Stosowanie przepisów BHP, ochrony

Transkrypt

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Stanisław Wolanin
Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej, ochrony środowiska oraz
udzielanie pierwszej pomocy 322[15].O1.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
Recenzenci:
mgr Wiesława Staszczak
mgr Iwona Niespodziewana
Opracowanie redakcyjne:
inż. Stanisław Wolanin
Konsultacja:
mgr inż. Teresa Jaszczyk
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[15].O1.01
„Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej, ochrony
środowiska oraz udzielanie pierwszej pomocy”, zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu terapeuta zajęciowy.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
1
SPIS TREŚCI
1.
2.
3.
4.
Wprowadzenie
Wymagania wstępne
Cele kształcenia
Materiał nauczania
4.1. Istota bezpieczeństwa i higieny pracy
4.1.1. Materiał nauczania
4.1.2. Pytania sprawdzające
4.1.3. Ćwiczenia
4.1.4. Sprawdzian postępów
4.2. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej
obowiązujące w zakładach ochrony zdrowia i pomocy społecznej
4.2.3. Ćwiczenia
4.3. Czynniki szkodliwe, uciążliwe i niebezpieczne występujące w procesach
pracy
4.3.3. Ćwiczenia
4.4. Metody i środki zapobiegające szkodliwym czynnikom w miejscu pracy
4.4.3. Ćwiczenia
4.5. Środki ochrony indywidualnej i zbiorowej
4.5.3. Ćwiczenia
4.6. Bezpieczeństwo pracy podczas użytkowania urządzeń elektrycznych
4.6.3. Ćwiczenia
4.7. Zagrożenie pożarowe. Zasady ochrony przeciwpożarowej
4.7.3. Ćwiczenia
4.8. Procedury udzielania pierwszej pomocy. Zabezpieczenie miejsca
wypadku
2
4
6
7
8
8
8
16
16
17
18
18
20
20
21
22
22
28
28
30
31
31
32
32
33
34
34
35
35
36
37
37
38
38
39
40
40
43
44
44
45
45
57
5.
6.
4.8.3. Ćwiczenia
4.9. Zagrożenia środowiska wynikające z zanieczyszczenia chemikaliami
i odpadami
4.9.3. Ćwiczenia
Sprawdzian osiągnięć
Literatura
3
57
58
59
59
61
62
63
64
69
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i podstawowych umiejętności
dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej, ochrony środowiska
oraz udzielania pierwszej pomocy.
W poradniku zamieszczono:
– wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji programu jednostki modułowej,
– cele kształcenia tej jednostki modułowej,
– materiał nauczania (rozdział 4), który umożliwia samodzielne przygotowanie się do
wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów,
– zestaw pytań, abyś mógł skontrolować opanowanie określonych treści,
– ćwiczenia, które zawierają sposób wykonania ćwiczenia, wykaz materiałów i sprzętu
potrzebnego do realizacji ćwiczenia,
– sprawdzian postępów, który umożliwi Ci sprawdzenie opanowania zakresu materiału po
zrealizowaniu każdego podrozdziału – wykonując sprawdzian postępów powinieneś
odpowiadać na pytanie tak lub nie, co oznacza, że opanowałeś materiał albo nie,
– sprawdzian osiągnięć, czyli zestaw zadań testowych sprawdzających Twoje opanowanie
wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki. Zaliczenie tego ćwiczenia jest dowodem
osiągnięcia umiejętności praktycznych określonych w tej jednostce modułowej.
– wykaz literatury oraz inne źródła informacji, z jakiej możesz korzystać podczas nauki do
poszerzenia wiedzy.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela
o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
W trakcie realizacji ćwiczeń musisz przestrzegać regulaminów, przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych właściwych dla
prowadzonych prac. Przepisy te poznasz w czasie realizacji tego modułu.
Zagadnienia ochrony pracy, a w tym bezpieczeństwa i higieny pracy w obecnym okresie
nabierają szczególnego znaczenia. Człowiek stanowi najważniejsze ogniwo w tworzeniu dóbr
materialnych, dlatego prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy zostało
zaliczone do podstawowych praw obywatelskich.
W celu zapewnienia odpowiednich warunków pracy prowadzi się wszechstronne
działania profilaktyczne, aby zapobiegać wypadkom i chorobom zawodowym.
4
322[15].O1
Podstawy działalności usługowej
322[15].O1.03
Nawiązywanie kontaktów
społecznych
322[15].O1.01
Stosowanie przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej, ochrony środowiska
oraz udzielanie pierwszej pomocy
322[15].O1.04
Prowadzenie działań
profilaktycznych
i promocji zdrowia
322[15].O1.02
Stosowanie przepisów
prawa i zasad ekonomiki
w ochronie zdrowia
322[15].O1.05
Korzystanie z programów
komputerowych
wspomagających działania
terapeutyczne
Schemat układu jednostek modułowych
5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
−
−
−
−
−
−
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
stosować terminy, pojęcia i procedury niezbędne w praktyce życiowej i w dalszym kształceniu,
wyszukiwać i stosować informacje,
stosować wiedzę zintegrowaną do rozwiązywania problemów,
korzystać z aktów prawnych,
posługiwać się technologią informacyjną,
współpracować w grupie z uwzględnieniem podziału zadań.
6
3. CELE KSZTAŁCENIA
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
określić istotę bezpieczeństwa i higieny pracy oraz wymagania wynikające
z obowiązujących przepisów,
zastosować obowiązujące przepisy prawa dotyczące obowiązku pracodawcy
i pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,
zastosować podstawowe wymagania ergonomii, higieny i fizjologii pracy,
zinterpretować przepisy, regulaminy, procedury, związane z bezpieczeństwem człowieka
w środowisku,
rozpoznać zagrożenia dla zdrowia i życia występujące w środowisku pracy,
przewidzieć zagrożenia, jakie mogą występować w czasie prowadzenia terapii zajęciowej
i przeciwdziałać im,
określić skutki działania czynników szkodliwych w środowisku pracy,
zastosować zasady bezpieczeństwa związane z obsługą urządzeń technicznych
i transportem wewnątrzzakładowym,
dobrać środki ochrony indywidualnej,
zadbać o porządek i estetykę w miejscu pracy,
usunąć czynniki szkodliwe w środowisku pracy,
postąpić zgodnie z instrukcją przeciwpożarową w razie zagrożenia pożarowego
lub pożaru,
ocenić stopień zagrożenia życia z zastosowaniem bezprzyrządowych metod oceny
parametrów życiowych,
ustalić rodzaj udzielania pierwszej pomocy,
wykonać zabiegi resuscytacyjne zgodnie z procedurą udzielania pierwszej pomocy,
udzielić pierwszej pomocy w przypadkach nagłych, urazowych i nieurazowych,
zagrażających życiu poszkodowanego.
7
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1.
Istota bezpieczeństwa i higieny pracy
Pojęcie bezpieczeństwa i higieny pracy można zdefiniować, jako ogół środków
technicznych, organizacyjnych i edukacyjnych (kształtowania sposobu zachowań) służących
do zapewnienia akceptowalnych społecznie (zgodnych z prawem) warunków pracy poprzez
eliminację lub minimalizację zagrożenia życia lub zdrowia osób wykonujących tę pracę.
Istotą bezpieczeństwa i higieny pracy jest zapobieganie wypadkom i chorobom związanym
z pracą, czyli działania idące w kierunku zapewnienia takich warunków pracy, abyśmy
każdego dnia wracali z pracy cali i zdrowi, a jeżeli już zmęczeni, to w takim stopniu, aby
regeneracja sił mogła następować w okresie przebywania poza pracą (czasie wolnym w ciągu
doby, podczas weekendu, czy na urlopie wypoczynkowym).
Najważniejszymi pojęciami związanym z bhp są:
– bezpieczeństwo,
– higiena pracy,
– ochrona pracy.
W ujęciu słownikowym termin „bezpieczeństwo” oznacza stan niezagrożenia lub
spokoju. Jest to stan powodujący zarówno poczucie braku zagrożenia, jak i rzeczywisty jego
brak. Jest to ochrona pracy mająca na celu zapewnienie nieszkodliwych dla zdrowia
warunków pracy. Bezpieczeństwo pracy określają przepisy prawa i zasady.
Higieną pracy jest zespół warunków wpływających dodatnio na zdrowie ludzkie. To dział
medycyny zajmujący się warunkami polepszenia zdrowotności jednostki i społeczeństwa oraz
badający wpływ na zdrowie ludzkie takich czynników zewnętrznych jak woda, światło itp.
Na potrzeby ochrony pracy, higieną pracy będzie przede wszystkim zapewnienie
wykonywania pracy w warunkach odpowiadających obowiązującym normom w odniesieniu
do czynników zewnętrznych (hałas, wibracja, natężenie światła czy porządek na stanowisku
pracy) i w odniesieniu do czynników wewnętrznych (ogólny stan zdrowia pracownika, jego
warunki psychofizyczne).
Ochrona pracy jest to zespół przepisów prawnych regulujących warunki pracy w celu
ochrony życia i zdrowia ludzkiego w środowisku pracy oraz interesów pracowników. Celem
ochrony pracy jest przede wszystkim zabezpieczenie pracownika przed niebezpieczeństwami
wynikającymi z wykonywanej przez niego pracy poprzez zapewnianie odpowiednich jej
warunków.
W tych definicjach posługiwaliśmy się dwoma pojęciami – przepis prawny i zasada.
Przez przepis prawny rozumiemy przepisy zawarte w Kodeksie Pracy, który jest
podstawowym zbiorem przepisów dotyczących bhp, określający prawa i obowiązki
pracownika i pracodawcy, oraz w rozporządzeniach wydanych przez uprawnionych
ministrów np. Ministra Pracy i Polityki Socjalnej czy Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej.
W praktyce często mówi się o zasadach bhp. Warto, zatem wiedzieć, że rozumie się przez
to wszystkie zasady niewynikające bezpośrednio z obowiązującego prawa. Nie są one ujęte
w systemie norm i przepisów prawnych i wynikają ze stanu techniki bądź doświadczenia
życiowego. Przestrzeganie tych zasad ma wpływ na zapewnienie faktycznego bezpieczeństwa
pracy.
8
Regulacje prawne dotyczące ochrony pracy
Podstawowy zespół przepisów prawnych dotyczących ochrony pracy zawarty jest
w ustawie z 26 czerwca 1974 r. Kodeks Pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późniejszymi
zmianami). Ustawa Kodeks Pracy jest jednym z częściej nowelizowanych aktów prawnych.
Spowodowane jest to koniecznością dostosowania aktów normatywnych do potrzeb
rozwijającego się świata. Jako przykład można podać wprowadzenie do K.P. pojęcia
mobbingu, molestowania seksualnego czy zdefiniowanie pojęcia pracy na odległość –
telepracy. Jest niemal pewne, iż każdego roku będą nas czekać kolejne zmiany w tym
dokumencie.
Z punktu widzenia bhp najważniejszą częścią Kodeksu Pracy jest Dział X zatytułowany
„Bezpieczeństwo i higiena pracy”. Reguluje on następujące kwestie:
− podstawowe obowiązki pracodawcy,
− prawa i obowiązki pracownika,
− obiekty budowlane i pomieszczenia pracy,
− maszyny i inne urządzenia techniczne,
− substancje chemiczne oraz procesy i prace szczególnie szkodliwe dla zdrowia lub
niebezpieczne,
− profilaktyczna ochrona zdrowia,
− wypadki przy pracy i choroby zawodowe,
− szkolenia,
− środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze,
− służba bezpieczeństwa i higieny pracy,
− konsultacje w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz komisje bhp,
− obowiązki organów sprawujących nadzór nad przedsiębiorstwami lub innymi
jednostkami organizacyjnymi państwowymi albo samorządowymi,
− przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące wykonywania prac w różnych
gałęziach pracy.
Dział X Kodeksu Pracy, jak i inne akty prawne obowiązujące w naszym kraju, mają swoje
źródło w art. 66 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej – aktu prawnego najwyższej rangi
stanowiącego, że: Każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.
Nadzór nad przestrzeganiem przepisów bhp sprawuje głównie Państwowa Inspekcja Pracy, jak
również Państwowa Inspekcja Sanitarna, Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska, Urząd
Dozoru Technicznego, Państwowa Straż Pożarna i Policja. Państwowa Inspekcja Pracy jest
organem podległym bezpośrednio Sejmowi i niezależnym od administracji państwowej.
W Polsce istnieje również społeczny nadzór nad przestrzeganiem przepisów bhp. W zakładach
pracy, w których funkcjonują związki zawodowe może być powołana Społeczna Inspekcja Pracy.
Jeśli w zakładzie nie działa żadna organizacja związkowa, a zatem nie ma społecznego inspektora
pracy, nadzór sprawuje przedstawiciel pracowników.
9
PAŃSTWOWY NADZÓR NAD PRZESTRZEGANIEM PRZEPISÓW BHP
MINISTER
ZDROWIA
SEJM
Państwowa Inspekcja
Pracy
Państwowa
Inspekcja
Sanitarna
Inne organy:
Inspekcja Ochrony
Środowiska, Urząd Dozoru
Technicznego, Państwowa
Straż Pożarna, Policja
Rys. 1. Państwowy nadzór nad bhp [opracowanie autorskie]
Warto w tym miejscu zauważyć, iż wśród organów państwowych sprawujących nadzór nad
stanem bhp występuje Inspekcja Ochrony Środowiska. Ochronie środowiska poświęcona jest
część niniejszego poradnika. Należy, zatem zdefiniować pojęcia z tym związane.
Środowisko – rozumie się przez to ogół elementów przyrodniczych, w tym także
przekształconych w wyniku działalności człowieka, a w szczególności powierzchnię Ziemi,
kopaliny, wody, powietrze, krajobraz, klimat oraz pozostałe elementy różnorodności biologicznej,
a także wzajemne oddziaływanie pomiędzy tymi elementami.
Ochrona środowiska – rozumie się przez to podjęcie lub zaniechanie działań umożliwiające
zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej; ochrona ta polega w szczególności na:
− racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie
z zasadą zrównoważonego rozwoju,
− przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom,
− przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego.
Ochrona środowiska powinna, zatem uwzględniać
− aspekt konserwacyjny – polegać ma m.in. na utrzymaniu równowagi przyrodniczej, co
oznacza obowiązek podejmowania działań mających na celu zachowanie istniejącego
stanu i ewentualne zapobieganie szkodliwym zjawiskom,
− aspekt restytucyjny – polega na tym, że należy stworzyć instrumenty prawne na
wypadek, gdyby istniejący stan rzeczy został naruszony. Funkcja restytucyjna umożliwia
przywracanie środowiska do stanu poprzedniego, bądź stanu właściwego lub zgodnego
z prawem,
− aspekt prewencyjny – prewencja pełni obecnie najistotniejszą rolę w ochronie
środowiska. Należy, bowiem najpierw zapobiegać naruszeniom środowiska. Wyrazem tej
funkcji są m.in. zasady prewencji i przezorności.
Podstawowy zespół przepisów prawnych dotyczących ochrony środowiska zawarty jest
w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (tekst jedn. Dz. U.
z 2006 r. nr 129 poz. 902 z późn. zm.).
10
Ergonomia
Ergonomia jako nauka o przystosowaniu człowieka do pracy i pracy do człowieka istniała od
zarania dziejów: rolnicy, sklepikarze, inżynierowie starali się w jakiejś mierze ułatwić sobie pracę
wymyślając coraz przyjaźniejsze narzędzia pracy, a także wybierając pracę, która była dla nich
bardziej odpowiednia.
Na przełomie XIX i XX w., gdy zaczęto produkować masowo i gdy pojawiły się trudności
związane ze specyfiką takiej produkcji zaczęło rozwijać się organizowanie pracy na zasadach
naukowych.
Pierwszą próbę podjął W. F. Taylor próbując zoptymalizować wielkość (powierzchnię)
łopaty w zależności od typu materiału przesypywanego – lekkiego czy ciężkiego, tak żeby zawsze
obciążenie wynosiło około 6–8 kg. I choć z perspektywy czasu może się to wydawać nic nie
znaczącym faktem, był to początek naukowych rozważań nad dostosowaniem pracy do fizjologii
człowieka.
Reakcją na jednostronne podejście Taylora, który głównie bazował na idei zwiększania
efektywności pracownika dla pracodawcy było powstanie szkoły humanistycznej w naukach
i analizie pracy, m.in. w tym można dopatrywać się początków psychologii pracy. Badacze
zaczęli zwracać uwagę na psychomotorykę, czyli racjonalne ruchy, usprawnianie przyuczania do
pracy, optymalizację warunków pracy i środowiska materialnego, umiejscowienie narzędzi,
hałasu, oświetlenia, stanowiska roboczego.
Jednym z wniosków takiego podejścia było stwierdzenie, że praca najbardziej efektywna
może być jednocześnie nieekonomiczną, jeśli uwzględnić koszt biologiczny pracy człowieka.
Np. praca na akord jest niemożliwa w dłuższym czasie, bo doprowadzić może do wyniszczenia
organizmu pracownika, którego nie da się łatwo zastąpić ze względu na czas wyszkolenia.
Inny badacz, niemiecki fizjolog G. Lehmann opierając się na opracowaniach historyków
