narzędzia oceny terenów poprzemysłowych

NARZĘDZIA OCENY TERENÓW POPRZEMYSŁOWYCH –
RYZYKO ZDROWOTNE
dr inż. Eleonora Wcisło
Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych w Katowicach
1.
Wstęp
Najczęściej stosowany w praktyce sposób oceny terenów poprzemysłowych
w krajach Unii Europejskiej polega na porównaniu wartości stężeń zanieczyszczeń
zawartych w glebie i wodach podziemnych ze stężeniami normatywnymi
lub rekomendowanymi. W większości tych krajów normatywne lub rekomendowane
stężenia zanieczyszczeń w glebie uwzględniają aktualne lub planowane sposoby
użytkowania terenu. Wynika to z istnienia bezpośredniego związku między danym
sposobem użytkowania terenu a wielkością narażenia określonych grup receptorów
(np. dzieci, osób dorosłych) na substancje chemiczne zawarte w glebie.
Oceny terenów poprzemysłowych wykonywane z zastosowaniem stężeń
normatywnych lub rekomendowanych wykonywane są dla potrzeb zarządzania tymi
terenami, w tym do wspomagania decyzji związanych z ich rekultywacją [1, 2].
W Polsce do wskazania zakresu i sposobu przeprowadzenia rekultywacji terenów
poprzemysłowych wykorzystuje się standardy jakości gleby i standardy jakości ziemi,
określone w Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 roku [3].
W wielu krajach europejskich (np. Francji, Holandii, Włoszech, Wielkiej Brytanii) dla
potrzeb remediacyjnych coraz częściej znajdują także zastosowanie metody oceny ryzyka
zdrowotnego [1, 2].
Ocena ryzyka zdrowotnego (ang. Risk Assessment) jest to proces polegający na
jakościowej i ilościowej charakterystyce prawdopodobieństwa wystąpienia negatywnych
skutków zdrowotnych u człowieka lub w populacji, w wyniku narażenia na określony czynnik
szkodliwy [4].
Metody oceny ryzyka zdrowotnego zostały najwcześniej wprowadzone w USA
i stanowią jeden z elementów procesu zarządzania ryzykiem (ang. Risk Management), który
integruje wyniki oceny ryzyka z aspektami politycznymi, socjoekonomicznymi
i uwarunkowaniami technicznymi [4]. Zarządzanie ryzykiem jest procesem podejmowania
decyzji, którego celem jest określenie sposobów i środków przeciwdziałających oraz
ograniczających możliwość wystąpienia niekorzystnych skutków zdrowotnych.
W USA metody oceny ryzyka zdrowotnego są powszechnie stosowane do oceny
niebezpiecznych terenów, objętych państwowym programem Superfund, którego celem
jest ochrona ludzi oraz środowiska przed zagrożeniami spowodowanymi
niekontrolowanym uwalnianiem się do środowiska niebezpiecznych substancji [5].
Na potrzeby tego programu Amerykańska Agencja Ochrony Środowiska
(ang. United States Environmental Protection Agency – US EPA) opracowała podstawy
metodologiczne oceny ryzyka zdrowotnego, które w ostatnich latach zostały udoskonalone
i uaktualnione [5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12].
Polskie przepisy nie uwzględniają stosowania oceny ryzyka zdrowotnego do
wspomagania
procesów
decyzyjnych
związanych
z
rekultywacją
terenów
poprzemysłowych lub podejmowaniem innych działań naprawczych w środowisku.
Wykorzystując procedury US EPA, ocena ryzyka zdrowotnego została jednak
przeprowadzona w Polsce w takim celu w polsko-amerykańskich projektach
demonstracyjnych (Czechowice Oil Refinery, Phytoremediation, Waryński Brownfields),
realizowanych z udziałem Instytutu Ekologii Terenów Uprzemysłowionych (IETU)
w Katowicach [13, 14, 15, 16]. Celem projektu „Czechowice Oil Refinery” było
zademonstrowanie użyteczności metod biologicznych w przywracaniu walorów
użytkowych gruntom zanieczyszczonym węglowodorami ropopochodnymi [17], a projektu
Phytoremediation” - ocena możliwości zastosowania metody fitoekstrakcji do usuwania
metali ciężkich z gleb w warunkach polskich [18]. W projekcie „Waryński Brownfields”
metody oceny ryzyka zastosowano do oceny wariantowych scenariuszy rewitalizacji terenu
poprzemysłowego [16].
