CENERG. Prace nad strategią energetyczną dla Europy Środkowo

CENERG. Prace nad strategią energetyczną dla Europy Środkowo

INSTYTUT ENERGETYKI
JEDNOSTKA BADAWCZO–ROZWOJOWA
CENERG
CENTRUM DOSKONAŁOŚCI
CENTRUM INTEGRACJI BADAŃ
NAD ZAOPATRZENIEM W ENERGIĘ EUROPY ŚRODKOWO-WSCHODNIEJ
Z WYKORZYSTANIEM PALIW KOPALNYCH I ŹRÓDEŁ ODNAWIALNYCH
ul. Augustówka 5, 02-981 Warszawa
tel./fax: (+48 22) 642 7666 w.450
e-mail: [email protected]
http://cenerg.ien.com.pl
Dr inż. Tomasz Golec
Kierownik CENERG
tel/fax:+48 22 642 8378
[email protected]
Prof. dr inż. Marek Jaczewski
tel.:+48 22 642 7666 w. 160
fax:+48 22 642 8376
[email protected]
Maria Lipko
Biuro CENERG
tel/fax:+48 22 642 7666 w. 450
[email protected]
Mgr Hanna Bartoszewicz-Burczy
tel.:+48 22 642 7666 w. 158
fax:+48 22 642 8376
[email protected]
CENERG jest „centrum doskona³oœci” utworzonym
w Warszawie dla wsparcia programów d³ugotrwa³ego
zrównowa¿onego rozwoju zaopatrzenia w energiê krajów
Europy Œrodkowo-Wschodniej.
Centrum jest afiliowane przy Instytucie Energetyki i finansowane przez Uniê Europejsk¹ – DG TREN (Directoriate Genergal of Energy and Transport).
Centrum zlokalizowano w Polsce, gdy¿ Polska jest najwiêkszym i centralnie po³o¿onym krajem w Regionie CEE
(Central East Europe) obejmuj¹cym 10 nowych krajów
wstêpuj¹cych do Unii Europejskiej (UE).
Celem dzia³ania Centrum jest wzmocnienie wiêzi w obszarze energetyki pomiêdzy UE i Regionem CEE, stworzenie platformy wymiany wiedzy, wymiany doœwiadczeñ
i specjalistów, a tak¿e u³atwienie integracji systemów
energetycznych krajów Regionu z Europejskim Rynkiem
Energetycznym.
Centrum bêdzie wspó³dzia³aæ w przygotowaniu d³ugoterminowego zapewnienia stabilnego zaopatrzenia w
energiê UE z w³¹czonym do niej Regionem CEE, przy wykorzystaniu paliw kopalnych i odnawialnych Ÿróde³ energii.
Wykorzystuj¹c geograficzne po³o¿enie Regionu CENERG bêdzie pomocny w nawi¹zywaniu kontaktów z
Rosj¹, Ukrain¹ i innymi krajami wchodz¹cymi w sk³ad
WNP (Wspólnoty Niepodleg³ych Pañstw).
CENERG bêdzie tak¿e u³atwia³ integracjê badañ z dziedziny energetyki w regionie CEE, UE i krajach s¹siednich.
Du¿y potencja³ intelektualny specjalistów wspó³pracuj¹cych z CENERG bêdzie u¿yteczny w przygotowaniu
procesów decyzyjnych w zakresie rozwoju zaopatrzenia
w energiê na przysz³oœæ. Dzia³ania integracyjne centrum
wzmacniaj¹ konferencje naukowe, seminaria tematyczne, regularne spotkania bilateralne oraz zbieranie i dystrybucja informacji.
strona
776
www.elektroenergetyka.pl
grudzień
2003
Prof.dr in¿. Marek Jaczewski
Dr in¿. Tomasz Golec
CENERG
Prace nad strategi¹ energetyczn¹ dla Europy
Œrodkowo-Wschodniej
Unia Europejska zatwierdzi³a wniosek Polski zawieraj¹cy propozycjê utworzenia przy Instytucie Energetyki w Warszawie tzw. Centrum Doskona³oœci, które przygotuje propozycjê strategii energetycznej dla dziesiêciu krajów Œrodkowo-Wschodniej Europy (ang. Central East Europe, st¹d
skrót CEE), które zg³osi³y zamiar wst¹pienia do Unii Europejskiej (UE). S¹ to:
1.
