pobierz

Transkrypt

pobierz

Język polski | NOWE Zrozumieć tekst – zrozumieć człowieka | Klasa 1
Liceum, technikum
Program nauczania języka polskiego
I. ZAŁOŻENIA PROGRAMOWE
Program nauczania języka polskiego NOWE Zrozumieć tekst – zrozumieć człowieka jest propozycją dydaktyczną przeznaczoną dla nauczycieli wszystkich typów szkół IV etapu edukacyjnego. Opisuje on koncepcję pedagogiczno-metodyczną, stanowiącą fundament pakietu edukacyjnego, w którego skład wchodzi pięć tomów podręcznika (po dwa
dla klasy pierwszej i drugiej oraz jeden dla klasy trzeciej) wraz z kompletem pomocy metodycznych.
W tytule zostało wyeksponowane podstawowe założenie programowe – w przyjętym projekcie kształcenia polonistycznego wszelkie działania uczniów i nauczyciela są zogniskowane wokół tekstu. Celem pracy z tekstem jest zaś w głównej mierze rekonstrukcja zawartych w nim sensów, prowadząca nie tylko do wzbogacenia wiedzy o określonym wytworze ludzkiej kultury, lecz także do zrozumienia rzeczywistości pozaliterackiej. Tematem wypowiedzi artystycznych
jest bowiem przede wszystkim człowiek – funkcjonujący jako jednostka w różnych układach odniesienia, stający wobec
dylematów egzystencji i wyzwań historii, poszukujący sacrum, rozważający sens swojej twórczej aktywności. Uważne
i wnikliwe czytanie tekstu prowadzi zatem do refleksji o człowieku, jego problemach i kondycji w świecie, kształci zarazem wrażliwość estetyczną i intelektualną uczniów.
Układ i dobór treści
Układ treści programowych jest wyznaczony przez porządek historycznoliteracki – uczniowie rozpoczynają kształcenie od poznawania tekstów najstarszych, kończą na czytaniu utworów współczesnych. Porządkująca oś chronologiczna nie wyklucza jednak problemowego spojrzenia na twórczość literacką. Zadaniem nauczyciela w tym programie nie
jest bowiem nauczanie historii literatury, ale docieranie do istoty poruszanych przez nią zagadnień, z wykorzystaniem
chronologii jako narzędzia pomocniczego.
Taka organizacja materiału umożliwia ukazanie najważniejszych źródeł kultury śródziemnomorskiej oraz zwrócenie
uwagi na wielowiekowy dialog kulturowy, w którym uczestniczą wypowiedzi artystyczne z różnych epok. Uczeń, zakorzeniony we współczesności i z rzadka wykraczający poza jej horyzont poznawczy, zyskuje ponadto szansę skonfrontowania swojego sposobu postrzegania i opisywania świata z odmiennymi kreacjami rzeczywistości utrwalonymi
przez literaturę. Może także dokonać próby ich krytycznej – choć rozumiejącej – oceny. W tych działaniach będą pomocne teksty z działu Dialog z przeszłością, najczęściej współczesne, uwypuklające kumulacyjny charakter polskiej
i europejskiej kultury oraz stanowiące łącznik pomiędzy tradycją literacką a teraźniejszością. Pojęcie dialogu pojawia
się nieprzypadkowo – teksty zostały bowiem dobrane tak, aby wielowymiarowo zilustrować wymianę myśli między
epokami, zarówno fascynację osiągnięciami poprzedników (np. Widzenie katedry w Chartres J. Przybosia), jak i polemiczny stosunek do głoszonych przez nich idei (np. Ofiarowanie G. Herlinga-Grudzińskiego wobec biblijnej historii
Abrahama i Izaaka). Najwięcej owych nawiązań znalazło się w klasie pierwszej, nie tylko z powodów organizacyjnych
(o czym poniżej), lecz także po to, żeby uatrakcyjnić i uczynić bardziej zrozumiałym odczytanie szczególnie trudnych
w odbiorze tekstów kultury (najbardziej czasowo oddalonych od współczesnego czytelnika).
Istotnym składnikiem programu są teksty kultury reprezentujące inne dziedziny sztuki niż literatura (Inne teksty kultury). Dzięki ich wykorzystaniu wzrasta skuteczność procesu dydaktycznego, nie są one bowiem traktowane jak ornamentacyjna ikonografia, ale stanowią ważne dopełnienie treści przekazywanych przez utwory literackie. Dzieło sztuki
reprezentatywne dla epoki pozwala już na początku całego cyklu poświęconych jej lekcji naszkicować jej pejzaż mentalny czy określić dominujące w niej wartości. Dzieło zestawione z tekstem literackim zwraca uwagę na relacje intersemiotyczne pomiędzy różnymi dziedzinami sztuki. Wśród Innych tekstów kultury są ponadto obecne wypowiedzi filozoficzne, popularnonaukowe, publicystyczne i krytyczne, o różnym stopniu trudności. Różnorodność tekstów włączonych w obszar zainteresowań ucznia służy budowaniu przez niego wieloaspektowego i pozbawionego
jednostronności spojrzenia na omawiane problemy.
AUTOR: Katarzyna Olejnik
1
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2015
Liceum, technikum
Program integruje zagadnienia z zakresu kształcenia literacko-kulturowego oraz językowego (ich rozdzielenie w samym zapisie wynika wyłącznie z dążenia do zachowania czytelności układu treści). Dzieło literackie jest w nim bowiem
traktowane jako specyficzny rodzaj wypowiedzi językowej, stąd za każdym razem inspiracją do omawiania określonego problemu związanego z komunikacją i językiem staje się konkretny fragment utworu literackiego. W programie
zostały wyeksponowane te treści, które są związane z funkcjonowaniem języka jako narzędzia komunikacji międzyludzkiej (Język w interakcji) oraz jako czynnika integrującego wspólnotę językową (Język w społeczeństwie). Nie mniej
ważne są również obserwacje kształtu językowo-stylistycznego różnych tekstów służące doskonaleniu umiejętności
konstruowania własnych wypowiedzi (Kształt wypowiedzi językowej).
Realizacja programu
Materiał nauczania w poszczególnych klasach liceum obejmuje następujące treści:
−Klasa 1: Biblia, antyk grecki i rzymski, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie i preromantyzm.
−Klasa 2: romantyzm, pozytywizm, modernizm, dwudziestolecie międzywojenne (nurt klasyczny).
−Klasa 3: dwudziestolecie międzywojenne (nurt awangardowy), literatura wojny i okupacji, powojenna nowoczesność.
Treści dotyczące dwóch epok literackich są zatem rozdzielone między dwie klasy – pierwszą i drugą (romantyzm) oraz
drugą i trzecią (dwudziestolecie międzywojenne). Owo rozwiązanie jest podyktowane, po pierwsze, względami praktycznymi – dążeniem do równomiernego rozłożenia materiału w całym cyklu kształcenia. Po drugie, zaproponowany
układ nie narusza spójności programu, wynika bowiem w logiczny sposób z niejednorodności każdej z epok, w których
obrębie można dokonywać wewnętrznych podziałów problemowych. Zagadnienia związane z początkami nowoczesności w klasie 1 dotyczą zatem wyłącznie romantycznej odpowiedzi na oświeceniowy model człowieka oraz na klasycystyczną poetykę, omawianiem kultury dojrzałego romantyzmu uczniowie rozpoczynają natomiast klasę 2. Nieco
inny jest klucz podziału literatury dwudziestolecia międzywojennego: w klasie 2 zostały uwzględnione lektury nawiązujące zarówno formą, jak i problematyką społeczno-polityczną do tradycji literackiej pozytywizmu i modernizmu,
w klasie 3 zaś – teksty zdecydowanie awangardowe, przygotowujące grunt pod dwudziestowieczną ponowoczesność.
Dla zakresu podstawowego program przewiduje po cztery godziny tygodniowo na realizację materiału w klasach 1, 2
i 3. Realizacja treści zakresu rozszerzonego wymaga dodatkowych trzech godzin w klasach 1 i 2 oraz dwóch godzin
w klasie 3.
Możliwe jest oczywiście postawienie cezur w innych miejscach, tak aby zaadaptować program do wymagań nauczycieli uczących w technikach i w szkołach o innym ramowym planie nauczania, np.
−Klasa 1 (trzy godziny tygodniowo): Biblia, antyk grecki i rzymski, średniowiecze, renesans, barok.
−Klasa 2 (trzy godziny tygodniowo): oświecenie i preromantyzm, dojrzały romantyzm, rozpoczęcie pozytywizmu.
−Klasa 3 (trzy godziny tygodniowo): dokończenie pozytywizmu, modernizm, dwudziestolecie międzywojenne (nurt
klasyczny i awangardowy).
−Klasa 4 (trzy godziny tygodniowo): literatura wojny i okupacji, powojenna nowoczesność.
Ponadto, ze względu na wyraźnie zarysowany układ problemowy, nauczyciele mogą zrezygnować z pewnych treści
(przy zachowaniu porządku chronologicznego), co umożliwia dostosowanie programu do potrzeb i możliwości konkretnego zespołu klasowego.
Edukacja polonistyczna w szkole ponadgimnazjalnej a egzamin maturalny
Antropocentryczny program NOWE Zrozumieć tekst – zrozumieć człowieka jest przede wszystkim próbą przybliżenia
uczniom w interesujący sposób tradycji kulturowej oraz uwrażliwienia ich na tekst literacki postrzegany jako efekt
twórczej działalności człowieka i źródło uniwersalnej wiedzy o otaczającym go świecie.
Owe założenia ideowe nie są sprzeczne z pragmatycznymi celami programu, którego zadaniem jest wszak także przygotowanie absolwentów szkoły ponadgimnazjalnej do zewnętrznego egzaminu maturalnego. Fundament programu
stanowią bowiem teksty literackie reprezentatywne dla poszczególnych epok, ilustrujące typowe dla nich tematy i motywy oraz charakterystyczne style i konwencje artystyczne. Pozwala to na wykształcenie u uczniów umiejętności analitycznych i interpretacyjnych określonych w wymaganiach szczegółowych zawartych w Podstawie programowej kształcenia ogólnego dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości
po zdaniu egzaminu maturalnego.
2
Liceum, technikum
Efektywności kształcenia został ponadto podporządkowany czytelny podział zagadnień przeznaczonych dla zakresu
podstawowego i rozszerzonego. Egzamin maturalny zdawany w zakresie rozszerzonym wymaga od ucznia zaawansowanych umiejętności analitycznych, biegłego posługiwania się terminologią i bogatej wiedzy kontekstowej. Nauczanie w obu zakresach jest zatem związane ze zdobywaniem nieco innych kompetencji, czemu odpowiada dobór tekstów
oraz założenie zróżnicowanych efektów kształcenia.
Ważną funkcję w przygotowaniu uczniów do egzaminu zewnętrznego pełnią fragmenty wypowiedzi filozoficznych, popularnonaukowych, publicystycznych i krytycznych, funkcjonujące nie tylko jako objaśniający komentarz do zagadnień
programowych, lecz także jako materiał do doskonalenia kluczowych umiejętności – czytania ze zrozumieniem, wykonywania działań na tekście nieliterackim i świadomości językowej.
Skuteczność nauczania jest również związana z optymalnym wykorzystaniem czasu przeznaczonego na edukację
polonistyczną w szkole ponadgimnazjalnej. Chronologiczny układ treści może skutkować nieproporcjonalnym rozłożeniem materiału w poszczególnych klasach, a przede wszystkim stosunkowo niewielkim obciążeniem klasy pierwszej
(krótkie teksty staropolskie) oraz przeładowaniem klasy drugiej (nagromadzenie dłuższych tekstów epickich i dramatycznych). W programie NOWE Zrozumieć tekst – zrozumieć człowieka wyeliminowano to niebezpieczeństwo dzięki
przeniesieniu do klasy pierwszej części zagadnień tradycyjnie omawianych rok później, czyli literatury preromantycznej (polemika z oświeceniową wizją świata). W klasie pierwszej pojawia się także najwięcej tekstów stanowiących
nawiązania intertekstualne i kulturowe, najczęściej należących do literatury współczesnej, co pozwala zmniejszyć
liczbę godzin przeznaczonych na jej omawianie w klasie trzeciej, bez negatywnego wpływu na efektywność nauczania.
Ponadto w całości omawianych jest pięć dużych pozycji książkowych w zakresie podstawowym i dwie w zakresie rozszerzonym. Dzięki przemyślanemu doborowi lektur z listy zaproponowanej przez MEN uczniowie na początku
IV etapu edukacyjnego nie odzwyczajają się od omawiania dłuższych utworów literackich i od związanych z tym
umiejętności (m.in. planowania lektury, gospodarowania czasem, sporządzania notatek, streszczania wątków, charakteryzowania postaci, problematyzowania utworu).
II. CELE NAUCZANIA I WYCHOWANIA
Cele nauczania i wychowania są ściśle powiązane, a ich realizacja wiąże się z refleksyjnym i twórczym kontaktem
z różnymi tekstami – zarówno literackimi, jak i nieliterackimi. Pozwalają one uczniowi wzbogacać wiedzę o kulturze,
o świecie i o ludziach, a w konsekwencji – także o nim samym.