Podstawy metodologiczne oceny ryzyka zdrowotnego Amerykańskiej Agencji
Ochrony Środowiska zostały także wykorzystane przez IETU do opracowania
oprogramowania do szacowanie ryzyka zdrowotnego na terenach poprzemysłowych
(NORISC-HRA), które może znaleźć zastosowanie w Polsce jako narzędzie
wspomagające zarządzanie tymi terenami [19].
2.
Procedura oceny ryzyka zdrowotnego w procesie rekultywacji terenu
poprzemysłowego
Proces oceny ryzyka zdrowotnego składa się z dwóch głównych etapów [5, 6]:
Podstawowej oceny ryzyka zdrowotnego (ang. Baseline Risk Assessment),
Wyznaczania lokalnych, bezpiecznych dla zdrowia zawartości zanieczyszczeń
w mediach środowiskowych (ang. Risk-Based Concentrations – RBCs), czyli
poziomów remediacyjnych.
2.1.
Podstawowa ocena ryzyka zdrowotnego
Podstawowa ocena ryzyka zdrowotnego jest analizą potencjalnych negatywnych
skutków zdrowotnych, które mogą wystąpić w wyniku narażenia na szkodliwe substancje
obecne w mediach środowiskowych na danym terenie, gdy nie są podejmowane żadne
działania kontrolne lub ograniczające narażenie (tzn. w przypadku braku działań
naprawczych) [5].
Proces podstawowej oceny ryzyka zdrowotnego składa się z następujących faz (rys.1):
Zebrania i analizy danych
Oceny toksyczności substancji
Oceny narażenia
Charakterystyki ryzyka.
ZEBRANIE I ANALIZA DANYCH
OCENA TOKSYCZNOŚCI
OCENA NARAŻENIA
(Scenariusze użytkowania terenu)
CHARAKTERYSTYKA RYZYKA
Rys. 1. Proces podstawowej oceny ryzyka zdrowotnego
Zebranie i analiza danych obejmuje przegląd istniejących danych
o zanieczyszczonym terenie (źródła i rodzaj zanieczyszczeń), wstępną identyfikację
szlaków narażenia, określenie strategii poboru prób (lokalizacja, rodzaj i ilość prób, sposób
i metody ich poboru oraz analizy) oraz ocenę danych uzyskanych w wyniku zastosowania
określonej strategii poboru prób.
Ocena toksyczności polega na zebraniu ilościowych i jakościowych danych
dotyczących toksyczności substancji oraz informacji o ich miarach toksyczności. Miarami
toksyczności substancji kancerogennych są współczynniki nachylenia1 (ang. Cancer Slope
Factor – CSF), a substancji niekancerogennych - dawki referencyjne2 (ang. Reference
Dose – RfD).
Źródłami informacji toksykologicznej są bazy danych US EPA, np. Integrated Risk
Information Systems (IRIS) [21], Risk Assessment Information System (RAIS) [22],
Agency for Toxic Substances and Disease Registry
(ATSDR) [23] i US EPA
Region III [24]. Baza IRIS jest zalecana jako preferowane źródło informacji
toksykologicznej.
Ocena narażenia obejmuje określenie wielkości, częstości, czasu trwania i dróg
narażenia ludzi [5].
W ramach tej fazy oceny ryzyka opracowuje się scenariusze narażenia, które są ściśle
związane z obecnym lub/i planowanym sposobem użytkowania terenu (np. teren
mieszkaniowy, przemysłowy, rolniczy, rekreacyjny), a także sposobem wykorzystywania
wód podziemnych (np. w gospodarstwach domowych).
Ocena obecnego lub przyszłego narażenia ludzi składa się z trzech etapów:
charakterystyki zanieczyszczonego środowiska (opis środowiska fizycznego
i potencjalnie narażonych populacji),
identyfikacji szlaków narażenia (określenie źródeł i mechanizmu uwalniania się
zanieczyszczeń, miejsc kontaktu i dróg narażenia (pokarmowej, oddechowej,
absorpcji przez skórę),
oszacowania wielkości narażenia (obliczenie dawek pobranych).
