów sił zbrojnych, przeznaczony do obrony interesów państwa na obszarach
morskich, morskiej obrony wybrzeża oraz współdziałania z innymi rodzajami sił zbrojnych
w lądowej ochronie wybrzeża.25 Warto podkreślić, ze strategia określa Marynarkę Wojenną
jako rodzaj sił zbrojnych zdolny nie tylko do ochrony interesów gospodarczych związanych
z Morzem Bałtyckim, ale także gotowy do działania poza akwenem bałtyckim. W kontekście
przewidywanych zagrożeń, Strategia Obronności RP z 2009 wymienia blokadę morską
i przerwanie morskich linii komunikacyjnych. W odniesieniu do struktur NATO i UE,
Marynarka Wojenna ma dysponować jednostkami zdolnymi do kooperacji z siłami
sojuszniczymi.26
W odniesieniu do dokumentów sprzed niemal dwóch dekad, Strategia Obronności RP
wspomina o zdolności sił morskich do działania poza Bałtykiem a także o konieczności
kooperacji z siłami sojuszniczymi Paktu Północnoatlantyckiego. Warto wspomnieć,
że Marynarka Wojenna już w czerwcu 1993 roku (na trzy miesiące przed opuszczeniem
granic państwa przez ostatnich żołnierzy rosyjskich stacjonujących w Polsce!) wzięła udział
w ćwiczeniach Baltops, inicjując współpracę z siłami NATO.27 Jednym z przykładów
skutecznego operowania Marynarki Wojennej na odległych akwenach była iracka misja ORP
„Kontradmirał Xawery Czarenicki”. Polski okręt brał w latach 2002-2003 udział w operacji
„Enduring Freedom” w Iraku. Chociaż zasłynął przede wszystkim 4 skutecznymi akcjami
ratunkowymi, zdolności do kooperacji z flotą sojuszniczych sił NATO zostały ocenione
pozytywnie.28 Paradoksalnie, we współczesnych dokumentach strategicznych postuluje się
zaniechanie rozbudowy floty okrętów przeznaczonych do działań również poza akwenem
Morza Bałtyckiego.
24
Polityka Bezpieczeństwa i Strategia Obronna Rzeczpospolitej Polskiej z 1992 roku, s. 18.
Strategia obronności RP z 2009 roku, s. 21.
26
Tamże, s.22.
27
Bartosz Zajda, Maritime Mentality, Defence&Security, PanEuropeanNetworsk 2013.
28
Portal Marynarki Wojennej, Misja Iracka ORP „Kotradmirał Xawery Czarniecki”.
25
5. Zarys analizy stanu obecnego Marynarki Wojennej Rzeczpospolitej Polskiej.
Żadne
z
państw,
posiadających
nie zalicza się do mocarstw morskich
29 30
dostęp
do
Morza
Bałtyckiego,
. Współcześnie, spośród 10 państw okalających
Bałtyk, jedynie Federacja Rosyjska – przy założeniu bieżącego poziomu obecnych inwestycji
– posiada zdolność do rozwoju marynarki wojennej w stopniu pozwalającym na skuteczne
operowanie w dowolnej części globu.31 Spośród państw nadbałtyckich, siły morskie
Rzeczpospolitej są czwartą siłą obecną na akwenie, ustępując marynarce wojennej Federacji
Rosyjskiej, Republiki Federalnej Niemiec oraz Królestwa Szwecji. W 2014 roku
Rzeczpospolita Polska zainwestowała 1,95% PKB na zbrojenia – około 32 036 550 000 zł.
Na rozwój marynarki wojennej przeznaczono sumę 567 539 000 zł, sumę wynoszącą 2,88%
wydatków z zakresu obrony narodowej.32 Oznacza to, że budżet strategicznego komponentu
morskiego był o 0,29% wyższy od sumy wydatków na Żandarmerię Wojskową, Ordynariat
Polowy WP, Prawosławny Ordynariat WP, Ewangelickie Duszpasterstwo Wojskowe
i Wojskowe Misje Pokojowe.33 Niewystarczające wydatki na rozwój floty oraz niski poziom
inwestycji w działalność badawczo-rozwojową (75 371 000 zł34) nie stwarza korzystnych
warunków do rozwoju floty. Niniejszy rozdział został poświęcony stanowi polskich okrętów
wojennych.