Poniższe cele, sformułowane w odniesieniu do edukacji w zakresie podstawowym i rozszerzonym, dotyczą projektowanych osiągnięć uczniów w zakresie wiedzy i umiejętności oraz postaw. Zarysowują one sylwetkę absolwenta szkoły
ponadgimnazjalnej jako twórczego człowieka, wrażliwego na innych ludzi – a zwłaszcza na ich odmienność – uznającego wartość tradycji, w tym tradycji narodowej, oraz wykorzystującego ją do zrozumienia współczesności, posługującego się uniwersalnym kodem kultury europejskiej. Realizacja owych celów nie jest tylko efektem dydaktycznego
oddziaływania nauczyciela, lecz w równym stopniu wynika z własnej aktywności poznawczej ucznia i jego pasji samokształcenia, mającej źródło w naturalnej ciekawości świata. Dostrzeżenie tego faktu jest niezwykle istotnie – jedynie
uczeń traktowany podmiotowo będzie gotów do wzięcia odpowiedzialności za własny rozwój i swoją edukacyjną
przyszłość.
Do najważniejszych celów nauczania i wychowania zakładanych w programie NOWE Zrozumieć tekst – zrozumieć
człowieka należą:
1.Poznanie tekstów kultury stanowiących trwałe dziedzictwo kulturowe Europy (przede wszystkim w zakresie następującej wiedzy: nadawca, odbiorca, czas powstania, przynależność gatunkowa, funkcja).
2.Rozumienie tekstów kultury na poziomie znaczeń dosłownych (streszczanie, dostrzeganie głównego tematu, formułowanie idei przewodniej itd.).
3.Odczytywanie tekstów kultury na poziomie znaczeń dodatkowych (alegorycznych, symbolicznych, metaforycznych,
parabolicznych).
4.Odczytywanie tekstów literackich w wymiarze antropologicznym jako wyrazu natury i istoty człowieka.
5.Odczytywanie tekstów literackich w wymiarze aksjologicznym; dostrzeganie ich wartości etycznych, estetycznych,
uniwersalnych i narodowych.
3
Liceum, technikum
6.Rozpoznawanie w tekstach kultury i interpretowanie istotnych toposów i motywów świadczących o ciągłości kultury śródziemnomorskiej.
7. Wykorzystywanie podstawowych kontekstów do odczytania tekstów kultury.
8. Poznanie wyróżników kodu komunikacyjnego dzieła literackiego na tle kodów innych dziedzin sztuki.
9.Posługiwanie się podstawowym aparatem pojęciowym (teoretycznoliterackim, historycznoliterackim i językoznawczym) przy odbiorze tekstów kultury.
10.Rozumienie podstawowych procesów historyczno-kulturowych; krytyczna ocena zjawisk kulturowych w kulturze
dawnej i współczesnej.
11.Posługiwanie się polszczyzną literacką w mowie i piśmie; przestrzeganie zasad poprawności i stosowności językowej w obu odmianach języka.
12.Przygotowanie dłuższej wypowiedzi ustnej i pisemnej; respektowanie wyznaczników gatunkowych danej formy
wypowiedzi.
13.Rozpoznawanie i budowanie wypowiedzi językowych o różnych funkcjach; nazywanie i świadome wykorzystywanie środków językowych służących realizacji tych funkcji.
14.Formułowanie własnych opinii i skuteczna obrona własnego stanowiska.
15.Korzystanie z różnorodnych źródeł informacji (poszukiwanie i przetwarzanie informacji z wykorzystaniem nowoczesnych technologii informacyjnych).
16.Aktywne uczestnictwo w życiu kulturalnym i społecznym.
17.Budowanie postawy tolerancji i poszanowania wobec innych poglądów, przekonań, hierarchii wartości przy jednoczesnej samodzielności poznawczej i niepodatności na manipulację.
18.Budzenie refleksji dotyczących świata, różnorodnych relacji międzyludzkich, wartości; uwrażliwienie na drugiego
człowieka i jego problemy.
19.Zakorzenienie w tradycji, rozumiane również jako internalizacja uniwersalnego systemu etycznego kultury europejskiej.
20.Branie odpowiedzialności za własny rozwój i samodoskonalenie (umiejętność dokonywania obiektywnej samooceny, racjonalnego planowania i podejmowania decyzji, konsekwentnej realizacji zamierzeń, wyciągania wniosków z błędów i porażek).
III. TREŚCI NAUCZANIA (KSZTAŁCENIE LITERACKIE
I KSZTAŁCENIE KULTUROWE)
Materiał nauczania został uporządkowany według następujących zasad:
−Treści przeznaczone dla zakresu rozszerzonego oznaczono gwiazdką (*).
−W przypadku, gdy w zakresie rozszerzonym zaplanowano jedynie pogłębienie zagadnienia z zakresu podstawowego, treści nauczania nie zostały wyróżnione gwiazdką, a różnice między oboma zakresami wyeksponowano poprzez
Pojęcia kluczowe.
−W Innych tekstach kultury uwzględniono kolejno: teksty filozoficzne, dzieła sztuki oraz teksty popularnonaukowe,
krytyczne i publicystyczne (w trzech ostatnich przypadkach podano tytuł publikacji danego autora bądź tytuł rozdziału jego dłuższej publikacji, bądź tytuł artykułu wskazanego autora z publikacji zbiorowej).
−Nie uwzględniono wszystkich dzieł sztuki reprodukowanych w podręcznikach, a jedynie te, które pełnią w programie szczególną funkcję jako materiał dydaktyczny wprowadzający w problematykę każdej z epok.
−Pojęcia uznane za kluczowe zostały wymienione tylko raz pomimo spiralnego układu programu i wielokrotnego
odwoływania się do treści omówionych wcześniej.
−Podział najważniejszych pojęć (Świat idei oraz Organizacja dzieła literackiego) odpowiada dwóm poziomom, na
jakich absolwent szkoły ponadgimnazjalnej powinien umieć odczytać utwór literacki.
W zaproponowanym poniżej Materiale nauczania całkowicie zawierają się treści nauczania ujęte w Podstawie programowej kształcenia ogólnego dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego. W programie NOWE Zrozumieć tekst – zrozumieć człowieka skonkretyzowano je i nieco rozszerzono, dobierając teksty kultury spośród propozycji zamieszczonych w podstawie tak, aby
pokazać wielowymiarowość kultury polskiej i europejskiej.
4
Liceum, technikum
KLASA 1
KSZTAŁCENIE LITERACKIE
Biblia
Treści nauczania
Biblia jako księga święta, dzieło literackie i dokument historyczny.
Człowiek wobec Boga i dylematów wiary.
Człowiek Biblii wobec problemów egzystencjalnych.
Świat biblijnych wartości – w Starym i Nowym Testamencie.
Biblijny język symboliczny.
Postacie biblijne jako archetypy ludzkich postaw i zachowań oraz ich reinterpretacja w różnych tekstach kultury.
Nawiązania do biblijnych toposów i motywów w literaturze polskiej i obcej.
Teksty literackie
Księga Rodzaju (fragmenty)
Księga Hioba (fragmenty)
Pieśń nad Pieśniami (fragmenty)
Księga Psalmów (wybór w różnych tłumaczeniach)
Ewangelia według św. Łukasza (fragmenty)
Ewangelia według św. Marka (fragmenty)
Listy apostolskie (fragmenty)
Apokalipsa św. Jana (fragmenty)
*Księga Koheleta [Eklezjasty] (fragmenty)
Inne teksty kultury
Rembrandt van Rijn Syn marnotrawny
Anna Świderkówna Biblia między mitem a historią (fragmenty)
Dariusz Trześniowski Maria Magdalena w sztuce i literaturze europejskiej (fragmenty)
Pieter Bruegel Wieża Babel
Dialog z przeszłością
Gustaw Herling-Grudziński Ofiarowanie (fragmenty)
Zbigniew Herbert U wrót doliny
Edward Stachura Pejzaż
Wisława Szymborska Żona Lota, Na wieży Babel
Kazimiera Zawistowska Herodiada
*Hanna Krall Czerwiec 1996. Florencja (fragmenty)
*Konstandinos Kawafis Monotonia
*Tadeusz Nowak Psalm nad śnieg bielszy, Psalm o chorych nogach
Pojęcia kluczowe
−Świat idei: kultura śródziemnomorska, monoteizm, Biblia, testament, ewangelia, topos, motyw, sacrum, profanum,
vanitas, przymierze, apokalipsa, *homo viator.
−Organizacja dzieła literackiego: inwersja, paralelizm (składniowy, znaczeniowy), psalm, symbol, apokryf, przypowieść,
reinterpretacja, (*parabola), alegoria (*interpretacja alegoryczna), archaizm, *stylizacja biblijna, *literatura faktu.
Antyk grecki i rzymski
Treści nauczania
Bohaterowie greckiej mitologii jako archetypy ludzkich postaw i zachowań oraz ich reinterpretacja w różnych tekstach
kultury.
Idea naśladowania natury w sztuce starożytnej.
Swoistość literatury jako dziedziny sztuki i rodzaju piśmiennictwa.
5
Liceum, technikum
Heroizm i codzienność w eposie homeryckim.
Koncepcja ludzkiego losu i etos w tragedii antycznej.
Refleksja metapoetycka w liryce Horacego.
Życie godne i szczęśliwe w pieśniach Horacego.
Nawiązania do mitologicznych oraz antycznych toposów i motywów w literaturze i sztuce współczesnej.
*Dydaktyczna i formacyjna funkcja literatury antycznej.
*Dialog z poetyką teatru greckiego w kulturze współczesnej.
Teksty literackie
Hezjod Teogonia (fragmenty)
Homer Iliada (fragmenty), Odyseja (fragmenty)
Safona [Wierz mi, że chciałabym umrzeć...], [Wydaje mi się samym bogom równy...]
Tyrtajos Rzecz to piękna...
Sofokles Król Edyp
*Horacy Pieśni (wybór)
*Anakreont, wiersze (wybór)
*Do Demeter
Inne teksty kultury
Platon Obrona Sokratesa (fragmenty), Państwo (fragment)
Praksyteles Apollo Sauroktonos
Zygmunt Kubiak Mitologia Greków i Rzymian (fragmenty)
Jan Parandowski Mitologia (fragmenty)
*Michał Głowiński Narcyz i jego odbicia (fragmenty)
Janusz Misiewicz Tragedia attycka (fragmenty)
*Ośrodek Badań Teatralnych Gardzienice Metamorfozy (fragmenty)
*Włodzimierz Lengauer Gardzienickie gesty (fragmenty)
Zbigniew Herbert Apollo i Marsjasz
*Konstanty Ildefons Gałczyński O wróbelku
*Zbigniew Herbert Narcyz
*Halina Poświatowska Lustro
Ryszard Kapuściński Podróże z Herodotem
*Jan Kochanowski Pieśń 3
*Jacek Kaczmarski Przechadzka z Orfeuszem
Stanisław Pasierb Sauroktonos
Czesław Miłosz Orfeusz i Eurydyka
*Josif Brodski W stylu Horacego
*Cyprian Norwid Do Spółczesnych
Pojęcia kluczowe
−Świat idei: antyk, filozofia, politeizm, mit, heroizm, etos (rycerski), Fatum, tragizm, stoicyzm (aurea mediocritas),
epikureizm (carpe diem), „nie wszystek umrę” (non omnis moriar), *poeta wychowawca, *archetyp, *narcyzm.
−Organizacja dzieła literackiego: rodzaj literacki, gatunek literacki, epika, liryka, dramat, epos (epopeja) rycerski
i religijny, porównanie, porównanie homeryckie, inwokacja, patos, pieśń, anakreontyk, tragedia, zasada trzech
jedności, mimesis (*naśladowanie), wina tragiczna (*hamartia), ironia tragiczna, *hybris, *renarracja, *transpozycja.
Średniowiecze
Treści nauczania
Przemiany w średniowiecznym światopoglądzie i duchowości.
Realizacje idei ad maiorem Dei gloriam w literaturze średniowiecza.
Kulturowe mity średniowiecza (miłość dworna i etos rycerski) i rozrachunek z nimi w literaturze polskiej i obcej.
6
Liceum, technikum
Estetyka średniowiecza – katedra gotycka jako uniwersalny wzorzec piękna i inspiracja dla twórców innych dziedzin sztuki.
Nawiązania do średniowiecznych toposów i motywów w literaturze współczesnej.
*Średniowieczne oswajanie śmierci.
*Alegoryczny język średniowiecznej kultury.