Obliczanie dawek pobranych przez człowieka wykonuje się zgodnie z ogólnym
wzorem:
CDI = C ×
CR × EF × ED 1
×
BW
AT
gdzie:
CDI (ang. Chemical Daily Intake) C (ang. Chemical Concentration) CR (ang. Contact Rate)
-
EF (ang. Exposure Frequency)
ED (ang. Exposure Duration)
BW (ang. Body Weight)
-
1
2
(1)
dawka pobrana (mg/kg masy ciała/dzień)
średnie stężenie substancji w danym nośniku
zanieczyszczeń w okresie narażenia (np. mg/m3
powietrza, mg/l wody do picia)
wskaźnik kontaktu - ilość nośnika danego
zanieczyszczenia
w
jednostce
czasu
(np. spożycie wody - 2 l/dzień, dobowa wentylacja
płuc - 20 m3/dzień)
częstotliwość narażenia (dni/rok)
okres trwania narażenia (lata)
masa ciała; średnia masa ciała w okresie
narażenia (kg)
Współczynnik nachylenia (ang. Cancer Slope Factor - CSF), wyrażony w (mg/kg/dzień)-1 lub (µg/kg/dzień)-1,
zwany także siłą działania kancerogennego, w zakresie niskich dawek określa się jako tangens kąta
nachylenia zależności dawka-odpowiedź. Oznacza on obliczone przy górnej granicy 95% przedziału ufności
prawdopodobieństwo wystąpienia efektu nowotworowego w następstwie narażenia w okresie całego życia na
określoną dawkę kancerogenu [5, 20].
Dawka referencyjna (ang. Reference Dose - RfD) jest to oszacowane, z niepewnością co najmniej rzędu
wielkości, dzienne narażenie (na ogół jako dawka pobrana wyrażona w mg/kg/dzień) populacji ludzkiej
łącznie z grupami wrażliwymi, które nie powinno spowodować ryzyka powstania szkodliwych efektów
zdrowotnych w ciągu całego życia [5].
AT (ang. Averaging Time)
-
czas uśredniania - czas dla którego narażenie
jest uśredniane (dni).
Do obliczeń dawek pobranych poszczególnymi drogami narażenia służą wzory
szczegółowe.
Charakterystyka ryzyka zdrowotnego wstępującego na danym terenie polega na
integracji wyników oceny toksyczności i oceny narażenia.
Ryzyko
jest
charakteryzowane
oddzielnie
dla
substancji
kancerogennych
i niekancerogennych w ramach opracowanych scenariuszy narażenia. Substancje, których
efekty działania maja zarówno charakter kancerogenny, jak i niekancerogenny oceniane są
w obydwu grupach.
Ryzyko niekancerogenne oceniane jest przez porównanie obliczonych dawek
zanieczyszczeń pobranych z poszczególnych dróg narażenia (pokarmowej, oddechowej,
w wyniku absorpcji przez skórę) z dawkami referencyjnymi (RfD). Wynik przedstawiany
jest w postaci ilorazu narażenia (ang. Hazard Quotient - HQ):
HQ =
CDI
RfD
(2)
gdzie:
CDI (ang. Chemical Daily Intake) RfD (ang. Reference Dose)
-
wielkość dziennego pobrania substancji
niekancerogennej (dawka pobrana) (mg/kg/dzień)
dawka referencyjna (mg/kg/dzień).
W przypadku narażenia na kilka substancji niekancerogennych całkowite ryzyko
ocenia się zgodnie z zasadami addytywności obliczając indeks zagrożenia (ang. Hazard
Index - HI) stanowiący sumę ilorazów zagrożenia obliczonych dla poszczególnych
substancji:
HI = HQ1 + HQ 2 + ... + HQ n
gdzie:
HQn (ang. Hazard Quotient) -
-
(3)
indeks zagrożenia dla n-tej substancji.
HI przekraczający wartość 1 oznacza, że przy danej wielkości narażenia mogą
powstać szkodliwe efekty zdrowotne.
Jeżeli
HI jest większy od jedności, celowym jest pogrupowanie substancji
powodujących ten sam efekt zdrowotny (np. działających negatywnie na ten sam organ)
lub działających wg tego samego mechanizmu i obliczenie indeksów zagrożenia oddzielnie
dla każdej grupy substancji.