konkludował, że np. kielnia ma kształt taki jak kiedyś wynaleziona przez Egipcjan, młotki,
gwoździe i obcęgi takie, jakich używali Rzymianie, a rydle i łopaty wg jednego schematu
używano przez wiele setek lat. W rezultacie wskazuje na często bardzo złe przyzwyczajenia ludzi
wynikające z przeświadczenia, że pewne rozwiązania są najlepsze i nie należy ich zmieniać, np.
łopaty i taczki są bardzo niefunkcjonalne w klasycznej ich konstrukcji. G. Lehmann podkreślał
dodatkowo, że pewna automatyzacja produkcji narzędzi doprowadziła w pewnym momencie do
bezrefleksyjnego powtarzania wzorów narzędzi, które kiedyś robiono pod konkretną rękę
fachowca, z uwzględnieniem wagi i jego możliwości. Z drugiej strony teraz dostrzec można
odwrócenie tego procesu, np. warto zobaczyć w hipermarketach technicznych wielość nie zawsze
najlepszych rozwiązań.
II wojna światowa spowodowała szybki rozwój ergonomii, wywołany koniecznością
dostosowania coraz nowszych technologii wojskowych do możliwości ludzi, np. piloci nie byli
w stanie dobrze pilotować samolotów, ponieważ rozmieszczenie wskaźników i bardzo niska
temperatura w samolocie na to nie pozwalała. Ergonomia starała się rozwiązywać takie problemy.
Termin ergonomia – pierwszy raz w skali światowej został użyty w Polsce, w roku 1857
przez przyrodnika Wojciecha Jastrzębowskiego w pracy pt. Rys ergonomii, czyli nauki o pracy.
Termin pochodził od słów greckich: ergon (praca) nomos (prawo, zasada), czyli nauka o pracy,
tj. o używaniu nadanych człowiekowi przez Stwórcę sił i zdolności.
Prawa i obowiązki pracowników
Przestrzeganie zasad i przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy stanowi podstawowy
obowiązek każdego pracownika. W szczególności pracownik jest zobowiązany:
− wykonywać pracę w sposób zgodny z zasadami i przepisami bhp oraz przestrzegać
wydawanych w tym zakresie zarządzeń i wskazówek przełożonych;
− przestrzegać przepisów przeciwpożarowych;
− dbać o należyty stan urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz porządek i ład w miejscu pracy;
11
−
używać przydzielonej mu odzieży ochronnej i roboczej oraz sprzętu ochrony osobistej
zgodnie z ich przeznaczeniem;
− poddawać się badaniom lekarskim wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym
zarządzonym przez właściwe organy i stosować się do zaleceń lekarskich.
Pracownik jest również obowiązany brać udział w szkoleniach i instruktażach z zakresu bhp,
znać obowiązujące w tym zakresie przepisy oraz poddawać się wymaganym sprawdzianom
i egzaminom.
Pracownik zobowiązany jest do powiadomienia przełożonego o każdym zauważonym
w zakładzie pracy wypadku przy pracy albo zagrożeniu zdrowia lub życia ludzkiego. Pracownik,
powiadamiając przełożonego może oddalić się z miejsca pracy, jeżeli zagrożenie nie zostało
usunięte. Może on również powstrzymać się od wykonywania pracy, wymagającej szczególnej
sprawności psychofizycznej w przypadku, gdy jego dyspozycja w tym zakresie nie zapewnia
bezpiecznego wykonania pracy i stwarza zagrożenie dla innych osób.
Pracownik nie stosujący przepisów i zasad bhp może być ukarany karą porządkową przez
pracodawcę. W Kodeksie pracy w Dziale czwartym, rozdział szósty, art. 108:
§ 1. Za nieprzestrzeganie przez pracownika ustalonej organizacji i porządku w procesie pracy,
przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów przeciwpożarowych, a także przyjętego
sposobu potwierdzania przybycia i obecności w pracy oraz usprawiedliwiania nieobecności
w pracy, pracodawca może stosować:
1) karę upomnienia,
2) karę nagany.
§ 2. Za nieprzestrzeganie przez pracownika przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy lub
przepisów przeciwpożarowych, opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia, stawienie się do
pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywanie alkoholu w czasie pracy – pracodawca może
również stosować karę pieniężną.
§ 3. Kara pieniężna za jedno przekroczenie, jak i za każdy dzień nieusprawiedliwionej
nieobecności, nie może być wyższa od jednodniowego wynagrodzenia pracownika, a łącznie
kary pieniężne nie mogą przewyższać dziesiątej części wynagrodzenia przypadającego
pracownikowi do wypłaty, po dokonaniu potrąceń, o których mowa w art. 87 § 1 pkt 1–3.
§ 4. Wpływy z kar pieniężnych przeznacza się na poprawę warunków bezpieczeństwa
i higieny pracy.
Zadania pracodawcy w zakresie bhp
Pracodawcą jest jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej,
a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudnia ona pracowników. Pracodawca ponosi
odpowiedzialność za stan bhp w zakładzie pracy. Ma on w szczególności obowiązek:
− organizowania stanowisk roboczych zgodnie z zasadami i przepisami bhp;
− zapewnienia pracownikom odzieży ochronnej i środków ochrony osobistej
oraz dopilnowania ich stosowania zgodnie z przeznaczeniem;
− organizowania, przygotowania i prowadzenia robót w sposób chroniący przed
wypadkami w czasie pracy oraz chorobami zawodowymi;
− sprawowania nadzoru nad bezpiecznym i higienicznym stanem pomieszczeń pracy oraz
wyposażenia technicznego, a także sprawowania nadzoru nad przestrzeganiem przez
pracowników zasad i przepisów bhp;
− wykonać zalecenia lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami.
Pracodawca jest zobowiązany informować pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże
się z wykonywaną pracą oraz zasadach ochrony przed zagrożeniem. Należy w tym miejscu
zdefiniować „ryzyko zawodowe”.
Ryzyko zawodowe to prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych
z wykonywaną pracą powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników
12
niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących
w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy (PN-N-18001, styczeń 2004).
Reasumując, ryzyko zawodowe określa prawdopodobieństwo wystąpienia niekorzystnych
następstw, zagrożeń związanych z procesem pracy, z uwzględnieniem ciężkości w określonym
czasie.
1)
2)
3)
4)
5)
6)
Ocena ryzyka zawodowego jest formą działalności profilaktycznej, mającą na celu:
wytypowanie możliwych zagrożeń związanych z procesem pracy,
poznanie związanego z procesem pracy ryzyka zawodowego,
określenie poziomu bezpieczeństwa na danym stanowisku pracy,
dostarczenie informacji niezbędnych do planowania działań korygujących
i zapobiegawczych, zmierzających do poprawy warunków pracy,
zapewnienia ciągłej poprawy bezpieczeństwa i higieny pracy,
wykazanie, zarówno pracownikom jak i organom nadzoru i kontroli, że przeprowadzono
analizę zagrożeń i zastosowano środki ochronne.
Profilaktyczna ochrona zdrowia
Zgodnie z Kodeksem Pracy pracodawca jest zobowiązany do stosowania środków
zapobiegających chorobom zawodowym i innym schorzeniom, związanym z warunkami
pracy, a w szczególności:
− utrzymywać w stanie stałej sprawności urządzenia eliminujące lub ograniczające
szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiska pracy oraz urządzenia służące do pomiarów
tych czynników;
− przeprowadzać na własny koszt badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia,
rejestrować i przechowywać wyniki tych badań i pomiarów oraz udostępniać je
pracownikom.
Tabela 1 przedstawia zagrożenia występujące na stanowisku pracy. Stanowi ona część
dokumentu „Analiza i ocena ryzyka zawodowego”.
13
Tabela. 1. Karta informacji o zagrożeniach na stanowisku pracy [opracowanie autorskie]
Zagrożenia
Poślizgnięcie,
potknięcie,
upadek na tej
samej
płaszczyźnie.
Upadek ze
schodów.
Niewłaściwe
oświetlenie
stanowiska
pracy.
Źródła
(przyczyny)
zagrożeń
Śliskie, nierówne
powierzchnie.
Śliska, nierówna
powierzchnia
schodów.
Niedostateczne
oświetlenie
światłem
dziennym.
Niewłaściwe
usytuowanie
stanowiska pracy
w stosunku do
źródeł światła.
Możliwe skutki
zagrożeń
Środki zaradcze
− dbałość o ład i porządek w miejscu pracy,
− zalecenie ostrożności,
− kontrola stanu nawierzchni i usuwanie
(neutralizowanie) wszelkich zanieczyszczeń
mogących powodować poślizgnięcie,
− bieżące naprawy braków w posadzce, zadartych
wykładzin dywanowych,
− stosowanie znaków i napisów ostrzegawczych.
„UWAGA PRÓG, UWAGA MOKRA PODŁOGA”
itp.
− właściwy stan techniczny schodów,
− stosowanie do mycia i czyszczenia środków
obniżających naturalną śliskość,
− stosowanie na schodach listew lub taśm
antypoślizgowych.
− zapewnić oświetlenie światłem dziennym przy
stosunku okien do powierzchni podłogi 1:8,
− dbać o czystość szyb w oknach oraz opraw
oświetleniowych,
− właściwe usytuowanie oświetlenia na stanowisku
pracy,
− wykonywać pomiary natężenia oświetlenia zgodnie
z zaleceniami,
− przeprowadzać profilaktyczne badania lekarskie.
− prawidłowe ustawienie monitora na stanowisku,
− używanie monitorów o obniżonym poziomie
promieniowania,
− stosowanie okularów korekcyjnych – z zalecenia
lekarza.
Złamania,
zwichnięcia
kończyn
Stłuczenia ciała
Złamania,
zwichnięcia
kończyn
Stłuczenia ciała
Okresowa
niezdolność do
pracy
Promieniowanie
Choroby oczu
elektromagnetyc Monitor ekranowy. Znużenie
zne.
Bóle głowy
Pracujące
urządzenia
Znużenie
biurowe.
Rozdrażnienie
Hałas
Pracujący sprzęt
Bóle głowy
lotniczy w czasie
przeglądu.
Zły stan techniczny
Złamania,
drabiny.
Upadek z drabiny
zwichnięcia
Niewłaściwe
kończyn
użytkowanie
Stłuczenia ciała
drabiny.
Przedmioty,
Drobne urazy
Uderzenie,
segregatory
kończyn
przyciśnięcie
i wyposażenie na
Urazy palców
spadającym
regałach, stołach,
Uderzenia,
przedmiotem
w szafkach,
w głowę
szafach.
Wejścia.
Uderzenie
Dojścia.
Drobne urazy
o nieruchome
Drzwiczki szafek. całego ciała
elementy.
Regały.
− właściwe rozmieszczenie urządzeń na stanowiskach
pracy,
− stosowanie ekranów akustycznych,
− stosowanie ochronników słuchu.
− zachowanie ostrożności,
− właściwe tempo pracy,
− sprawdzenie stanu technicznego drabiny,
− użytkowanie drabiny zgodnie z instrukcją.
− utrzymywanie ładu i porządku,
− działania ograniczające pośpiech.
− prawidłowa organizacja stanowisk pracy,
− zalecenie ostrożności,
− działania ograniczające pośpiech.
14
Urządzenia
zasilane energią
Prąd elektryczny. elektryczną.
Instalacje
elektryczne.
Przeciążenie
układu
mięśniowoszkieletowego.
Siedząca pozycja
przy pracy.
Nadmierny
wysiłek przy
przenoszeniu
materiałów.
Nieprzestrzeganie
norm dźwigania.
Stres.
Odpowiedzialność
za podopiecznych.
Stres związany
z cierpieniem
pacjentów
i podopiecznych.
Pożar.
Urządzenia
i instalacje
elektryczne.
Materiały
łatwopalne.
Kontakt
z substancjami
chemicznymi.
Substancje służące
do sprzątania
i dezynfekcji.
− regularne pomiary, przeglądy
i kontrole sprawności: instalacji
Śmierć na skutek
i urządzeń zasilanych energią elektryczną, oraz
porażenia prądem
urządzeń przeciwporażeniowych,
elektrycznym
− przestrzeganie zakazu wykonywania napraw
instalacji i urządzeń elektrycznych przez osoby
nieuprawnione,
− właściwa organizacja stanowiska pracy, dobór
siedziska,
− korzystać z przerw odpoczynkowych określonych
Bóle mięśni
w instrukcji,
i stawów
− ćwiczenia zmniejszające napięcie mięśni.
Bóle kręgosłupa
− stosowanie sprzętu pomocniczego (wózki, pasy
przenośniki),
− przestrzeganie norm dźwigania.
− właściwa organizacja pracy,
− stosowanie i należyte wykorzystywanie przerw
w pracy,
Nerwice
− terminowe udzielanie urlopów wypoczynkowych,
Zmęczenie
Choroby układu − niedopuszczanie do powstawania sytuacji
stresowych,
krążenia
− ograniczenie pośpiechu,
− szkolenie w zakresie umiejętności radzenia sobie ze
stresem.
− przestrzeganie instrukcji ppoż.
− zapewnienie sprawnego sprzętu gaśniczego
Śmierć na skutek
(okresowe kontrole),
uduszenia, ciężkie
−
regularne przeglądy i sprawdzanie sprawności
oparzenia
instalacji i urządzeń zasilanych energią elektryczną
oraz gazem.
− sprawne działanie wentylacji i klimatyzacji,
Zatrucia
− stosowanie środków ochrony indywidualnej,
Choroby skóry.
− zapoznanie się z etykietami stosowanych środków
Alergie
chemicznych.
Badania lekarskie
Na każdym pracodawcy spoczywa obowiązek skierowania pracownika na badania
lekarskie, a każdy pracownik musi się im poddać. Profilaktyczne badania lekarskie
pracowników dzielimy na trzy grupy:
− wstępne,
− okresowe,
− kontrolne.
Mogą je przeprowadzać lekarze posiadający uprawnienia lekarzy medycyny pracy i są
wpisani do rejestru lekarzy przeprowadzających badania profilaktyczne.
Rozpoczęcie pracy na danym stanowisku przez kandydata na pracownika jest związane
z obowiązkiem poddania się badaniu wstępnemu. Określa ono brak przeciwwskazań lekarskich
do wykonywania danej pracy. Profilaktyczne badania wstępne są podstawą monitorowania stanu
zdrowia pracownika podczas przebiegu kariery zawodowej.
Celem badań okresowych jest monitorowanie stanu zdrowia pracowników, szczególnie pod
względem zagrożenia wystąpienia chorób zawodowych. O częstotliwości i zakresie badań
okresowych decyduje rodzaj wykonywanej pracy oraz warunki, w których praca jest
wykonywana.
Badania kontrolne przeprowadzane są, jeśli pracownik przebywał na zwolnieniu lekarskim
z powodu choroby dłużej niż 30 dni. Badania te są przeprowadzane w celu określenia braku
przeciwwskazań lekarskich do kontynuacji pracy na danym stanowisku.
15
Szkolenia bhp
Szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy prowadzone są jako:
− szkolenia wstępne,
− szkolenia okresowe.
Szkolenie wstępne przeprowadzane jest w formie instruktażu według opracowanych
programów dla poszczególnych zawodów. Obejmuje ono szkolenie wstępne ogólne – nazwane
instruktażem ogólnym – oraz szkolenie wstępne na stanowisku pracy, nazwane instruktażem
stanowiskowym. Szkolenie wstępne u danego pracodawcy przeprowadzane jest jednorazowo.
Każdy z pracowników, który przeszedł u danego pracodawcy takie szkolenie, nie musi go
powtarzać, dopóki będzie u niego pracował.
Celem szkolenia okresowego jest aktualizacja i ugruntowanie wiadomości i umiejętności
pracowników w dziedzinie bhp nabytych w czasie szkolenia wstępnego oraz zaznajomienie ich
z ewentualnymi nowymi przepisami i rozwiązaniami techniczno-organizacyjnymi w tym
zakresie. Częstotliwość i czas trwania szkolenia okresowego ustala pracodawca.
Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez dostatecznej znajomości przepisów
oraz zasad bhp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
Co to są zasady bhp?
Co to jest ergonomia?
Jaki akt prawny określa podstawowe przepisy dotyczące bhp?
Jakie są obowiązki pracownika w zakresie bhp?
Jakie są obowiązki pracodawcy w zakresie bhp?
Komu podlega Państwowa Inspekcja Pracy?
Czy pracownik może przystąpić do pracy bez badań lekarskich?
Jakie są rodzaje szkoleń bhp?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Sprawdź w Kodeksie Pracy, który dział dotyczy bezpieczeństwa i higieny pracy
i zapoznaj się z nim.
Sposób wykonania ćwiczenia
1)
2)
3)
4)
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
odnaleźć w spisie treści Kodeksu Pracy dział „Bezpieczeństwo i higiena pracy”,
przeczytać tekst i wynotować najważniejsze punkty,
zapisać w zeszycie wnioski,
zaprezentować wyniki ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− Kodeks Pracy,
− zeszyt,
− przybory do pisania.
16
Ćwiczenie 2
Pani Ania została zatrudniona jako terapeuta zajęciowy w szpitalu. Napisz, jakie
zagrożenia mogą jej grozić w miejscu pracy, jakie mogą być ich źródła, jakie mogą
powodować skutki i zaproponuj środki zaradcze.
1)
2)
3)
4)
5)
zapoznać się z Kartą informacji o zagrożeniach na stanowisku pracy,
narysować w zeszycie tabelę,
określić zagrożenia, jakie mogą jej grozić w miejscu pracy,
określić skutki zagrożeń,
zaproponować środki zaradcze.
–
–
–
Karta informacji o zagrożeniach na stanowisku pracy,
zeszyt,
przybory do pisania.
Czy potrafisz:
1)
2)
3)
4)
5)
6)
określić, co to jest bezpieczeństwo pracy?
określić co to jest ergonomia?
określić podstawowy dokument zawierający przepisy dotyczące bhp?
wymienić podstawowe obowiązki pracownika?
wymienić podstawowe obowiązki pracodawcy?
określić rodzaj badań, na jakie powinien być skierowany pracownik przed
podjęciem pracy?
7) określić rodzaj szkoleń, które powinien przejść pracownik przed
podjęciem pracy?
17
Tak