Teksty literackie
Wincenty z Kielczy Hymn do świętego Stanisława
*Wincenty Kadłubek Kronika polska (fragmenty)
Bogurodzica
Posłuchajcie, bracia miła
Stabat Mater dolorosa
Legenda o św. Aleksym (fragmenty)
Kwiatki świętego Franciszka z Asyżu (fragmenty)
Walther von der Vogelweide Piękność i wdzięk
Dzieje Tristana i Izoldy (fragmenty)
Pieśń o Rolandzie (fragmenty)
*Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią (fragmenty)
*Dante Alighieri Boska Komedia (fragmenty)
Inne teksty kultury
Św. Augustyn Wyznania (fragmenty)
Deesis (ikona bizantyjska)
Madonna z dzieciątkiem (francuska rzeźba drewniana)
Maryja z Dzieciątkiem (rzeźba bizantyjska)
Tomek Bagiński Katedra
Ingmar Bergman Siódma pieczęć
Aron Guriewicz Kategorie kultury średniowiecznej (fragmenty)
*Régine Pernoud Kobieta w czasach katedr
Halina Poświatowska Śpiący jednorożec
Jan Twardowski Malowani święci
Julian Przyboś Widzenie katedry w Chartres
Jaroslav Hašek Przygody dobrego wojaka Szwejka (fragmenty)
Jarosław Iwaszkiewicz Do Izoldy, *Kochankowie z Marony
*Miron Białoszewski Wywiad
*Tadeusz Różewicz Brama
Pojęcia kluczowe
−Świat idei: średniowiecze, teocentryzm, uniwersalizm, styl romański, gotyk, deesis, asceza, hagiografia, pareneza,
franciszkanizm, miłość dworna, *taniec śmierci (*danse macabre), *scholastyka, *teodycea, *Stabat Mater dolorosa.
−Organizacja dzieła literackiego: pieśń religijna, hymn, legenda, alegoria, lament (*plankt), *groteska, *satyra.
Renesans
Treści nauczania
Humanizm jako wyraz nowożytnej duchowości.
Człowiek renesansu – filozof i obywatel pomiędzy optymizmem a zwątpieniem.
Renesansowa koncepcja miłości, małżeństwa i kobiety.
Tragiczne wybory bohaterów szekspirowskich.
Nawiązania do renesansowych toposów i motywów w literaturze współczesnej.
*Koncepcja utopijnego państwa – zniewolenie jednostki w społecznym raju.
*Uniwersalny wymiar humanistycznej interpretacji świata – od antyku do literatury XX wieku.
7
Liceum, technikum
Teksty literackie
Mikołaj Rej Żywot człowieka poczciwego (fragmenty)
Jan Kochanowski Fraszki (wybór), Pieśni (wybór, także *), Treny (wybór)
Francesco Petrarka Sonety (wybór, także *)
William Szekspir Makbet, Hamlet
*Tomasz Morus Utopia (fragmenty)
Inne teksty kultury
Giovanni Pico della Mirandola O godności człowieka (fragmenty)
Niccolo Machiavelli Książę (fragmenty)
Leonardo da Vinci Mona Lisa
Andrzej Wajda Makbet
Margaret L. King Kobieta renesansu (fragmenty)
*Stephen Greenblatt Shakespeare. Stwarzanie świata
Ewa Lipska Może będzie lepiej
Julia Hartwig Pośpiech
Bolesław Leśmian Ubóstwo
Zbigniew Herbert Tren Fortynbrasa
Konstanty I. Gałczyński Pieśń I
*Bohdan Zadura Sierpień
*Leopold Staff Przedśpiew
Pojęcia kluczowe
−Świat idei: renesans (odrodzenie), humanizm, antropocentryzm, reformacja, horacjanizm, Fortuna, topos „gdzie
jest / gdzie są?” (*ubi est? / ubi sunt?), petrarkizm, poeta doctus, hamletyzm, *utopia, *parafraza.
−Organizacja dzieła literackiego: wiersz sylabiczny, przerzutnia, sonet, tren, ironia, tragedia nowożytna, *klasycyzm
renesansowy, *cykl literacki.
Barok
Treści nauczania
Antynomiczny charakter kultury barokowej.
Refleksja metafizyczna w literaturze baroku – człowiek wobec czasu, śmierci i Boga.
Wirtuozeria poezji barokowej jako przejaw niepokojów egzystencjalnych epoki.
Sarmackie widzenie świata – pomiędzy megalomanią a obywatelską troską o Rzeczpospolitą.
Uniwersalizm ludzkich postaw w powieści Cervantesa.
Nawiązania do barokowych toposów i motywów oraz do *barokowej poetyki w literaturze współczesnej.
Teksty literackie
Mikołaj Sęp Szarzyński Sonety (wybór)
Daniel Naborowski, wiersze (wybór, także *)
Jan Andrzej Morsztyn, wiersze (wybór, także *)
Jan Chryzostom Pasek Pamiętniki (fragmenty)
Piotr Skarga Kazania sejmowe (fragmenty)
Miguel Cervantes Przemyślny szlachcic Don Kichot z Manchy
John Donne Sonet X
Wacław Potocki Sofista
*Józef Bartłomiej Zimorowic Roczyzna
Inne teksty kultury
Blaise Pascal Myśli (fragment)
Peter Paul Rubens Minerwa chroniąca Pax przed Marsem
Brian P. Levack Czarownica (fragmenty)
8
Liceum, technikum
Martin Luther King Mam marzenie (fragment)
Janusz Tazbir Spotkania z historią (fragment)
Janusz Tazbir Reformacja – kontrreformacja – tolerancja (fragmenty)
Wisława Szymborska Kobiety Rubensa
Andrzej Waligórski Błędny rycerz (fragment)
*Jarosław Marek Rymkiewicz Wiersz na te słowa Heraklita
*Eugeniusz Tkaczyszyn-Dycki Liber mortuorum (wybór)
*Stanisław Grochowiak [Dla zakochanych to samo staranie...]
Pojęcia kluczowe
−Świat idei: barok, kontrreformacja, poezja metafizyczna, poezja dworska, libertynizm, sarmatyzm, ksenofobia, tradycjonalizm, przedmurze chrześcijaństwa, donkiszoteria, idealizm, romans rycerski.
−Organizacja dzieła literackiego: koncept (konceptyzm), paradoks, oksymoron, hiperbola, antyteza, anafora, puenta, kontrast, peryfraza, pamiętnik, makaronizm, *turpizm, *ars moriendi.
Oświecenie i początki nowoczesności
Treści nauczania
Naprawianie świata w literaturze i publicystyce oświecenia.
Nowy model patriotyzmu w obliczu utraty niepodległości przez Rzeczpospolitą.
Oświeceniowe idee i wartości w literaturze epoki.
Kryzys oświeceniowego racjonalizmu – „człowiek serca” w literaturze sentymentalnej i preromantycznej.
Nawiązania do oświeceniowych toposów i motywów oraz do *klasycystycznej poetyki w literaturze współczesnej.
Fantastyka i frenezja w dziele literackim i filmowym.
*Współczesne rozprawy z oświeceniowymi metodami poznawania rzeczywistości.
*Bohater faustyczny jako wzorzec człowieka poszukującego.
*Człowiek wobec rzeczywistości historycznej, dobra i zła, Boga i szatana.
Teksty literackie
Ignacy Krasicki Satyry (wybór), Hymn do miłości ojczyzny, Monachomachia (fragmenty)
Józef Wybicki Pieśń Legionów Polskich we Włoszech
Jan Potocki Rękopis znaleziony w Saragossie
Daniel Defoe Przypadki Robinsona Crusoe
Johann Wolfgang Goethe Cierpienia młodego Wertera, *Faust, cz. I (fragmenty)
*Franciszek Karpiński, wiersze (wybór)
Inne teksty kultury
Encyklopedia albo słownik rozumowany nauk, sztuk i rzemiosł (fragmenty)
Jan Jakub Rousseau Listy moralne (fragmenty)
Jacques-Louis David Śmierć Marata
Jan Kott Gorzki Krasicki (fragmenty)
Wojciech J. Has Rękopis znaleziony w Saragossie
Ryszard Kapuściński Heban (fragmenty)
Wojciech Młynarski W Polskę idziemy
*Olga Tokarczuk Podróż ludzi Księgi
*Leopold Staff Ars poetica
*Czesław Miłosz Ars poetica?
*Michaił Bułhakow Mistrz i Małgorzata
9
Liceum, technikum
Pojęcia kluczowe
−Świat idei: oświecenie, nowoczesność, rozum, racjonalizm, dydaktyzm, publicystyka, werteryzm, ból istnienia
(*Weltschmerz), panteizm, *Duch, *faustyzm, *gnostycyzm, *„człowiek – boże igrzysko”, *piłatyzm.
−Organizacja dzieła literackiego: klasycyzm, sentymentalizm, rokoko, karykatura, satyra, powieść epistolarna, powieść podróżnicza, *synkretyzm, *powieść parabola, *kontrapunkt fabularny, *mowa Ezopowa.
KSZTAŁCENIE JĘZYKOWE
Język w interakcji
Elementy aktu komunikacji językowej.
Najważniejsze funkcje komunikatów językowych.
Warunki skuteczności komunikacji językowej.
Etyka wypowiedzi – perswazyjne i manipulacyjne użycia języka.
Retoryka jako sztuka skutecznego przemawiania (podstawowe środki retoryczne, kompozycja mowy).
Werbalne i niewerbalne środki komunikacji.
*Erystyka jako sztuka prowadzenia sporów.
Pojęcia kluczowe: komunikacja, nadawca, odbiorca, komunikat, kontekst, kod, kontakt, funkcja informatywna, impresywna, perswazyjna, ekspresywna, poetycka, retoryka, perswazja, manipulacja, *funkcja metajęzykowa, *fatyczna,
*decorum, *okres retoryczny, *erystyka.
Język w społeczeństwie
Oficjalna i nieoficjalna, mówiona i pisana odmiana języka.
Użytkowe odmiany formalnego języka pisanego.
Zasady komponowania i redagowania pisemnej wypowiedzi formalnej.
Najważniejsze zmiany w polskim systemie językowym w zakresie fonetyki, fleksji, leksyki i składni.
Teksty literackie doby staropolskiej jako odzwierciedlenie rozwoju polszczyzny.
Sposoby wzbogacania zasobu leksykalnego polszczyzny.
*Pochodzenie polszczyzny. Rodzina językowa języków słowiańskich.
Pojęcia kluczowe: list formalny, podanie, wniosek, oświadczenie, petycja, archaizm (fonetyczny, fleksyjny, leksykalny,
składniowy), neosemantyzm, zapożyczenie.
Kształt wypowiedzi językowej
Biblia i mitologia jako źródła frazeologizmów we współczesnej polszczyźnie.
Uwarunkowania językowe i komunikacyjne wypowiedzi monologowych i dialogowych.
Znaczenie jednostek leksykalnych.
Wieloznaczność językowa i znaczenia metaforyczne.
Najważniejsze relacje semantyczne w języku.
Wprowadzenie do stylistyki – pojęcie stylu językowego i stylizacji.
Podstawowe gatunki ustnych wypowiedzi językowych: mowa (przemówienie), referat, prezentacja, dyskusja.
*Charakterystyczne cechy języka i stylu tekstów doby staropolskiej i tekstów preromantycznych.
Pojęcia kluczowe: frazeologizm, monolog, dialog, wieloznaczność (*polisemia), metafora, antonimia, homonimia,
synonimia, styl językowy, stylizacja, *pastisz, *parodia, *trawestacja, *polilog.
Semiotyczny charakter języka
Znak językowy na tle innych rodzajów znaków.
Cechy charakterystyczne języka jako systemu znaków. Podsystemy języka.
Pojęcia kluczowe: znak, system, dwuklasowość, fonetyka, fleksja, leksyka, składnia.
10
Liceum, technikum
KLASA 2
Romantyzm
Treści nauczania
Nowa estetyka – przełom romantyczny w literaturze, malarstwie i muzyce.
Romantyczne drogi wiodące do poznania – siebie, natury i świata pozazmysłowego.
Polskie drogi do wolności – koncepcje odzyskania niepodległości w literaturze romantycznej.
Władcy romantycznej historii – człowiek, Bóg, szatan.
Tragizm bohaterów romantycznych.
Romantyczny poeta wieszcz wobec Boga i innych ludzi.
Inicjacyjny charakter podróży romantycznej.
Kreacje bohaterów romantycznych – pomiędzy indywidualizmem a realizacją kulturowych wzorców.
Literatura romantyczna jako źródło polskiej mitologii narodowej.
Antynomie literatury romantycznej.
„Poezja wszechstronna” – estetyka dramatu romantycznego.
Nawiązania do romantycznych toposów i motywów w literaturze współczesnej.
Czy na pewno „niesceniczny”? – dramat romantyczny w polskim teatrze współczesnym.
*Rozrachunek z romantyczną mitologią narodową w literaturze współczesnej.
*Gombrowiczowski rozrachunek z narodowymi stereotypami.
Teksty literackie
Adam Mickiewicz, wiersze (wybór, w tym *Oda do młodości), Ballady (wybór, w tym Romantyczność, *Świteź), Sonety
krymskie (wybór, w tym *), Konrad Wallenrod (fragmenty), Dziady cz. III, Dziady cz. IV (fragmenty), Pan Tadeusz, liryki
lozańskie (wybór)
Juliusz Słowacki, wiersze (wybór, w tym *), *Kordian
Cyprian Norwid, wiersze (wybór, w tym *)
Franciszek Schiller Do Radości
*Zygmunt Krasiński Listy (wybór), Nie-Boska komedia, Do Beatr...