W przypadku narażenia różnymi szlakami ryzyko niekancerogenne wyraża się sumą
ilorazów zagrożenia, obliczonych dla poszczególnych szlaków narażenia.
Ryzyko kancerogenne jest szacowane jako prawdopodobieństwo zachorowania na
raka w okresie całego życia, jako wynik narażenia na daną substancję kancerogenną.
Wykorzystuje się do tego celu następujący wzór:
Ryzyko = CDI x CSF
gdzie:
(4)
CDI (ang. Chemical Daily intake) CSF (ang. Cancer Slope Factor) -
wielkość
dziennego
pobrania
substancji
kancerogennej (dawka pobrana), uśredniona dla
70 lat życia człowieka (mg/kg/dzień)
współczynnik nachylenia (mg/kg/dzień)-1.
W przypadku narażenia na kilka substancji kancerogennych całkowite ryzyko ocenia
się zgodnie z zasadami addytywności sumując ryzyko obliczone dla poszczególnych
kancerogenów:
Ryzyko t = ∑ Ryzyko i
(5)
gdzie:
Ryzykot - całkowite ryzyko wystąpienia efektów kancerogennych
Ryzykoi - ryzyko oszacowane dla i-ej substancji.
W przypadku narażenia różnymi szlakami, ryzyko kancerogenne wyraża się sumą
ryzyka, wynikającego z poszczególnych szlaków narażenia.
Wartość ryzyka kancerogennego oznacza prawdopodobieństwo dodatkowego
zachorowania na raka, np. wartość 1x10-6 oznacza
jeden dodatkowy przypadek
zachorowania na raka na jeden milion osób.
Całkowite ryzyko porównuje się następnie z poziomem ryzyka akceptowalnego
(dopuszczalnego). Jako poziom ryzyka akceptowalnego przyjmuje się najczęściej wartości
z zakresu od 1x10-6 do 1x10-4 [6, 25, 26].
W końcowym etapie oceny przeprowadza się analizę i dyskusję niepewności wyniku.
Na niepewność wyniku mogą mieć wpływ niepewności występujące na każdym etapie
oceny, a mianowicie:
zebrania i analizy danych (np. niepewności związane ze sposobem wyboru
substancji wskaźnikowych lub z niewystarczającą jakością danych),
oceny toksyczności (niepewności związane z pochodzeniem miar toksyczności),
oceny narażenia (np. brak danych o rzeczywistych warunkach narażenia i przyjęcie
założeń odnośnie wartości parametrów narażenia),
charakterystyki
ryzyka
(brak
danych
o możliwości
synergistycznych
lub antagonistycznych interakcjach między substancjami, założenie addytywności
efektów - sumowanie ryzyka kancerogennego i ilorazów zagrożenia dla substancji
i szlaków narażenia).
Przeprowadzenie analizy i dyskusji towarzyszących ocenie niepewności jest istotne
w celu właściwego wykorzystania wyników oceny do wspomagania zarządzania terenami
poprzemysłowymi.
2.2.
Wyznaczania lokalnych, bezpiecznych dla zdrowia zawartości zanieczyszczeń
(ang. Risk-Based Concentrations – RBCs) , czyli poziomów remediacyjnych.
RBCs są to zawartości zanieczyszczeń w mediach środowiskowych (gleba, woda
podziemna) obliczane w oparciu o ustaloną wartość ryzyka docelowego (ang. Target Risk
- TR). Dla substancji kancerogennych ryzyko docelowe (ang. Cancer Target Risk - CTR)
wynosi np. 1x10-6, a dla substancji niekancerogennych (ang. Non-cancer Target Risk –
NTR) jest to iloraz zagrożenia lub indeks zagrożenia (np. HQ lub HI < lub = 1) [6].
Bezpieczne dla zdrowia zawartości zanieczyszczeń oblicza się uwzględniając specyficzne,
lokalne uwarunkowania, w celu wstępnego określenia zakresu i stopnia prowadzenia prac
remediacyjnych.