Nie









4.2.
Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony
przeciwpożarowej obowiązujące w zakładach ochrony
zdrowia i pomocy społecznej
W obszernym dziale dziesiątym ustawy Kodeks Pracy pt. „Bezpieczeństwo i higiena pracy”,
a także w wielu aktach wykonawczych do kodeksu znalazły się szczegółowe postanowienia,
określające odpowiedzialność prawną za bezpieczne i higieniczne warunki pracy.
Fundamentalnym stwierdzeniem jest, że pracodawca powinien zapewnić pracownikom
bezpieczne i higieniczne warunki pracy. Realizacja tego obowiązku powinna stanowić
nieodłączny element bieżącej działalności zakładu pracy opartej na wykorzystaniu doświadczeń
oraz osiągnięć nauki i techniki.
Na każdym pracodawcy ciąży obowiązek utrzymania pomieszczeń pracy, budynków,
terenów i urządzeń z nim związanych, w stanie zapewniającym zatrudnionym bezpieczne
i higieniczne warunki pracy, a w szczególności:
− utrzymywać budynki i pomieszczenia pracy w stanie zapewniającym bezpieczeństwo
pracowników,
− zapewnić pomieszczenia pracy odpowiednie do rodzaju wykonywanych prac i liczby
zatrudnionych pracowników,
− utrzymywać maszyny i inne urządzenia techniczne w takim stanie, aby: zapewniały
bezpieczne i higieniczne warunki pracy, a przede wszystkim zabezpieczały przed
urazami, działaniem niebezpiecznych substancji chemicznych, porażeniem prądem
elektrycznym, nadmiernym hałasem, szkodliwymi wstrząsami i niebezpiecznym
działaniem innych czynników środowiska pracy, uwzględniały wymagania ergonomii,
− informować pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą,
oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami,
− kierować pracowników na wymagane badania lekarskie,
− zapewnić pracownikom szkolenia z zakresu bhp,
− opracować i umieścić na stanowiskach pracy instrukcje dotyczące bezpieczeństwa
i higieny pracy,
− zapewnić stosowanie znaków lub sygnałów bezpieczeństwa, wszędzie tam gdzie nie
można zlikwidować zagrożenia,
− dostarczyć pracownikom nieodpłatnie środki ochrony indywidualnej oraz odzieży
i obuwia roboczego.
Pomieszczenia pracy są to pomieszczenia przeznaczone na pobyt pracowników, w których
wykonywana jest praca. Pomieszczenia pracy dzielą się na pomieszczenia stałej pracy
i pomieszczenia czasowej pracy. Pomieszczenie stałej pracy to pomieszczenie, w którym
pracownik przebywa w ciągu jednej doby dłużej niż 4 godziny, a pomieszczenie czasowej pracy
to pomieszczenie, w którym pracownik łącznie w ciągu całej doby przebywa od 2 do 4 godzin.
Wysokość pomieszczenia stałej pracy nie może być mniejsza niż 3 m, o ile nie występują
czynniki szkodliwe dla zdrowia, w przeciwnym wypadku 3,3 m. Na każdego z pracowników
jednocześnie przebywających w pomieszczeniu stałej pracy powinno przypadać, co najmniej
13m3 wolnej objętości powietrza, oraz co najmniej 2 m2 wolnej powierzchni podłogi nie zajętej
przez urządzenia, sprzęty i itp. Elementy pomieszczeń pracy takie jak: podłoga, okna, drzwi
powinny być dostosowane do rodzaju wykonywanej pracy oraz pracowników, którzy ją
wykonują, aby możliwość zaistnienia wypadku ograniczyć do minimum.
18
W pomieszczeniach pracy pracodawca ma obowiązek zapewnić:
− odpowiednie oświetlenie naturalne i sztuczne,
− urządzenia utrzymujące odpowiednią temperaturę wewnętrzną (nie mniej niż 18°C),
a w pomieszczeniach gdzie przewiduje się rozbieranie chorych 25°C,
− odpowiednią wymianę powietrza,
− zabezpieczenie przed wilgocią,
− zabezpieczenie przed niekorzystnymi warunkami cieplnymi i nasłonecznieniem,
− zabezpieczenie przed drganiami,
− właściwą odporność ogniową,
− warunki do prawidłowej ewakuacji.
Szczegółowe wymagania, jakim muszą sprostać pomieszczenia pracy stałej i pracy czasowej
zostały ujęte w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych
przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2003r, Nr 169, poz. 1650, z późn. zm.).
Oprócz pomieszczeń pracy pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom
pomieszczenia i urządzenia higieniczno-sanitarne, których rodzaj, ilość i wielkość powinna być
dostosowana do liczby zatrudnionych pracowników, stosowanych technologii i rodzajów pracy.
Pracodawca jest obowiązany do utrzymywania tych pomieszczeń oraz znajdujących się w nich
urządzeń, w stanie zapewniającym bezpieczne i higieniczne korzystanie z nich. Do grupy
pomieszczeń sanitarno-higienicznych należą między innymi: szatnie, jadalnie, umywalnie,
ustępy, jadalnie, itp.
Szczególne wymagania dotyczą zapewnienia ochrony przeciwpożarowej. Pracodawca ma
obowiązek dopilnowania, aby pomieszczenia zakładu pracy były zabezpieczone przed wybuchem
pożaru. W tym celu pracodawca powinien zadbać, aby budynek, w którym znajduje się zakład
pracy wykonany był z materiałów ogniotrwałych stosowanych w budownictwie. W ścianach
ogniotrwałych powinny znajdować się drzwi ogniotrwałe. Materiały łatwopalne i wybuchowe
muszą być przechowywane w specjalnie do tego przeznaczonych pomieszczeniach, w których
musi obowiązywać zakaz używania otwartego płomienia. Bardzo duże znaczenie w ochronie
przeciwpożarowej ma utrzymywanie instalacji i urządzeń elektrycznych w stanie wykluczającym
przypadkowe zwarcie i iskrzenie. W zakładach pracy powinien znajdować się sprzęt
przeciwpożarowy i podręczny sprzęt gaśniczy do natychmiastowego likwidowania pożaru w razie
jego powstania.
Zakład musi posiadać pomieszczenia higieniczno-sanitarne. Ściany w miejscach narażonych
na wilgoć i zachlapanie należy pokryć do wysokości co najmniej 2 m od podłogi materiałem
pozwalającym na łatwe utrzymanie czystości.
Maszyny i urządzenia techniczne powinny być wyposażone w zabezpieczenia chroniące
przed urazami, działaniem substancji szkodliwych dla zdrowia, porażenia prądem elektrycznym.
Powinny być one utrzymane w stanie zapewniającym pełną sprawność i bezpieczeństwo pracy.
Maszyny i urządzenia chwilowo niesprawne, uszkodzone lub pozostające w naprawie powinny
być wyraźnie oznaczone i zabezpieczone w sposób uniemożliwiający ich uruchomienie.
W widocznych i dostępnych miejscach należy umieścić regulaminy porządkowe, określające
zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, a na stanowiskach pracy przy maszynach i urządzeniach
technicznych czytelne instrukcje bezpiecznej obsługi.
19
1.
2.
3.
4.
5.
Co to są pomieszczenia stałej pracy?
Co to są pomieszczenia czasowej pracy?
Jaką temperaturę należy zapewnić w pomieszczeniach pracy?
Jakie własności powinna mieć podłoga w zakładzie opieki zdrowotnej?
Jaka powinna być wysokość pomieszczeń pracy w zakładzie pracy zdrowotnej?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ, jakie minimalne wymiary powinna mieć podłoga pomieszczenia pracy stałej,
w którym pracuje trzech pracowników, a urządzenia i sprzęty zajmują 12m2.
1)
2)
3)
4)
5)
zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym bezpieczeństwa i higieny pracy,
obliczyć, ile wolnej powierzchni potrzeba na trzech pracowników,
obliczyć minimalną wielkość powierzchni w pomieszczeniu,
zaproponować wymiary podłogi,
zaprezentować wykonane ćwiczenie.
−
−
−
materiały dydaktyczne dotyczące wymiarów pomieszczeń,
notes,
Ćwiczenie 2
Określ, jakie minimalne pole powierzchni powinna mieć podłoga pomieszczenia pracy stałej,
w którym pracuje czterech pracowników, a urządzenia i sprzęty wypełniają 27 m3 objętości.
W pomieszczeniu występują czynniki szkodliwe i ma ono minimalną wysokość przewidzianą dla
tego typu obiektów.
1)
2)
3)
4)
5)
zapoznać się z informacjami dotyczącymi wymiarów pomieszczeń pracy,
obliczyć, ile wolnej objętości powietrza przypada na czterech pracowników,
obliczyć minimalną objętość pomieszczenia,
obliczyć pole powierzchni podłogi,
dokonać prezentacji wyników ćwiczenia.
−
−
−
materiały dydaktyczne dotyczące wymiarów pomieszczeń,
notes,
20
Czy potrafisz:
1) wymienić obowiązki pracodawcy w zakresie zapewniającym
zatrudnionym właściwe warunki higieniczno-sanitarne?
2) wymienić wymagania w stosunku do pracodawcy zapewniające
bezpieczeństwo pracy?
3) wymienić wymagania w stosunku do pracodawcy zapewniające
bezpieczeństwo przeciwpożarowe?
21
Tak
Nie






4.3.
Czynniki szkodliwe, uciążliwe i niebezpieczne występujące
w procesach pracy
Wypadek, choroba, zagrożenie (niebezpieczeństwo) to pojęcia dobrze znane wszystkim
z codziennego życia. W odniesieniu jednak do bhp zostały one w przepisach prawnych ściśle
sprecyzowane.
Czynniki niebezpieczne, szkodliwe i uciążliwe w procesie pracy można podzielić na dwie
podstawowe grupy: czynniki niebezpieczne oraz czynniki szkodliwe i uciążliwe.
Tabela. 2. Czynniki występujące w procesach pracy [opracowanie autorskie]
Czynniki występujące w procesach pracy
czynniki niebezpieczne,
oddziaływanie na pracownika w procesie pracy prowadzi
lub może prowadzić do urazu (wypadku)
czynniki szkodliwe i uciążliwe,
oddziaływanie na pracującego prowadzi lub może
prowadzić do schorzenia (choroba zawodowa)
Czynniki niebezpieczne
Czynniki niebezpieczne są to czynniki, które działając na człowieka mogą spowodować
wypadek. Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie, wywołane przyczyną zewnętrzną,
które zaszło w związku z pracą, powodujące uraz lub śmierć. Wypadek taki może zdarzyć się
w różnych okolicznościach: podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika
zwykłych czynności lub poleceń przełożonego, podczas lub w związku z wykonywaniem przez
pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia, w czasie pozostawania
pracownika w dyspozycji pracodawcy, w drodze między zakładem pracy, a miejscem
wykonywania czynności zleconych mu przez przełożonego.
Zagrożenie wypadkiem mogą stanowić następujące czynniki: elementy ruchome lub luźne,
elementy ostre lub wystające, przemieszczanie się ludzi, porażenie prądem, poparzenie, pożar
i wybuch. Zdarzenia zwane wypadkami mogą powstawać podczas pracy, na ulicy, w czasie
nauki, w czasie jazdy samochodem itp. Zjawiskom takim towarzyszy zakłócenie porządku,
zamieszanie, uraz – uszkodzenie ciała jak złamanie, oparzenie, zranienie.
Wypadki przy pracy dzielą się ze względu na ilość osób, które ulegają wypadkowi, na
wypadki zbiorowe i indywidualne. Za wypadek zbiorowy uważa się wypadek, w którym
poszkodowane są co najmniej dwie osoby.
Innym podziałem wypadków jest podział ze względu na następstwa, na wypadki ciężkie
i śmiertelne. Za wypadek śmiertelny uważa się wypadek, w wyniku, którego nastąpiła śmierć
w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku. Za wypadek ciężki uważa się
wypadek, w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia,
naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu,
trwała choroba psychiczna, całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo
trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała. Nie wymienione tu wypadki uważa się za
wypadki lekkie.
O wypadkach śmiertelnych, ciężkich i zbiorowych niezwłocznie powiadamia się Państwową
Inspekcję Pracy i Prokuraturę.
Czynniki szkodliwe i uciążliwe
Czynniki szkodliwe i uciążliwe działają na pracownika przez okres dłuższy, mogą
spowodować obniżenie sprawności fizycznej i psychicznej pracownika lub zmiany w stanie
22
zdrowia, wywołując w ostateczności choroby zawodowe. Czynniki te dzielimy na cztery
podstawowe grupy: czynniki fizyczne, chemiczne, biologiczne i psychofizyczne.
W zależności od charakteru działania czynniki niebezpieczne i szkodliwe
występujące w procesie pracy dzielą się na:
fizyczne
psychofizyczne
biologiczne
chemiczne
Rys. 2. Podział czynników szkodliwych i uciążliwych [opracowanie autorskie]
Czynniki fizyczne
Do czynników fizycznych należą między innymi:
− hałas,
− wibracje,
− mikroklimat,
− promieniowanie,
− pola elektromagnetyczne,
− pola elektrostatyczne,
− prąd elektryczny,
− pyły.
Jednym z czynników szkodliwych i uciążliwych jest hałas. Zakres słuchu człowieka
obejmuje fale akustyczne, których częstotliwość waha się od 20 do 20000 drgań na sekundę.
Intensywność dźwięku określa się w jednostkach zwanych decybelami. Przeciętny hałas
wielkomiejskiej ulicy określany jest na 75db. Szkodliwe działanie hałasu polega przede
wszystkim na uszkodzeniu narządu słuchu. Wielkość uszkodzeń i ich rozprzestrzenianie zależą
nie tylko od natężenia dźwięku, ale także bezpośrednio od czasu trwania hałasu oraz rodzaju
przeważających częstotliwości; również od tego czy hałas ma charakter ciągły, czy impulsowy.
Hałas wywiera także ujemny wpływ na układ nerwowy człowieka, co objawia się szybkim
występowaniem zmęczenia, zawrotami i bólami głowy, szumem w uszach itp. Praca w hałasie
obniża sprawność człowieka, a tym samym jego wydajność, szczególnie wtedy, gdy charakter
zajęć wymaga skupienia i natężenia uwagi. W warunkach pracy w hałasie większe jest ryzyko
wypadków przy pracy. Obecnie za szkodliwy uważa się hałas powyżej 85 db.
Innym czynnikiem szkodliwym i uciążliwym jest mikroklimat. W zamkniętym
pomieszczeniu pracy na mikroklimat składają się cztery czynniki:
− temperatura powietrza,
− wilgotność względna,
− prędkość ruchu powietrza,
− promieniowanie cieplne docierające do pracujących.
Na określenie, w jakim mikroklimacie pracuje dany pracownik, wskazuje wynik pomiaru
wykonany w środowisku pracy. Do podstawowych sposobów zapobiegania negatywnemu
wpływowi mikroklimatu należy zapewnienie dostosowanej do rodzaju pracy wentylacji,
23
względnej wilgotności powietrza i temperatury w pomieszczeniach pracy. Inną ochroną jest
zapewnienie pracownikom właściwej odzieży roboczej i środków ochrony indywidualnej, oraz
dopilnowanie ich stosowania. Duże znaczenie ma również zapewnienie pracownikom napojów
z odpowiednią zawartością soli mineralnych.
Negatywny wpływ na zdrowie człowieka ma również promieniowanie elektromagnetyczne.
Jest to zjawisko fizyczne, stale towarzyszące człowiekowi. Szkodliwość tego promieniowania
zależy od:
− natężenia tego promieniowania,
− czasu jego działania na organizm człowieka.
Oświetlenie jest związane z promieniowaniem elektromagnetycznym. Oczy i psychika
człowieka są przystosowane do światła naturalnego, dlatego należy dążyć do zapewnienia takiego
oświetlenia w pomieszczeniach pracy. Nie zastąpi go całkowicie nawet najlepszy zestaw
promieniowania światła sztucznego.
O prawidłowości oświetlenia decyduje wiele elementów:
− ogólny poziom jasności oświetlenia w pomieszczeniu pracy,
− oświetlenie miejscowe stanowiska pracy,
− kontrasty, cienie i barwa światła,
− rodzaj wykonywanej pracy,
− wielkość obserwowanych elementów.
Istnieją ogólne zasady, określające podstawowe warunki prawidłowego oświetlenia.
Za stosowanie tych zasad bezpośrednią odpowiedzialność ponosi pracodawca. Należy pamiętać,
że zwiększenie ilości światła wpływa korzystnie na samopoczucie zatrudnionych, ułatwia
wykonywanie i zwiększa bezpieczeństwo pracy.
Do głównych zasad racjonalnego oświetlenia należą:
− równomierność oświetlenia,
− poziom jasności,
− brak olśnienia,
− barwa światła dostosowana do rodzaju pracy.
Kontakt człowieka z niektórymi rodzajami promieniowania doprowadził do wykształcenia
wysoce wyspecjalizowanych narządów zmysłów. Na przykład oko ludzkie ma wielką zdolność
przystosowania się do znacznych różnic dziennego natężenia światła i do widzenia nocą.
Równomierność oświetlenia zapobiega uciążliwościom związanym z wysiłkiem adaptacyjnym
oka. Im większe są różnice jasności na płaszczyźnie stanowiska roboczego, w stosunku do
jasności panującej w jego otoczeniu, tym większy jest adaptacyjny wysiłek oka. Aby zwiększyć
równomierność oświetlenia w pomieszczeniu, stosuje się oświetlenie sztuczne miejscowe,
pochodzące z lamp zainstalowanych na stanowisku pracy. Należy je traktować jako niezbędne
oświetlenie dodatkowe. W żadnym jednak przypadku nie może ono zastępować oświetlenia
ogólnego.
Rys. 3. Oświetlenie miejsca pracy [opracowanie autorskie]
24
Długotrwała praca w warunkach nierównomiernego oświetlenia może przyspieszyć
występowanie trwałego osłabienia wzroku. Poziom jasności oświetlenia na stanowisku roboczym
i w całym pomieszczeniu jest podstawowym elementem decydującym o prawidłowości
oświetlenia. W żadnym przypadku nie można dopuszczać do obniżenia wartości podanych
w normach, dotyczących jasności światła. Wysoki poziom jasności ma duży wpływ na wydajność
i jakość pracy, ogranicza zmęczenie, sprzyja większej sprawności psychoruchowej, co łączy się
ze zmniejszeniem zagrożeń wypadkowych.
Do czynników niebezpiecznych występujących w zakładzie opieki zdrowotnej zaliczamy
prąd elektryczny.
Wypadki wywołane działaniem prądu elektrycznego świadczą o tym, że wiele ludzi niewiele
wie o działaniu prądu, a inni mają wiadomości zebrane tylko z relacji różnych świadków
wypadków.
Porażenie i jego skutki nie zależą od tego, skąd prąd płynie, a więc nie jest istotne, czy jest to
prąd z sieci wysokiego napięcia, czy z sieci oświetleniowej, natomiast jest najistotniejsze, jaki
prąd, tzn., o jakim natężeniu przepłynął przez człowieka. Według podstawowego wzoru:
I=
V
R
Natężenie prądu I jest odwrotnie proporcjonalne do oporności R, a wprost proporcjonalne do
napięcia V. Ponieważ napięcie w sieci jest stałe to natężenie prądu zależy przede wszystkim od
oporności, jaką stawia ludzkie ciało na drodze przepływu prądu. Najważniejsze jednak jest
natężenie prądu, które zależy przede wszystkim od oporności skóry i przedmiotów stykających
się z nią. Jeśli skóra ludzka, przez którą płynie prąd styka się z przedmiotami metalowymi
(o małej oporności), to porażenie takie może prowadzić do śmierci. Poza tym dużą rolę odgrywa
kierunek, w jakim prąd przepływa przez ciało ludzkie. Najbardziej niebezpieczny jest kierunek,
na drodze, którego znajduje się serce.
Działanie prądu przepływającego przez ciało ludzkie jest różnorodne. Oprócz działania na
serce i układ nerwowy, prąd wykazuje działanie elektrochemiczne (rozkłada płyny ustrojowe)
i cieplne rozkładając substancje białkowe, które wchodzą w skład komórek ciała. Prąd zmienny
działa nieco inaczej niż stały. Bardzo silny prąd po prostu pali, wywołując oparzenia, zwłaszcza
oparzenia zewnętrzne prowadzące aż do zwęglenia tkanek. Także porażenia zdarzają się przy
dotknięciu przewodu sieci wysokiego napięcia. Interesujące jest, że w tym ostatnim przypadku
czasem porażony nie traci przytomności, gdyż zbyt silne prądy niekiedy nie powodują zakłócenia
pracy serca, a pomimo to jednak często, jeśli nie ma właściwej pomocy mogą prowadzić do
śmierci.
Skutek porażenia zależy jeszcze od czasu przepływu prądu. Znacznie gorsze są skutki, jeśli
porażony nie może oderwać się od źródła prądu.
Człowiek może znaleźć się pod działaniem prądu elektrycznego przede wszystkim na skutek
dotknięcia znajdującego się pod napięciem przewodu nie izolowanego. Wchodzą tu w grę takie
przypadki jak np.:
− przypadkowe dotknięcie leżącego na ziemi zerwanego przewodu wysokiego napięcia,
− przypadkowe dotknięcie przewodów lub urządzeń elektrycznych,
− przypadkowe dotknięcie uszkodzonego sprzętu elektrycznego.
Oprócz możliwości bezpośredniego porażenia prąd elektryczny może spowodować jeszcze
dodatkowe niebezpieczeństwo: pożar i wybuch. Niebezpieczeństwo to powstaje zarówno wskutek
działania prądu pobieranego z sieci czy urządzeń jak i elektryczności statycznej.
25
−
−
−
−
Aby uniknąć porażenia prądem należy:
usunąć wszelkie możliwości pojawienia się napięcia w miejscach, w których się go nie
oczekuje,
usunąć napięcia z wszelkich urządzeń, na których ono być nie powinno (uziemienie,
zerowanie),
unikać pracy z urządzeniami znajdującymi się pod napięciem,
stosować urządzenia ochronne (narzędzia izolowane).
Czynniki chemiczne
Cechą charakterystyczną pracy w zakładzie opieki zdrowotnej jest niejednokrotnie
konieczność stykania się z substancjami chemicznymi, często o silnych właściwościach
toksycznych i żrących.
Niektóre z nich mogą w razie niewłaściwego obchodzenia się z nimi zagrażać zdrowiu
i życiu. Decydujący wpływ na bezpieczeństwo pracy w pomieszczeniach, gdzie znajdują się
chemikalia, ma stan techniczny urządzeń, racjonalne oświetlenie, wentylacja. Podłogi w tych
pomieszczeniach powinny być odporne na działanie chemikaliów, nienasiąkliwe i łatwe do
zmywania, elastyczne i nie śliskie. Ściany w miejscach narażonych na wilgotność i zachlapanie
należy pokrywać do wysokości co najmniej 2 m od podłogi materiałem pozwalającym na łatwe
utrzymanie czystości. Drzwi tego pomieszczenia powinny otwierać się na zewnątrz.
Aby uniknąć zagrożeń wypadkowych należy przestrzegać podstawowych zasad
bezpieczeństwa:
− środki chemiczne powinny być umieszczone w odpowiednich naczyniach opatrzonych
napisami zawierającymi ich nazwę, oraz stwierdzającymi niebezpieczeństwo lub
szkodliwość dla zdrowia,
− opakowania substancji chemicznych nie mogą posiadać cech charakterystycznych dla
opakowań zwyczajowo używanych do środków spożywczych np. butelek po napojach
chłodzących, słoików itp.,
− oznaczenia na opakowaniach substancji chemicznych powinny być wyraźne i trwałe,
− substancje toksyczne i żrące powinny być przechowywane w magazynie substancji
niebezpiecznych przystosowanym i oznakowanym zgodnie z pełnioną przez niego
funkcją,
− substancje chemiczne zużyte nie mogą być przechowywane w miejscach
przypadkowych, wyrzucane do śmietnika czy wylewane do kanalizacji,
− do wszystkich prac z substancjami chemicznymi, z którymi kontakt może stanowić
zagrożenia dla zdrowia należy stosować środki ochrony osobistej (okulary, fartuchy,
rękawice).
Przed przystąpieniem do pracy z chemikaliami należy zapoznać się z właściwościami
używanych odczynników. Właściwości takie znajdują się na Karcie Charakterystyki Substancji
Niebezpiecznej. Karta ta znajduje się w miejscu ogólnodostępnym, wyznaczonym przez
pracodawcę, zawiera oprócz zbioru informacji o niebezpiecznych właściwościach substancji lub
preparatu, informacje o zasadach i zaleceniach dotyczących ich bezpiecznego stosowania.
Niedopuszczalne jest stosowanie materiałów chemicznych i procesów technologicznych bez
uprzedniego ustalenia stopnia ich szkodliwości dla zdrowia pracowników i podjęcia
odpowiednich środków profilaktycznych. Stosowanie niebezpiecznych substancji chemicznych
jest dopuszczalne tylko pod warunkiem zastosowania środków zapewniających pracownikom
ochronę ich zdrowia i życia.
Niedopuszczalne jest stosowanie substancji chemicznych nie oznakowanych w sposób
widoczny i umożliwiający ich identyfikację, nie mających kart charakterystyki, a także nie
posiadających opakowań zabezpieczających przed ich szkodliwym działaniem, pożarem lub
wybuchem.
26
Tabela 3. Oznaczenia na etykietach opakowań z substancjami niebezpiecznymi [Szkolenia BHP w firmie, praca
zbiorowa, Wiedza i Praktyka, Warszawa 2006, płyta CD]
SUBSTANCJE ŁATWOPALNE
SUBSTANCJE TRUJĄCE
SUBSTANCJE ŻRĄCE
SUBSTANCJE SZKODLIWE
SUBSTANCJE O WŁAŚCIWOŚCIACH
UTLENIAJĄCYCH
SUBSTANCJE
NIEBEZPIECZNE DLA ŚRODOWISKA
Czynniki biologiczne
Zagrożenia mikrobiologiczne wywołane są przez mikroorganizmy, które znajdują się
dookoła nas, czyli w powietrzu, w wodzie, na skórze włosach, odzieży, w całym otoczeniu
człowieka. Szkodliwe mikroorganizmy, takie jak: bakterie, zarodniki grzybów, pleśnie, pasożyty
i wirusy, mogą się znajdować w kurzu na meblach, podłodze, sprzętach, klamkach, urządzeniach,
itp. Nosicielami wirusów mogą być też podopieczni zakładu ochrony zdrowia. Nie jesteśmy
w stanie zobaczyć tego, co nam zagraża, ale powinniśmy przewidzieć zagrożenia i odpowiednio
się zabezpieczyć. Najbardziej skutecznym zabezpieczeniem przed zakażeniami jest ostrożność
podczas wykonywania czynności zawodowych oraz wiedza na temat środków zapobiegawczych.
W celu zmniejszenia narażenia na czynniki biologiczne w środowisku pracy powinny być
równocześnie stosowane działania:
− medyczne: szczepienia ochronne, badania profilaktyczne,
− organizacyjne: stosowanie indywidualnych środków ochrony, higiena na stanowisku
pracy, higiena osobista,
− technologiczne: wentylacja, klimatyzacja.
Czynniki psychofizyczne
Poznanie nasilenia i struktury różnych czynników obciążenia psychicznego, trudności
„narzuconych” przeciętnemu pracownikowi w pracy może być bardzo przydatne do
27
wnioskowania w dziedzinie zwiększenia bezpieczeństwa pracy i ograniczenia uciążliwości
psychicznych, przyspieszających ogólne zmęczenie. Aby zapobiec nadmiernemu obciążeniu
psychicznemu pracowników, powinny być spełnione wymagania dotyczące:
− sposobu i warunków odbierania informacji,
− warunków podejmowania decyzji,
− sposobu i warunków wykonywania czynności, tempo obsługi nie powinno przekraczać
normalnego rytmu czynności ruchowych, wykonywanie czynności nie powinno utrudniać
odbierania informacji, powinien być zapewniony czas na kontrolę własnych czynności.
Ważnym elementem pogłębiającym zmęczenie pracownika, prowadzącym do możliwości
wystąpienia wypadku jest stres. Jest to reakcja na zdarzenia ocenione przez jednostkę jako
stanowiące zagrożenie lub nieprzyjemne. Pierwsze objawy stresu to między innymi:
− stałe rozdrażnienie,
− nagłe przyspieszone bicie serca,
− niepokój.
Pracując w zakładzie ochrony zdrowia pracownik narażony jest na stres związany ze swoją
pracą. Codzienny kontakt z cierpieniem podopiecznych jest czynnikiem potęgującym stres.
Terapeuta zajęciowy powinien poradzić sobie w takich okolicznościach.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
Jak można podzielić czynniki niebezpieczne, uciążliwe i szkodliwe?
Co mogą spowodować czynniki niebezpieczne?
Co mogą spowodować czynniki uciążliwe i szkodliwe?
Jaki wpływ na organizm człowieka ma praca w hałasie?
Co decyduje o prawidłowości oświetlenia miejsca pracy?
Jakie są główne zasady racjonalnego oświetlenia?
Jakie skutki powoduje prąd elektryczny przepływający przez ciało?
Jak należy postępować, aby uniknąć porażenia prądem elektrycznym?
Jakie znasz zasady postępowania z chemikaliami?
Jakie są bezpośrednie zagrożenia przy pracy z chemikaliami?
Jakie są pośrednie zagrożenia przy pracy z chemikaliami?
W jakich pomieszczeniach należy przechowywać chemikalia?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Sporządź plakat podziału czynników zagrażających pracownikowi na stanowisku pracy.
1) przygotować odpowiednich rozmiarów karton i przybory do pisania,
2) zapoznać się z materiałami dydaktycznymi dotyczącymi czynników zagrażających
pracownikowi,
3) zaplanować diagram na kartonie,
4) wykonać plakat,
5) zaprezentować swoją pracę na forum grupy.
28
−
−
−
−
−
−
brystol,
ołówki, kredki, mazaki, flamastry, przybory do pisania,
nożyczki,
przybory kreślarskie,
gumka,
wycinki z gazet, kolorowych czasopism.
Ćwiczenie 2
Określ czynniki szkodliwe, uciążliwe i niebezpieczne mogące wystąpić w zakładzie
opieki zdrowotnej.
1) przeanalizować
materiały dotyczące czynników
i niebezpiecznych,
2) określić czynniki fizyczne,
3) określić czynniki chemiczne,
4) określić czynniki biologiczne,
5) określić czynniki psychofizyczne,
6) wypisać czynniki mogące zagrażać bezpieczeństwu,
7) dokonać prezentacji wykonanego ćwiczenia.
−
−
−
szkodliwych,
uciążliwych
notes
przybory do pisania,
materiały dydaktyczne dotyczące czynników szkodliwych, uciążliwych i niebezpiecznych.
Ćwiczenie 3
Uzupełnij tabelę symbolami graficznymi:
Rodzaj substancji niebezpiecznej
Graficzny znak ostrzegawczy
Substancje o właściwościach wybuchowych
Substancje o właściwościach utleniających
Substancje skrajnie łatwopalne
Substancje bardzo łatwo palne
Substancje bardzo toksyczne
Substancje toksyczne
Substancje szkodliwe i uczulające
Substancje drażniące
29
1)
2)
3)
4)
zapoznać się z materiałem dotyczącymi substancji niebezpiecznych,
wyszukać brakujące informacje w Internecie,
uzupełnić tabelę,
dokonać prezentacji uzupełnionej tabeli.
−
−
−
−
materiały dotyczące substancji niebezpiecznych,
komputer z dostępem do Internetu,
notes,
Czy potrafisz:
1)
2)
3)
4)
wymienić grupy czynników zagrażających pracownikowi?
określić i scharakteryzować czynniki niebezpieczne?
określić zasady bezpiecznej pracy z chemikaliami?
wymienić środki ochrony osobistej stosowane w zakładzie opieki
zdrowotnej?
5) wymienić i scharakteryzować czynniki szkodliwe i uciążliwe?
30
Tak