Zgodnie z klasyfikacją okrętów Marynarki Wojennej Rzeczpospolitej Polskiej35,
polska flota wojenna nie posiada okrętów rangi „I”. Rangę „II” tworzą dwie fregaty
(ORP Gen. T. Kościuszko, ORP Gen. K. Pułaski), dwa okręty hydrograficzne (ORP
Arctowski, ORP Heweliusz), pięć konwencjonalnych okrętów podwodnych(ORP Bielik, ORP
Kondor, ORP Orzeł, ORP Sęp, ORP Sokół) cztery okręty ratownicze (ORP Lech, ORP
Maćko, ORP Piast, ORP Zbyszko) oraz okręt-muzeum ORP Grom. Wśród okrętów rangi
„III” wymienić należy
jedną korwetę ORP Kaszub, dwa okręty rozpoznania
radioelektronicznego (ORP Hydrograf, ORP Nawigator), trzy małe okręty rakietowe(ORP
Grom, ORP Orkan, ORP Piorun), okręt wsparcia logistycznego ORP Kontradmirał Xawery
Czarniecki, pięć okrętów desantowo-minowych(ORP Gniezno, ORP Kraków, ORP Lublin,
29
Piotr Mickiewicz, Strategia…, s. 189.
Piotr Mickiewicz, Strategia…, s. 189.
31
Artykuł Rosja inwestuje w łodzie podwodne, dostępny na portalu Gospodarka Morska.
32
Podstawowe informacje o budżecie resortu obrony narodowej na 2014 r., raport dostępny na stronie
Departamentu Budżetowego MON.
33
Opracowanie własne na podstawie danych zawartych w Podstawowych informacjach o budżecie… .
34
Tamże.
35
Regulamin Służby Na Okretach Marynarki Wojennej RP, s. 7, dostępny na portalu Akademii Marynarki
Wojennej.
30
ORP Poznań, ORP Toruń), dwa okręty szkolne o wyporności poniżej 2000 ton (ORP Iskra,
ORP Wodnik), siedemnaście trałowców (jeden projektu 207DM „Gopło,” 12 projektu 207P
„Gardno", cztery projektu 207M „Mamry”) oraz trzy niszczyciele min(ORP Czajka, ORP
Flaming, ORP Mewa). Do okrętów rangi „IV” zalicza się jeden zbiornikowiec ORP Bałtyk. 36
Główne siły polskiej marynarki wojennej, składającej się z kilkudziesięciu okrętów rangi „II”,
„III” i „IV”, stanowi 3 Flotylla Okrętów z dowództwem w porcie wojennym GdyniaOksywie, 8 Flotylla Ochrony Wybrzeża oraz Brygada Lotnictwa Marynarki Wojennej (nie
będąca przedmiotem analizy niniejszej pracy).37
Trzon uderzeniowy polskiej floty wojennej stanowi kilkanaście okrętów 3 Flotylli
Okrętów, do których zaliczyć należy dwie fregaty rakietowe, jedną korwetę zwalczania
okrętów podwodnych, pięć konwencjonalnych okrętów podwodnych oraz trzy małe okręty
rakietowe.38 Siła uderzeniowa polskiej marynarki wojennej nie stanowi o posiadaniu
strategicznej przewagi w akwenie Morza Bałtyckiego, ale stanowić może siłę zdolną
do skutecznego działania w przypadku zagrożeń o charakterze terrorystycznym czy piractwa
morskiego, które w basenie Bałtyku praktycznie nie występują. Szczególnie negatywną cechą
jest wiek polskich okrętów. Średnio, każdy z wymienionych 11 okrętów uderzeniowych
rozpoczął służbę w 1979 roku.39 Marynarka Wojenna Rzeczpospolitej Polskiej potrzebuje
wielomiliardowych inwestycji dla potrzeb modernizacji floty oraz gospodarnego zarządzania
posiadanymi środkami, aby dostosować polskie okręty do standardów, pozwalających
na sprostanie wymaganiom współczesnego pola walki. Niezrealizowany projekt 621 budowy
korwety wielozadaniowej „Gawron” pochłonął kilkaset milionów złotych i doprowadził
do upadłości gdyńską Stoczni Marynarki Wojennej w grudniu 2009 roku, nie przekładając się
na jakąkolwiek korzyść dla polskich sił morskich. Z planowanych siedmiu korwet nie został
ukończona ani jedna.40 Jeżeli rozwój floty polskiej marynarki wojennej będzie nadal
blokowany przez niekompetencję decydentów, zarówno w zakresie budżetowania
określonych inwestycji, finansowania i wdrażania projektów, realizacja polskich interesów
narodowych wynikających z dostępu do potencjału Morza Bałtyckiego może zostać poważnie
utrudniona.