Inne teksty kultury
Caspar David Friedrich Skały kredowe na Rugii
Georg Wilhelm Friedrich Hegel Wykłady z filozofii dziejów (fragmenty)
Tadeusz Konwicki Lawa
Georges Bizet Carmen
Maria Janion Niesamowita słowiańszczyzna (fragmenty)
Olga Woźniak Kaligrafia pomaga myśleć
Tadeusz Gadacz Pochwała mądrości
Wojciech Kajtoch O stylu popularnych pism młodzieżowych
Julian Tuwim Śmierć
Jarosław Iwaszkiewicz Do prawnuczki
Anna Kamieńska Prośba
Andrzej Bursa Poeta
*Stanisław Grochowiak Zaproszenie do miłości
*Czesław Miłosz Dolina Issy (fragmenty)
*Tadeusz Konwicki Kronika wypadków miłosnych (fragmenty)
*Ernest Bryll Lekcja polskiego – Słowacki
*Witold Gombrowicz Trans-Atlantyk
11
Liceum, technikum
Pojęcia kluczowe
−Świat idei: romantyzm, irracjonalizm, ludowość, historyzm, orientalizm, pejzaż duszy, pielgrzymka, egotyzm, wallenrodyzm, makiawelizm, prometeizm, mesjanizm, martyrologia, rewolucja, historiozofia, indywidualizm, bohater
werteryczny, wieszcz, mit arkadyjski, *autokreacja, *winkelriedyzm, *prowidencjalizm, *stereotyp, *Synczyzna.
−Organizacja dzieła literackiego: oda, ballada, legenda, list poetycki, rapsod, dramat romantyczny, kompozycja
otwarta, synkretyzm, improwizacja, epopeja romantyczna, idealizacja, epilog, *poemat dygresyjny, *parodia, *aluzja literacka, *intertekstualność, *syllepsis.
Pozytywizm
Treści nauczania
Nowe zadania literatury i prasy – pisarze i publicyści jako propagatorzy pozytywistycznego programu społecznego.
Pozytywistyczne ideały i hasła w literaturze epoki – ich realizacja i rozrachunek z nimi.
Poznawanie człowieka w prozie realizmu – portrety psychologiczne bohaterów literackich, jednostka wobec społeczeństwa nowoczesnego.
Bohaterowie prozy realistycznej w poszukiwaniu wartości.
Mizogini i feminiści – autorzy prozy realistycznej o kobietach.
Próby zrozumienia Innego w literaturze pozytywizmu.
Miasto jako przestrzeń i bohater powieści realistycznych.
Mikrokosmos powieści realistycznej.
Poezja czasów niepoetyckich.
Zwycięstwo romantyzmu – apoteoza polskiej historii i dążeń niepodległościowych w literaturze pozytywistycznej.
Nawiązania do pozytywistycznych toposów i motywów oraz do *poetyki realizmu w literaturze współczesnej.
Teksty literackie
Bolesław Prus Lalka, Kroniki tygodniowe (wybór)
Eliza Orzeszkowa Nad Niemnem
Maria Konopnicka Mendel Gdański
Adam Asnyk, wiersze (wybór, w tym *)
*Gustave Flaubert Pani Bovary (fragmenty)
Inne teksty kultury
Auguste Comte Wykład filozofii pozytywnej (fragmenty)
Józef Chełmoński Czwórka
Zbigniew Kuźmiński Nad Niemnem
Sławomira Walczewska Damy, rycerze i feministki: kobiecy dyskurs emancypacyjny w Polsce (fragmenty)
Jan Tomkowski Neurotyczni bohaterowie Prusa (fragmenty)
Michał Głowiński Powieść i autorytety (fragmenty)
Agata Tuszyńska Rosjanie w Warszawie (fragment)
Grażyna Borkowska Kobiety i miłość w „Lalce” Bolesława Prusa
Anna Martuszewska Schematy fabularne powieści realistycznej
Czesław Miłosz Dwór
Adam Zagajewski Dom
Adam Mickiewicz Pan Tadeusz (fragment)
*Rafał Wojaczek Koniec poezji
*Jan Kochanowski O żywocie ludzkim
*Zbigniew Herbert Trzy studia na temat realizmu
Pojęcia kluczowe
−Świat idei: pozytywizm, utylitaryzm, liberalizm, socjalizm, scjentyzm, darwinizm, praca u podstaw, praca organiczna, emancypacja kobiet, asymilacja Żydów, antysemityzm, etos mieszczański, klasa (grupa) społeczna, panorama
społeczna, *epigonizm.
12
Liceum, technikum
−Organizacja dzieła literackiego: realizm, powieść, stylizacja środowiskowa, nowela, opowiadanie, sakralizacja, felieton, reportaż, *tendencyjność, *mowa pozornie zależna, *przedakcja, *wątek, *epizod, *naturalizm, *powieść
eksperymentalna, *bowaryzm.
Modernizm
Treści nauczania
Artyści o artystach – autotematyzm literatury modernizmu.
Przeczucie końca cywilizacji europejskiej w poezji modernizmu.
Poszukiwanie leków na „cierpienie duszy” w liryce modernizmu.
Przemiany języka poetyckiego w liryce modernizmu.
Ewolucja postaw w twórczości poetów młodopolskich.
Symbol jako sposób mówienia o rzeczywistości psychologicznej, społecznej i narodowej w dramacie i prozie Młodej
Polski.
Realistyczny portret miasta i wsi w literaturze Młodej Polski.
Tradycja romantyczna i pozytywistyczna w literaturze młodopolskiej.
Bohaterowie prozy modernistycznej w poszukiwaniu wartości.
Człowiek przełomu wieków – między naturą a cywilizacją, między sacrum a profanum.
Przekład dzieła literackiego na język filmu – problemy ekranizacji i adaptacji.
Nawiązania do modernistycznych toposów i motywów w literaturze współczesnej.
*Sposoby kreowania rzeczywistości symbolicznej w sztuce modernizmu.
*Obraz miłości w czasach francuskiej belle époque.
Teksty literackie
Kazimierz Przerwa-Tetmajer, wiersze (wybór, w tym *)
Jan Kasprowicz *Dies irae (fragmenty), Księga ubogich I, *Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach
Leopold Staff, wiersze (wybór, w tym *)
Stanisław Korab-Brzozowski, wiersze (wybór)
Maria Konopnicka Rota
Stefan Żeromski Ludzie bezdomni, *Rozdzióbią nas kruki, wrony...
Stanisław Wyspiański Wesele
Władysław Stanisław Reymont Chłopi, t. 1: Jesień
Fiodor Dostojewski Zbrodnia i kara
Joseph Conrad Jądro ciemności
*Charles Baudelaire, wiersze (wybór)
*Paul Verlaine, wiersze (wybór)
*Wincenty Korab-Brzozowski Powinowactwo cieni i kwiatów o zmierzchu
*Arthur Rimbaud, wiersze (wybór)
*Marcel Proust W poszukiwaniu straconego czasu (fragmenty)
Inne teksty kultury
Fryderyk Nietzsche Poza dobrem i złem (fragmenty)
Claude Monet Impresja – wschód słońca
*Edward Munch Krzyk
Andrzej Wajda Wesele
Francis Ford Coppola Czas Apokalipsy
Orędzie biskupów polskich do ich niemieckich braci w Chrystusowym urzędzie pasterskim (fragmenty)
Tadeusz Boy-Żeleński Baudelaire, poeta krakowski (fragmenty)
Maria Podraza-Kwiatkowska Literatura Młodej Polski
Aleksander Gierymski Trumna chłopska
*Michaił Bachtin Powieść polifoniczna
13
Liceum, technikum
Anna Świrszczyńska Rozczarowana i szczęśliwa
Edward Redliński Konopielka (fragmenty)
Grzegorz Ciechowski Nie pytaj o Polskę
Piotr Sommer Liść klonu
Katarzyna Zając Przeczucie
*Edward Stachura Wędrówką jedną życie jest człowieka, Piosenka nad piosenkami
*Stanisław Grochowiak Czyści
*Konstanty I. Gałczyński Prośba o wyspy szczęśliwe
*Marcin Świetlicki, wiersze (wybór)
Pojęcia kluczowe
−Świat idei: modernizm, Młoda Polska, neoromantyzm, nietzscheanizm, schopenhaueryzm, dekadentyzm, nihilizm,
immoralizm, relatywizm, manicheizm, mizoginizm, „sztuka dla sztuki”, Nirwana, „rozpaczliwy hedonizm”, katastrofizm, chłopomania, idealizm, społecznikostwo, (post)kolonializm.
−Organizacja dzieła literackiego: manifest, impresjonizm, ekspresjonizm, synekdocha, erotyk, synteza sztuk, dialektyzacja, powieść modernistyczna, narracja personalna, *symbolizm, *synestezja, *montaż asocjacyjny, *powieść
polifoniczna, *tonizm, *rymy (męskie – żeńskie, dokładne – niedokładne, konsonanse – asonanse, gramatyczne –
niegramatyczne), *układ rymów (krzyżowy, okalający, parzysty).
Dwudziestolecie międzywojenne – nurt klasyczny
Treści nauczania
Codzienność jako temat literatury dwudziestolecia międzywojennego.
Nowy model języka poetyckiego w liryce międzywojnia.
„Radość z odzyskanego śmietnika” – literatura wobec problemów II Rzeczpospolitej.
Rewolucja jako „zmierzch świata” i cywilizacji europejskiej.
Kobiety i kobiecość w poezji i prozie międzywojennej.
Refleksja metafizyczna i filozoficzna w poezji Bolesława Leśmiana.
*Estetyzm jako tendencja artystyczna międzywojnia.
*Poetyka powieści psychologicznej.
*Przeszłość jako czynnik determinujący człowieka – odkrywanie tajników ludzkiej psychiki w prozie międzywojennej
i współczesnej.
Teksty literackie
Julian Tuwim, wiersze (wybór)
Jan Lechoń, wiersze (wybór)
Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, wiersze (wybór)
Kazimiera Iłłakowiczówna Błękitna chwila
Bolesław Leśmian, wiersze (wybór)
Stefan Żeromski Przedwiośnie, Snobizm i postęp (fragment)
Zofia Nałkowska Granica
Maria Dąbrowska Noce i dnie (fragmenty)
Kazimierz Wierzyński, wiersze (wybór)
*Jerzy Liebert Jeździec
Halina Poświatowska Manekiny
*Leopold Staff, wiersze (wybór)
*Siergiej Jesienin [Porzuciłem mój dom rodzinny...]
*Maria Kuncewiczowa Cudzoziemka
Inne teksty kultury
Oswald Spengler Zmierzch Zachodu (fragmenty)
Marc Chagall Ja i miasteczko
Piotr Osęka Bolszewizm zmysłów precz (fragmenty)
14
Liceum, technikum
Filip Bajon Przedwiośnie
*Ryszard Nycz Modele kultury i literatury nowoczesnej
*Józef Życiński Sokratejska wierność
Henryk Rodakowski Portret matki
*Ryszard Ber Cudzoziemka
Anna Świrszczyńska Łzy
Antoni Słonimski Elegia miasteczek żydowskich
*Marcin Świetlicki Prawda o drzewach
*Stanisław Lem Solaris (fragmenty)
Pojęcia kluczowe
−Świat idei: dwudziestolecie międzywojenne, Skamander, witalizm, biologizm, urbanizm, metafizyka, utopia, demokracja, komunizm, personalizm, determinizm, proza kobieca, *psychoanaliza.
−Organizacja dzieła literackiego: stylizacja potoczna, miniatura poetycka, ballada filozoficzna, powieść polityczna,
powieść inicjacyjna, *powieść psychologiczna, *inwersja czasu, *dygresja, *retrospekcja, *retardacja, *estetyzm,
*imażinizm, *antycypacja, *monolog wewnętrzny, *introspekcja.
Język w interakcji
Skuteczność retoryczna – dostosowanie sposobu argumentacji do sytuacji wypowiedzi.
Reguły dyskusji.
Etyka mówienia – agresja werbalna jako jeden z przejawów przemocy w relacjach międzyludzkich.
Etykieta językowa – zasady językowego savoir-vivre’u.
Zależność między kształtem językowym wypowiedzi a kontekstem pragmatycznym (nadawca, odbiorca, sytuacja komunikacyjna).
Różne sposoby realizowania intencji komunikacyjnej nadawcy.
Oficjalność i nieoficjalność wypowiedzi językowej.
Pojęcia kluczowe: argument, kontrargument, przykład, teza, hipoteza, wniosek, lokucja, illokucja, perlokucja, akt
mowy (asertywy, dyrektywy, komisywy, ekspresywy, deklaratywy), etykieta językowa.
Środowiskowe zróżnicowanie polszczyzny.
Terytorialne zróżnicowanie polszczyzny.
Pojęcia kluczowe: żargon, gwara środowiskowa, gwara zawodowa, dialekt, gwara, regionalizm.
Styl jako sposób wyrażania myśli w mowie i piśmie.
Funkcja i rodzaj wypowiedzi językowej jako czynniki determinujące wybór stylu.
Najważniejsze style użytkowe polszczyzny.
Podstawowe typy stylizacji.
Sposoby wzbogacania zasobu leksykalnego polszczyzny.
Podstawowe gatunki wypowiedzi językowych: artykuł, felieton, reportaż, negocjacje.
*Charakterystyczne cechy języka i stylu tekstów romantycznych, pozytywistycznych i modernistycznych.
Pojęcia kluczowe: styl (potoczny, artystyczny, publicystyczny, naukowy, urzędowy), stylizacja (dialektyzacja, archaizacja, kolokwializacja), neologizm, słowotwórstwo.
15
Liceum, technikum
KLASA 3
Dwudziestolecie międzywojenne – nurt awangardowy
Treści nauczania
Pojęcie awangardowości w sztuce.