Nie







4.4.
Metody i środki zapobiegające szkodliwym czynnikom
w miejscu pracy
O skuteczności zapobiegania wypadkom przy pracy decyduje poznanie warunków pracy,
a więc stanu bhp w zakładzie pracy. Badanie stanu bezpieczeństwa ma na celu wykrycie
istniejących zagrożeń. Na zagrożenie wypadkowe mają wpływ trzy czynniki: materialnotechniczny, organizacyjny i ludzki.
Do czynnika materialno-technicznego zalicza się:
– materiały,
– teren zakładu pracy,
– budynki i środowisko pracy,
– urządzenia techniczne.
Do czynników organizacyjnych należą organizacja pracy na stanowisku roboczym,
organizacja produkcji, organizacja działalności bhp w zakładzie.
Do czynników ludzkich uznaje się indywidualne predyspozycje człowieka, jego zdolności,
zręczność, umiejętność skupienia uwagi oraz inne anatomiczno-fizjologiczne cechy.
Znając potencjalne zagrożenia wypadkowe w tych trzech obszarach, można tworzyć warunki
bezpieczeństwa, które maksymalnie ograniczają możliwość powstawania wypadków.
Stosownie się do zasad bezpiecznej pracy zmniejsza lub eliminuje zagrożenia. Zasady te
dotyczą wszystkich pracowników zatrudnionych na wszystkich stanowiskach pracy (tabela 4).
Tabela. 4. Zasady bezpiecznej pracy [opracowanie autorskie]
Przed pracą
W czasie pracy
Po pracy
− otrzymane polecenia zawsze wykonuj zgodnie ze wskazówkami
i instrukcjami otrzymanymi od przełożonego, jeżeli czegoś nie wiesz,
nie rozumiesz, proś przełożonego o dokładniejsze instrukcje,
− należy zapoznać się ze stanowiskową instrukcją bhp, ubrać się w odzież ochronną,
− sprawdzić stan techniczny urządzeń i narzędzi,
− jeżeli zostaną stwierdzone usterki zawiadomić przełożonego o nich,
− upewnić się, że rozpoczęcie pracy nie stworzy zagrożenia.
− w trakcie pracy całą uwagę skupiaj na wykonywanej czynności, pracuj uważnie,
starannie, ostrożnie i bez pośpiechu,
− zawsze używać odzieży i sprzętu ochronnego,
− w trakcie wykonywanej pracy uważać, czy pracując, nie zagraża innym,
− nie wykonywać prac, do których wykonywania nie ma uprawnień i umiejętności,
− nie używać niesprawnych i uszkodzonych narzędzi i sprzętu,
− jeżeli nie masz uprawnień, to nie naprawiaj samodzielnie sprzętu elektrycznego,
− nie używać otwartego ognia w miejscach, w których to zabronione,
− nie należy gromadzić zbędnych urządzeń, narzędzi i materiałów w miejscu pracy.
− utrzymywać czystość, ład i porządek na stanowisku pracy,
− przestrzegać przepisów bhp,
− pracować z szybkością odpowiadającą normalnemu rytmowi pracy.
− oczyścić sprzęt i sprzątnąć stanowisko pracy.
Właściwe metody pracy odgrywają dużą rolę w transporcie ręcznym. Można dzięki nim
pracę przyspieszyć, uniknąć wypadku, ułatwić i zmniejszyć wysiłek. Polegają one na
odpowiednim:
−
uchwyceniu ładunku przez człowieka i podniesieniu go do właściwej pozycji,
−
niesieniu tego ładunku wzdłuż całej drogi,
−
unikaniu zagrożeń wynikających z ruchu innych ludzi i urządzeń.
31
Według dopuszczalnych norm dźwigania ciężarów dla dorosłych przewiduje się, że dorosły
mężczyzna może dźwigać i przenosić podczas pracy stałej masę 30kg na odległość
do 25m lub na wysokość 4m, a 50 kg przy pracy dorywczej (do 4 razy na godzinę). Dorosła
kobieta może przenosić przedmioty, których masa nie przekracza 12kg przy pracy stałej i nie
więcej niż 20kg przy pracy dorywczej. Dla kobiet w ciąży i karmiących te normy wynoszą
odpowiednio 3kg i 5kg.
Drogi transportu są istotnym elementem bezpiecznego transportu. Przy stosowaniu transportu
ręcznego dążymy do tego, aby drogi, po których on się odbywa, a zwłaszcza wiodące w górę, po
schodach, drabinie były jak najkrótsze. Nawierzchnie pochylni i schodów zewnętrznych powinny
być szorstkie. Przestrzeń do transportu nie powinna być zastawiana, choćby czasowo, żadnymi
przedmiotami. Główne trasy transportu powinny być wydzielone i wyraźnie oznakowane.
1.
2.
3.
Jakie są czynniki zagrożenia wypadkiem?
Jakie czynności należy wykonać przed przystąpieniem do pracy, aby zachować
bezpieczeństwo w czasie pracy?
Jakie czynności należy wykonać, aby zachować bezpieczeństwo po zakończeniu pracy?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Uzupełnij tabelkę wpisując zagrożenia wypadkowe
czynnik materialno-techniczny
czynnik organizacyjny
czynnik ludzki
1)
2)
3)
4)
zapoznać się z materiałami dydaktycznymi dotyczącymi zagrożeń wypadkowych,
przerysować tabelę do zeszytu,
uzupełnić tabelę,
−
−
−
notes,
materiały dydaktyczne dotyczące zagrożeń wypadkowych.
Ćwiczenie 2
Określ czynności, jakie pracownik powinien wykonać przed przystąpieniem do
wykonania zadania zleconego przez pracodawcę, aby bezpiecznie wykonać pracę.
32
1)
2)
3)
4)
zapoznać się z materiałami dydaktycznymi dotyczącymi zasad bezpiecznej pracy,
określić czynności, które pracownik powinien wykonać,
sporządzić notatkę,
dokonać prezentacji wyników.
−
−
−
zeszyt,
materiały dydaktyczne dotyczące zasad bezpiecznej pracy.
Czy potrafisz:
1) określić czynniki wpływające na zagrożenie wypadkami?
2) scharakteryzować zasady bezpiecznej pracy?
33
Tak


Nie


4.5.
Środki ochrony indywidualnej i zbiorowej
Środki ochrony indywidualnej to urządzenia lub wyposażenie przeznaczone do noszenia
bądź trzymania przez pracownika w celu ochrony przed zagrożeniem, które może mieć wpływ na
jego zdrowie lub bezpieczeństwo.
Zgodnie z Polską Normą środki ochrony dzieli się na:
− odzież ochronną (okrycie, fartuchy),
− środki ochrony kończyn dolnych (obuwie ochronne),
− środki ochrony kończyn górnych (rękawice),
− sprzęt ochrony głowy ( hełmy, kaptury, czepki itp.),
− sprzęt ochrony twarzy i oczu (okulary, tarcze, zasłony, gogle),
− sprzęt ochrony układu oddechowego (maski filtrujące),
− sprzęt ochrony słuchu (wkładki do uszu),
− sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości (szelki, linki),
− środki izolujące cały organizm.
Odzież ochronna ma na celu zabezpieczenie pracownika przed działaniem niebezpiecznych
lub szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w czasie pracy. Do odzieży ochronnej
zalicza się: okrycia, ubiory, bieliznę osobistą, nakrycia głowy, a także ochrony rąk i nóg.
Ubiory i okrycia ochronne mogą chronić przed promieniowaniem jonizującym,
elektromagnetycznym, kwasami, ługami, smarami, olejami i rozpuszczalnikami lub innymi
środkami chemicznymi. Zapobiegając przenikaniu do skóry szkodliwych par, gazów i płynów,
chroniąc przed promieniowaniem cieplnym. Ochrony rąk i nóg stanowią element odzieży
ochronnej zabezpieczając przed urazami mechanicznymi, iskrami i odpryskami, czynnikami
chemicznymi i porażeniem prądem elektrycznym.
Środkami ochrony kończyn górnych są rękawice ochronne, które chronią kończyny przed
między innymi środkami chemicznymi. Należy stosować rękawice pięciopalcowe, szczelne
wykonane z kauczuków naturalnych, syntetycznych lub tworzyw sztucznych. Przy doborze
rękawic chroniących przed czynnikami chemicznymi należy przede wszystkim uwzględnić rodzaj
i stężenie substancji chemicznych,
Środkami ochrony kończyn dolnych jest obuwie ochronne, które produkowane jest w dość
szerokim asortymencie. Parametry obuwia zależą głównie od materiałów użytych do jego
produkcji, a także konstrukcji i ewentualnego wyposażenia w dodatkowe elementy, np. podnoski
stalowe, wkładki stalowe, ochrony śródstopia czy ochrony kostki.
Obuwie można podzielić według kryterium ochronnego;
− obuwie chroniące przed wodą i wodnymi roztworami substancji obojętnych,
− obuwie chroniące przed kwasami i zasadami,
− obuwie chroniące przed olejami, smarami i tłuszczami,
− obuwie chroniące przed rozpuszczalnikami organicznymi,
− obuwie chroniące przed środkami ochrony roślin.
Na stanowiskach pracy, na których występują czynniki chemiczne i pyły, pojawiają się
między innymi zagrożenia oczu i całej twarzy. Zagrożenia te pochodzą od niebezpiecznych lub
szkodliwych dla zdrowia, emitowanych do środowiska pracy substancji. Jedną z metod ochrony
jest stosowanie gogli ochronnych, okularów ochronnych i osłony twarzy. Okulary ochronne
stosuje się do ochrony oczu przed rozpryskami kwasów, zasad i innych substancji chemicznych,
przed odpryskami metalu, odłamkami i pyłem, oraz przed działaniem energii promienistej.
Gogle ochronne przeważnie mają sztywną ramkę i miękką oprawkę przylegającą do twarzy
na obwodzie, osłaniającą oczy.
34
Pracownik otrzymuje bezpłatnie odzież ochronną, sprzęt ochronny osobistej i środki
ochronne w zależności od rodzaju stanowiska pracy, do której został zakwalifikowany.
Wszędzie tam, gdzie odzież domowa pracownika może ulec zniszczeniu lub zabrudzeniu
stosuje się odzież roboczą. Pracownik otrzymuje odzież roboczą, aby zastąpić nią odzież
domową, a jednocześnie jest ona dostosowana do wykonywania specyficznych czynności pracy
i do wymagań higienicznych.
Odzież ochronna, środki ochrony osobistej i odzież robocza jest zawsze własnością zakładu
pracy.
Środki ochrony zbiorowej są to środki przeznaczone do jednoczesnej ochrony grupy ludzi
przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami występującymi pojedynczo lub łącznie
w środowisku pracy, będące rozwiązaniami technicznymi stosowanymi w pomieszczeniach
pracy. Środki ochrony zbiorowej dzielimy na:
− środki chroniące przed zbyt wysoką lub niską temperaturą otoczenia w strefie roboczej,
− środki chroniące przed działaniami zbyt wysokich lub niskich temperatur,
− środki chroniące przed hałasem
− środki chroniące przed wilgocią,
− środki chroniące przed ultradźwiękami,
− środki chroniące przed infradźwiękami,
− środki chroniące przed promieniowaniem nadfioletowym,
− środki chroniące przed promieniowaniem podczerwonym,
− środki chroniące przed promieniowaniem jonizującym,
− środki chroniące przed promieniowaniem generatorów kwantowych,
− środki chroniące przed polem elektromagnetycznym,
− środki chroniące przed polem elektrostatycznym,
− środki chroniące przed elektrycznością statyczną,
− środki chroniące przed porażeniem prądem elektrycznym,
− środki chroniące przed działaniem czynników chemicznych,
− środki chroniące przed działaniem czynników biologicznych,
− środki chroniące przed działaniem płynów,
− środki zapewniające prawidłowe warunki środowiska powietrznego w pomieszczeniach
przemysłowych i na stanowiskach pracy,
− środki zapewniające prawidłowe oświetlenie w pomieszczeniach przemysłowych i na
stanowisku pracy.
Środki ochrony nie wyeliminują wypadków, mogą jedynie zmniejszyć lub ograniczyć ich
ilość.
1.
2.
3.
4.
Co to są środki ochrony indywidualnej?
Jak dzielimy środki ochrony osobistej?
Co to są środki ochrony zbiorowej?
Jak dzielimy środki ochrony zbiorowej?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dobierz środki ochrony indywidualnej dla pracownika pracującego w zakładzie opieki
zdrowotnej.
35
1)
2)
3)
4)
zapoznać się z rodzajem środków indywidualnych,
opracować zestaw środków ochrony indywidualnej,
zapisać zestaw do zeszytu,
dokonać prezentacji wykonanego ćwiczenia.
−
−
zeszyt,
Ćwiczenie 2
Dobierz środki ochrony zbiorowej, które można zastosować w zakładach opieki
zdrowotnej.
1)
2)
3)
4)
zapoznać się z rodzajem środków zbiorowych,
opracować zestaw środków ochrony zbiorowej,
zapisać zestaw do zeszytu,
dokonać prezentacji wykonanego ćwiczenia.
−
−
zeszyt,
Czy potrafisz:
1) wymienić środki ochrony indywidualnej?
2) wymienić środki ochrony zbiorowej?
36
Tak


