Zawodoznawstwo

Zawodoznawstwo
ćwiczenia 3
Patrycja Rudnicka
Czym jest zawodoznawstwo?


interdyscyplinarna dziedzina nauki
(pogranicze nauk przyrodniczych,
społecznych i technicznych)
odwołuje się do dokonań psychologii,
pedagogiki, socjologii, ekonomii,
technologii, medycyny pracy
(por. Lelińska, 2006; Podoska-Filipowicz, 1990)
Przedmiot zawodoznawstwa


badania nad właściwościami i warunkami
wykonywania zawodów, ich znaczeniem
społecznym, kulturowym i historycznym,
klasyfikacją i statystyką zawodową,
a także ogólnymi problemami wyboru
zawodu i przydatności zawodowej
[ujęcie szerokie]
wiedza o zawodach [ujęcie wąskie]
(Podoska-Filipowicz, 1990, s. 7)
Definicja Nowackiego (2004)


zawodoznawstwo jako wiedza o zawodach, podstawowe pojęcie
i obszar badawczy pedagogiki pracy, podstawa przygotowania
programów kształcenia zawodowego
obejmuje: historię podziału pracy, współczesny podział pracy,
opisy zawodów i charakterystyki zawodowe, analizę czynności
zawodowych, warunków pracy i zadań pracowniczych. Badania
przeprowadzane na stanowiskach pracy i badania dokumentacji,
określenie treści zadań zawodowych pozwalają na ustalenie
układów umiejętności zawodowych, charakterystycznych dla
badanego zawodu, charakterystyki zawodowej, która stanowi
jedną z podstaw doboru treści kształcenia w szkołach
zawodowych. Zawodoznawstwo prowadzi do ustalenia
ogólnokrajowej klasyfikacji zawodów i budowania klasyfikacji
zawodów szkolnych
(Nowacki, 1999; Nowacki, 2004, s. 286-287)
Definicja Bańki (1995)
Zawodoznawstwo jest wiedzą o :

zawodach i związanych z nimi pracach obejmująca działania:
- gromadzenie informacji dotyczących prac i zawodów
- sprawdzanie danych i aktualizowanie opisów funkcjonalnych dobrze
znanych i ugruntowanych zawodów
- badanie specyfiki zawodów i prac nowo pojawiających się na rynku pracy
- kalkulowanie i prognozowanie zmian na rynku pracy

metodach i strategiach badania rynku pracy

wykonawcach jako podmiotach pracy i zawodu



pracodawcach jako podmiotach kreujących miejsca pracy (ich potrzeby,
oczekiwania, postawy, zachowania)
pracownikach jako podmiotach świadczących profesjonalną pomoc
poszukującym pracy bądź zmieniającym lub wybierającym zawód
innych podmiotach rynku pracy, jak działacze polityczni, samorządowi
(za: Bańka, 1995)
Pozostałe aspekty zawodoznawstwa


zawodoznawstwo jako źródło informacji
zawodowej, będącej podstawą wyboru
zawodu i planowania kariery
jako wiedza o zawodach przydatna
uczniom, pracodawcom, instytucjom
pomocowym
(Lelińska, 2006, s.12 )
Podstawowe pojęcia - zawód





zbiór zadań (zespół czynności) wyodrębnionych w wyniku społecznego
podziału pracy, wykonywanych stale lub z niewielkimi zmianami przez
poszczególne osoby i wymagających odpowiednich kwalifikacji (wiedzy
i umiejętności), zdobytych w wyniku kształcenia lub praktyki.
Wykonywanie zawodu stanowi źródło dochodów [definicja z
Klasyfikacji Zawodów i Specjalności, 2004]
podstawa do zajmowania określonej pozycji społecznej i związanego z nią
prestiżu
pedagogika, psychologia, socjologia i ekonomia akcentują odmienne
aspekty zawodu
zawód wyuczony / zawód wykonywany, szeroko / wąskoprofilowy,
masowy / unikalny
specjalność – wynik podziału pracy w ramach zawodu, wymaga pogłębienia
wiedzy i umiejętności w określonym obszarze pracy przy zachowaniu
części czynności o podobnym dla danego zawodu charakterze
(Lelińska, 2006, s. 27-28)
Podstawowe pojęcia –
kwalifikacje zawodowe