36
Opracowanie własne na podstawie danych zawartych na portalu Marynarki Wojennej RP.
Tamże.
38
Opracowanie własne na podstawie danych zawartych na stronie 3 Flotylli Okrętów, źródło:
http://www.3fo.wp.mil.pl/pl/5.html, dostep 4 VI 2015 r.
39
Opracowanie własne na podstawie danych zawartych na stronie 3 Flotylli Okrętów.
40
Mariusz Cielma, Projekty korwety Gawron dla PMW, źródło:
http://dziennikzbrojny.pl/artykuly/art,7,33,1200,marynarka-wojenna,okrety-nawodne-po-1945-r,projektkorwety-gawron-dla-pmw, dostęp 4 VI 2015 r.
37
6. Próba Analizy Koncepcji Rozwoju Marynarki Wojennej RP.
29 marca 2012 roku Minister Obrony Narodowej Tomasz Siemoniak przedstawił
w Gdyni projekt Koncepcji Rozwoju Marynarki Wojennej. Opracowany przez Sztab
Generalny Wojska Polskiego dokument przedstawiający osiemnastoletnią perspektywę
rozwoju polskich sił morskich spotkał się z szeroką falą krytyki wielu ekspertów
i badaczy. Paradoksalnie, niedopracowany dokument stanowi jedną z pierwszych prób ujęcia
złożonej
problematyki
rozwoju Marynarki
Wojennej,
która przez
przedstawiciela
administracji rządowej dotarła do polskiej opinii publicznej; Rzeczpospolita Polska
nie posiada własnej strategii bezpieczeństwa morskiego.41
Omawiana koncepcja została w szczególności skrytykowana przez kontradmirała
w stanie spoczynku, doktora Zbigniewa Badeńskiego, który oprócz wykrycia niespójności
zarzucał autorom odrealnienie koncepcji od posiadanych i możliwych do wygospodarowania
przez Rzeczpospolitą Polską środków.42 Warto podkreślić, że dysproporcja pomiędzy
budżetowymi wydatkami na Marynarkę Wojenną, wynoszącymi około 567,5 mln zł
a „nakładami średniorocznymi na dotychczasowym poziomie, tj. około 900 mln rocznie”43
jest znacząca. Projekt Koncepcji Rozwoju Marynarki Wojennej został przygotowany
wyraźnie niestarannie; nie określa również prawdopodobnych, negatywnych skutków
przewidywanej ewolucji polskich sił morskich.44
Koncepcja Rozwoju Marynarki Wojennej wskazuje na „przewartościowanie myślenia
na temat wykorzystania okrętów”45. Tymczasem, przez perspektywę negatywnych
doświadczeń nieudanego projektu budowy korwet typu „Gawron” oraz polityki budżetowania
inwestycji sektora obrony narodowej należy stwierdzić „niedowartościowanie” myślenia
na temat wykorzystania okrętów. Współczesne mocarstwa, takie jak Stany Zjednoczone
Ameryki, Federacja Rosyjska czy Chińska Republika Ludowa posiadają potężne floty
okrętów, zdolne do ochrony i realizacji morskich interesów i działania w strategicznych
akwenach lub stale rozwijają floty dla potrzeb uzyskania takiej zdolności. Okręty mogą
być zarówno narzędziem nacisku politycznego, jak i kontroli strategicznych cieśnin
czy elementem odstraszania potencjalnego agresora poprzez prezentację bandery.
41
Piotr Mickiewicz, Strategia…, s. 189.
Kontradm. w st. spocz. dr Zbigniew Badeński, Koncepcja rozwoju Marynarki Wojennej, mity i rzeczywistość,
w ramach portalu dziennikzbrojny.pl, dostęp 26 V 2015 r.
43
Koncepcja Rozwoju Marynarki Wojennej RP, s. 2.
44
Tamże.
45
Tamże, s. 16.