Nie


4.6.
Bezpieczeństwo pracy podczas użytkowania urządzeń
elektrycznych
Instalacja elektryczna
Niewiele osób zdaje sobie sprawę z tego, że prąd elektryczny z sieci oświetleniowej może
zagrażać życiu człowieka. Niektórzy sądzą, że poważne niebezpieczeństwo związane jest z siecią
wysokiego napięcia czy też z silnikami elektrycznymi dużej mocy. Tymczasem statystyka
wypadków mówi zupełnie, co innego.
W zakładzie opieki zdrowotnej i społecznej należy stosować takie rozwiązania, które
zapewniają maksymalne bezpieczeństwo nie tylko przebywających w nim osób, ale i samego
budynku. Jednym z nich jest rozdzielenie gniazdek elektrycznych na kilka niezależnych
obwodów, przy czym każdy obwód powinien być zabezpieczony bezpiecznikiem. Bezpiecznik
w razie awarii odcina dopływ prądu i nie dopuszcza do porażenia prądem. Jeżeli jedno z urządzeń
spowoduje spięcie, z pracy zostanie odłączony tylko jeden obwód, a nie cała instalacja
elektryczna.
Obecnie w nowych instalacjach elektrycznych normę stanowią bezpieczniki różnicowo-prądowe (przeciwporażeniowe), które stosuje się we wszystkich lokalach użyteczności
publicznej. Każdy zakład powinien mieć również zamontowany główny wyłącznik prądu. Musi
być dokładnie oznaczony przy pomocy specjalnych znaków graficznych, i każdy pracownik
zakładu powinien wiedzieć, gdzie się znajduje oraz jak go użyć.
Aby nie dopuścić do wystąpienia zagrożeń, urządzenia i instalacje elektryczne powinny być
utrzymywane w stałej sprawności, systematycznie przeglądane i sprawdzane zgodnie z instrukcją
eksploatacji.
Szczególną uwagę należy zwracać na terminowe przeprowadzanie pomiarów skuteczności
i ochrony przeciwporażeniowej i rezystencji izolacji.
W przypadku stwierdzenia, że urządzenia bądź instalacje nie posiadają skutecznej ochrony
przeciwporażeniowej należy niezwłocznie wyłączyć je z użytkowania.
Pomiary mogą być wykonywane tylko przez uprawnionych specjalistów.
Podstawowe zasady bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach elektrycznych:
Przyłączając do sieci urządzenia elektryczne należy zwracać uwagę na stan gniazd
wtykowych, a w szczególności, czy nie są uszkodzone, poluzowane.
Przy wyjmowaniu wtyczki z gniazd nie należy pociągać za przewód, lecz za wtyczkę,
przytrzymując jednocześnie drugą ręką gniazdo wtykowe.
Żarówkę można wymienić tylko wtedy, gdy lampa wyłączona jest spod napięcia.
O wszelkich usterkach występujących przy urządzeniach i instalacjach elektrycznych należy
niezwłocznie powiadomić przełożonych.
Nie wolno:
−
zbliżać się do nieosłoniętych części urządzeń będących pod napięciem,
−
zdejmować osłon i zabezpieczeń urządzeń elektrycznych,
−
dotykać nieizolowanych przewodów elektrycznych,
−
obsługiwać urządzeń elektrycznych przy niedostatecznym oświetleniu,
−
myć urządzeń elektrycznych pod napięciem,
−
usuwać usterek w urządzeniach elektrycznych bez posiadania odpowiednich kwalifikacji.
W razie pożaru instalacji elektrycznej należy wyłączyć główny wyłącznik prądu,
a przede wszystkim nie wolno gasić urządzeń elektrycznych pod napięciem wodą.
37
Bezpieczeństwo pracy z urządzeniami elektrycznymi
Praca z urządzeniami elektrycznymi wymaga bezwzględnej ostrożności. Każde urządzenie
może być przyczyną porażenia prądem. Aby tego uniknąć należy w szczególności stosować się
do następujących zasad:
– podłączenie silników, instalacji i urządzeń elektrycznych pracujących pod napięciem jest
dozwolone tylko przy użyciu rękawic gumowych i chodników izolacyjnych,
– w razie stwierdzenia pojawienia się prądu elektrycznego na częściach metalowych, nie
znajdujących się normalnie pod napięciem, pracownik jest obowiązany przerwać pracę
i zameldować o tym przełożonemu,
– posługiwanie się narzędziami w metalowych obudowach o napędzie elektrycznym, które
nie są uziemione lub zerowane jest zabronione,
– warunkiem bezpiecznej eksploatacji urządzeń elektrycznych jest prawidłowo wykonana
i właściwie eksploatowana instalacja elektryczna. Obowiązują tu ogólnie przyjęte zasady.
W miejscach wilgotnych, w pomieszczeniach, gdzie występują gazy i pary materiałów
łatwopalnych lub wybuchowych, wszystkie części instalacji elektrycznej powinny być
szczelne. Ponadto wszystkie urządzenia iskrzące, jak wyłączniki itp., powinny być
instalowane na zewnątrz pomieszczenia,
– każda instalacja elektryczna powinna być wyposażona w urządzenia zabezpieczające
przed przeciążeniem sieci, do których zaliczamy bezpieczniki. Urządzenia elektryczne
powinny być zerowane lub uziemiane. Przy obsłudze instalacji elektrycznej trzeba
pamiętać, że przepalonych bezpieczników topikowych nie wolno naprawiać drutem ani
zmieniać na bezpieczniki o wyższej wartości prądu,
– wszystkie urządzenia elektryczne, na których w zasięgu człowieka może pojawiać się
napięcie, muszą być oznaczone odpowiednimi tablicami ostrzegawczymi,
– obsługa urządzeń i instalacji elektrycznych jest niebezpieczna dla osób nie posiadających
odpowiedniej wiedzy. Dlatego powierzamy ją odpowiednio przeszkolonym
pracownikom, o sprawdzanych okresowo kwalifikacjach.
Dla każdego zakładu pracy, urządzenia elektrycznego i stanowiska pracy powinny być
opracowane szczegółowe instrukcje eksploatacyjne, uwzględniające bezpieczne metody pracy,
wymagane kwalifikacje personelu obsługującego, terminy przeglądów i napraw oraz wytyczne do
konserwacji maszyn i urządzeń elektrycznych. Ponadto każdy pracodawca powinien dysponować
aktualnymi schematami sieci elektrycznej. Schematy połączeń elektrycznych muszą się
znajdować na każdej tablicy rozdzielczej.
1.
2.
3.
4.
Co to są i do czego służą wyłączniki różnicowo-prądowe (przeciwporażeniowe)?
Jakie są podstawowe zasady bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach
elektrycznych?
Jakich instalacji nie wolno gasić wodą?
Jakie są zasady bezpiecznej pracy z urządzeniami elektrycznymi?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Narysuj plakat obrazujący zasadę „W razie wypadku pożaru instalacji elektrycznej należy
wyłączyć główny wyłącznik prądu”.
38
2) wykonać plakat,
3) zaprezentować plakat na forum grupy.
−
−
−
−
brystol,
farby plakatowe,
mazaki,
Ćwiczenie 2
Narysuj plakat obrazujący zasadę „Urządzeń elektrycznych pod napięciem nie wolno
gasić wodą”.
2) wykonać plakat,
3) zaprezentować plakat na forum grupy.
−
−
−
−
brystol,
farby plakatowe,
mazaki,
Czy potrafisz:
1)
2)
określić warunki jakie powinna spełniać instalacja elektryczna?
wymienić zasady bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach
elektrycznych?
39
Tak

Nie



4.7.
Zagrożenie pożarowe. Zasady ochrony przeciwpożarowej
Ochrona ludzkiego zdrowia i życia oraz dorobku materialnego i kulturalnego przed pożarem
jest obowiązkiem każdego członka społeczeństwa.
Zapewnienie ochrony przeciwpożarowej w zakładach pracy należy do obowiązków
pracodawcy, a w szczególności:
−
zapewnienie warunków ochrony przeciwpożarowej w zakresie bezpieczeństwa osób
i mienia;
−
zapewnienie przestrzegania przeciwpożarowych wymagań budowlanych, instalacyjnych
i technologicznych oraz zapobieganie wszelkim zagrożeniom w tym zakresie;
−
ustalanie wymagań przeciwpożarowych w dokumentacji technologicznej, technologiczno
ruchowej i remontowej, w szczególności przez określenie: charakterystyki zagrożenia
pożarowego występującego w procesach technologicznych, instalacjach i urządzeniach
w czasie ich ruchu, obsługi i remontów; sposobów usuwania zagrożenia pożarowego oraz
postępowania w razie pożaru;
−
zaopatrzenie zakładów w urządzenia przeciwpożarowe;
−
zaznajomienie pracowników z przepisami przeciwpożarowymi oraz zapewnienie nadzoru
nad ich przestrzeganiem.
Przyczyny powstawania pożarów
Pożary stanowią jedną z najgroźniejszych klęsk żywiołowych. Do najczęściej występujących
przyczyn pożarów zaliczamy:
−
wady, uszkodzenia i niewłaściwe użytkowanie instalacji elektrycznych,
−
wadliwe działanie mechanizmów,
−
samozapalenie,
−
zły stan i niewłaściwa eksploatacja urządzeń grzewczo-kominowych,
−
wyładowania atmosferyczne,
−
wyładowania elektryczności statycznej.
Zagrożenie ze strony instalacji i urządzeń elektrycznych jest najczęściej występującym
zagrożeniem. Istnieje w następujących przypadkach: przeciążenia linii, zwarcia przewodów,
uszkodzenia izolacji, niewłaściwego naprawienia bezpieczników, iskrzenia przeciążonych
silników, prowizorycznego instalowania lamp, uszkodzenia transformatora itp. Poza tym
przyczyną pożaru może być zjawisko elektryczności statycznej. Gdy wyładowanie ładunków
elektryczności statycznej (w postaci iskry) nastąpi w atmosferze przesyconej parami benzyny,
eteru lub też pyłami siarki, węgla itp., może spowodować zapalenie i wybuch.
Często przyczyną pożarów jest samozapalenie, powstałe w wyniku reakcji chemicznych lub
procesów biologicznych, powodujących stopniowe nagrzewanie się danej substancji i w końcu jej
zapalenia się.
Należy również pamiętać, że wiele pożarów powstaje na skutek bezmyślności, niedbalstwa,
nieostrożność, nieznajomości lub lekceważenia przepisów, a nawet w wyniku świadomego,
celowego podpalenia (np. akty chuligańskie, działalność przestępcza, piromania).
Aby mogło dojść do pożaru konieczne są trzy czynniki:
−
materiał palny,
−
tlen,
−
bodziec termiczny.
Układ ten przedstawiany jest często w postaci graficznej. Źródłem tlenu jest oczywiście
powietrze. W całym procesie ochrony przeciwpożarowej nie mamy wpływu na ten czynnik.
40
Pozostałe elementy składowe trójkąta ognia pożaru możemy w pewnym stopniu
zidentyfikować, kontrolować i eliminować.
CIEPŁO
PALIWO
TLEN
Rys. 4. Trójkąt ognia pożaru [opracowanie autorskie]
Materiał palny to przede wszystkim materiały, które łatwo mogą się zapalić, np.
− gazy palne (np. wodór, metan, acetylen),
−
ciecze palne (np. alkohol etylowy, aceton, benzyna samochodowa),
−
materiały wytwarzające w zetknięciu z wodą gazy palne (np. magnez, potas),
−
materiały zapalające się samorzutnie w powietrzu (np. sód, fosfor),
−
materiały wybuchowe i pirotechniczne (np. fajerwerki).
Oprócz materiału łatwopalnego do wybuchu pożaru potrzebne jest źródło zapłonu (tlen), oraz
trzeci czynnik, jakim jest ciepło, czyli bodziec termiczny. Do najczęściej występujących źródeł
zapłonu zaliczamy:
−
otwarty płomień (np. zapałki, zapalniczki, świece),
−
żar papierosowy,
−
paleniska,
−
żarówki,
−
płomień palników gazowych,
−
łuk elektryczny i wyładowania atmosferyczne,
−
nagrzane powierzchnie zewnętrzne urządzeń grzewczych (np. kuchenek, piecyków,
grzałek, patelni),
−
uszkodzoną lub wadliwie eksploatowaną instalacje elektryczna (wystąpienie
przeciążenia, zwarcia, nagrzania styków osprzętu elektrycznego),
−
ciepło powstające podczas tarcia (np. zacierające się łożysko),
−
iskry mechaniczne,
−
iskry udarowe,
−
wyładowania elektryczności statycznej,
−
spalanie wybuchowe materiałów pirotechnicznych.
Zasady postępowania w przypadku powstania pożaru
1. W przypadku powstania pożaru każdy pracownik zobowiązany jest niezwłocznie
zaalarmować innych użytkowników budynku przy użyciu wszelkich dostępnych środków.
Powiadomić straż pożarną tel. 998 lub 112 i kierownictwo zakładu.
Sposób meldowania o pożarze:
Po uzyskaniu połączenia ze strażą pożarną należy wyraźnie podać:
−
gdzie się pali – dokładny adres, nazwę obiektu – instytucji, piętro,
−
co się pali – np. pomieszczenie archiwum, magazyn art. chemicznych,
−
czy istnieje zagrożenie dla ludzi,
−
podać swoje nazwisko i numer telefonu, z którego nadano zgłoszenie,
41
−
zaczekać na potwierdzenie przyjęcia zgłoszenia – nie odkładać słuchawki bez wyraźnego
potwierdzenia zgłoszenia przez oficera dyżurnego straży pożarnej.
Równocześnie z alarmowaniem straży pożarnej należy przystąpić do akcji ratowniczo-gaśniczej przy pomocy podręcznego sprzętu gaśniczego znajdującego się w pobliżu.
Do czasu przybycia straży pożarnej dowództwo nad akcją gaśniczą obejmuje kierownik
zakładu lub osoba wyznaczona - najbardziej energiczna i opanowana.
Każda osoba przystępująca do akcji powinna pamiętać, że:
−
w pierwszej kolejności należy przeprowadzić ratowanie zagrożonego życia ludzkiego,
−
wyłączyć dopływ prądu elektrycznego do pomieszczeń objętych pożarem; nie wolno
gasić wodą instalacji i urządzeń elektrycznych będących pod napięciem,
−
usunąć z zasięgu ognia wszystkie materiały palne, a w szczególności butle z gazami
sprężonymi, naczynia z płynami łatwopalnymi, cenne maszyny, urządzenia i dokumenty,
−
nie otwierać bez potrzeby drzwi, okien do pomieszczeń objętych pożarem.
Z chwilą przybycia pierwszej jednostki straży pożarnej kierujący akcją zgłasza się do
dowódcy celem udzielenia informacji dotyczących:
−
zagrożenia życia ludzkiego,
−
źródła pożaru,
−
punktów czerpania wody,
−
miejsc najbardziej niebezpiecznych,
−
dróg dojścia.
Zasady posługiwania się podręcznym sprzętem gaśniczym
Równocześnie z alarmowaniem należy przystąpić do akcji gaśniczej za pomocą podręcznego
sprzętu gaśniczego będącego na wyposażeniu obiektu – gaśnic i hydrantów wewnętrznych.
Podręczny sprzęt wykorzystywany jest do gaszenia pożarów w zarodku. Należy wykorzystywać
do gaszenia pożarów wskazania zawarte w tabeli 5.
Tabela 5. Zasady doboru sprzętu gaśniczego [opracowanie autorskie]
Grupa pożarowa
A
B
Rodzaj palącego się materiału
Ciała stałe pochodzenia organicznego, przy
spalaniu, których występuje zjawisko żarzenia
(drewno, papier itp. materiały)
Ciecze palne i substancje stałe topniejące
wskutek ciepła (rozpuszczalniki, pasty do
podłogi, topiące się tworzywa sztuczne)
C
Gazy palne (gaz miejski, metan, propan-butan)
D
Pożary metali (magnez, sód, uran, aluminium)
Rodzaj środka gaśniczego
woda, piana gaśnicza, proszek
gaśniczy, dwutlenek węgla
piana gaśnicza, proszek gaśniczy,
dwutlenek węgla, halon
proszek gaśniczy, dwutlenek
węgla, halon
proszki do gaszenia pożarów
metali
Symbolami literowymi oznakowane są gaśnice odpowiednio do gaszenia pożarów danej
grupy. Podręczny sprzęt gaśniczy należy tak dobierać, aby można nim ugasić ewentualny
pożar. Przy gaszeniu należy pamiętać o następujących zasadach:
−
kierować strumień środka gaśniczego na palące się przedmioty lub obiektu od strony
zewnętrznej (skrajnej) w kierunku do środka,
−
przy gaszeniu przedmiotów ustawionych pionowo należy gasić od góry w dół,
−
należy używać środków gaśniczych przeznaczonych do gaszenia danej grupy pożarów
oraz wykorzystywać podręczny sprzęt gaśniczy:
−
hydrant wewnętrzny,
−
gaśnica wodno-pianowa,
−
gaśnica proszkowa,
−
gaśnica śniegowa,
−
koc gaśniczy.
42
Hydrant jest to wewnętrzny zawór zainstalowany na specjalnej sieci wodociągowej
obudowany szafką i wyposażony w wąż pożarniczy i prądownice. Może być o średnicy
25 lub 52 mm. Ma on zastosowanie do gaszenia pożarów w zarodku wszędzie tam, gdzie jako
środek gaśniczy stosuje się wodę. Obsługę hydrantu powinny stanowić dwie osoby, jedna
obsługuje prądownice a druga obsługuje zawór hydrantowy dawkując ilość wody.
Sposób użycia hydrantu jest następujący:
−
otworzyć drzwiczki szafki, sprawdzić czy podłączony jest wąż i prądownica,
−
rozwinąć odcinek węża w całości, unikając zagięć i załamań,
−
skierować strumień wody na miejsce pożaru.
Wodą nie gasimy urządzeń pod napięciem elektrycznym oraz w ich obrębie, jak również
innych substancji, które z wodą tworzą gazy palne np. karbid.
Innym sprzętem gaśniczym są gaśnice. Rozróżniamy trzy typy gaśnic:
−
Gaśnica wodno-pianowa to zbiornik cylindryczny, w którym znajduje się wodny
roztwór środka pianotwórczego oraz zbiornik z gazem napędowym, zaopatrzony
w zbijak, wężyk zakończony prądowniczką zamykaną. Po dostarczeniu gaśnicy
w pobliże pożaru zrywamy plombę zabezpieczającą, wciskamy zbijak, gaz napędzający
wypełnia zbiornik gaśnicy, kierujemy strumień piany w ognisko pożaru. Działanie
gaśnicy można w każdej chwili przerwać przez zwolnienie dźwigni prądowniczki. Ze
względu na swoją budowę syfonową gaśnica prawidłowo pracuje tylko w pozycji
pionowej.
−
Gaśnica proszkowa to cylindryczny zbiornik zaopatrzony w dźwignię uruchamiającą
zawór lub zbijak. Środek gaśniczy (proszek) wyrzucany jest przez dyszę lub wężyk
zakończony prądowniczką przy pomocy gazu obojętnego (azot lub dwutlenek węgla).
Po dostarczeniu gaśnicy w miejsce pożaru zrywamy plombę i zawleczkę blokującą,
uruchamiamy dźwignie lub zbijak i kierujemy strumień proszku w ognisko pożaru.
Działanie gaśnicy można w każdej chwili przerwać przez zwolnienie dźwigni
uruchamiającej lub dźwigni prądowniczki. Ze względu na swoją budowę syfonową
gaśnica prawidłowo pracuje tylko w pozycji pionowej.
−
Gaśnica śniegowa to cylindryczny zbiornik zaopatrzony w zawór i wężyk zakończony
dyszą wylotową lub w gaśnicach mniejszych króćcem obrotowym z dyszą. Wewnątrz
gaśnicy znajduje się skroplony dwutlenek węgla, który po uruchomieniu pod własnym
ciśnieniem wydostaje się na zewnątrz oziębiając się do temperatury ok. – 70oC.
Po dostarczeniu gaśnicy w pobliże pożaru zrywamy plombę zabezpieczającą,
uruchamiamy zawór i kierujemy strumień dwutlenku węgla na ognisko pożaru. Działanie
gaśnicze można w każdej chwili przerwać zamykając zawór.
W wielu przypadkach do gaszenia używa się koca gaśniczego. Jest to płachta z tkaniny
całkowicie niepalnej (włókna szklanego) o powierzchni około 2m2. Przechowuje się go
w specjalnym futerale. Służy do tłumienia pożaru w zarodku przez odcięcie dopływu powietrza
do palącego się przedmiotu.
1.
2.
3.
4.
5.
Do gaszenia czego służą gaśnice oznaczone symbolami: „A”, „B”, „C” i „D”?
Czego nie wolno gasić wodą?
Jakie mogą być źródła zapłonu?
Jak działa gaśnica proszkowa?
Jakie znasz przyczyny powstania pożarów?
43
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Opracuj procedurę powiadamiania straży pożarnej o pożarze.
1)
2)
3)
4)
zapoznać się z zasadami postępowania w przypadku powstania pożaru,
opracować poszczególne kroki postępowania,
zapisać procedurę do zeszytu,
zaprezentować opracowaną procedurę na forum grypy.
−
−
zeszyt,
Ćwiczenie 2
W świetlicy terapeutycznej wybuchł pożar. Jakim sprzętem się posłużysz, aby ugasić
pożar w zarzewiu i jak go użyjesz?
1)
2)
3)
4)
zapoznać się z rodzajami sprzętu gaśniczego,
zapoznać się z rodzajami gaśnic,
określić sprzęt i środki gaśnicze do gaszenia pożaru,
−
−
−
tabela z rodzajami gaśnic i ich zastosowaniem,
notes,
Czy potrafisz:
1)
2)
3)
określić zagrożenie pożarowe?
wymienić sprzęt gaśniczy i określić jego zastosowanie?
prawidłowo wezwać pomoc?
44
Tak