2.
3.
4.
5.
Bu³garia (BG)
Republika Czeska (CZ)
Estonia (EST)
Wêgry (H)
Litwa (LIT)
6.
7.
8.
9.
10.
£otwa (LAT)
Polska (PL)
Rumunia (R)
S³owacja (SK)
S³owenia (SL)
Wszystkie te kraje w ostatnich latach przesz³y tzw. transformacjê ekonomiczn¹ od gospodarki centralnie sterowanej do gospodarki rynkowej i w zwi¹zku z tym maj¹ wiele
wspólnych doœwiadczeñ historycznych z ostatnich lat. Bliska wspó³praca miêdzy tymi krajami w zakresie energetyki
zosta³a rozpoczêta w ramach Œwiatowej Rady Energetycznej (WEC – World Energy Council) ju¿ w 1990 r. Do
Regionu CEE nale¿a³y ponadto kraje by³ej Jugos³awii poza
S³oweni¹. Do krajów nowo wstêpuj¹cych do Unii Europejskiej nale¿¹ jeszcze Cypr i Malta z rejonu Morza Œródziemnego, ale ich historia by³a zupe³nie inna ni¿ wymienionej dziesi¹tki.
Na rysunku 1 pokazano usytuowanie krajów Regionu w
Europie. Jak widaæ po³o¿ony on jest w œrodku Europy pomiêdzy bogat¹ w zasoby surowców energetycznych Rosj¹
i zu¿ywaj¹c¹ du¿e iloœci energii Europ¹ Zachodni¹. W tej
sytuacji przez Region CEE bêd¹ przep³ywaæ tranzyty energii zarówno w kierunkach wschód-zachód (przep³yw surowców energetycznych – g³ównie ropy naftowej i gazu
oraz przep³ywy energii elektrycznej w celu wyrównywania
dobowych szczytów obci¹¿enia) jak i pó³noc-po³udnie (w
celu wyrównywania sezonowych zmian obci¹¿enia na ogrzewanie w zimie i klimatyzacjê latem).
Rys. 1. Po³o¿enie Regionu CEE w Europie
grudzień
2003
www.elektroenergetyka.pl
strona
777
W tabeli 1 podano wybrane dane charakteryzuj¹ce kraje Regionu.
Tabela 1
Podstawowe dane o Regionie za 2000 r. (ród³a:[2],[3],[4])
1)
2)
3)
4)
TPES - Total Primary Energy Supply - ca³kowite zu¿ycie energii pierwotnej
1Mtoe = 11,63 TWh (ekwiwalent miliona ton ropy naftowej (przypis
redakcji)
PKB – Produkt Krajowy Brutto w mld USD95 wg si³y nabywczej z³otego,
a nie kursu wymiany bankowej
Dane z 1999 r.
Przyst¹pienie do Unii Europejskiej
G³ównym zadaniem CENERG jest zaproponowanie za³o¿eñ takiej strategii energetycznej dla dziesiêciu nowo wstêpuj¹cych krajów, która zapewni³aby na przysz³oœæ stabilne
zaopatrzenie tych krajów w energiê i w³¹czy³a je do wspólnego europejskiego rynku energetycznego.
Unia Europejska jest obecnie w znacznej mierze uzale¿niona od importu energii, g³ównie z Bliskiego Wschodu i Rosji. Obecnie import energii w bilansie energetycznym UE
stanowi ok. 50%, a oczekuje siê, ¿e wzroœnie do 2030 r.
do ok. 70%. UE na import energii wydaje obecnie rocznie
ok. 240 mld euro [1].