42
Stwierdzenie przewartościowania myślenia w kontekście ograniczenia działalności Marynarki
Wojennej
do
ochrony
polskich
wybrzeży
i
wyłącznej
strefy
ekonomicznej
najprawdopodobniej nie jest bezpodstawne, w szczególności z uwagi na walory rakiet typu
ziemia-woda, stanowiących główny element ochrony polskich wybrzeży i polskiej strefy
ekonomicznej. Natomiast w odniesieniu do wzrostu strategicznego znaczenia dostępu
do stref arktycznych, konieczności ochrony morskiego transportu paliw będącego praktycznie
jedynym dostępnym źródłem dywersyfikacji dostaw ropy naftowej czy prawdopodobieństwa
porwania statku jako aktu terrorystycznego lub piractwa, stwierdzenie o przewartościowaniu
użyteczności okrętu jako skutecznego środka bojowego, wzbudza kontrowersje. 46
Koncepcja Rozwoju Marynarki Wojennej wskazuje na oparcie realizacji projektu
„o rodzimy przemysł zbrojeniowy oraz zagranicznych kontrahentów”47. Oferta konstrukcyjna
Stoczni Marynarki Wojennej w Gdyni dotyczy przede wszystkim szybkich łodzi patrolowych
i poławiaczy min. Obecnie, Stocznia Marynarki Wojennej w ofercie nie przedstawia
możliwości konstrukcyjnych wielozadaniowej korwety zdolnej do realizowania zadań „okrętu
ochrony wybrzeża”, wymienianego w Koncepcji Rozwoju Marynarki Wojennej RP
czy okrętu rozpoznania radioelektronicznego.48 W 2015 roku Stocznia Marynarki Wojennej
spośród 20 remontów statków i okrętów, wykonała dwa remonty (w tym jeden
z modernizacją) dwóch okrętów Marynarki Wojennej RP(ORP Piast i ORP Maćko).49 Warto
podkreślić, że Stocznia Marynarki Wojennej w Gdyni – choć przyjmuje i z powodzeniem
realizuje remonty statków transportowych, a nawet wykazuje zyski w bilansach rocznych nadal znajduje się w stanie upadłości.50 Szczególnie negatywnym zdarzeniem był pożar z dnia
5 czerwca 2015 roku, który zniszczył jedną z hal produkcyjnych. Pożar z pewnością utrudni
dalszą budowę okrętu „Ślązak”, bazującego na kadłubie niezrealizowanego projektu korwety
„Gawron”.51 W obliczu przytoczonych argumentów, współczesne możliwości technologiczne
i produkcyjne Stoczni Marynarki Wojennej w Gdyni nie wskazują na istnienie warunków
do tworzenia fundamentu realizacji Koncepcji Rozwoju Marynarki Wojennej.
46
Michał Piekarski, Przyszłość Marynarki Polskiej, blog militarny special-ops.pl
Koncepcja Rozwoju Marynarki Wojennej…, s. 16.
48
Portal Stoczni Marynarki Wojennej w Gdyni, zakładka „oferta konstrukcyjna”.
49
Opracowanie własne na podstawie informacji zawartych w zakładce „Wiadomości” portalu Stoczni Marynarki
Wojennej.
50
Komunikat Stoczni Marynarki Wojennej S.A., źródło: http://www.navship.pl/pl/wiadomosci/archiwumwiadomosci/378-komunikat-stocznia-marynarki-wojennej-sa.html, dostęp; 5 VI 2015 r.
51
Portal Trójmiasta www.trojmiasto.pl, artykuł poświęcony pożarowi w Stoczni Marynarki Wojennej 6 czerwca
2105 roku.
47
7. Konkluzje.
Rzeczpospolita Polska dla potrzeb realizacji strategicznych interesów, związanych
z dostępem do Morza Bałtyckiego i wykorzystaniem potencjału Morza Bałtyckiego,
potrzebuje floty nowoczesnych okrętów zdolnych do zabezpieczenia
polskiej strefy
ekonomicznej. Dla potrzeb zapewnienia bezpieczeństwa państwa oraz podtrzymania
współpracy sojuszniczej z siłami NATO i UE, Marynarka Wojenna powinna osiągnąć
zdolność do operowania poza akwenem bałtyckim, w szczególności na morzach otaczających
kontynent europejski oraz na północny Atlantyku. Ograniczenie strategicznych interesów
morskich Rzeczpospolitej Polskiej do akwenu Morza Bałtyckiego, pociągające za sobą
niekorzystne zmiany w koncepcji rozwoju marynarki wojennej, nie jest uzasadnione
pod kątem uwarunkowań geopolitycznych i geostrategicznych, a
nawet w kontekście
prawdopodobieństwa rozwoju konfliktu Rosyjsko-Ukraińskiego. Marynarka Wojenna RP,
bez odpowiednio licznej i wyposażonej floty okrętów nie będzie w stanie zapewnić Polsce
możliwości zabezpieczenia opłacalnej dywersyfikacji ropy naftowej i gazu ziemnego,
stanowiącej strategiczny interes Rzeczpospolitej. Realizacja Koncepcji Rozwoju Marynarki
Wojennej RP z 2012 roku prawdopodobnie przyniesie oczekiwane efekty w postaci wzrostu
stanu bezpieczeństwa polskich wybrzeży, ale nie przewiduje dalszego rozwoju floty okrętów.