Nie



4.8.
Procedury udzielania pierwszej pomocy. Zabezpieczenie
miejsca wypadku
Pierwszej pomocy jest obowiązany udzielić każdy, kto znajduje się na miejscu wypadku.
Sposób udzielania pomocy, wiedza i doświadczenie ratownika mogą uratować poszkodowanemu
życie. Nie należy bać się udzielania pomocy, nawet jeśli w wyniku naszych działań (gdy działamy
w dobrej wierze) poszkodowany odniesie jakieś obrażenia nie grozi nam za to odpowiedzialność
karna.
Przebieg udzielania pomocy poszkodowanym w wyniku wypadków lub nagłych zachorowań
jest określany mianem ŁAŃCUCHA PRZEŻYCIA i obejmuje udzielanie pomocy od
pierwszych chwil po wypadku, aż do momentu udzielenia pomocy najbardziej kwalifikowanej,
czyli pomocy lekarskiej.
Łańcuch przeżycia
Pierwsza pomoc udzielana
przez świadków zdarzenia
Natychmiastowe
czynności ratujące
życie
Wezwanie
pomocy
Dalsza pomoc – lekarska
Dalsza
pierwsza
pomoc
Transport
poszkodowanych
Pomoc
lekarska
Rys. 5. Łańcuch przeżycia [opracowanie autorskie]
Pierwsza pomoc to trzy pierwsze ogniwa łańcucha ratunku
Siła całego łańcucha zależy od siły najsłabszego jego ogniwa, stąd wszystkie ogniwa są
równie istotne. Podstawowym zadaniem ratownika udzielającego pierwszej pomocy jest
utrzymanie przy życiu poszkodowanego, a także wykonanie czynności mających na celu
zapobieżenie powikłaniom w trakcie dalszego ewentualnego leczenia. Drugim, równie istotnym
jego zadaniem jest wezwanie pomocy i zabezpieczenie miejsca zdarzenia. Przypadki wymagające
pilnych czynności doraźnych są najczęściej wynikiem ciężkich uszkodzeń ciała takich jak: rany,
złamania, zmiażdżenia, oparzenia, odmrożenia. Natychmiastowej pomocy należy udzielić
również w nagłych przypadkach zachorowań – zawał mięśnia sercowego, krwotoki, utrata
przytomności, drgawki, duszności, nagłe zaburzenia świadomości, zatrucia. Zanim przystąpimy
do udzielania pierwszej pomocy należy zorientować się w sytuacji, sprawdzić, czy bezpiecznie
dla siebie możemy jej udzielić. Następnie usunąć zagrożenie np. poprzez odłączenie
poszkodowanego od źródła prądu, wyniesienie zatrutego gazem na świeże powietrze itp. i dopiero
wtedy przystąpić do czynności ratunkowych. Pamiętaj, aby jak najszybciej wezwać służby
medyczne tel. 999 lub 112. Meldunek o wypadku powinien zawierać następujące dane:
− co się stało? – rodzaj wypadku (np. zderzenie samochodów, upadek z drabiny, zatrucie),
− gdzie? – miejsce wypadku,
− ile? – liczba poszkodowanych,
− jak? – stan poszkodowanych,
− co robisz? – informacje o dotychczas udzielonej pomocy,
− kim jesteś? – dane osoby wzywającej pomocy.
45
Gdy istnieje dodatkowe niebezpieczeństwo (np. ulatniający się gaz) poinformuj o tym
odbierającego zgłoszenie. Nigdy pierwszy nie odkładaj słuchawki!!!
Apteczki pierwszej pomocy
Apteczka powinna zawierać sprzęt i środki, które potencjalni użytkownicy potrafią
bezpiecznie zastosować. Wyposażenie specjalistyczne, takie jak sprzęt reanimacyjny, leki lub
sprzęt ewakuacyjny wymagają dodatkowego i skomplikowanego szkolenia. W podstawowej
apteczce ryzykowne jest, zatem umieszczanie leków lub sprzętu specjalistycznego. Opakowanie
apteczki pierwszej pomocy powinno spełniać warunek odporności mechanicznej,
jednoznaczności przeznaczenia i wygody obsługi. Opakowanie apteczki powinno umożliwiać
szybkie dostarczenie jej na miejsce wypadku. Należy unikać przenoszenia poszkodowanych do
miejsca przechowywania apteczki.
W każdej apteczce powinna znaleźć się instrukcja udzielania pomocy. Wskazane jest, aby
była ona możliwie uproszczona (raczej rysunki niż tekst), tak aby przygodny ratownik bez
specjalistycznego szkolenia mógł bezpiecznie posługiwać się zawartością, nie czyniąc
dodatkowej szkody ofierze wypadku. Powinna także zawierać przypomnienie numerów
telefonów alarmowych.
Udzielanie pomocy przy uszkodzeniach ciała i zranieniach zawsze związane jest z ryzykiem
kontaktu z krwią. Aby uniknąć zakażenia, należy stosować gumowe rękawiczki ochronne
(niekoniecznie sterylne).
W apteczce powinny znaleźć się jednorazowe „ maseczki do sztucznego oddychania”. Są one
kawałkami folii z plastikowym ustnikiem i zaworkiem lub filtrem przeciwbakteryjnym
umożliwiającym higieniczne wykonanie oddychania zastępczego techniką „usta – usta”.
Istotnym elementem apteczki powinna być folia termoizolacyjna NRC (ang. National
Research Center). Osoby poszkodowane podczas oczekiwania na pomoc lekarską i transport do
szpitala są często narażone na znaczną utratę ciepła. Folia odbija około 80% promieniowania
podczerwonego. Jest nieprzewiewna i nieprzemakalna. Poszkodowanego zagrożonego
wychłodzeniem należy okryć srebrną stroną folii do ciała. Jeśli chcemy ochronić ofiarę przed
przegrzaniem odwracamy folię srebrną stroną do słońca, aby stanowiła lustro odbijające światło
słoneczne.
Apteczka zakładowa nie powinna zawierać waty, leków i środków dezynfekcyjnych.
Do opatrywania ran nie stosuje się waty, bardzo trudno jest usunąć włókienka waty przy próbie
zmiany opatrunku. Może to utrudnić gojenie lub powodować ropienie rany. Lepsze są sterylne
kompresy gazowe, które mocuje się za pomocą bandaża elastycznego (odporniejszego na
rozerwanie niż bandaż z gazy). Nie zaleca się umieszczania w apteczce środków
dezynfekujących. Otwartych ran, oparzeń nie dezynfekuje się. Polanie oparzenia II stopnia
spirytusem salicylowym powoduje szereg powikłań: ciężki wstrząs bólowy, poparzenie
dodatkowe tkanek spirytusem, nasilenie stanu zapalnego, uszkodzenie zakończeń nerwowych.
Podobnie szkodliwe jest użycie jodyny i gencjany. Należy pamiętać, iż można natrafić na osobę
uczuloną na jodynę lub gencjanę. Woda utleniona jest zbyt nietrwała jak na potrzeby apteczki
zakładowej.
Leki standartowo umieszczane w apteczkach są z reguły postaci doustnej. Efektu
farmakologicznego można się spodziewać po upływie 20–40 minut. W warunkach pierwszej
pomocy nie dysponuje się takim komfortem czasowym. Ponadto poszkodowany w stanie
wstrząsu ma względnie niedokrwiony układ pokarmowy, co znacznie utrudnia wchłanianie leku
a zwiększa ryzyko zachłyśnięcia i wymiotów.
Istotnym elementem apteczki jest także latarka i nożyczki lub nóż.
Podstawowe zasady udzielania pierwszej pomocy
Niezależnie od rodzaju wypadku, należy postępować zgodnie z podstawowymi zasadami
obchodzenia się z poszkodowanym:
46
–
jeśli poszkodowany jest przytomny, rozmawiaj z nim i staraj się go uspokoić. Zbierz
odpowiedni wywiad: zapytaj o nazwisko i przebieg wypadku, a jeśli poszkodowany jest
zdezorientowany, opisz krótko sytuację, w której się znalazł. Mów poszkodowanemu, co
w danej chwili robisz i dlaczego. Zapytaj go, czy chce, aby ktoś został powiadomiony
o wypadku. Jeśli poszkodowany jest nieprzytomny, także mów do niego, gdyż może
nastąpić chwilowy powrót przytomności,
– wysłuchaj, co poszkodowany ma do powiedzenia, może martwi się materialnymi
szkodami, może chce kogoś powiadomić o wypadku? Traktuj poważnie pytania
i wypowiedzi poszkodowanego,
– nie zostawiaj poszkodowanego bez opieki nawet, jeśli jest przytomny. Jego stan może się
błyskawicznie zmienić, ponadto poszkodowany często czuje się bezradny i bezsilny. Jeśli
jest więcej osób poszkodowanych, zaangażuj do udzielania pomocy świadków wypadku
i osoby postronne. Najlepiej, gdy każdym poszkodowanym zajmie się jedna osoba.
Możesz odejść od poszkodowanego jedynie w celu wezwania pomocy,
– nie przenoś poszkodowanego, gdy nie jest to konieczne. Przenieś go tylko wtedy, gdy
dalsze pozostanie na miejscu wypadku zagraża jego lub Twojemu życiu, np. w razie
zatrucia gazami lub pozostawania na mrozie,
– poszkodowany powinien wykonywać jak najmniej ruchów. Nie ruszaj go, jeśli to nie jest
konieczne. Każdy ruch to utrata energii i większe zużycie tlenu. Takie narządy, jak mózg,
serce, płuca czy nerki w chwili wypadku potrzebują więcej tlenu niż zwykle,
– nie sprawiaj poszkodowanemu dodatkowego bólu, np. sprawdzając, czy może chodzić,
najlepiej czekaj cierpliwie do nadejścia kwalifikowanej pomocy. Zwykle osoba
przytomna przyjmuje pozycję najwygodniejszą lub sprawiającą najmniej bólu. Nie
przekonuj jej, że powinna zmienić tę pozycję,
– chroń poszkodowanego przed skrajnymi temperaturami. Siedząc lub leżąc na ziemi bez
ruchu, poszkodowany szybko traci ciepło, przykryj go ubraniem, kocem lub specjalną
folią. Pamiętaj, aby w czasie upału, chociaż głowa poszkodowanego znajdowała się
w cieniu,
– nigdy nie podawaj poszkodowanemu nic do picia i jedzenia, nawet, gdy o to bardzo prosi.
Poszkodowany, w związku z okolicznościami wypadku, może zwymiotować pokarm lub
napój. Niebezpieczeństwo polega na przedostaniu się wymiocin do dróg oddechowych.
ponadto nakarmienie i napojenie poszkodowanego może przeszkodzić w dalszych
czynnościach ratowniczych, np. przy znieczulaniu do operacji.
Pierwszej pomocy udzielamy zgodnie z następującymi zasadami:
Zranienie
Przykryj ranę możliwie szybko, jałowym materiałem opatrunkowym (nie używaj w tym celu
waty). W czasie opatrywania ranny powinien leżeć lub przynajmniej siedzieć. Nie usuwaj ciał
obcych tkwiących w ranie, gdyż mogą zapobiegać krwawieniu.
Złamania
Unieruchom dwa stawy sąsiadujące ze złamaną kością, lub dwie sąsiednie kości, jeśli
uszkodzony jest staw. Jeśli kość przebiła skórę i rana obficie krwawi, zatamuj krwawienie, ale nie
próbuj nastawić kości ani oczyszczać rany. Załóż jałowy opatrunek i natychmiast wezwij
pogotowie. Nie przesuwaj ofiary, jeśli ma uszkodzony kręgosłup, szyję lub miednicę.
Krwotok z nosa
Każ pacjentowi usiąść z głowa pochyloną do przodu i siedzieć spokojnie przez dłuższy czas.
Połóż mu na nasadzie nosa i karku zimny, mokry ręcznik lub lód. Jeśli krwawienie nie ustaje,
włóż w obie dziurki nosa tampon z gazy.
47
Omdlenie
Ułóż nieprzytomną osobę na plecach. Upewnij się, że oddycha. Najpierw unieś jej nogi.
Rozepnij jej ubranie, otwórz okno lub wynieś ją do chłodnego miejsca. Jeśli omdlenie trwa dłużej
niż minutę lub dwie, okryj poszkodowanego i wezwij karetkę pogotowia.
Oparzenia
Oparzenie jak najszybciej spłukuj zimną wodą, w przypadku oparzeń chemicznych bardzo
obficie. Możesz przyłożyć kostki lodu. Nie stosuj żadnych maści ani tłuszczów. Pęcherze na
skórze przykryj sterylnym opatrunkiem. Nie przebijaj ich ani nie wyciskaj.
Zatrucia
Jeśli kogoś bardzo boli brzuch, ma biegunkę, wymioty lub zawroty głowy albo gorączkę,
wezwij natychmiast lekarza. Poinformuj, czym najprawdopodobniej ofiara się zatruła –
dostaniesz informację, co masz robić. Nie wywołuj wymiotów, jeśli ofiara połknęła substancję
żrąca, a także jeśli śpi lub ma drgawki. Jeśli to zatrucie pokarmowe, postaraj się dostarczyć
lekarzowi próbkę „podejrzanej” substancji. Jej analiza może przyspieszyć leczenie. Przy zatruciu
tlenkiem węgla (czadem) wynosimy poszkodowanego z zatrutego pomieszczenia zwracając
uwagę na własne bezpieczeństwo.
Ciała obce
Ciała obce mogą być usuwane z rany tylko przez lekarza i ta czynność nie wchodzi w zakres
pierwszej pomocy. Niewprawne próby usuwania grożą pozostawieniem w ranie fragmentów ciała
obcego, a także stanowią niebezpieczeństwo wprowadzenia dodatkowego zakażenia. Większe
ciała obce o gładkich brzegach zapobiegają powstaniu dużego krwawienia.
Udławienia
Zastosuj następujący manewr: stojąc z tyłu, obejmujemy poszkodowanego na
wysokości brzucha, kładziemy nasadę złączonych dłoni między pępkiem a dolnymi żebrami.
Ściskając do siebie, lekko w górę, wypychamy powietrze z płuc poszkodowanego. Wykonuje
się 5 serii po 5 razy (rys. 6).
Rys. 6. Wybicie ciała obcego z tchawicy [Szkolenia BHP
w firmie, praca zbiorowa, Wiedza i Praktyka,
Warszawa 2006, płyta CD]
Porażenie prądem
Pamiętaj, aby ratując porażonego prądem samemu nie zostać porażonym. Odetnij dopływ
prądu najszybciej jak to możliwe, Zadzwoń po pogotowie. Nie dotykaj porażonego dopóki
dopływ prądu nie zostanie odcięty. Dopiero wtedy sprawdź czy oddycha i czy ma tętno. Jeśli to
konieczne zastosuj sztuczne oddychanie i masaż serca. Jeśli stosownych działań nie można
wykonać natychmiast, należy stanąć w izolowanym miejscu np. sucha deska, sucha odzież, gruba
sucha warstwa gazet, sucha foliowa torba i niczego nie dotykać. Odłączyć osoby poszkodowane
od części znajdujących się pod napięciem, za pomocą nieprzewodzących przedmiotów np. sucha
listwa drewniana, lub odciągnąć je, trzymając za ubranie.
48
Atak epilepsji
Przy ataku padaczki chory nagle upada, czasami krzycząc. Staje się sztywny wskutek
kurczu mięśni. Pojawiają się drgawki. W czasie drgawek może wydobywać się piana z ust,
zmieszana niekiedy z krwią, jeśli chory pogryzie sobie język lub wargi. Chory może
bezwiednie oddać mocz lub kał. Po ustąpieniu drgawek chory pozostaje przez kilka minut
nieprzytomny, mięśnie rozluźniają się, a oddech staje się normalny. Po odzyskaniu
przytomności chory może być oszołomiony, nieświadomy przebytego ataku choroby. Może
również dziwnie się zachowywać lub zasnąć.
Udzielając pomocy w ataku padaczki:
1. Podtrzymaj upadającego lub złagodź jego upadek.
2. Ułóż chorego na plecach.
3. Nie przenoś poszkodowanego, jeśli znajduje się w bezpiecznym miejscu.
4. Rozluźnij ubranie wokół jego szyi, zdejmij okulary.
5. Odsuń gapiów.
6. Usuń wszystkie przedmioty, które znajdują się w pobliżu poszkodowanego, mogące
spowodować obrażenia podczas ataku(kamienie, kije, szkło).
7. Zapewnij ochronę głowy poszkodowanego przed obrażeniami(połóż coś miękkiego pod
jego głowę).
8. Zachowaj spokój, gdyż atak mija najczęściej po 2–3minutach.
9. Po ustąpieniu drgawek udrożnij drogi oddechowe poszkodowanego(usuń ślinę
i wymiociny z jamy ustnej).
10. Zabezpiecz poszkodowanego przed wpływem warunków atmosferycznych(zapewnij mu