Poszukiwanie tożsamości w świecie zniewolonym przez Formę.
Zapowiedzi nadchodzącej katastrofy w liryce późnego międzywojnia.
Przemiany formy narracyjnej i *dramatycznej w literaturze międzywojennej.
Człowiek wobec władzy totalitarnej w literaturze dwudziestolecia międzywojennego.
*Modernizm i awangarda – przemiany języka poetyckiego w liryce przełomu wieków XIX i XX.
*Katastroficzna wizja historii w dramacie Witkacego.
*Eksploracja niepoznanych obszarów ludzkiej psychiki (podświadomości i nieświadomości) w literaturze dwudziestolecia międzywojennego.
Teksty literackie
Józef Czechowicz, wiersze (wybór)
*Tadeusz Peiper Noga
Witold Gombrowicz Ferdydurke
Bruno Schulz Sklepy cynamonowe (wybór)
Franz Kafka Proces
Julian Przyboś, wiersze (wybór)
*Witkacy Szewcy (fragmenty)
*James Joyce Ulisses (fragmenty)
Inne teksty kultury
Zygmunt Freud Kultura jako źródło cierpień (fragmenty)
Witkacy Kuszenie świętego Antoniego II
Pablo Picasso Guernica
*Wolfgang Kayser Próba określenia istoty groteskowości (fragmenty)
Jerzy Harasymowicz W górach
*Anna A. Tomaszewska Zielony erotyk
*Kazimierz Przerwa-Tetmajer Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej
Pojęcia kluczowe
−Świat idei: awangardowość, antybohater, absurd, Forma, parodia, podświadomość, antyurbanizm, *everyman,
*Awangarda Krakowska, *przeżycie metafizyczne, *Tajemnica Istnienia.
−Organizacja dzieła literackiego: formizm, kubizm, surrealizm, wiersz wolny, antypowieść, oniryzm, kreacjonizm,
proza poetycka, *nowa metafora, *Czysta Forma, *strumień świadomości, *porządek asocjacyjny.
Literatura wojny i okupacji
Treści nauczania
Literatura jako świadectwo „czasów pogardy”.
„Człowieczeństwo kalekie”? – obraz człowieka w literaturze lagrowej i łagrowej.
Literackie wizje zagłady – poszukiwanie sposobów opisu doświadczenia wojennego.
Heroizacja i deheroizacja doświadczenia wojennego w literaturze współczesnej.
Wojenny i powojenny dramat pokolenia Kolumbów.
Czy poezja może być ocaleniem?
Holocaust w polskiej literaturze i publicystyce.
*Oblicza katastrofizmu w dwudziestowiecznej literaturze polskiej i obcej.
16
Liceum, technikum
Teksty literackie
Krzysztof Kamil Baczyński, wiersze (wybór, w tym *)
Krystyna Krahelska [Hej, chłopcy, bagnet na broń!...]
Czesław Miłosz, wiersze (wybór)
Tadeusz Różewicz, wiersze (wybór)
Tadeusz Borowski, opowiadania (wybór, w tym *)
Gustaw Herling-Grudziński Inny świat
Hanna Krall Zdążyć przed Panem Bogiem
*Jan Józef Szczepański W służbie Wielkiego Armatora
Miron Białoszewski Pamiętnik z powstania warszawskiego (fragment)
Władysław Szpilman Pianista (fragment)
*Tadeusz Gajcy Wczorajszemu
Inne teksty kultury
Erich Fromm Ucieczka od wolności (fragmenty)
Roman Polański Pianista
Adam Michnik Szok Jedwabnego (fragmenty)
Jerzy Bartmiński Styl potoczny – centrum systemu stylowego języka (fragmenty)
Andrzej Wróblewski Rozstrzelanie VIII
Stanisław Młodożeniec XX wiek
Jan Miodek Śląska ojczyzna – polszczyzna (fragmenty)
Jan Paweł II Pamięć i tożsamość (fragment)
*Joseph Conrad Lord Jim (fragmenty)
Pojęcia kluczowe
−Świat idei: pokolenie Kolumbów, apokalipsa spełniona, tragizm generacyjny, lagier (łagier), zlagrowanie, (złagrowanie), moralność odwróconego dekalogu, totalitaryzm, nazizm, faszyzm, dehumanizacja, reifikacja, Holokaust,
autobiografizm, etyka Conradowska.
−Organizacja dzieła literackiego: behawioryzm, poezja żołnierska, literatura faktu, autentyzm, reportaż, wywiad,
„poezja ściśniętego gardła”, deheroizacja.
Współczesność i ponowoczesność
Treści nauczania
Człowiek w sytuacjach granicznych – postawy i wybory moralne bohaterów współczesnej literatury i filmu.
Poszukiwanie heroizmu w świecie grozy i absurdu.
Literatura i film o zagrożeniach dla wolności w świecie współczesnym.
Świadectwa degradacji rzeczywistości w sztuce XX wieku.
Sacrum, kultura, wartości uniwersalne... – poszukiwanie ocalenia w literaturze współczesnej.
Związki sztuki i polityki – postawy polskich intelektualistów wobec Nowej Wiary.
Opisywanie rzeczywistości PRL-u i jej kontestacja w polskiej literaturze współczesnej.
Dramat absurdu jako wyzwanie wobec tradycji – groteskowa twarz współczesności w teatrze i literaturze.
Różnorodność zjawisk w polskiej poezji powojennej.
Blaski i cienie kultury masowej.
*Między prawdą a zmyśleniem – esej i dziennik jako gatunki pograniczne.
*Postmodernizm i dekonstrukcja – przemiany w najnowszej prozie i poezji.
Teksty literackie
Czesław Miłosz, wiersze (wybór), *Zniewolony umysł (fragmenty), *eseje (wybór)
Tadeusz Różewicz, wiersze (wybór)
Zbigniew Herbert, wiersze (wybór)
*Andrzej Bursa, wiersze (wybór)
Miron Białoszewski, wiersze (wybór)
17
Liceum, technikum
Wisława Szymborska, wiersze (wybór, w tym *)
Stanisław Barańczak, wiersze (wybór)
Julia Hartwig Jasne niejasne
Sławomir Mrożek Tango
Dorota Masłowska Wojna polsko-ruska pod flagą biało-czerwoną (fragmenty)
Ryszard Kapuściński *Cesarz, Podróże z Herodotem (fragment)
Albert Camus Dżuma, *Mit Syzyfa (fragmenty)
Janusz L. Wiśniewski S@motność w sieci (fragment)
Ewa Lipska, wiersze (wybór, w tym *)
*Witold Gombrowicz Dziennik (fragmenty)
*Gustaw Herling-Grudziński Dziennik pisany nocą (fragmenty)
Jan Twardowski, wiersze (wybór, w tym *)
Rafał Wojaczek, W podwójnej osobie
Adam Zagajewski Sobie do pamiętnika
Inne teksty kultury
Jean-Paul Sartre Egzystencjalizm jest humanizmem (fragmenty)
Andy Warhol Dyptyk Marilyn
Miloš Forman Lot nad kukułczym gniazdem
Andrzej Wajda Popiół i diament
Maciej Englert Tango
Michał Walkiewicz Wałęsa. Człowiek z nadziei (fragmenty)
*Jan Błoński Witkacy na zawsze (fragmenty)
Jan Paweł II, homilia na Placu Zwycięstwa, 2 czerwca 1979
Cyprian Norwid Tyrtej
Pojęcia kluczowe
−Świat idei: egzystencjalizm, humanizm laicki, socrealizm, pokolenie „Współczesności”, Nowa Fala, cenzura, drugi
obieg, literatura emigracyjna, poezja kultury, theatrum mundi, (neo)klasycyzm, „poezja rupieci”, etos inteligencki,
(non)konformizm, progresywizm, konserwatyzm, dyktatura proletariatu, dokument, kultura masowa, *„kaskaderzy
literatury”, *„człowiek zbuntowany”, *postmodernizm, *dekonstrukcja, *sylwiczność.
−Organizacja dzieła literackiego: powieść parabola, teatr absurdu, poezja lingwistyczna, liryka narracyjna, traktat,
*esej, *dziennik, *stylizacja biografii.
Język w interakcji
Język jako narzędzie zniewolenia w politycznych wypowiedziach propagandowych.
Perswazyjne wykorzystanie języka przez współczesną kulturę masową.
Pojęcia kluczowe: nowomowa, reklama.
Pokoleniowe zróżnicowanie języka – język młodzieżowy na tle polszczyzny literackiej.
Pisana i mówiona odmiana języka – odmienność kształtu językowego determinowana sytuacją komunikacyjną.
Specyfika współczesnej komunikacji medialnej.
Rozwój nowych mediów – szanse i zagrożenia dla polszczyzny.
*Język jako narzędzie wartościowania, kategoryzowania i interpretacji świata.
Pojęcia kluczowe: kolokwializm, wulgaryzm, elipsa, anakolut, zdanie, równoważnik zdania, massmedia, hipertekst,
mediatyzacja (tabloidyzacja) rzeczywistości, blog, forum internetowe, czat, *językowy obraz świata, *funkcja poznawcza, komunikacyjna, społeczna języka.
18
Liceum, technikum
Bogactwo frazeologiczne polszczyzny.
Frazeologizmy jako tworzywo wypowiedzi poetyckiej i wypowiedzi potocznej.
Pojęcie kultury języka.
Kryteria poprawności językowej.
Podstawowe typy błędów językowych.
Błąd językowy a innowacja językowa – rozróżnienie pojęć.
Zasady redagowania i adiustacji tekstu.
Zasady sporządzania opisu bibliograficznego (książki, artykułu z pracy zbiorowej i czasopisma, materiałów internetowych i audiowizualnych).
Podstawowe gatunki wypowiedzi językowych: esej.
*Styl potoczny jako centrum systemu stylowego języka.
*Charakterystyczne cechy języka i stylu tekstów awangardowych i współczesnych.
Pojęcia kluczowe: łączliwość wyrazów, idiom, defrazeologizacja, norma językowa, poprawność językowa, błąd językowy (fonetyczny, fleksyjny, leksykalny, frazeologiczny, składniowy), błąd stylistyczny, innowacja językowa, bibliografia podmiotu, bibliografia przedmiotu, *fraza, *wyrażenie, *zwrot, *puryzm językowy.
IV. SPOSOBY OSIĄGANIA CELÓW1 (METODY PRACY NA LEKCJACH
JĘZYKA POLSKIEGO I INDYWIDUALIZACJA KSZTAŁCENIA)
Kierunek poszukiwań efektywnych metod i form pracy z uczniem został zasugerowany już w samym tytule programu.
„Zrozumieć tekst” można bowiem jedynie dzięki ćwiczeniu umiejętności jego odczytywania na różnych poziomach
i w różnych kontekstach. Uczeń staje tym samym w roli badacza (nie procesu historycznoliterackiego, ale tekstu właśnie), wykorzystuje wiedzę encyklopedyczną o epoce, autorze, gatunku czy środkach językowych jako narzędzie służące pogłębieniu jego analiz i interpretacji.
Z tego powodu zasadne wydaje się ograniczenie metod podających na rzecz uczenia problemowego, a także przeniesienie punktu ciężkości z pracy zbiorowej z całą klasą na pracę indywidualną i grupową.
Z drugiej strony, „zrozumienie tekstu” ma prowadzić do „zrozumienia człowieka” – osiągnięcie tego celu jest możliwe
wyłącznie poprzez zainteresowanie ucznia omawianą problematyką i skłonienie go do indywidualnych refleksji nad
czytanym tekstem, stąd konieczność wykorzystania w procesie dydaktycznym metod aktywizujących.
Nie należy oczywiście zapominać również o tradycyjnych metodach nauczania (wykład, praca z podręcznikiem), podających wiedzę w sposób bardziej uporządkowany i systematyczny, co bywa niekiedy wręcz konieczne, zwłaszcza
w słabszych zespołach klasowych.
Wstępna faza lekcji
Inicjalna faza lekcji to okazja do stworzenia sytuacji problemowej, określenia celu zajęć i zaciekawienia uczniów omawianymi zagadnieniami. Uaktywnienie klasy już od początku lekcji oznacza także maksymalne wykorzystanie czasu
i właściwe ukierunkowanie energii uczniowskiej.W tym celu warto wypróbować następujące pomysły:
−Zapisanie na tablicy cytatu z omawianej lektury z prośbą o skomentowanie go przez uczniów.
−Sformułowanie tematu lekcji w formie problemu lub pytania; poproszenie uczniów o udzielenie wstępnych, intuicyjnych odpowiedzi.
−Zapisanie tematu lekcji, w którym zostało opuszczone ważne pojęcie; poinformowanie uczniów, iż celem lekcji jest
jego odnalezienie i zdefiniowanie.
W pracy nad procedurami osiągania celów i ocenianiem osiągnięć uczniów inspirowałam się następującymi publikacjami: Bolesław
Niemierko, Pomiar wyników kształcenia, WSiP, Warszawa 2004; Merrill Harmin, Duch klasy. Jak motywować uczniów do nauki?, CEO,
CIVITAS, Warszawa 2005; Paul Black, Christine Harrison, Clare Lee, Bethan Marshall, Dylan Wiliam, Jak oceniać, aby uczyć?, CEO,
CIVITAS, Warszawa 2006; Danuta Sterna, Ocenianie kształtujące w praktyce, CEO, CIVITAS, Warszawa 2006.