Obecne zapotrzebowanie energii przez kraje Unii Europejskiej jest pokrywane w 41% przez paliwa ciek³e, w 22%
gaz ziemny, a w 16% przez paliwa sta³e, w 15% energiê
j¹drow¹ i ok. 6% przez odnawialne Ÿród³a energii (RES).
Jeœli nic nie zostanie zrobione, to w 2030 r. struktura bilansu pozostanie podobna: 38% paliwa ciek³e, 29% gaz ziemny, 19% paliwa sta³e, 8% RES i ok. 6% energia j¹drowa.
D³ugofalowa strategia Unii Europejskiej [1] zawiera poni¿ej wymienione g³ówne tezy i postulaty.
1. Unia Europejska musi zbilansowaæ Ÿród³a zasilania i zaproponowaæ przejrzyste dzia³ania po stronie pozyskania
i u¿ytkowania energii.
2. Trzeba zmierzaæ do wprowadzenia zmian w zachowaniu
odbiorców poprzez stymulacje podatkowe dzia³aj¹ce
w kierunku bardziej racjonalnego korzystania z energii
i uwzglêdniania potrzeb ochrony œrodowiska.
3. Sektory komunikacji (transportu) i budownictwa musz¹
siê w³¹czyæ w aktywne dzia³ania na rzecz polityki energetycznej, zw³aszcza w zakresie „czystej energii”.
4. W zakresie przeciwdzia³ania „podgrzewaniu atmosfery ziemskiej” nale¿y podwoiæ wykorzystanie odnawialnych Ÿróde³
energii (RES) – do 12% i zwiêkszyæ stosowanie energii elektrycznej z 14 do 22%. Jeœli obecna stagnacja bêdzie trwa³¹, to udzia³ RES pozostanie na poziomie 7 – 10%.
strona
778
5. W dziedzinie energetyki j¹drowej niezbêdny jest postêp
w sprawie bezpiecznego sk³adowania odpadów.
6. W dziedzinie paliw ciek³ych i gazowych potrzebna jest
budowa nowych ruroci¹gów i portów oraz budowa zbiorników na strategiczne zapasy gazu (analogicznie jak dla
paliw ciek³ych).
7. Postêp techniczny mo¿e zmniejszyæ wp³yw importu na
strategiê energetyczn¹.
Zasadnicz¹ spraw¹ jest efektywnoœæ wykorzystywania
energii pierwotnej mierzonej jako zu¿ycie energii pierwotnej na jednostkê PKB (Produktu Krajowego Brutto). W UE
na 1 USD PKB zu¿ywa siê ok. 0,2 kgoe, podczas gdy w Regionie od 0,43, w Bu³garii do 0,19 w S³owenii, a œrednio
ok. 0,3, to jest o ok. po³owê wiêcej. Bardziej efektywne
wykorzystywanie energii pierwotnej musi byæ jednym z zasadniczych celów dla Regionu.
Wœród postulatów wysuwanych przez UE ma³o realne
wydaje siê tak znaczne zwiêkszenie udzia³u odnawialnych Ÿróde³ energii w wytwarzaniu energii elektrycznej [5]. W krajach
Europy Zachodniej udzia³ ten te¿ nie jest tak znaczny, mimo ¿e
znacz¹c¹ rolê odgrywaj¹ tam elektrownie wodne (we Francji
ok. 40%, we W³oszech ok. 40% itd.). W Polsce nie ma Alp
ani Pirenejów i tak znaczny udzia³ energii wodnej jest nierealny. Udzia³ pozosta³ych odnawialnych Ÿróde³ energii w Europie
jest minimalny i jest ona znacznie dro¿sza od energii elektrycznej wytwarzanej w elektrowniach wêglowych [5].