Prosta metoda obliczania RBC wykorzystuje dane pochodzące z ocenianego terenu [9]:
RBC = C ×
gdzie:
RBC
-
C
-
TR
-
Ryzyko obliczone
-
TR
Ryzyko obliczone
(6)
lokalna,
bezpieczna
dla
zdrowia
zawartość
zanieczyszczenia w glebie lub wodzie podziemnej
(poziom remediacyjny)
stężenie zanieczyszczenia w danym medium (glebie
lub wodzie podziemnej)
ryzyko
docelowe,
tj.
dopuszczalne
ryzyko
niekancerogenne - NTR (HQ)<lub = 1) lub dopuszczalne
ryzyko kancerogenne - CTR, np. 1x10-6,
ryzyko kancerogenne lub niekacerogenne (HQ)
spowodowane przez dane zanieczyszczenie w danym
medium (glebie lub wodzie podziemnej).
RBCs oblicza się dla poszczególnych substancji chemicznych zawartych w danym
medium, oddzielnie dla różnych dróg narażenia (tj. pokarmowej/absorpcji przez skórę
i oddechowej) oraz dla określonych receptorów (np. dziecko, dorosły), w ramach
opracowanych scenariuszy narażenia [12]. Obliczone dla danej substancji wartości RBC są
porównywane i wartość najniższa jest wstępnie proponowana jako poziom remediacyjny.
Według US EPA, podjęcie działań remediacyjnych jest najczęściej uzasadnione,
gdy łączne ryzyko kancerogenne, wynikające z zanieczyszczenia danego medium
środowiskowego, jest większe od 10-4 lub HI przekracza wartość 1 [6, 26]. Wyznaczanie
RBC nie jest zasadniczo wymagane, gdy całkowite ryzyko kancerogenne jest mniejsze od
10-6, a HI nie przekracza 1 [6].
3.
Oprogramowanie komputerowe do szacowania ryzyka zdrowotnego na
terenach poprzemysłowych (NORISC-HRA)
W trakcie realizacji projektu NORISC (5PR Badań, Rozwoju Technicznego
i Prezentacji Unii Europejskiej), IETU zaproponował włączenie procedury oceny ryzyka
zdrowotnego do wskazówek metodycznych dla przyspieszonego, kosztowo-efektywnego
badania, oceny i rewitalizacji zanieczyszczonych terenów na obszarach miejskich [19].
Opracowanie wskazówek metodycznych, mających charakter systemu wspomagającego
procesy decyzyjne na terenach zanieczyszczonych, było głównym celem tego projektu.
Wskazówki te powstały w formie oprogramowania komputerowego, a jeden z jego modułów
(moduł NORISC-HRA), opracowany przez IETU, umożliwia szacowanie ryzyka
zdrowotnego oraz wizualizację jego poziomów i rozkładów przestrzennych na danym
terenie.
W oprogramowaniu tym wykorzystano podstawy metodologiczne oceny ryzyka
zdrowotnego opracowane przez US EPA, a jego stosowanie jest wskazane w wypadku
przekraczania obowiązujących w danym kraju standardów jakości gleb i wód podziemnych.
Oprogramowanie NORISC-HRA pozwala na szybkie uzyskanie informacji o wielkości
i rozkładzie
przestrzennym
ryzyka
zdrowotnego,
w zależności
od
obecnego
lub planowanego sposobu użytkowania terenu. Prowadzenie analiz ryzyka zdrowotnego jest
możliwe z uwzględnieniem trzech, typowych dla obszarów miejskich, sposobów
użytkowania terenu: mieszkaniowego, przemysłowego/handlowego i rekreacyjnego.
Moduł NORISC-HRA umożliwia wykonanie obliczeń ryzyka zdrowotnego, wynikającego
z zanieczyszczonej gleby, dla każdego punktu pomiarowego oraz wyznaczenie stref ryzyka
kancerogennego i niekacerogennego, w których występują przekroczenia dopuszczalnych
poziomów ryzyka. Kolorem zielonym oznaczany jest brak, a kolorem czerwonym –
występowanie przekroczeń dopuszczalnych poziomów ryzyka kancerogennego
lub niekancerogennego.
Rysunek 2 przedstawia sposób prezentacji wyników oceny ryzyka zdrowotnego, uzyskanych
za pomocą tego modułu. Mapa prezentuje przestrzenny rozkład ryzyka zdrowotnego
wynikającego z zanieczyszczonej gleby.