komfort termiczny i bezwzględny spokój).
11. Jeśli poszkodowany nie odzyskuje przytomności, ułóż go w pozycji bezpiecznej.
12. Pozostań z poszkodowanym do czasu odzyskania przez niego całkowitej świadomości.
13. Regularnie kontroluj jego czynności życiowe.
14. Wezwij pomoc specjalistyczną, jeśli:
− poszkodowany jest bez osoby towarzyszącej;
− napad drgawkowy trwał dłużej niż 5 minut lub nawraca;
− chory ma trudności z oddychaniem;
− chory doznał obrażeń.
Pamiętaj:
1. Nie krepuj chorego i nie używaj siły w celu powstrzymania ataku drgawek.
2. Nie wkładaj do ust chorego knebli, bandaży, drewienek itp.
3. Nie rozwieraj choremu ust na siłę.
4. Nie podawaj nieprzytomnemu niczego do picia.
5. Nie rób sztucznego oddychania, bezdech podczas napadu jest jednym z towarzyszących
objawów.
6. Nie budź chorego po ataku, lecz zapewnij mu spokój.
Sztuczne oddychanie i masaż serca
Jeśli w wyniku oględzin poszkodowanego stwierdzisz brak oddechu oraz brak tętna
powinieneś natychmiast przystąpić do RKO (resuscytacja krążeniowo-oddechowa).
Natychmiastowa RKO może podwoić lub nawet potroić szansę przeżycia osób, u których
doszło do NZK (nagłe zatrzymanie krążenia). Zapewnia ona niewielki, ale decydujący
o przeżyciu przepływ krwi przez serce i mózg. Uciskanie klatki piersiowej jest szczególnie
ważne, gdy defibrylacji nie można przeprowadzić w czasie krótszym niż 4–5 minut od utraty
przytomności. Należy stwierdzić, że prowadzenie RKO przez świadków zdarzenia zwiększa
2- lub 3-krotnie szanse przeżycia w zauważonym NZK.
49
Rys. 7. Sekwencja postępowania [Wytyczne 2005 resuscytacji krążeniowo-oddechowej Polska Rada Resuscytacji, Kraków 2005]
Rys. 8. Sprawdź czy poszkodowany reaguje [Wytyczne 2005 resuscytacji
krążeniowo-oddechowej Polska Rada Resuscytacji, Kraków 2005]
PODSTAWOWE ZABIEGI RESUSCYTACYJNE U DOROSŁYCH
1) Upewnij się, czy poszkodowany i wszyscy świadkowie zdarzenia są bezpieczni.
2) Sprawdź reakcję poszkodowanego delikatnie potrząśnij za ramiona i głośno zapytaj:
„Czy wszystko w porządku?” (rys. 8).
3) Jeżeli reaguje:
– zostaw poszkodowanego w pozycji, w której go zastałeś, o ile nie zagraża mu żadne
niebezpieczeństwo,
– dowiedz się jak najwięcej o stanie poszkodowanego i wezwij pomoc, jeśli będzie
potrzebna,
– regularnie oceni jego stan.
4) Jeżeli nie reaguje:
– głośno zawołaj o pomoc (rys. 9),
50
–
–
–
odwróć poszkodowanego na plecy, a następnie udrożnij jego drogi oddechowe,
wykonując odgięcie głowy i uniesienie żuchwy (rys.10,11),
umieść jedną rękę na czole poszkodowanego i delikatnie odegnij jego głowę do
tyłu, pozostawiając wolny kciuk i palec wskazujący tak, aby zatkać nimi nos jeżeli
potrzebne będą oddechy ratunkowe,
opuszki palców drugiej ręki umieść na żuchwie poszkodowanego, a następnie unieś
ją w celu udrożnienia dróg oddechowych.
Rys. 9. Wołaj o pomoc [Wytyczne 2005
resuscytacji krążeniowo-oddechowej
Polska Rada Resuscytacji, Kraków
2005]
Rys. 10. Ułóż rękę na czole i wykonaj odgięcie
głowy i uniesienie żuchwy [Wytyczne
2005
resuscytacji
krążeniowo-oddechowej Polska Rada Resuscytacji,
Kraków 2005]
Rys. 11. Delikatnie odegnij głowę. [Wytyczne 2005
resuscytacji krążeniowo-oddechowej Polska
Rada Resuscytacji, Kraków 2005]
Rys. 12. Wzrokiem, słuchem i dotykiem poszukaj
prawidłowego oddechu [Wytyczne 2005
resuscytacji
krążeniowo-oddechowej
Polska Rada Resuscytacji, Kraków 2005]
5) Utrzymując drożność dróg oddechowych wzrokiem, słuchem i dotykiem poszukaj
prawidłowego oddechu (rys. 12):
– oceń wzrokiem ruchy klatki piersiowej,
– nasłuchuj przy ustach poszkodowanego szmerów oddechowych,
– staraj się wyczuć ruch powietrza na swoim policzku.
51
W pierwszych minutach po zatrzymaniu krążenia poszkodowany może słabo oddychać
lub wykonywać głośne, pojedyncze westchnięcia. Nie należy ich mylić z prawidłowym
oddechem. Na ocenę wzrokiem, słuchem i dotykiem przeznacz nie więcej niż 10 sekund.
Jeżeli masz jakiekolwiek wątpliwości czy oddech jest prawidłowy, działaj tak, jakby był
nieprawidłowy.
5a) Jeżeli oddech jest prawidłowy:
– ułóż poszkodowanego w pozycji bezpiecznej (rys. 13),
– wyślij kogoś lub sam udaj się po pomoc (wezwij pogotowie),
– regularnie oceniaj oddech.
Rys. 13. Pozycja boczna bezpieczna [Wytyczne 2005 resuscytacji krążeniowooddechowej Polska Rada Resuscytacji, Kraków 2005]
5b) Jeżeli oddech nie jest prawidłowy wyślij kogoś po pomoc, a jeżeli jesteś sam, zostaw
poszkodowanego i wezwij pogotowie, wróć i rozpocznij uciskanie klatki piersiowej
zgodnie z poniższym opisem:
– uklęknij obok poszkodowanego,
– ułóż nadgarstek jednej ręki na środku klatki piersiowej poszkodowanego (rys. 14),
– ułóż nadgarstek drugiej ręki na już położonym (rys. 15),
– spleć palce obu dłoni i upewnij się, że nie będziesz wywierać nacisku na żebra
poszkodowanego (rys. 16); nie uciskaj nadbrzusza ani dolnego końca mostka,
– pochyl się nad poszkodowanym, wyprostowane ramiona ustaw prostopadle do mostka
i uciskaj na głębokość 4–5 cm (rys. 17),
– po każdym uciśnięciu zwolnij nacisk na klatkę piersiową, nie odrywając dłoni od mostka.
Powtarzaj uciśnięcia z częstotliwością 100/min (nieco mniej niż 2 uciśnięcia/s),
– okres uciskania i zwalniania nacisku (relaksacji) mostka powinien być taki sam.
6a) Połącz uciskanie klatki piersiowej z oddechami ratowniczymi:
– po wykonaniu 30 uciśnięć klatki piersiowej udrożnij drogi oddechowe, odginając głowę
unosząc żuchwę (rys. 18),
– zaciśnij skrzydełka nosa, używając palca wskazującego i kciuka ręki umieszczonej na
czole poszkodowanego,
– pozostaw usta delikatnie otwarte, jednocześnie utrzymując uniesienie żuchwy,
– weź normalny wdech i obejmij szczelnie usta poszkodowanego swoimi ustami,
upewniając się, że nie ma przecieku powietrza,
– wdmuchuj powoli powietrze do ust poszkodowanego przez około 1 sekundę (tak jak
przy normalnym oddychaniu), obserwując jednocześnie czy klatka piersiowa się unosi
(rys. 19); taki oddech ratowniczy jest efektywny, utrzymując odgięcie głowy i uniesienie
żuchwy, odsuń swoje usta od ust poszkodowanego i obserwuj czy podczas wydechu
opada jego klatka piersiowa (rys. 20), jeszcze raz nabierz powietrza i wdmuchnij do ust
poszkodowanego, dążąc do wykonania dwóch skutecznych oddechów ratowniczych;
następnie ponownie ułóż ręce w prawidłowej pozycji na mostku i wykonaj kolejnych 30
uciśnięć klatki piersiowej,
52
–
–
kontynuuj uciskanie klatki piersiowej i oddechy ratownicze w stosunku 30: 2,
przerwij swoje działanie w celu sprawdzenia stanu poszkodowanego tylko wtedy, gdy
zacznie on prawidłowo oddychać. W innym przypadku nie przerywaj resuscytacji.
Rys. 14. Ułóż nadgarstek jednej ręki na środku klatki piersiowej
[Wytyczne 2005 resuscytacji krążeniowo-oddechowej
Rys. 16. Spleć palce obu rąk [Wytyczne 2005
resuscytacji
Rys. 15. Nadgarstek drugiej ręki ułóż na już położonym
[Wytyczne 2005 resuscytacji krążeniowo-oddechowej Polska Rada Resuscytacji, Kraków
2005]
Rys. 17. Uciskaj mostek na głębokość 4–5 cm
[Wytyczne 2005 resuscytacji-krążeniowo
oddechowej Polska Rada Resuscytacji,
Kraków 2005]
53
Rys. 18. Udrożnij drogi oddechowe [Wytyczne
2005
resuscytacji
krążeniowo-oddechowej Polska Rada Resuscytacji,
Kraków 2005]
Rys. 19. Powoli wdmuchuj powietrze do ust,
obserwując
unoszenie
się
klatki
piersiowej [Wytyczne 2005 resuscytacji
krążeniowo-oddechowej Polska Rada
Resuscytacji, Kraków 2005]
Rys. 20. Odsuń swoje usta od ust poszkodowanego
i obserwuj czy opada klatka piersiowa [Wytyczne
resuscytacji krążeniowo-oddechowej Polska Rada
Resuscytacji, Kraków 2005]
Jeżeli wykonany pierwszy oddech ratowniczy nie powoduje uniesienia się klatki
piersiowej jak przy normalnym oddychaniu, wykonaj następujące czynności:
– sprawdź jamę ustną poszkodowanego i usuń widoczne ciała obce,
– sprawdź, czy odgięcie głowy i uniesienie żuchwy są poprawnie wykonane,
– wykonaj nie więcej niż 2 próby wentylacji za każdym razem, zanim podejmiesz ponownie
uciskanie klatki piersiowej.
Jeżeli na miejscu zdarzenia jest więcej niż jeden ratownik, ratownicy powinni się
zmieniać podczas prowadzenia RKO co 1–2 minuty, aby zapobiec zmęczeniu. Należy
zminimalizować przerwy w resuscytacji podczas zmian.
6b) RKO ograniczoną wyłącznie do uciśnięć klatki piersiowej możesz prowadzić
w następujących sytuacjach:
Jeżeli nie jesteś w stanie lub nie chcesz wykonywać oddechów ratowniczych, zastosuj
uciśnięcia klatki piersiowej.
Jeżeli stosujesz wyłącznie uciśnięcia klatki piersiowej, wykonuj je bez przerwy,
z częstotliwością 100 uciśnięć/min,
Przerwij swoje działanie w celu sprawdzenia stanu poszkodowanego tylko wtedy, jeżeli
zacznie on prawidłowo oddychać. W innym przypadku nie przerywaj resuscytacji.
7) Kontynuuj resuscytację do czasu, gdy:
54
−
−
−
przybędą wykwalifikowane służby medyczne i przejmą działania,
poszkodowany zacznie prawidłowo oddychać,
ulegniesz wyczerpaniu.
Tabela 6. Reanimacja [opracowanie autorskie]
Reanimacja krążeniowo-oddechowa
Niemowlę
Do 1 roku życia
Rozpoczęcie działań
ratunkowych od
5 wdechów,
a następnie 30
ucisków
1 palec poniżej
linii sutkowej
1,5–2,5 cm
Miejsce ucisku
Głębokość ucisku
Częstotliwość ucisku mostka
(nie ilość)
Proporcje wdech-ucisk
w przypadku dwóch osób
Proporcje wdech-ucisk
w przypadku dwóch osób
Dziecko
Od 1 roku życia do
okresu pokwitania
Dorosły
Od okresu pokwitania
5 wdechów,
a następnie 30 ucisków
30 ucisków
1 palec powyżej dołu
mostka
2,5–3,5 cm
2 palce powyżej dołu
mostka
4–5 cm
100 na minutę
100 na minutę
100 na minutę
2 : 30
2 : 30
2 : 30
2 : 30
2 : 30
2 : 30
Pozycja bezpieczna
Istnieje kilka wariantów pozycji bezpiecznej, każdy z nich ma swoje zalety. Żadna
z pozycji nie jest idealna dla wszystkich poszkodowanych. Pozycja powinna być stabilna, jak
najbliższa ułożeniu na boku z odgięciem głowy i brakiem ucisku na klatkę piersiową, by nie
utrudniać oddechu ERC zaleca następującą sekwencję postępowania w celu ułożenia
poszkodowanego w pozycji bezpiecznej:
– uklęknij przy poszkodowanym i upewni się, że obie nogi są wyprostowane,
– rękę bliższą tobie ułóż pod kątem prostym w stosunku do ciała, a następnie zegnij
w łokciu pod kątem prostym tak, aby dłoń ręki była skierowana do góry (rys. 21),
– dalszą rękę przełóż w poprzek klatki piersiowej i przytrzymaj stroną grzbietową przy
bliższym tobie policzku (rys. 22),
Rys. 21. Kończynę górną ratowanego bliższą tobie Rys. 22.
ułóż w zgięciu 90° w stawie łokciowym, po
zgięciu łokcia dłoń powinna być
skierowana ku górze. [Wytyczne 2005
resuscytacji
Polska Rada Resuscytacji]
Przełóż dalsze ramię ratowanego w poprzek
jego klatki piersiowej, a grzbiet jego ręki
przytrzymaj przy jego policzku [Wytyczne
2005 resuscytacji krążeniowo-oddechowej
Polska Rada Resuscytacji, Kraków]
55
–
–
–
drugą swoją ręką złap za dalszą kończynę dolną tuż powyżej kolana i podciągnij ją ku
górze, nie odrywając stopy od podłoża (rys. 23),
przytrzymując dłoń dociśniętą do policzka, pociągnij za dalszą kończynę dolną tak, by
ratowany obrócił się na bok w twoim kierunku,
ułóż kończynę, za którą przetaczałeś poszkodowanego w ten sposób, zarówno staw
kolanowy jak i biodrowy były zgięte pod kątem prostym,
Rys. 23. Drugą ręką uchwyć dalszą kończynę dolną ratowanego tuż ponad
kolanem i pociągnij ją ku górze nie odrywając stopy od podłoża
[Wytyczne 2005 resuscytacji krążeniowo-oddechowej Polska
Rada Resuscytacji]
Rys. 24. Pozycja boczna bezpieczna [Wytyczne 2005 resuscytacji krążeniowooddechowej Polska Rada Resuscytacji, Kraków 2005]
−
−
odegnij głowę ratowanego ku tyłowi by upewnić się, że drogi oddechowe są drożne,
gdy jest to konieczne, ułóż rękę ratowanego pod policzkiem tak, by utrzymać głowę
w odgięciu (rys. 24),
− regularnie sprawdzaj oddech,
− jeśli poszkodowany musi być ułożony w tej pozycji dłużej niż 30 minut, to po tym czasie
odwróć go na drugi bok, aby zwolnić ucisk na leżącą niżej rękę.
Zabezpieczenie miejsca wypadku
Miejsca wypadku należy zabezpieczyć do czasu ustalenia okoliczności i przyczyn
wypadku w sposób wykluczający:
− dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowołanych,
− uruchomienie bez koniecznej potrzeby maszyn i innych urządzeń technicznych, które
w związku z wypadkiem zostały wstrzymane,
56
−
dokonywanie zmian położenia maszyn i innych urządzeń technicznych, jak również
zmiany położenia innych przedmiotów, które spowodowały wypadek lub pozwalają
odtworzyć jego okoliczności.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Jakie znasz elementy łańcucha przeżycia?
Jakie znasz zasady postępowania z poszkodowanym?
Jak udzielić pierwszej pomocy w wypadku zranienia?
Jak udzielić pierwszej pomocy w wypadku złamania?
Jak udzielić pierwszej pomocy w wypadku omdlenia?
Jak należy przeprowadzić reanimację?
4.8.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Twój kolega doznał porażenia prądem. Jak się zachowasz? Zademonstruj to na fantomie.
1)
2)
3)
4)
5)
określić zasady postępowania z osobami poszkodowanymi,
określić zasady postępowania z porażonymi prądem,
zapisać procedurę postępowania z ofiarą porażenia prądem,
zademonstrować sposób udzielania pierwszej pomocy na „fantomie”,
dokonać oceny poprawności udzielania pierwszej pomocy.
−
−
−
notes,
fantom.
Ćwiczenie 2
U poszkodowanego stwierdzasz brak oddechu i tętna. Jakie kroki podejmiesz udzielając
pierwszej pomocy? Do wykonania ćwiczenia użyj fantomu.
1)
2)
3)
4)
określić zasady udzielania pierwszej pomocy,
określić zasady reanimacji,
zademonstrować udzielanie pierwszej pomocy,
dokonać oceny poprawności udzielania pierwszej pomocy.
−
−
notes, przybory do pisania,
fantom.
57
Czy potrafisz:
1) wymienić zasady postępowania w razie wypadków?
2) udzielić pierwszej pomocy?
58
Tak