Bardzo w¹tpliwa jest celowoœæ szerokiego u¿ytkowania
gazu do wytwarzania energii elektrycznej nawet w uk³adach
parowo-gazowych ze wzglêdu na wysoki koszt i przewidywany dalszy wzrost cen tego paliwa, które bêdzie bardziej
potrzebne do innych celów (dla przemys³u chemicznego, rolnictwa i transportu drogowego), zwi¹zany z tym wzrost kosztownego importu i coraz wiêksze uzale¿nianie Polski od tego
importu na przysz³oœæ. Znacznie korzystniejsze jest wprowadzenie elektrowni j¹drowych, jak to ju¿ zrobi³y Czechy, Wêgry i bardzo wiele krajów europejskich.
Mo¿na przewidywaæ, ¿e po przyst¹pieniu do UE szybko
wzroœnie zu¿ycie energii elektrycznej na mieszkañca. Takie
zjawisko wyst¹pi³o ju¿ po przyjêciu do UE poprzedniej grupy krajów ok.1970 r. W tabeli 2 i na rysunku 2 pokazano
szybki wzrost zu¿ycia energii elektrycznej w Hiszpanii, Grecji
i Portugalii. Jest to efekt wyrównywania poziomu ¿ycia
wskutek integracji
Tabela 2
Zu¿ycie energii elektrycznej na mieszkañca w wybranych krajach
(KWh/mieszkañca).
ród³o: [2] Electricity Information, IEA Paris 2001
– brak danych dla CZ i SK, gdy¿ wtedy istnia³a jeszcze Czechos³owacja
www.elektroenergetyka.pl
grudzień
2003
jest ok. 10 Mt wêgla i nieznana, ale równie¿ tego rzêdu
iloœæ drewna (przede wszystkim odpadów z gospodarki leœnej). Spalanie drewna powoduje emisjê gazów cieplarnianych, ale jest przyk³adem wykorzystywania energii odnawialnej z odpadów leœnych.
Propozycje
Na zakoñczenie warto podaæ kilka sugestii, które ju¿
wynik³y podczas dwóch pierwszych spotkañ krajów uczestnicz¹cych w wspólnej pracy oœrodka CENERG.
Rys. 2. Zu¿ycie energii elektrycznej na mieszkañca
w wybranych krajach Europy
w okresie poprzedniego powiêkszania UE
Mo¿na siê zatem spodziewaæ, ¿e tak¿e w Polsce zu¿ycie energii elektrycznej na mieszkañca szybko zbli¿y siê do
poziomu UE ok. 5000–6000 kWh na mieszkañca, osi¹ganego ju¿ przez Czechy. Pozostaje pytanie, kiedy taki poziom osi¹gniemy. Mo¿na siê spodziewaæ, ¿e ok. 2020 r.
Oznacza³oby to wzrost produkcji do ok. 240 TWh rocznie.
Szacuje siê, ¿e bêdzie to wymaga³o zainstalowania ok.
14 GW nowych mocy, uwzglêdniaj¹c koniecznoœæ wycofywania z eksploatacji przynajmniej ok. 5 GW w przestarza³ych jednostkach, eksploatowanych ju¿ ponad 30 lat.
Ochrona œrodowiska
Jednym z najwa¿niejszych zagadnieñ, które powinien
uwzglêdniaæ przysz³y rozwój Regionu musi byæ ochrona
œrodowiska. Jest to typowe zagadnienie, którego nie mo¿na rozwi¹zaæ w skali jednego kraju, ale które musi byæ rozwi¹zane w skali regionu lub nawet ca³ego kontynentu.
Jest to wyraŸnie widoczne na przyk³adzie Polski, która
jest pod tym wzglêdem typowym przyk³adem dla naszego
Regionu. Te same problemy maj¹ nasi s¹siedzi i pozosta³e
kraje Regionu.