Rys. 2. Prezentacja wyników oceny ryzyka zdrowotnego, uzyskanych za pomocą
modułu NORISC-HRA
Moduł NORISC-HRA umożliwia także obliczanie bezpiecznych dla potencjalnie
narażonych populacji zawartości zanieczyszczeń w glebie (RBC), czyli poziomów
remediacyjnych oraz wyznaczanie podobszarów remediacyjnych. Wartości RBC obliczane
są w tych punktach pomiarowych i dla tych substancji chemicznych, dla których występują
przekroczenia ryzyka dopuszczalnego.
Na rysunku 3 przedstawiono sposób prezentacji wyników wyznaczania poziomów
i podobszarów remediacyjnych.
Rys.3. Prezentacja wyników wyznaczania poziomów i podobszarów remediacyjnych,
uzyskanych za pomocą modułu NORISC-HRA
Podobszary, na których występują przekroczenia RBC oznaczane są kolorem czerwonym,
a podobszary charakteryzujące się brakiem przekroczeń RBC - kolorem zielonym.
W przypadku wód podziemnych (tylko przy planowanym wykorzystaniu ich
w gospodarstwach domowych), ryzyko zdrowotne obliczane jest na podstawie średniej
wartości stężeń zanieczyszczeń oznaczonych w warstwie wodonośnej, bez wizualizacji
przestrzennej.
Dane wejściowe zastosowane do obliczeń, jak również uzyskane wyniki, mogą
zostać zapisane w postaci dokumentu MS WORD, tworząc roboczy raport oceny ryzyka
zdrowotnego.
Na podstawie danych dotyczących rodzaju i stopnia zanieczyszczenia gleb,
opracowane oprogramowanie NORISC-HRA zostało przetestowane w dwóch miejscach
badawczych, wybranych przez konsorcjum projektu NORISC: Balassagyarmat (Węgry)
i Massa (Włochy).
Opracowany moduł ORZ może spełniać znaczącą rolę, jako:
dodatkowy element procesu badania, oceny i rewitalizacji terenów
zanieczyszczonych,
narzędzie dostarczające informacji decydentom, inwestorom, urbanistom
oraz użytkownikom danego terenu o poziomie ryzyka zdrowotnego,
podstawa do określania potrzebnych działań eliminujących lub zmniejszających
ryzyko zdrowotne na zanieczyszczonym terenie i ustalania priorytetów w tym
zakresie,
podstawa do wyboru właściwego sposobu zagospodarowania terenu
lub optymalnego sposobu rekultywacji terenu poprzemysłowego,
narzędzie wspomagające zarządzanie terenami poprzemysłowymi, możliwe do
zastosowania w programach rewitalizacji tych terenów.
4.
Podsumowanie
Procedury szacowania ryzyka zdrowotnego stanowią narzędzie decyzyjne
w zakresie eliminacji lub ograniczania negatywnego oddziaływania terenów
poprzemysłowych na zdrowie ludzi. Pozwalają one oszacować ryzyko zdrowotne,
wynikające z zanieczyszczonych mediów środowiskowych (np. gleby, wód podziemnych),
a także wyznaczyć lokalne, bezpieczne dla zdrowia zawartości zanieczyszczeń w tych
mediach (poziomy remediacyjne).
Proces oceny ryzyka zdrowotnego włączany jest do badań nad tworzeniem,
analizowaniem i porównywaniem alternatywnych sposobów rekultywacji terenu, a wyniki tych
badań stanowią podstawę do podjęcia decyzji o zakresie i sposobie rekultywacji. Łącznie
z oceną technicznych uwarunkowań i kosztów rekultywacji terenu poprzemysłowego, ocena
ryzyka zdrowotnego może zatem dostarczać decydentom informacji do wyboru optymalnego
sposobu rekultywacji. Metody oceny ryzyka znajdują także zastosowanie podczas realizacji
działań rekultywacyjnych oraz po ich zakończeniu w celu sprawdzenia skuteczności
podjętego działania.