1 AUTOR: Katarzyna Olejnik
19
Liceum, technikum
−Rozdanie krótkich fragmentów utworu literackiego, urwanego tak, aby uczeń spróbował na podstawie własnych
skojarzeń uzupełnić ciąg dalszy tekstu.
−Uzupełnianie krzyżówki sprawdzającej opanowanie zagadnień z poprzedniej lekcji z rozwiązaniem, które jest zarazem pojęciem kluczowym dla rozpoczynających się zajęć.
Zasadnicza faza lekcji
Przedstawione poniżej konkretne propozycje zorganizowania lekcji nie opisują oczywiście wszystkich metod pracy na
zajęciach języka polskiego w szkole ponadgimnazjalnej. Łączy je natomiast dążenie do operacjonalizacji działań
uczniów oraz do zaangażowania w lekcję wszystkich, a nie tylko wybranych, nacisk na uczenie samodzielności myślenia oraz skutecznego i etycznego komunikowania.
Metoda
Praca z tekstem
Najważniejsze cele
Opis i przykład wykorzystania
– Rozpoznawanie nadawcy i adresata
– Wyszukiwanie informacji
– Odczytywanie dosłownych i ukrytych sensów
wypowiedzi
– Nazywanie środków językowych i stylistycznych
oraz określanie ich funkcji
– Formułowanie wniosków na podstawie analizy
tekstu
Metoda pracy z określonym fragmentem tekstu jest kluczowa
dla osiągania celów wyznaczonych przez program. Ponadto
stwarza ona nauczycielowi wiele możliwości różnorodnych
zastosowań na poszczególnych lekcjach.
Warto prześledzić przykładowe rozwiązania metodyczne
konkretnych zajęć, w tym wypadku oparte na zestawie poleceń
poświęconych romantycznemu prometeizmowi
(dotyczą one sc. II z III cz. Dziadów A. Mickiewicza):
1.Do kogo Konrad kieruje swoją wypowiedź?
Określ wzajemne relacje uczestników tego aktu komunikacji.
2.Sformułuj zarzuty, jakie Konrad stawia adresatowi swojej
wypowiedzi.
3. Sformułuj żądania wysuwane przez Konrada.
4. Wskaż przyczyny buntu Konrada przeciwko Bogu.
5. Określ relacje, jakie łączą Konrada z polskim narodem.
6.Odszukaj powody, dla których Konrad domaga się od Boga
rządu dusz, i wskaż konsekwencje, jakie spotkałyby ludzi, gdyby
otrzymał tę władzę.
Polecenia do tekstu mogą być potraktowane jako karta pracy
(a nawet sprawdzian) uzupełniana indywidualnie przez uczniów
podczas lekcji, a następnie zweryfikowana w dowolny sposób.
Nauczyciel może również podzielić uczniów na grupy i wyznaczyć
im do opracowania konkretne zagadnienia, np. „Konflikt Konrada
z Bogiem” (polecenia 1.–3.), „Stosunek Konrada do ludzi”
(polecenia 4.–6.), określając ponadto oczekiwany efekt pracy
zespołu (np. plakat, notatka dla klasy).
W klasie słabszej, mniej samodzielnej, polecenia można
wykorzystać jako schemat zespołowej heurezy, uzupełniany przez
nauczyciela dodatkowymi pytaniami.
20
Metoda
Najważniejsze cele
Liceum, technikum
Metaplan
– Wyszukiwanie informacji z całości utworu
oraz ich porządkowanie w formie graficznej
(np. plakat)
– Poszukiwanie rozwiązania problemu
– Rozpoznawanie związków przyczynowo-skutkowych pomiędzy faktami
Uczniowie rozwiązują problem, poszukując odpowiedzi na cztery
pytania: „jak jest?”, „jak powinno być?”, „dlaczego nie jest tak,
jak powinno być?”, „co należy zrobić, aby zmienić istniejący stan
rzeczy?”. Wspólnie porzadkują ustalenia.
Metoda jest przydatna przy charakteryzowaniu stanu rzeczywistości, z którą styka się bohater literacki (np. ocena polskiego
społeczeństwa i wzajemnych relacji pomiędzy różnymi
grupami). Pozwala uporządkować materiał z dłuższego utworu
epickiego bądź dramatycznego według określonego kryterium.
Studium
przypadku
– Powiązanie analizowanych fragmentów
z problematyką całego utworu literackiego
– Charakteryzowanie kreacji bohaterów
literackich ze zwróceniem szczególnej uwagi
na ich psychologiczną komplikację i uwikłanie
w problemy (etyczne, społeczne, narodowe)
charakterystyczne dla epoki
– Odczytywanie systemu wartości wpisanego
w tekst
Teksty kultury dostarczają nauczycielowi i uczniom różnych
przykładów ludzkich postaw wobec rzeczywistości
(świata, innych ludzi, Boga). Ich wnikliwa analiza jako swoistych
„przypadków” (uwzględniająca np. źródła i konsekwencje
określonych zachowań, motywacje działań, ewolucję postaw)
winna prowadzić ucznia do uogólnionych wniosków o świecie,
stanowiąc zarazem bodziec do autorefleksji.
Zrealizowanie owych celów jest jednak możliwe wyłącznie
w przypadku spojrzenia na postać nie jak na kreację literacką,
ale jak na żywego człowieka, którego postępowanie jest
uwarunkowane czynnikami natury psychologicznej, społecznej,
ekonomicznej, politycznej czy kulturowej.
Mapa myśli
(mapa
mentalna)
– Notowanie nielinearne
– Dostrzeganie związków i zależności pomiędzy
różnymi informacjami
– Selekcjonowanie i hierarchizowanie informacji
Uczniowie gromadzą informacje na temat danego zagadnienia,
budując sieć skojarzeniową (wyodrębniają najpierw główne
problemy, połączone bezpośrednio z zasadniczym zagadnieniem,
następnie każdemu z nich przyporządkowują zestaw informacji,
a tym z kolei następne). Mogą używać symboli, rysunków
i kolorów.
Mapa mentalna sprawdza się przy wprowadzaniu uczniów
w problematykę związaną z daną epoką oraz przy
porządkowaniu informacji na temat świata przedstawionego
wielowątkowych utworów epickich.
Dyskusja
– Formułowanie i uzasadnianie własnej opinii
– Przekonywanie innych do własnego stanowiska
– Przestrzeganie etykiety językowej
Poszczególne odmiany dyskusji mogą być wykorzystywane
w różnych sytuacjach dydaktycznych, np.:
– „Burza mózgów” (każdy ma prawo zgłosić swoje rozwiązanie
problemu; propozycje uczniów nie są przez innych
komentowane i oceniane) – przydatna w fazie gromadzenia
pomysłów (np. zgłaszanie sposobów rozwiązania określonego
problemu, przed którym staje bohater literacki), ale także
w fazie interpretacji, np. znaczenia metafory, symbolu czy
parabolicznych sensów całego dzieła.
– „Za i przeciw” (wymaga jednoznacznego opowiedzenia się
po jednej ze stron sporu) – warto wykorzystać ten typ
dyskusji np. przy ocenianiu kontrowersyjnych bohaterów
literackich czy przy komentowaniu różnych propozycji
naprawienia stosunków społecznych oraz koncepcji
odzyskania niepodległości.
21
Metoda
Projekt
Najważniejsze cele
Liceum, technikum
– Gromadzenie, selekcjonowanie, hierarchizowanie
i syntetyzowanie informacji
– Współpracowanie z innymi członkami grupy
(negocjowanie pomysłów, planowanie
i rozdzielanie zadań)
– Doskonalenie umiejętności publicznego
zabierania głosu
Projekt jest zadaniem długoterminowym. Wymaga od nauczyciela
precyzyjnego wyznaczenia cząstkowych zadań i terminów ich
realizacji, sformułowania kryteriów oceny oraz dyspozycyjności
(konsultacje, sprawozdanie z postępu prac).
Zadania projektowe, realizowane najczęściej w małej grupie
badawczej, dotyczą konkretnego problemu, a ich zrealizowanie
powinno się wiązać z przedstawieniem efektów pracy grupy
na forum (klasy bądź szkoły).
Projekt może dotyczyć np.
– przygotowania kampanii reklamowej wybranego produktu
lub usługi (kampanii wyborczej kandydata do samorządu
uczniowskiego).
– zorganizowania szkolnej debaty lub sesji naukowej.
– zredagowania i opracowania graficznego gazetki klasowej
(klasowego almanachu literackiego) lub przygotowania wystawy
uczniowskich prac plastycznych inspirowanych literaturą.
– zorganizowania wycieczki dydaktycznej.
– wystawienia spektaklu (przedstawienia kabaretowego,
montażu słowno-muzycznego) według samodzielnie
przygotowanego scenariusza.
Końcowa faza lekcji
Lekcja jest zamkniętą całością, jej koniec służy powtórzeniu zdobytej wiedzy i podsumowaniu rozważań. Nauczyciel
może także wykorzystać końcową fazę lekcji na zdobycie informacji zwrotnej, na ile omówione zagadnienia są jasne
dla uczniów. Pomoże mu ona podjąć decyzję o przedłużeniu zajęć bądź zadaniu utrwalającej pracy domowej.
W tym celu warto zaproponować następujące zadania:
–Odpowiadanie przez uczniów na pytania z lekcji przygotowane wcześniej przez nauczyciela oraz samodzielne
sprawdzanie poprawności rozwiązań.
– Redagowanie przez uczniów wniosku z lekcji z wykorzystaniem nowo wprowadzonego pojęcia.
–Zapisywanie przez uczniów zdań podsumowujących, np. „Na dzisiejszej lekcji dowiedziałem się, że...”, „Wciąż
jeszcze mam problemy z...”, „Zaskoczyło mnie, że...”.
–Układanie przez uczniów ćwiczeń dotyczących zagadnień omawianych na lekcji – do wykorzystania jako praca
domowa lub materiał na kartkówkę / sprawdzian.
Indywidualizacja pracy w zależności od potrzeb i możliwości ucznia
(praca z uczniem zdolnym i uczniem mającym trudności w nauce)
Indywidualizacja pracy na lekcjach języka polskiego w szkole ponadgimnazjalnej powinna dotyczyć zarówno całej
klasy, jak i poszczególnych uczniów. Początek roku szkolnego w klasie 1 warto zatem poświęcić na zbadanie potencjału polonistycznego nowych uczniów, czyli przeprowadzenie „testu na wejście”2, sprawdzającego przede wszystkim
umiejętności analityczne i interpretacyjne, podstawową wiedzę z zakresu stylistyki i genologii przyswojoną w gimnazjum oraz praktyczne umiejętności komunikacyjne (komponowanie i redagowanie wypowiedzi pisemnej, stosowanie
się do reguł poprawności gramatycznej, stylistycznej, ortograficznej i interpunkcyjnej). Diagnoza wstępna dotycząca
klasy pozwoli na modyfikację planu nauczania w celu dostosowania go do potrzeb konkretnego zespołu (rozszerzenie,
dodanie lub eliminacja treści, zwłaszcza w trakcie okresu propedeutycznego).
2
Tego typu testy znajdują się w Klubie Nauczyciela na stronie uczę.pl
22
Liceum, technikum
Ważniejsze wydaje się jednak zróżnicowanie metod pracy i kryteriów oceniania w odniesieniu do poszczególnych
uczniów (zespół klasowy nie jest bowiem nigdy tworem homogenicznym, nawet w słabszej klasie nauczyciel zetknie się
w uczniem bardziej uzdolnionym, a w mocniejszej – z uczniem wymagającym pomocy). Indywidualizację pracy ze zróżnicowaną grupą uczniów bardzo ułatwia zastosowanie oceniania kształtującego, a zwłaszcza takich jego elementów jak:
–Informowanie o celach lekcji i uściślenie kryteriów oceniania, najlepiej z precyzyjnym określeniem wymagań
na poszczególne oceny (uczeń sam może zdecydować, jaki poziom wiedzy i umiejętności jest przez niego możliwy
do osiągnięcia).
–Informacja zwrotna (w części prac pisemnych warto zrezygnować z wystawiania ocen sumujących wyrażonych
cyfrą na rzecz recenzji zawierającej cztery elementy: mocne i słabe strony, wskazówki do poprawy oraz zalecenia
na przyszłość; po sprawdzeniu wypracowań przez nauczyciela uczniowie samodzielnie pracują nad poprawą własnych błędów, redagując tekst po raz drugi).
–Ocena koleżeńska (najważniejsze jest sformułowanie czytelnych dla uczniów kryteriów oceniania, umożliwiających
im refleksję nad osiągnięciami kolegów, np. sprawdzianem, projektem, prezentacją).
–Samoocena (szacowanie przez ucznia własnej wiedzy i umiejętności w czasie lekcji daje nauczycielowi możliwość
modyfikowania na bieżąco jej przebiegu – w zależności od stopnia opanowania przez klasę treści zaplanowanych
do realizacji).