Polska od ponad 10 lat prowadzi intensywn¹ politykê
proekologiczn¹. W latach 1990 – 1998 zmniejszono pobór
wody o ponad 20%, a iloœæ nie oczyszczonych œcieków
o ponad 68%. Od kilku lat utrzymuje siê sta³a tendencja do
zmniejszania emisji zanieczyszczeñ powietrza przez zak³ady przemys³owe. Emisja dwutlenku siarki zmniejszy³a siê
o ponad 46%, a tlenków azotu o ponad 27%. Polska spe³ni³a przyjête zobowi¹zania na rok 2000.
Istotnym ograniczeniem w rozbudowie elektroenergetyki opartej w ponad 90% na elektrowniach i elektrociep³owniach spalaj¹cych wêgiel kamienny i brunatny, a tak¿e
gaz ziemny, bêd¹ ostre wymagania w zakresie emisji gazów cieplarnianych, a zw³aszcza dwutlenku wêgla. Za g³ówne gazy cieplarniane uwa¿a siê dwutlenek wêgla, metan
i podtlenek azotu. Energetyka zawodowa jest najwiêkszym
emiterem dwutlenku wêgla i dwutlenku siarki.
Trzeba jednak przypomnieæ, ¿e ok. 1/3 budynków mieszkalnych na wsi i w ma³ych miastach ogrzewana jest indywidualnymi piecami opalanymi g³ównie wêglem i koksem
bez ¿adnego oczyszczania spalin. W ten sposób spalane
grudzień
2003
1. Europejskie problemy energetyczne mog¹ i powinny
byæ rozwi¹zywane wspólnie przez wszystkie kraje
Europy i nie powinno siê ich ograniczaæ tylko do obecnych cz³onków UE i 10 krajów kandyduj¹cych. Strategia energetyczna musi byæ otwarta tak¿e dla
wszystkich krajów europejskich, ale w pewnym stopniu tak¿e dla zainteresowanych ni¹ krajów s¹siednich Pó³nocnej Afryki i Azji.
2. Zale¿noœæ krajów europejskich od importu energii pierwotnej mo¿na zmniejszyæ przez lepsze wykorzystanie zasobów naturalnych krajów Regionu wstêpuj¹cych do UE.
3. Bilans energii elektrycznej UE mo¿na z³agodziæ dziêki przesuniêciu w czasie o ok. 3 godziny dobowych szczytów
obci¹¿enia pomiêdzy Rumuni¹ a Portugali¹, a tak¿e sezonowych miêdzy Szwecj¹ i W³ochami, i wykorzystanie dla
tego celu istniej¹cych sieci przesy³owych w Regionie.
4. Wykorzystanie odnawialnych Ÿróde³ energii bêdzie silnie zale¿eæ od ich ekonomicznej op³acalnoœci.
5. Powiêkszenie Unii Europejskiej o 10 krajów Regionu
otwiera pomost pomiêdzy Wschodem a Zachodem w Europie nie tylko w dziedzinie energetyki, ale tak¿e dla
wszelkiego rodzaju komunikacji, a tak¿e handlu, przep³ywu towarów i migracji ludnoœci
6. Powiêkszenie Unii Europejskiej powinno doprowadziæ do
wyrównania poziomów ¿ycia, wzrostu u¿ytkowania
energii elektrycznej i bardziej efektywnego wykorzystania energii.
LITERATURA
[1]
Towards a European Energy Strategy, Green Paper, European
Communities 2001
[2]
Electricity Information. IEA, Paris 2001
[3]
Energy Balances of OECD Countries 1998-1999, IEA 2001
[4]
Energy Balances of NON-OECD Countries 1997-1998, IEA
2000
[5]
Renewable energy Renewable Energy Targets, WEC Statement 2003
[6]
Soliñski J.: Sektor Energii w Polsce, Polski Komitet WEC,
Warszawa 2002
[7]
Jaczewski M.: Rozwój sektora energii w Polsce w drugiej
po³owie XX wieku, Energetyka 2002, z.2
www.elektroenergetyka.pl
G
strona
779