układ wiedzy i umiejętności wymagany do realizacji
składowych zadań zawodowych [definicja
z Klasyfikacji Zawodów i Specjalności, 2004]
dwa aspekty: poziom (funkcja kompleksowości i zakresu
umiejętności) i specjalizacja (rodzaj koniecznej wiedzy)

powiązane z poziomem edukacji (1-4)

określane przez standardy kwalifikacji zawodowych

potwierdzane przez tytuły kwalifikacyjne, egzaminy
zawodowe
(por. KZiS, 2004; Lelińska, 2006)
Informacja zawodowa - odbiorcy


klienci – zróżnicowany wiek, wykształcenie,
możliwości poznawcze
doradcy – potrzeba konkretnych, aktualnych i
szerokich informacji
Co jest ważne? Wiedza o:


różnorodności zawodów (Czym zajmuje się
fizjoterapeuta, toksykolog, spedytor, agent
klarujący, giloszer?)
prognozy rynku pracy (Czy znasz zawody
przyszłości?)
(Lelińska, 2006)
Informacja zawodowa - formy



drukowane: ulotki, plakaty, broszury,
książki, przewodniki, klasyfikacje, teczki
informacji o zawodach
multimedialne: programy komputerowe,
filmy, prezentacje internetowe, bazy
wiedzy
zakres informacji, sposób jej
przedstawiania, atrakcyjność szaty
graficznej, szczegółowość informacji
(Lelińska, 2006)
Opis zawodu



dokonywany na podstawie analizy zawodu w celu
określenia wymagań stawianych pracownikowi pod
względem merytorycznym, a także cech
psychologicznych i obywatelskich
obszary analizy: technologiczny, psychologiczny,
dydaktyczny, społeczny, medyczny, ekonomiczny
metody: obserwacja, wywiad (z pracownikami
i przełożonymi), pomiar psychologiczny i medyczny,
analiza dokumentów, kwestionariusze
(por. Lelińska, 2006; Podoska-Filipowicz, 1990)
STRUKTURA MODELU ANALIZY ZAWODU WG RACHALSKIEJ I KOWALCZYK (1987, za Lelińska, 2006)
I. Znaczenie zawodu w gospodarce
II. Psychologiczna analiza pracy w zawodzie (treść i struktura pracy)
- katalog zadań i czynności
- czas i kolejność wykonywania czynności
- katalog funkcji
- udział procesów biopsychicznych
III. Analiza pracy w aspekcie sytuacji trudnych
- ocena pracy zawodowej oraz sytuacji przy stanowisku pracy
- katalog typowych sytuacji trudnych wynikających z zadań zawodowych i warunków ich realizacji
IV. Dydaktyczna analiza pracy w zawodzie (treść i struktura wiedzy zawodowej)
- możliwości kształcenia
- katalog wiedzy (ogólnokształcącej, zawodowej, katalog umiejętności, możliwości doskonalenia itp.)
V. Techniczno-produkcyjna analiza pracy
- przedmiot pracy
- środki i narzędzia pracy
- technologia i organizacja procesu pracy
VI. Analiza warunków pracy w zawodzie
- fizyczne, ekonomiczne i społeczne warunki pracy
VII. Socjologiczna analiza zawodu
- dominujący system współdziałania
- tradycje i kultura w zawodzie
- wartość i prestiż zawodu
VIII. Tendencje dominujących zmian w zawodzie
- społeczno-gospodarcze znaczenie zawodu
- zmiana treści pracy w zawodzie
- rozwój lub zanik zawodu
IX. Specyfika zawodu
Opis zawodu



Zadania i czynności
Środowisko pracy (materialne, społeczne,
organizacyjne)
Wymagania zawodu (psychologiczne, fizyczne,
zdrowotne)

Kształcenie

Możliwości zatrudnienia
(Lelińska, 2006, s.85)
Ćwiczenie
Wymieńcie 3 zawody schyłkowe, które przestają być
potrzebne ze względu na zmiany cywilizacyjne,
technologiczne lub inne. Opiszcie zawody wg podanych
kategorii opisu zawodu (zadania i czynności, środowisko
pracy, wymagania, kształcenie, możliwości
zatrudnienia)
Wymieńcie 3 zawody przyszłościowe, które stają się coraz
bardziej potrzebne w warunkach zmieniającej się
gospodarki. Opiszcie zawody wg podanych kategorii
opisu zawodu (zadania i czynności, środowisko pracy,
wymagania, kształcenie, możliwości zatrudnienia)
Teczki Informacji Zawodowej