Nie


4.9.
Zagrożenia środowiska wynikające z zanieczyszczenia
chemikaliami i odpadami
Środowisko to ogół elementów przyrodniczych znajdujących się zarówno w stanie
naturalnym, jak też przekształconym w wyniku działalności człowieka. Obejmuje
w szczególności powierzchnię ziemi łącznie z glebą, wodami, powietrzem atmosferycznym,
światem roślin i zwierząt a także krajobrazem. Inaczej mówiąc, środowisko obejmuje zasoby
naturalne i wytwory działania człowieka, pozwalające na zaspokajanie jego naturalnych
potrzeb życiowych. Dlatego też bardzo ważną rzeczą jest to, abyśmy potrafili przeciwdziałać
i chronić środowisko przed zanieczyszczeniami.
Emitując do atmosfery ogromną ilość gazów zapoczątkowujemy szkodliwy proces zmian
klimatycznych i zanikanie powłoki ozonowej. Toksyczne chemikalia zatruwają wody rzek
i mórz oraz gleby.
Zanieczyszczenia środowiska podzielone zostały na 3 główne kategorie:
Zanieczyszczenia powietrza – to emisja dużej ilości pyłów i gazów.
Zanieczyszczenia wody – przez które rozumiemy niekorzystne zmiany właściwości
fizycznych, chemicznych i bakteriologicznych wody, spowodowane wprowadzaniem
w nadmiarze substancji nieorganicznych (stałych, płynnych, gazowych), organicznych,
radioaktywnych czy wreszcie ciepła, które ograniczają lub uniemożliwiają wykorzystywanie
wody do picia i celów gospodarczych. Zanieczyszczenia wód mogą być naturalne,
pochodzące z domieszek zawartych w wodach powierzchniowych i podziemnych
(np. zasolenie, zanieczyszczenie humusem, związkami żelaza) oraz sztuczne związane
z działalnością człowieka, a pochodzące głównie ze ścieków, a także z powierzchniowych
i gruntowych spływów z terenów przemysłowych, rolniczych, składowisk odpadów
komunalnych (wysypisk śmieci). W warunkach obecnego szybkiego rozwoju przemysłu
występuje stale narastające zapotrzebowanie na wodę. Wody wykorzystywane przez przemysł
i odprowadzane z zakładów przemysłowych są pozbawione życia biologicznego. Obfitują
natomiast w szkodliwe, często trujące związki chemiczne, zanieczyszczające i zatruwające
wody i glebę. Obecny stan zanieczyszczeń wód powierzchniowych jest katastrofalny
i wymaga zdecydowanego, szeroko stosowanego działania, które uniemożliwiałoby ich dalsze
zanieczyszczenie. Ochrona zasobów wodnych polega przede wszystkim na rozwiązaniach
technicznych, takich jak:
− stosowanie bezściekowych technologii w produkcji przemysłowej;
− napowietrzanie wód stojących;
− zamykanie obiegów wodnych w cyklach produkcyjnych i odzysk wody ze ścieków;
− utylizacja wód kopalnianych oraz powtórne wtłaczanie tych wód do górotworu;
− zabezpieczanie hałd i wysypisk;
− oczyszczanie ścieków i unieszkodliwianie osadów ściekowych.
Zanieczyszczenia gleby – przemysłowa, agrotechniczna i bytowa działalność człowieka
oraz działanie sił przyrody, np. erozja, są przyczynami niekorzystnych zmian gleby na wielu
terenach. Największa degradacja gleb spowodowana jest przez przemysł, kopalnie
odkrywkowe, huty i wysypiska. Czynnikiem degradującym coraz większe powierzchnie
glebowe jest deficyt wody.
Potęgujące się z roku na rok zanieczyszczenia atmosfery i środowiska budzi uzasadniony
niepokój. Dlatego obecnie zagadnienie ochrony i prawidłowego kształtowania naturalnego
środowiska człowieka zajmują się odrębne gałęzie nauk technicznych. W praktyce wymaga
się, aby każdy nowo budowany i przebudowany zakład przemysłowy był wyposażony w filtry
kominowe, urządzenia odpylające i oczyszczalnie ścieków.
59
Zagwarantowanie, by zanieczyszczenie środowiska nie stanowiło zagrożenia dla zdrowia
publicznego, jest podstawowym obowiązkiem wszystkich pracodawców, lecz jest także
uzasadnione z ekonomicznego punktu widzenia. Choroby spowodowane zanieczyszczeniem
środowiska powodują koszty związane z opieką medyczną, lekami, zwolnieniami
chorobowymi, niższą produktywnością i niezdolnością do pracy. Koszty te są często wyższe
od kosztów zapobiegania.
Unia Europejska od dłuższego czasu pracuje nad zapewnieniem ochrony zdrowia
w miejscu pracy oraz zapobieganiem zanieczyszczaniu powietrza, wody i łańcucha
żywnościowego przez tak różne substancje, jak ołów obecny w benzynie czy chemikalia
w bateriach. Mimo to częstotliwość występowania chorób wywoływanych przez czynniki
środowiskowe stale rośnie.
Istotną rolę odgrywają w tym kontekście chemikalia, jednak wiedza na temat
stosowanych przez nas w ogromnych ilościach chemikaliów jest niejasna i fragmentaryczna,
dlaczego UE opracowała system REACH (registration, evaluation and authorisation of
chemicals), polegający na rejestracji, ocenie i zatwierdzaniu chemikaliów.
W ramach tego systemu producenci i importerzy chemikaliów zobowiązani są do
rejestrowania około 30 000 powszechnie stosowanych substancji i dostarczenia informacji na
temat ich właściwości, skutków przez nie wywoływanych, zastosowań, jak również
bezpiecznych sposobów obchodzenia się z nimi.
Producenci i importerzy zobowiązani są do przekazywania tych informacji wszystkim,
którzy stosują te chemikalia w procesach produkcyjnych. Przyczyni się to do zapewnienia
większego bezpieczeństwa w miejscach pracy. System REACH ułatwi także wprowadzanie
nowych chemikaliów na rynek.
Aby uchronić środowisko od zanieczyszczenia po pierwsze, ilość odpadów należy
ograniczyć do nieuniknionego minimum. To nie tylko wyraz dbałości o środowisko, lecz
również czynnik zmniejszający koszty.
Odpady medyczne
Odpady medyczne to substancje stałe, ciekłe i gazowe powstające przy leczeniu,
diagnozowaniu oraz profilaktyce, w działalności medycznej prowadzonej w obiektach
lecznictwa zamkniętego, otwartego oraz w obiektach badawczych i eksperymentalnych.
Odpady medyczne powstają w różnych jednostkach opieki zdrowotnej, takich jak:
szpitale ogólne, szpitale psychiatryczne, sanatoria rehabilitacyjne, ośrodki leczenia
odwykowego, ośrodki rehabilitacyjne dla narkomanów, zakłady pielęgnacyjno-opiekuńcze,
zakłady leczniczo wychowawcze, zakłady opiekuńczo-lecznicze, szpitale uzdrowiskowe,
sanatoria uzdrowiskowe, hospicja, przychodnie, ośrodki zdrowia, poradnie, punkty lekarskie,
praktyki lekarskie (indywidualne, indywidualne specjalistyczne i grupowe).
Dotychczasowy stan gospodarki odpadami medycznymi w kraju jest niezadowalający.
Często zdarza się, że odpady medyczne bez odpowiedniego zabezpieczenia trafiają na
wysypiska odpadów komunalnych lub spalane są w kotłowniach szpitalnych. Problematyka
prawidłowego usuwania i unieszkodliwiania odpadów medycznych stanowi aktualnie jeden
z istotnych problemów dostrzeganych przez służby sanitarno-epidemiologiczne i ochrony
środowiska głównie z uwagi na rozproszenie miejsc powstawania tych odpadów.
Odpady powstające w zakładach opieki zdrowotnej dzielimy je na cztery grupy:
1) Odpady bytowo-gospodarcze, do których należą:
− odpady bytowo-gospodarcze z pomieszczeń biurowych, administracyjnych, zaplecza
warsztatowego i służb technicznych,
− odpady bytowe z oddziałów niezabiegowych,
− odpady z kuchni i resztki posiłków z oddziałów niezakaźnych. Odpady te mogą być
składowane na składowiskach komunalnych.
60
2) Odpady specyficzne przeznaczone do unieszkodliwiania to odpady, które ze względu na
bezpośredni kontakt z chorymi stanowią zagrożenie infekcyjne dla ludzi i środowiska.
Z tego też względu wymagane jest izolowanie tych odpadów od otoczenia już w miejscu
ich powstawania. Do odpadów tych zaliczamy:
− odpady specyficzne zakażone drobnoustrojami (zużyte materiały opatrunkowe,
strzykawki, igły, materiały laboratoryjne i medyczne, odpady z sal operacyjnych,
oddziałów chirurgicznych, oddziałów zakaźnych, amputowane części ciała, zwłoki
zwierząt doświadczalnych, odpady posekcyjne itp.),
− leki cytostatyczne i sprzęt używany przy ich podawaniu,
− opakowania po lekach oraz leki przeterminowane.
3) Odpady specjalne to:
− odpady radioaktywne,
− zużyte diagnostyki izotopowe,
− substancje toksyczne,
− zużyte oleje,
− substancje chemiczne nienadające się do spalania ze względów bhp,
− zużyte rozpuszczalniki i odczynniki chemiczne,
− odpady srebronośne,
− zużyte baterie,
− uszkodzone termometry rtęciowe i zużyte świetlówki.
4) Odpady wtórne – pozostałości po przeróbce termicznej odpadów specyficznych:
− popiół,
− zeszklony żużel,
− wyrażone elementy metalowe,
− pyły i szlamy pochodzące z urządzeń odpylających.
Spośród tych czterech grup tylko pierwsza nie stwarza zagrożenia dla środowiska,
natomiast pozostałe trzy grupy są sklasyfikowane jako odpady niebezpieczne. Wyżej
wymienione odpady specyficzne pokrywają się z klasyfikacją odpadów medycznych zgodną
z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r w sprawie katalogu
odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206). Odpady te wymagają odizolowania od otoczenia już
w miejscu ich powstawania, specjalnych metod gromadzenia, transportu, usuwania
i unieszkodliwiania.
1.
2.
3.
4.
5.
Co to jest środowisko?
Jakie są kategorie zanieczyszczenia środowiska?
Jakie są przyczyny zatrucia środowiska?
Jakie są skutki zatrucia środowiska?
Co to są odpady medyczne?
61
4.9.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Uzupełnij diagram dotyczący źródeł i skutków zanieczyszczeń środowiska.
Jak jest?
Jak powinno być?
źródła i skutki
zanieczyszczeń
środowiska
Dlaczego nie jest tak,
jak powinno być?
Wnioski
1)
2)
3)
4)
5)
6)
przygotować odpowiednich rozmiarów karton i przybory do pisania,
przerysować diagram,
odpowiedzieć na pytania zawarte w diagramie,
uzupełnić diagram,
zaprezentować pracę na forum grupy,
porównać diagram z pracami innych uczniów.
−
−
brystol,
ołówki, kredki, mazaki, flamastry.
Ćwiczenie 2
Określ przyczyny degradacji środowiska.
Sposób wykonania ćwiczenia.
1)
2)
3)
4)
zdefiniować pojęcie środowiska,
określić kategorie zanieczyszczeń,
wypisać w zeszycie przyczyny degradacji,
62
−
−
zeszyt,
Czy potrafisz:
1) określić przyczyny zanieczyszczeń środowiska?
2) scharakteryzować skutki zanieczyszczeń środowiska?
3) wymienić sposoby ochrony środowiska przed zanieczyszczeniami?
63
Tak



Nie



5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Przeczytaj uważnie instrukcję.
Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
Zapoznaj się z zestawem zadań testowych, który zawiera 20 pytań o różnym stopniu
trudności.
Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi stawiając znak „X”
w odpowiednim miejscu lub wpisując prawidłową odpowiedź. W przypadku pomyłki
należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź
prawidłową.
Za każdą prawidłową odpowiedź otrzymujesz „1” punkt. Natomiast za złą odpowiedź lub
jej brak otrzymujesz „0” punktów.
Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
Kiedy udzielenie odpowiedzi na jakieś pytanie sprawi ci trudność, wtedy odłóż
rozwiązanie zadania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.
Na rozwiązanie testu masz 45 minut.
Powodzenia!
64
ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH
1.
Za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie odpowiada
a) kierownik działu bhp.
b) pracodawca.
c) zakładowy społeczny inspektor pracy.
d) kierownik działu kadr.
2.
Pracodawca jest zobowiązany zapewnić przeszkolenie pracownika (instruktaż ogólny)
w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy
a) przed dopuszczeniem go do pracy.
b) w dniu dopuszczenia do pracy.
c) do jednego miesiąca od dnia podjęcia pracy.
d) do trzech miesięcy od dnia podjęcia pracy.
3.
Najważniejszym aktem prawnym określającym obowiązki pracodawcy w dziedzinie bhp jest
a) Konstytucja RP.
b) Kodeks Pracy.
c) Ustawa o Państwowej Inspekcji Pracy.
d) Rozporządzenie o ogólnych przepisach bhp.
4.
Instytucja, która sprawuje kontrolę nad przestrzeganiem prawa pracy, to
a) Państwowa Inspekcja Sanitarna.
b) Państwowa inspekcja ochrony Środowiska.
c) Państwowa Inspekcja Pracy.
d) Policja Pracy.
5.
Za pracowników młodocianych uważa się osoby w wieku
a) 15 do 17 lat.
b) 16 do 18 lat.
c) 15 do 18 lat.
d) 15 do 21 lat.
6.
Pomieszczenie pracy przeznaczone na pobyt stały ludzi to pomieszczenie, w którym
pracownik przebywa w ciągu doby
a) do 4 godzin.
b) powyżej 4 godzin.
c) od 4 do 6 godzin.
d) powyżej 6 godzin.
7.
Wypadek przy pracy to
a) zdarzenie powodujące uraz u pracownika.
b) zdarzenie, w którym pracownik mógłby doznać urazu.
c) zdarzenie nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz i pozostające
w związku z pracą.
d) każdy uraz odniesiony przez pracownika w czasie przebywania na terenie zakładu
pracy.
65
8.
W przypadku zapalenia się silnika elektrycznego można go gasić
a) gaśnicą pianową.
b) hydronetką.
c) wodą z hydrantu.
d) gaśnicą śniegową.
9.
W przypadku stwierdzenia wadliwego działania wyłącznika pracownik powinien
a) zgłosić awarie pracodawcy.
b) naprawić wyłącznik.
c) nie podejmować żadnych działań.
d) powiadomić służby ratownicze.
10. Udzielenie pierwszej pomocy w przypadku poparzenia kwasem polega na obmyciu rany
a) dużą ilością zimnej wody.
b) przemycie wodą z mydłem.
c) słabym roztworem mocnej zasady.
d) roztworem kwasu octowego.
11. Badania profilaktyczne mogą przeprowadzić lekarze
a) spełniające dodatkowe wymagania kwalifikacyjne określone w przepisach.
b) posiadający uprawnienia lekarzy medycyny pracy i są wpisani do rejestru lekarzy
przeprowadzających badania profilaktyczne.
c) kierownicy przychodni rejonowych.
d) bez żadnych ograniczeń.
12. O wypadkach śmiertelnych, ciężkich i zbiorowych pracodawca winien niezwłocznie
powiadomić
a) państwową inspekcję sanitarną.
b) instytut medycyny sadowej.
c) prokuratora i państwowego inspektora pracy.
d) policję pracy.
13. Ryzyko zawodowe to
a) prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń.
b) prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z pracą,
powodujących straty.
c) możliwość doznania przykrości przez pracownika.
d) możliwość poniesienia strat materialnych przez pracodawcę.
14. Stosowanie wyłącznie oświetlenia elektrycznego w pomieszczeniach pracy jest
a) niedozwolone
b) dozwolone, pod warunkiem uzyskania zgody kierownika rejonu energetycznego.
c) dozwolone, pod warunkiem uzyskania zgody właściwego wojewódzkiego
państwowego inspektora sanitarnego.
d) dozwolone, pod warunkiem uzyskania zgody właściwego wojewódzkiego
państwowego inspektora sanitarnego wydanej w porozumieniu z okręgowym
inspektorem pracy.
66
15. Pracownik przyjmowany na stanowiska pracy powinien przejść
a) instruktaż ogólny.
b) instruktaż stanowiskowy.
c) szkolenie wstępne.
d) szkolenie podstawowe w formie samokształcenia kierowanego.
16. Udzielenie pomocy osobie zatrutej gazami polega na
a) przeniesieniu poszkodowanego na świeże powietrze i zastosowaniu sztucznego
oddychania.
b) wyniesieniu poszkodowanego z rejonu zagrożenia i wezwaniu lekarza. W razie
zaniku czynności układu oddechowego – zastosowaniu sztucznego oddychania
i masażu serca.
c) wezwaniu pogotowia ratunkowego.
d) powiadomieniu przełożonego i czekaniu na decyzję.
17. Podczas przelewania substancji żrącej należy używać
a) tylko rękawic.
b) tylko okularów ochronnych.
c) fartucha, okularów, rękawic.
d) dowolnych środków ochrony.
18. Do każdej maszyny i każdego urządzenia technicznego będącego wyposażeniem
stanowiska pracy powinna być dołączona
a) instrukcja bhp na stanowisku pracy.
b) DTR.
c) karta charakterystyki substancji niebezpiecznej.
d) tabliczka znamionowa.
19. Natężenie oświetlenia na stanowisku pracy uzależnia się od
a) charakteru, rodzaju i dokładności wykonywanej pracy.
b) sprawności wzroku.
c) rodzaju oświetlenia.
d) czasu pracy.
20. Aby zainicjować proces palenia, musi być zapewniona obecność
a) materiału palnego i źródła zapłonu.
b) utleniacza i źródła zapłonu
c) materiału palnego i utleniacza
d) materiału palnego, utleniacza i źródła zapłonu.
67
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko…………………………………………………………………………….
Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej, ochrony środowiska oraz udzielanie pierwszej pomocy
Zakreśl poprawną odpowiedź.
Nr
zadania
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Odpowiedź
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
b
Punkty
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
d
Razem:
68
6. LITERATURA
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Boratyński J., Dudek B., Morkis G.: Obsługa klienta. Prawo pracy, Higiena pracy. WSiP,
Warszawa 2003
Hansen A.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 1998
Kodeks Pracy. Gazeta Prawna, Warszawa 2007
Koradecka D. (red nauk.): Bezpieczeństwo pracy i ergonomia. Centralny Instytut Ochrony
Pracy, Warszawa 1999
Mac S., Leowski J.: Bezpieczeństwo i higiena Pracy, WSiP, Warszawa 2000
Praca zbiorowa. Szkolenia BHP w firmie. Wiedza i Praktyka, Warszawa 2006, płyta CD
Rączkowski B.: BHP w praktyce. ODDK, Gdańsk 2005
Wytyczne 2005 resuscytacji krążeniowo-oddechowej, Polska Rada Resuscytacji, Kraków 2005
Zdziennicka-Kaczocha G.: Co każdy pracodawca wiedzieć powinien o zasadach BHP
w swoim zakładzie pracy. Wyd. SIGMA, Skierniewice 2004
69

Stosowanie przepisów BHP, ochrony

Transkrypt

Podobne dokumenty

sieci komputerowe

Ćwiczenie - Excel Ćwiczenie polega na zaprojektowaniu tablicy

Wojewódzkie Centrum Zarządzania Kryzysowego Pierwsza pomoc

Kraków, dn.07 lipca 2006 Są ju wakacje! W tak gorące dni

Portal A Sp. z oo „Interaktywna platforma kompleksowego

PRODUKT – PROPOZYCJE MOBILNOŚCI ZAGRANICZNYCH

pobierz pdf

R A D OS N A K I N E Z J O L O G I A.