Warto pamiętać, że ze względu na skupienie niemal 50% całkowitej ludności w nadbrzeżnym
pasie o szerokości 200 kilometrów oraz zglobalizowaną sieć interesów okręty stanowić mogą
skuteczne narzędzie realizacji interesów w skali globalnej.52
Bibliografia i źródła internetowe..
Atlas geograficzny „Świat, Polska”, wydawnictwo Nowa Era, Wrocław 2008.
Badeński Zbigniew, Koncepcja rozwoju Marynarki Wojennej, mity i rzeczywistość, w ramach portalu
dziennikzbrojny.pl, źródło: http://dziennikzbrojny.pl/artykuly/art,9,40,1562,inne,wydarzenia,koncepcja-rozwojumarynarki-wojennej-mity-i-rzeczywistosc, dostep 4 VI 2015 r.
Cielma
Mariusz,
Projekty
korwety
Gawron
dla
PMW,
źródło:
http://dziennikzbrojny.pl/artykuly/art,7,33,1200,marynarka-wojenna,okrety-nawodne-po-1945-r,projektkorwety-gawron-dla-pmw, dostęp 4 VI 2015 r.
Doktryna obronna RP z 1990 r, źródło: http://www.koziej.pl/files/Doktryna_obronna_RP_z_1990_r.doc, dostęp
3 VI 2015 r.
Główny
Urząd
Statystyczny,
Mały
rocznik
statystyczny2013,
http://stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/RS_maly_rocznik_statystyczny_2013.pdf, dostęp 2 VI 2015.
52
Michał Piekarski, Przyszłość Marynarki Polskiej, blog militarny special-ops.pl
źródło:
Główny Urząd Statystyczny: Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2014 r. – tabele, źródło:
http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/powierzchnia-i-ludnosc-w-przekroju-terytorialnym-w2014-r-,7,11.html#, dostęp 2 VI 2015 r.
Hac Benedykt, Wraki w polskiej strefie ekonomicznej, seminarium lokalizacyjne 20 kwietnia 2011 roku, Instytut
Morski w Gdańsku, źródło: http://awsassets.wwfpl.panda.org/downloads/b_hac_ship_wreck.pdf, dostęp 2 VI
2015 r.
Håkanson Lars, Charakterystyka fizycznogeograficzna zlewiska Morza Bałtyckiego, Zeszyt I „Środowisko
Morza
Bałtyckiego,
Uniwersytet
w
Uppsali
1991,
źródło:
http://www.wgsr.uw.edu.pl/uploads/images/ogolne/BSE.pdf, dostęp 2 VI 2015.
Kawalec Paweł, Machniak Łukasz, Kozioł Wiesław, Eksploatacja kruszyw naturalnych ze złóż dna morskiego i
jej oddziaływanie na środowisko, Katedra Górnictwa Odkrywkowego, Wydział Górnictwa i Geoinżynierii AGH
Kraków,
źródło:
http://home.agh.edu.pl/~machniak/wp-content/uploads/2013/06/Machniak-Eksploatacjakruszyw-naturalnych-ze-z%C5%82%C3%B3%C5%BC-dna-morskiego-i-jej-oddzia%C5%82ywanie-na%C5%9Brodowisko.pdf, dostęp 3 VI 2015.
Koncepcja
Rozwoju
Marynarki
Wojennej
http://mw.mil.pl/zasoby/archiwum/upload/koncepcja_MW.pdf, dostęp 2 VI 2015 r.
RP,
źródło:
Makowski Andrzej, Siły morskie państwa nadbrzeżnego – zarys teorii, „Przegląd Morski” 2000, nr 6.
Mickiewicz Piotr, Strategia bezpieczeństwa morskiego Rzeczpospolitej Polskiej, w „Strategia bezpieczeństwa
Narodowego Polski” pod red. Nauk. Jarosława Gryza , Wydawnictwo Naukowe PWN SA, Warszawa 2013.
Ministerstwo Infrastruktury, Raport o stanie gospodarki morskiej, Warszawa 2002.