265 teczek

zawody grupowane wg wykształcenia



dostępne w Centrach Informacji i Planowania Kariery,
Mobilnych Centrach Informacji Zawodowej
odbiorcy dorośli i młodzież
opis zawodu: czynności i zadania, wymagania,
kształcenie, instytucje kształcące, płace, szanse
zatrudnienia, specjalizacje, możliwości podnoszenia
kwalifikacji zawodowych, inne informacje, słownik
(Lelińska, 2006)
Przewodnik po Zawodach

7 tomów, 550 zawodów i specjalności

zawody grupowane wg dziedzin pracy zawodowej

odbiorcy doradcy zawodowi




opis zawodu: zadania i czynności robocze, środowisko pracy,
wymagania psychologiczne, fizyczne i zdrowotne, warunki podjęcia
pracy w zawodzie, możliwości podjęcia pracy przez dorosłych,
możliwości zatrudnienia, zawody pokrewne, przykładowe adresy,
literatura
metodologia tworzenia opisów: wykorzystywano KASP
i Kwestionariusz Analizy Zawodu
dostępny w internecie:
http://www.ohpdlaszkoly.pl/baza.php?p=dok&pl=212&me=3
(Lelińska, 2006)
Klasyfikacja zawodów
i specjalności zawodowych (KZiS)



dokument urzędowy określający strukturę zawodową w Polsce
wykorzystywany w statystyce zatrudnienia, poradnictwie i pośrednictwie
zawodowym. Pięciopoziomowy, hierarchicznie usystematyzowany zbiór
1707 zawodów i specjalności występujących na rynku pracy.
klasyfikacja została opracowana na podstawie Międzynarodowego
Standardu Klasyfikacji Zawodów ISCO-88 oraz jej nowej edycji z 1994 r.,
tzw. ISCO-88 (COM), dostosowanej do potrzeb Unii Europejskiej.
pierwsze wydanie polskiej Klasyfikacji Zawodów i Specjalności opracowane
zostało w latach 1990-1995, znowelizowana wersja obowiązuje od 2005
roku – dostępna jest na stronach www.praca.gov.pl,
http://www.abc.com.pl/serwis/du/2004/2644.htm

(por. KiS, Lelińska,
Struktura KZiS
Kryteria grupowania zawodów:

podobieństwo kwalifikacji zawodowych
wymaganych do realizacji zadań danego
zawodu/specjalności (wiedza i umiejętności)

specjalizacja umiejętności zawodowych

podobieństwa zadań zawodowych
(za: Lelińska, 2006)
Struktura KZiS cd


10 grup wielkich (kryterium poziom kwalifikacji,
umiejętności odpowiadający poziomowi
wykształcenia /nie dotyczy grup 1 i 9/)
30 grup dużych (kryterium specjalizacja
umiejętności)

116 grup średnich

392 grup elementarnych

grupy elementarne obejmują 1707 zawodów
i specjalności.
(za: Lelińska, 2006)
(źródło: Lelińska, 2006, s.43)
Kod sześciocyfrowy
DORADCA ZAWODOWY
(źródło: KZiS, 2004; Lelińska, 2006, s.47)
Literatura cytowana
Bańka, A. (1995). Zawodoznawstwo, doradztwo zawodowe, pośrednictwo
pracy. Poznań: Print-B.
KZiS. (2004). Klasyfikacja Zawodów i Specjalności. DzU z 2004 r. nr 265, poz.
2644.
Lelińska, K. (2006). Zawodoznawstwo w planowaniu kariery. Warszawa: OHP
KG.
Nowacki, T. (1999). Zawodoznawstwo. Radom: ITE.
Nowacki, T. (2004). Leksykon pedagogiki pracy. Radom: ITE.
Podoska-Filipowicz, E. (1990). Podstawy zawodoznawstwa, orientacji
i poradnictwa zawodowego. Bydgoszcz: WSP.
PPZ. (1999). Przewodnik po zawodach (Tom I-VII). Warszawa: KUP, MPiPS.