Metody oceny ryzyka zdrowotnego oraz zasady włączania ich do procesu zarządzania
terenami poprzemysłowymi wydają się być możliwe do zaadaptowania w warunkach
polskich, a opracowane przez IETU oprogramowanie NORISC-HRA, po udoskonaleniu
i rozszerzeniu, może stanowić techniczną i proceduralną pomoc do wykonywania ocen
ryzyka zdrowotnego na terenach poprzemysłowych w kraju. Natomiast wizualizacja
wyników oceny, uzyskanych z zastosowaniem tego oprogramowania, może ułatwiać
proces komunikacji pomiędzy zainteresowanymi stronami, a tym samym wspomagać
proces decyzyjny związany z rekultywacją terenów poprzemysłowych.
Procedury oceny ryzyka zdrowotnego i możliwości ich zastosowania w procesach
rekultywacji lub rewitalizacji terenów poprzemysłowych nie są jednak wystarczająco znane
w Polsce, mimo podejmowania licznych prób upowszechnienia tej tematyki, zwłaszcza przez
pracowników IETU. Biorąc pod uwagę praktyczne znaczenie wyników ocen ryzyka
zdrowotnego do rozwiązywania problemów terenów poprzemysłowych, uzasadniona jest
zatem dalsza popularyzacja tych metod oceny w kraju, zwłaszcza wśród władz
samorządowych i administracyjnych.
Celowym wydaje się także wprowadzenie do polskich uregulowań prawnych zapisów
dających możliwość wykorzystywania procedur oceny ryzyka zdrowotnego do zarządzania
terenami poprzemysłowymi oraz zapisów określających zasady ich stosowania.
Literatura
[1]
Bardos P., Lewis A., Nortcliff S., Matiotti C., Marot F. and Sullivan T. CLARINET
report ”Review of Decision Support Tools for Contaminated Land and their Use in
Europe”. Austrian Federal Environment Agency, 2003 on behalf of CLARINET,
Vienna, Austria, 2003.
[2]
CLARINET. Policy Framework in Europe. Contaminated Land Approches in
16 European Counties (http://www.clarinet.at/).
[3]
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w spawie
standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi. Dz. U. Nr 165, poz. 1358
i 1359.
[4]
Risk assessment in the Federal Government: Managing the process. National
Research Council. National Academy Press. Washington DC, USA, 1983.
[5]
Risk Assessment Guidance for Superfund. Vol. I. Human Health Evaluation Manual.
Part A. Interim Final. EPA/540/1-89/002. Office of Emergency and Remedial
Response. US Environmental Protection Agency, Washington, DC, USA, 1989.
[6]
Risk Assessment Guidance for Superfund. Vol. I. Human Health Evaluation Manual.
Part B. Development of Risk-based Preliminary Remediation Goals. Interim.
EPA/540R-92/003. Publication 9285.7-01B. Office of Emergency and Remedial
Response, US Environmental Protection Agency, Washington, DC, USA, 1991.
[7]
Soil Screening Guidance: Technical Background Document. EPA/540/R-95/128,
9355.4-17A. Office of Emergency and Remedial Response. US Environmental
Protection Agency, Washington, DC, USA, 1996.
[8]
Soil Screening Guidance: User’s Guide. EPA/540/R-96/018. Publication 9355.4-23.
Office of Emergency and Remedial Response. US Environmental Protection
Agency, Washington, DC, USA, 1996.
[9]
Supplemental Guidance to RAGS: Region 4 Bulletins, Human Health Risk
Assessment Bulletins. US Environmental Protection Agency Region 4, originally
published
November
1995,
US
EPA
2000
http://www.epa.gov/region4/waste/ots/healtbul.htm
[10] Risk Assessment Guidance for Superfund. Vol. I. Human Health Evaluation Manual.
(Part D, Standardized Planning, Reporting, and Review of Superfund Risk
Assessments). Final. Publication 9285.7-47. Office of Emergency and Remedial
Response, US Environmental Protection Agency, Washington, DC, USA, 2001.
[11] Risk Assessment Guidance for Superfund. Vol. I. Human Health Evaluation Manual.
(Part E, Supplemental Guidance for Dermal Risk Assessment). Interim. Review
Draft – For Public Comment. EPA/540/R/99/005. Office of Emergency and
Remedial Response, US Environmental Protection Agency, Washington, DC, USA,
2001.
[12] Supplemental Guidance for Developing Soil Screening Levels for Superfund Sites.