Państwowego Instytut Geologiczny, Ocena zasobów wydobywalnych gazu ziemnego i ropy naftowej w
formacjach łupkowych dolnego paleozoiku w Polsce (basen bałtycko-podlasko-lubelski), raport pierwszy, źródło:
http://www.pgi.gov.pl/pl/dokumenty-in-edycja/doc_view/771-raport-pl.html, dostęp 3 VI 2015.
Piekarski Michał, Przyszłość Marynarki Polskiej, blog militarny special-ops.pl, źródło: http://www.specialops.pl/blog/id401,przyszlosc-marynarki-wojennej, dostęp 5 VI 2015 r.
Polityka Bezpieczeństwa i Strategia Obronna Rzeczpospolita Polskiej z 1992 roku.
Poratl 3 Flotylli Okrętów, źródło: http://www.3fo.wp.mil.pl/pl/5.html, dostęp 4 VI 2015 r.
Portal Departamentu Budżetowego Ministerstwa Obrony Narodowej, raport: Podstawowe informacje o budżecie
resortu
obrony
narodowej
na
2014
r.,
źródło:
http://www.dbmon.wp.mil.pl/plik/file/podstawowe_informacje_o_budzecie_resortu_ON_na_2014_r..pdf.
Portal
Gosdpoarka
Morska,
Artykuł:
Rosja
inwestuje
w
łodzie
podwodne,
http://www.gospodarkamorska.pl/MW,Sluzby-Morskie/rosja-inwestuje-w-lodzie-podwodne.html.
Portal International Chamber of Shipping,
world-trade, dostęp 3 VI 2015.
źródło:
źródło: http://www.ics-shipping.org/shipping-facts/shipping-and-
Portalu Marynarki Wojennej RP, strona poświęcona polskim okrętom Marynarki Wojennej, źródło:
http://mw.mil.pl/index.php?akcja=okrety, dostęp 4 VI 2015r.
Portal Marynarki
Wojennej, Misja Iracka ORP „Kotradmirał Xawery Czarniecki”, źródło:
http://www.navy.mw.mil.pl/index.php?akcja=archiwum&years=2003&months=08&id=318, dostęp 6 VI 2015 r.
Portal Stoczni Marynarki Wojennej w Gdyni, zakładka „oferta konstrukcyjna”,
http://www.navship.pl/index.php/pl/oferta-konstrukcyjna/mh-57.html, dostęp 5 VI 2015 r.
źródło:
Portal Trójmiasta, artykuł poświęcony pożarowi w Stoczni Marynarki Wojennej, źródło:
http://www.trojmiasto.pl/wiadomosci/Ugaszono-pozar-w-Stoczni-Marynarki-Wojennej-w-Gdyni-n91278.html,
dostęp 7 VI 2015 r.
Regulamin
Służby
Na
Okretach
Marynarki
Wojennej
RP,
http://www.amw.gdynia.pl/library/File/News/DMW_RSO__2011_vers_koncowa.pdf, dostęp 4 VI.
źródło:
Serwis Informacyjny Państwowej Służby Geologicznej, Pierwsza ropa spod dna Bałtyku ze złoża B8 jeszcze w
tym roku, źródło: http://infolupki.pgi.gov.pl/pl/aktualnosci/pierwsza-ropa-spod-dna-baltyku-ze-zloza-b8-jeszczew-tym-roku, dostęp 3 VI 2015.
Strategia
Obronności
RP
z
2009
roku,
źródło:
http://www.umwd.dolnyslask.pl/fileadmin/user_upload/Bezpieczenstwo/Prawo/Strategia_Obronnosci.doc,
dostęp 3 VI 2015 r.
Urbański Jacek, Węsławski Jan Marcin, Położenie i historia w „Morze Bałtyckie – o tym warto wiedzieć”,
Zeszyty Zielonej Akademii 1998, Zeszyt nr 7, wyd. Polski Klub Ekologiczny, Okręg Wschodnio-Pomorski.
Wendt
J.,
Geostrategiczne
położenie
Polski,
źródło:
http://repozytorium.ceon.pl/bitstream/handle/123456789/5500/Geostrategiczne_po%C5%82o%C5%BCenie_Pol
ski.pdf?sequence=1&isAllowed=y, dostęp 2 VI 2015 r.
Zajda Bartosz, Maritime Mentality, Defence&Security, PanEuropeanNetworsk 2013, źródło:
http://www.paneuropeannetworks.com/wp-content/uploads/2012/05/6_B-Zajda-8000-Atl_AMENDS.pdf, dostęp
5 VI 2015 r.