W przypadku ucznia mającego trudności w nauce niezmiernie istotna jest ponadto pozytywna motywacja, polegająca na wyznaczaniu konkretnych zadań dotyczących małej partii materiału i nagradzaniu za ich wykonanie (niekoniecznie oceną szkolną, ważne jest przede wszystkim dostrzeżenie choćby niewielkich postępów). Uczeń uzdolniony
powinien natomiast mieć możliwość zaprezentowania swoich osiągnięć na forum klasy bądź szkoły (np. przygotowanie debaty, sesji naukowej, pokazu filmowego, wystawy). Należy go również zachęcać do udziału w konkursach,
nie tylko stricte polonistycznych (Olimpiada Literatury i Języka Polskiego), ale również publicystycznych (reportaż,
recenzja), recytatorskich, teatralnych (w zależności od zainteresowań). Uczniowie pasjonujący się określonym tematem (np. epoką, lekturą, prądem artystycznym) mogą z kolei samodzielnie (choć pod nadzorem nauczyciela) przygotować lekcję oraz materiały dydaktyczne dla klasy (karty pracy, ćwiczenia, zadania do pracy w grupach) i wystąpić
na zajęciach w roli eksperta.
Pełna indywidualizacja pracy z uczniem nie zawsze jest możliwa podczas zajęć lekcyjnych, ze względu na ograniczenia czasowe oraz konieczność poświęcenia uwagi wielu osobom jednocześnie. Znowelizowana Karta Nauczyciela nakłada na nauczyciela obowiązek realizacji „zajęć i czynności wynikających z zadań statutowych szkoły,
w tym zajęć opiekuńczych i wychowawczych uwzględniających potrzeby i zainteresowania uczniów” (art. 42, ust. 2,
p. 2). Po rozpoznaniu potrzeb konkretnego zespołu klasowego warto wykorzystać te godziny na prowadzenie zajęć
dodatkowych dla uczniów szczególnie uzdolnionych lub – przeciwnie – mających trudności w nauce. Można również zaproponować uczniom pracę w systemie konsultacyjnym (indywidualne spotkania poświęcone pracy nad
konkretnymi umiejętnościami).
Najczęstszym problemem, z jakimi styka się w codziennej praktyce nauczyciel polonista, są specyficzne trudności
w nauce czytania i pisania (dysleksja, dysortografia, dysgrafia). Praca z uczniem zmagającym się z tego typu problemami wymaga przede wszystkim dokładnego zapoznania się z aktualną opinią uprawnionej poradni psychologiczno-pedagogicznej, zawierającą informację o zalecanych dostosowaniach. Do najczęstszych dostosowań należą te dotyczące prac pisemnych:
– Umożliwienie zastosowania pisma drukowanego.
– Umożliwienie zapisywania pracy na komputerze.
–Nieuwzględnianie w ocenie błędów ortograficznych ani jakości graficznej zapisu (ocenianie za treść, umiejętność
wyciągania wniosków, tok myślenia).
– Stosowanie podwójnej oceny (oddzielnie za zawartość merytoryczną i poprawność ortograficzną).
– Umożliwienie ustnej poprawy nieczytelnie napisanego lub niedokończonego sprawdzianu.
– Ocenianie ucznia częściej na podstawie wypowiedzi ustnych niż prac pisemnych.
– Wydłużenie czasu pisania pracy.
23
Liceum, technikum
Nauczyciel pracujący z uczniem mającym specyficzne trudności w nauce czytania i pisania powinien uwzględnić
wszystkie zalecenia poradni. Należy jednocześnie uświadomić takiemu uczniowi, że przy obecnym stanie prawnym
podczas egzaminu maturalnego możliwe są jedynie dwa dostosowania3:
–Pisanie pracy na komputerze (jedynie wtedy, gdy głębokość zaburzenia grafii uniemożliwia odczytanie i dokonanie
prawidłowej oceny arkusza egzaminacyjnego).
–Zastosowanie szczegółowych kryteriów oceniania arkuszy egzaminacyjnych tylko w zakresie zapisu (nieuwzględnianie takich błędów jak: zmieniona kolejność liter w wyrazach, opuszczanie, przestawianie lub wstawianie dodatkowych liter w wyrazie, opuszczanie początku lub końca wyrazu, zastępowanie w wyrazach głosek dźwięcznych
bezdźwięcznymi i odwrotnie, mylenie głosek i i j, błędy w zapisie samogłosek nosowych, niewłaściwy zapis spółgłosek miękkich, błędy w pisowni ustalonej, błędne stosowanie lub niestosowanie znaków interpunkcyjnych).
Szczególnie w klasie maturalnej należy zatem dawać uczniowi, u którego stwierdzono dysleksję lub dysgrafię, rzetelną
informację zwrotną opartą na kryteriach maturalnych, a ponadto przyzwyczajać ucznia do rygoru czasowego
(ze względu na niemożność wydłużenia czasu pisania podczas egzaminu zewnętrznego).
V. PRZEWIDYWANE OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW PO UKOŃCZENIU
IV ETAPU EDUKACYJNEGO
Oczekiwane osiągnięcia ucznia na zakończenie IV etapu edukacyjnego zostały szczegółowo przedstawione w podstawie programowej. Ich podstawę stanowią zawarte w tym rozporządzeniu poniższe cele kształcenia.
1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji:
a) czytanie i słuchanie;
b) samokształcenie i docieranie do informacji;
c) świadomość językowa.
2. Analiza i interpretacja tekstów kultury:
a) wstępne rozpoznanie;
b) analiza;
c) interpretacja;
d) wartości i wartościowanie.
3. Tworzenie wypowiedzi:
a) mówienie i pisanie;
b) świadomość językowa.
Na podstawie celów zostały sformułowane i szczegółowo opisane treści kształcenia, które umożliwiają nauczycielowi
ocenę postępów ucznia w zależności od zakresu kształcenia (zakres podstawowy lub rozszerzony). Ułatwiają one
także odpowiednie zaplanowanie pracy.
Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji
Zakres podstawowy
a) Czytanie i słuchanie
Uczeń:
−− Odczytuje sens całego tekstu (a w nim znaczenia wyrazów, związków frazeologicznych, zdań, grup zdań uporządkowanych w akapicie, odróżnia znaczenie realne i etymologiczne) oraz wydzielonych przez siebie fragmentów;
potrafi objaśnić ich sens oraz funkcję na tle całości.
Na podstawie komunikatu dyrektora Centralnej Komisji Egzaminacyjnej z 31 sierpnia 2011 r. w sprawie sposobów dostosowania
warunków i form przeprowadzania w roku szkolnym 2011/2012 egzaminu maturalnego do potrzeb absolwentów ze specjalnymi
potrzebami edukacyjnymi, w tym niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie oraz zagrożonych niedostosowaniem społecznym
(http://www.cke.edu.pl [dostęp: 13.04.2015])
3 AUTOR: Katarzyna Olejnik
24
Liceum, technikum
−− Rozpoznaje specyfikę tekstów publicystycznych (artykuł, felieton, reportaż), politycznych (przemówienie) i popularnonaukowych; wśród tekstów prasowych rozróżnia wiadomość i komentarz; odczytuje zawarte w odbieranych tekstach
informacje zarówno jawne, jak i ukryte.
−− Rozpoznaje typ nadawcy i adresata tekstu.
−− Wskazuje charakterystyczne cechy stylu danego tekstu, rozpoznaje zastosowane w nim środki językowe i ich funkcje
w tekście.
−− Wyróżnia argumenty, kluczowe pojęcia i twierdzenia w tekście argumentacyjnym, dokonuje jego logicznego streszczenia.
−− Rozróżnia w dialogu odpowiedzi właściwe i unikowe.
−− Rozpoznaje w wypowiedzi ironię, objaśnia jej mechanizm i funkcję.
−− Rozpoznaje pytania podchwytliwe i sugerujące odpowiedź.
−− Rozpoznaje manipulację językową w tekstach reklamowych, w języku polityków i dziennikarzy.
b) Samokształcenie i docieranie do informacji
Uczeń:
−− Szuka literatury przydatnej do opracowania różnych zagadnień; selekcjonuje ją według wskazanych kryteriów
(w zasobach bibliotecznych korzysta zarówno z tradycyjnego księgozbioru, jak i z zapisów multimedialnych i elektronicznych, w tym internetu).
−− Korzysta ze słowników i leksykonów, w tym słowników etymologicznych i symboli.
−− Tworzy przedmiotowe bazy danych zawierające informacje zdobywane w toku nauki.
−− Sporządza opis bibliograficzny książki, artykułu, zapisów elektronicznych, bibliografię wybranego tematu.
c) Świadomość językowa
Uczeń:
−− Analizuje i definiuje (w razie potrzeby z pomocą słowników) znaczenie słów.
−− Zna pojęcie znaku i systemu znaków; uzasadnia, że język jest systemem znaków; rozróżnia znaki werbalne i niewerbalne, ma świadomość ich różnych funkcji i sposobów interpretacji.
−− Zna pojęcie aktu komunikacji językowej i wskazuje jego składowe (nadawca, odbiorca, kod, komunikat, kontekst),
dostrzega i omawia współczesne zmiany modelu komunikacji językowej (np. różnice między tradycyjną komunikacją ustną lub pisaną a komunikacją przez internet).
−− Rozpoznaje i nazywa funkcje tekstu (informatywną, poetycką, ekspresywną, impresywną – w tym perswazyjną).
−− Wskazuje w czytanych tekstach i analizuje przykłady odmian terytorialnych, środowiskowych i zawodowych polszczyzny.
−− Rozpoznaje w czytanych tekstach oraz wypowiedziach mówionych stylizację, rozróżnia jej rodzaje (archaizację,
dialektyzację, kolokwializację) i określa funkcje.
−− Rozróżnia pojęcie błędu językowego i zamierzonej innowacji językowej, poprawności i stosowności wypowiedzi;
rozpoznaje i poprawia różne typy błędów językowych.
−− Odróżnia słownictwo neutralne od emocjonalnego i wartościującego, oficjalne od swobodnego.
Zakres rozszerzony
a) Czytanie i słuchanie
Uczeń spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
−− Czyta utwory stanowiące konteksty dla tekstów kultury poznawanych w szkole.
−− Twórczo wykorzystuje wypowiedzi krytycznoliterackie i teoretycznoliterackie (np. recenzja, szkic, artykuł, esej).
−− Porównuje tekst linearny i hipertekst rozumiany jako wypowiedź nieciągła, nielinearna, stanowiąca system powiązanych segmentów tekstowych, łączonych dowolnie przez użytkownika języka w każdorazowym akcie odbioru.
−− Rozpoznaje retoryczną organizację wypowiedzi – wskazuje zastosowane w niej sposoby osiągania przejrzystości
i sugestywności.
−− Rozpoznaje mechanizmy nowomowy charakterystyczne dla systemów totalitarnych.
b) Samokształcenie i docieranie do informacji
−− Samodzielnie wybiera do lektury teksty, stosując różne kryteria wyboru, które potrafi uzasadnić.
−− Adiustuje tekst na poziomie elementarnym.
25
Liceum, technikum
c) Świadomość językowa
−− Rozróżnia i omawia na wybranych przykładach funkcje języka – poznawczą (kategoryzowanie świata), komunikacyjną (tworzenie wypowiedzi i stosowanie języka w aktach komunikacji) oraz społeczną (jednoczenie grupy i budowanie tożsamości zbiorowej – regionalnej, środowiskowej, narodowej).
−− Dostrzega związek języka z obrazem świata.
−− Rozpoznaje i wskazuje wybrane cechy języka polskiego, które świadczą o jego przynależności do rodziny języków
słowiańskich; sytuuje polszczyznę na tle innych języków używanych w Europie.
−− Postrzega styl potoczny jako centrum systemu stylowego polszczyzny, od którego odróżnia się inne style – artystyczny, naukowy, urzędowy, publicystyczny.
Analiza i interpretacja tekstów kultury
Uczeń zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela.
Zakres podstawowy
a) Wstępne rozpoznanie
Uczeń:
−− Prezentuje własne przeżycia wynikające z kontaktu z dziełem sztuki.
−− Określa problematykę utworu.
−− Rozpoznaje konwencję literacką (stałe pojawianie się danego literackiego rozwiązania w obrębie pewnego historycznie określonego zbioru utworów).
b) Analiza
Uczeń:
−− Wskazuje zastosowane w utworze środki wyrazu artystycznego i ich funkcje (poznane wcześniej, a ponadto: oksymorony, synekdochy, hiperbole, elipsy, paralelizmy) oraz inne wyznaczniki poetyki danego utworu (z zakresu podstaw wersyfikacji, kompozycji, genologii) i określa ich funkcje.
−− Dostrzega w czytanych utworach cechy charakterystyczne określonej epoki (średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, współczesność).
−− Analizując teksty dawne, dostrzega różnice językowe (fonetyczne, leksykalne) wynikające ze zmian historycznych.
−− Rozpoznaje w utworze sposoby kreowania świata przedstawionego i bohatera (narracja, fabuła, sytuacja liryczna,
akcja).
−− Porównuje utwory literackie lub ich fragmenty (dostrzega cechy wspólne i różne).
c) Interpretacja
Uczeń:
−− Wykorzystuje w interpretacji elementy znaczące dla odczytania sensu utworu (np. słowa klucze, wyznaczniki
kompozycji).
−− Wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (np. literackie, kulturowe, filozoficzne, religijne).
−− Porównuje funkcjonowanie tych samych motywów w różnych utworach literackich.