OSWER 9355.4-24. Office of Emergency and Remedial Response, US
Environmental Protection Agency, Washington, DC, USA, 2002.
[13] Kuperberg J.M., Wcisło E., Teaf C.M. Application of risk-based approaches to the
remediation of a refinery site in Poland. Third International Symposium and Exhibition
on Environmental Contamination in Central and Eastern Europe, Warsaw, Poland,
10-13.09.1996. s. 148.
[14]
[15]
[16]
[17]
[18]
[19]
[20]
[21]
[22]
[23]
[24]
[25]
[26]
Wcisło E. Ocena ryzyka jako metoda wspomagająca proces decyzyjny w zakresie
oczyszczania
terenów
poprzemysłowych.
Materiały
II Międzynarodowego
Seminarium Ekologicznego: Odzyskiwanie terenów poprzemysłowych. Siemianowice
Śląskie 14-15.05.1998. Red. Z. Małecki. Problemy Sozologiczne Aglomeracji
Miejsko-Przemysłowych. Komitet Inżynierii Środowiska PAN. Biuletyn (1b): 111-123,
1998.
Wcisło E. Ocena ryzyka zdrowotnego jako integralna część badań nad
fitoremediacją.
Materiały
Forum
Dyskusyjnego:
Problemy
terenów
zanieczyszczonych w Europie Środkowej i Wschodniej. RACE, IETU, Katowice 2022. 01. 1999. s. 5-10.
Wcisło E., Ioven D., Kucharski R. Szdzuj J. Human health risk assessment case
study: an abandoned metal smelter site in Poland. Chemosphere, 47, 507-515,
2002.
Worsztynowicz A., Tien A., Rzychoń D., Ulfig K. Bioremediacja gruntów
zanieczyszczonych
ropopochodnymi
w Rafinerii
Czechowice.
Materiały
II Międzynarodowego
Seminarium
Ekologicznego:
Odzyskiwanie
terenów
poprzemysłowych. Siemianowice Śląskie 14-15.05.1998. Red. Z. Małecki. Problemy
Sozologiczne Aglomeracji Miejsko-Przemysłowych. Komitet Inżynierii Środowiska
PAN. Biuletyn (1b): 140-143, 1998.
Kucharski R., Sas-Nowosielska A., Małkowski E., Pogrzeba M. Fitoremediacja przyjazna środowisku metoda oczyszczania gleb. Materiały II Międzynarodowego
Seminarium
Ekologicznego:
Odzyskiwanie
terenów
poprzemysłowych.
Siemianowice Śląskie 14-15.05.1998. Red. Z. Małecki. Problemy Sozologiczne
Aglomeracji Miejsko-Przemysłowych. Komitet Inżynierii Środowiska PAN. Biuletyn
(1b): 133-139, 1998.
Wcisło E., Długosz J., Korcz M. NORISC (Network Oriented Risk-assessment by Insitu Screening of Contaminated sites). Human health risk assessment framework
for decision-making. Deliverable 20. Institute for Ecology of Industrial Areas,
Katowice, Poland, 2003 (http://www.norisc.com/).
Anderson E.L., Carcinogen Assessment Group of US Environmental Agency. The
use of quantitative approaches to assess cancer risk. Risk Analysis, 3, 277, 1983.
Integrated Risk Information System (IRIS). http://www.epa.gov/iris/subst/index.html
Risk
Assessment
Information
System
(RAIS).
http://risk.lsd.ornl.gov/tox/rap_toxp.shtml
Agency
for
Toxic
Substances
and
Disease
Registry
(ATSDR).
http://www.atsdr.cdc.gov/toxprofiles/tp33.html
US Environmental Protection Agency, Region III, Risk-Based Concentration Table.
http://www.epa.gov/reg3hwmd/risk/human/index.htm
Wcisło E., Gzyl J., Krupanek J. NORISC (Network Oriented Risk-assessment by Insitu Screening of Contaminated sites). Report on critical view on human health risk
assessment procedures used in Europe and the US. Deliverable 19. Institute for
Ecology of Industrial Areas, Katowice, Poland, 2003.
Role of the Baseline Risk Assessment in Superfund Remedy Selection Decisions.
OSWER Directive 9355.0-30. Office of Solid Waste and Emergency Response, US
Environmental Protection Agency Washington, DC, USA, 1991.