−− Odczytuje treści alegoryczne i symboliczne utworu.
d) Wartości i wartościowanie
Uczeń:
−− Dostrzega związek języka z wartościami, rozumie, że język podlega wartościowaniu (np. język jasny, prosty,
zrozumiały, obrazowy, piękny), jest narzędziem wartościowania, a także źródłem poznania wartości (utrwalonych w znaczeniach nazw wartości, takich jak: dobro, prawda, piękno; wiara, nadzieja, miłość; wolność, równość,
braterstwo; Bóg, honor, ojczyzna; solidarność, niepodległość, tolerancja).
−− Dostrzega obecne w utworach literackich oraz innych tekstach kultury wartości narodowe i uniwersalne.
−− Dostrzega w świecie konflikty wartości (np. równości i wolności, sprawiedliwości i miłosierdzia) oraz rozumie
źródła tych konfliktów.
26
Liceum, technikum
Zakres rozszerzony
a) Wstępne rozpoznanie
Uczeń spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego.
b) Analiza
−− Wskazuje związki między różnymi aspektami utworu (estetycznym, etycznym i poznawczym).
−− Dostrzega przemiany konwencji i praktykę ich łączenia (synkretyzm konwencji i gatunków).
−− Rozpoznaje aluzje literackie i symbole kulturowe (np. biblijne, romantyczne) oraz ich funkcję ideową i kompozycyjną, a także znaki tradycji, np. antycznej, judaistycznej, chrześcijańskiej, staropolskiej.
−− Dostrzega w czytanych utworach: parodię, parafrazę i trawestację; wskazuje ich wzorce tekstowe.
−− Rozpoznaje i charakteryzuje styl utworu, np. wiersza renesansowego, barokowego, klasycystycznego, romantycznego.
c) Interpretacja
−− Dostrzega i komentuje estetyczne wartości utworu literackiego.
−− Przeprowadza interpretację porównawczą utworów literackich.
−− W interpretacji eseju i felietonu wykorzystuje wiedzę o ich cechach gatunkowych.
−− Konfrontuje tekst literacki z innymi tekstami kultury, np. plastycznymi, teatralnymi, filmowymi.
d) Wartości i wartościowanie
−− Wskazuje różne sposoby wyrażania wartościowań w tekście.
Tworzenie wypowiedzi
Zakres podstawowy
a) Mówienie i pisanie
Uczeń:
−− Tworzy dłuższy tekst pisany lub mówiony (rozprawka, recenzja, referat, interpretacja utworu literackiego lub
fragmentu) zgodnie z podstawowymi regułami jego organizacji, przestrzegając zasad spójności znaczeniowej
i logicznej.
−− Przygotowuje wypowiedź (wybiera formę gatunkową i odpowiedni układ kompozycyjny, analizuje temat, wybiera
formę kompozycyjną, sporządza plan wypowiedzi, dobiera właściwe słownictwo).
−− Tworzy samodzielną wypowiedź argumentacyjną według podstawowych zasad logiki i retoryki (stawia tezę lub
hipotezę, dobiera argumenty, porządkuje je, hierarchizuje, dokonuje ich selekcji pod względem użyteczności
w wypowiedzi, podsumowuje, dobiera przykłady ilustrujące wywód myślowy, przeprowadza prawidłowe wnioskowanie).
−− Publicznie wygłasza przygotowaną przez siebie wypowiedź, dbając o dźwiękową wyrazistość przekazu (w tym
także tempo mowy i donośność głosu).
−− Stosuje uczciwe zabiegi perswazyjne, zdając sobie sprawę z ich wartości i funkcji, wystrzegając się nieuczciwych
zabiegów erystycznych.
−− Opracowuje redakcyjnie własny tekst (dokonuje uzupełnień, przekształceń, skrótów, eliminuje przypadkową niejednoznaczność wypowiedzi, sporządza przypisy).
−− Wykonuje różne działania na tekście cudzym (np. streszcza, parafrazuje, sporządza konspekt, cytuje).
b) Świadomość językowa
Uczeń:
−− Operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych (na tym etapie rozwijanym i koncentrującym się przede
wszystkim wokół tematów: Polska, Europa, świat – współczesność i przeszłość; kultura, cywilizacja, polityka).
27
Liceum, technikum
Zakres rozszerzony
a) Mówienie i pisanie
−− Tworzy wypowiedzi ze świadomością ich funkcji sprawczej.
−− Ocenia własną kompetencję językową (poprawność gramatyczną i słownikową) oraz kompetencję komunikacyjną
(stosowność i skuteczność wypowiadania się).
b) Świadomość językowa
Uczeń spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego.
VI. SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW
Ocenianie osiągnięć uczniów jest wieloetapowym procesem, w którym można wyróżnić kolejne fazy:
1.Ustalenie i podanie uczniom wymagań nauczyciela (przykład cyklu lekcji poświęconych poezji Kochanowskiego):
– Omówienie następujących motywów i toposów: carpe diem, aurea mediocritas, Fortuna, ubi est? (ubi sunt?) z odwołaniem do analizowanych tekstów.
– Porównanie kreacji Boga, człowieka i świata w pieśniach i trenach.
– Wskazanie i omówienie elementów postawy stoickiej i epikurejskiej w pieśniach.
– Określenie przemian w światopoglądzie Kochanowskiego w trenach oraz wskazanie przyczyn tych przemian.
– Scharakteryzowanie kreacji podmiotu lirycznego i adresata w omawianych tekstach.
– Wskazywanie najważniejszych środków stylistycznych i określanie ich funkcji w analizowanych tekstach.
– Zanalizowanie budowy wersyfikacyjnej omówionych tekstów (z wykorzystaniem pojęcia „sylabizm”).
– Podanie najważniejszych cech gatunkowych omawianych tekstów (hymn, pieśń, tren).
2.Zredagowanie zadania sprawdzającego, odpowiadającego podanym wymaganiom, np.:
– Kartkówka (np. krótkie fragmenty tekstów z poleceniem wykonania analizy wersyfikacyjnej, nazwania środków
stylistycznych).
– Karta pracy / sprawdzian – analiza i interpretacja tekstu (wybrana pieśń lub tren z zestawem poleceń).
– Praca pisemna (analiza dowolnej pieśni lub trenu / analiza porównawcza pieśni i trenu z poleceniem ukierunkowującym).
3.Opracowanie schematu oceniania na podstawie podanych uczniom wymagań (ustalenie kryteriów oceniania i przyporządkowanie im określonej liczby punktów).
4.Przeprowadzenie zadania sprawdzającego.
5.Ewentualna korekta schematu oceniania po wstępnej lekturze uczniowskich prac.
6.Ewaluacja (sprawdzenie prac przez nauczyciela lub dokonanie samooceny przez uczniów, sformułowanie informacji zwrotnej przez osobę oceniającą, korekta pracy według zaleceń sprawdzającego).
W przyjętej koncepcji oceniania szczególnie istotne wydaje się jasne i precyzyjne sformułowanie wymagań oraz poinformowanie o nich uczniów, co jest równoznaczne z zawarciem swoistego kontraktu, korzystnego dla wszystkich
uczestników procesu dydaktycznego. Znajomość zasad oceniania pozwala uczniom na bieżąco kontrolować stopień
opanowania wiedzy i umiejętności. Skonkretyzowanie wymagań przez nauczyciela pomaga mu natomiast w opracowywaniu wiarygodnych (kryterialnych) narzędzi pomiaru dydaktycznego oraz precyzyjnych modeli ich oceniania.
Wymagania powinny być przedstawiane uczniom już na początku lekcji (bądź cyklu zajęć), którą nauczyciel zamierza podsumować określoną formą oceniania, nie zaś bezpośrednio przed zadaniem sprawdzającym. Nie służy ono
bowiem zaskakiwaniu ucznia czy „przyłapywaniu” go na niewiedzy – uczeń ma prawo znać zarówno wymagania
(dzięki temu może dobrze przygotować się do zadania sprawdzającego), jak i kryteria oceny jego pracy (pozwalają
na czytelną diagnozę postępów i obszarów, nad którymi należy jeszcze pracować).
28
Liceum, technikum
Kryteria brane przez nauczyciela pod uwagę przy większości zadań sprawdzających należy sformułować i podać
uczniom na początku roku szkolnego. Dotyczy to przede wszystkim takich elementów jak kompozycja, styl, język
i zapis (gotowe propozycje oceny tych kryteriów znajdują się w Informatorze maturalnym z języka polskiego, opublikowanym przez Centralną Komisję Egzaminacyjną). Kryterialność wpływa na obiektywizację oceniania, tak ważną
(bo często trudną do osiągnięcia) w kształceniu polonistycznym. Przygotowanie odpowiednich narzędzi oceniania
jest jednak pracochłonne, dlatego autorzy pakietu edukacyjnego NOWE Zrozumieć tekst – zrozumieć człowieka proponują gotowe rozwiązania.
Szkolne formy oceniania a egzamin maturalny
Nauczyciel ma do dyspozycji różnorodne formy oceniania – zarówno klasyczne testy i sprawdziany, jak i prace
twórcze, wypowiedzi ustne (referat, przemówienie) i pisemne (recenzja, rozprawka), prace wykonywane indywidualnie i w grupach zadaniowych (np. projekt). Uzyskiwana dzięki nim przez ucznia wieloaspektowa informacja
zwrotna pełni również funkcję motywacyjną (dostrzeganie własnych mocnych i słabych stron, planowanie samokształcenia).
Szczególne miejsce zajmują w szkole ponadgimnazjalnej te formy oceniania, z którymi uczniowie zetkną się na egzaminie maturalnym. Dotyczy to przede wszystkim:
– Testu czytania ze zrozumieniem.
–Pracy pisemnej polegającej na interpretacji tekstu (fragmentu) lub dwóch–trzech tekstów (fragmentów), połączonych wspólnym motywem (rozwiązaniem artystycznym), z ewentualnym odwołaniem do całości dzieła.
Warto od pierwszej klasy przyzwyczajać uczniów do wykonywania wymienionych wyżej zadań. Problem może jednak
sprawiać ocenianie ostatniej z form, nauczyciel staje bowiem przed dylematem, jak przystosować kryteria stosowane
na egzaminie maturalnym do oceniania osiągnięć uczniów już od pierwszej klasy.
Najlepszym rozwiązaniem wydaje się stosowanie identycznych kryteriów oceny w ciągu całego cyklu edukacyjnego,
tak aby można było śledzić postępy uczniów. Przeliczanie zdobytych punktów na oceny szkolne powinno jednak
uwzględniać przyrosty uczniowskiej wiedzy i umiejętności, stąd zróżnicowanie skali w kolejnych klasach szkoły
ponadgimnazjalnej.
PRACA PISEMNA
(INTERPRETACJA UTWORU LITERACKIEGO LUB FRAGMENTU)
Kryteria oceniania
Zakres podstawowy
Zakres rozszerzony
Rozwinięcie tematu
25 punktów
26 punktów
Kompozycja
5 punktów
2 punkty
Styl
5 punktów
2 punkty
Język
12 punktów
8 punktów
Zapis
3 punkty
2 punkty
Razem:
50 punktów
40 punktów
29
Liceum, technikum
Propozycja przeliczenia punktów na oceny szkolne
Klasa 1
Zakres podstawowy
Ocena
Skala procentowa
Zakres rozszerzony
Skala
punktowa
Skala procentowa
Skala
punktowa
niedostateczny
poniżej 30% punktów
0–14
0–11
dopuszczający
30–45% punktów
15–22
30–45% punktów
12–17
dostateczny
45–55% punktów
23–27
45–55% punktów
18–21
dobry
55–65% punktów
28–32
55–65% punktów
22–25
bardzo dobry
65–85% punktów
33–42
65–85% punktów
26–33
celujący
85% punktów i powyżej
43–50
34–40
Klasa 2
Zakres podstawowy
Ocena
Skala procentowa
Zakres rozszerzony
Skala
punktowa
Skala procentowa
Skala
punktowa
niedostateczny
0–14
0–11
dopuszczający
30–50% punktów
15–24
30–50% punktów
12–19
dostateczny
50–60% punktów
25–29
50–60% punktów
20–23
dobry
60–70% punktów
30–34
60–70% punktów
24–27
bardzo dobry
70–90% punktów
35–44
70–90% punktów
28–35
celujący
45–50
36–40
Klasa 3
Zakres podstawowy
Ocena
Skala procentowa
Zakres rozszerzony
Skala
punktowa
Skala procentowa
Skala
punktowa
niedostateczny
0–14
0–11
dopuszczający
30–50% punktów
15–24
30–50% punktów
12–19
dostateczny
50–65% punktów
25–32
50–65% punktów
20–25
dobry
65–80% punktów
33–39
65–80% punktów
26–31
bardzo dobry
80–95% punktów
40–47
80–95% punktów
32–37
celujący
48–50
38–40
30

pobierz

Transkrypt

Podobne dokumenty

KLASA I 1. „Biblia” – fragmenty 2. „Mit o Tezeuszu” 3. „Pieśń o

Program nauczania języka polskiego (IV etap edukacyjny)

Antologia osobista - spis treści

WYKAZ LEKTUR DLA KLAS I – III

AQA (Assessment and Qualification Alliance)

WYKAZ LEKTUR Gimnazjum