życiorys -Janusz Brochowicz-Lewiński ps. ” Gryf

Ż yciorys
Pana Janusza Brochwicz-Lewińskiego, ps. Gryf.
Gen. bryg. w st. spoczynku
Urodzony 17 września 1920 roku w Wołkowysku na Grodzieńszczyźnie /ówczesne
woj. Białostockie/. Matka Jadwiga z Piechocińskich, ojciec Stanisław – profesor literatury i
języków nowoczesnych na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie i UJ w Krakowie. Z
powodu zawodowej aktywności ojca często zmieniał miejsce zamieszkania. W Lublinie
ukończył szkołę powszechną i pierwsze klasy gimnazjum. Małą maturę ukończył w
Warszawie w Liceum im. Stanisława Staszica na Woli. Maturę zdał w Wołkowysku. Członek
„Sodalicji Mariańskiej”, Od dziesiątego roku życia był harcerzem. Uczestniczył w
Światowym Zlocie Sakutingu w Goedelo na Węgrzech w 1933 r. i w Spale w 1935 roku jako
drużynowy. Instruktor harcerski, w 1938 r. zdobył stopień Harcerza Rzeczypospolitej.
Tradycje rycerskie starego rodu, z którego się wywodzi zaprowadziły go do
kariery wojskowej, o której marzył. Przykład wujów i stryjów legionistów, oficerów i
generałów budził w nim od dziecka marzenia o glorii obrońcy Ojczyzny.
W maju 1939 wstępuje do 76 pp. w Grodnie. Jako podchorąży uczestniczy w
kampanii wrześniowej na linii obrony pod Stołpcami. Dostaje się do niewoli sowieckiej,
aresztowany 18 września przez bolszewików pod Grodnem i niemal w dniu swoich 19
urodzin skazany na śmierć. Znalazł się w grupie skazańców, których odesłano koleją na
Wschód. W drodze udaje mu się uciec z transportu, a po kilkumiesięcznej wędrówce
przedostaje się na obszar GG. Tam niemal natychmiast włącza się w walkę w szeregach
ZWZ-AK. Zaprzysiężony w kwietniu 1940 r. w Puławach, pracuje początkowo w
działaniach wywiadowczych na tyłach armii niemieckiej na lini Wisły. Zdekonspirowany, w
1942 r. skierowany do oddziałów leśnych podejmuje dalszą walkę dowodząc oddziałem
partyzanckim na lubelszczyźnie. Dwa lata pobytu w lesie przerywa wezwanie dowództwa
Kedywu KG AK do Warszawy, gdzie w marcu 1944 r. zostaje włączony w skład
harcerskiego Batalionu do zadań specjalnych Komendy Głównej AK „Parasol”. Przez
okres czterech miesięcy poprzedzających wybuch Powstania Warszawskiego prowadzi
zajęcia z młodzieżą z przygotowania bojowego w ramach tajnej podchorążówki
„Agricola”. Krótko przed wybuchem Powstania /10 lipca 1944 r./ opracował i
przeprowadził bez jednego wystrzału słynną akcję na Aptekę Wendego na Krakowskim
Przedmieściu 55, dzięki czemu przejęto z rąk niemieckich znaczną ilość bezcennego
zaopatrzenia w środki opatrunkowe i leki dla przyszłych oddziałów powstańczych.
W Powstaniu Warszawskim dowodził m. in. obroną legendarnego Pałacyku
Michla na Woli, gdzie zasłynął z brawurowej odwagi, a także, dzięki doświadczeniu z
okresu walk partyzanckich, także z wybitnej zręczności i skuteczności dowodzonych
przez niego akcji. W trakcie działań w rejonie Cmentarza Kalwińskiego ciężko ranny w
szczękę, został wyeliminowany z dalszych walk. W dniu 13 sierpnia zostaje awansowany
do stopnia podporucznika i odznaczony Krzyżem Wojennym Virtuti Militari V kl.
Cudem ocalały na Starym Mieście, wraz z kolegami z „Parasola”, mimo ciężkiej rany
twarzy zostaje dołączony do ewakuowanych kanałami do Śródmieścia oddziałów
powstańczych. W kanałach spędza ponad 26 godzin.
W dniu 5 października ponownie dołącza do zdrowych kolegów i razem z nimi
wychodzi z Warszawy do niewoli. Internowany w obozie jenieckim w Murnau, przez 9
miesięcy nie tylko nie otrzymuje pomocy lekarskiej, ale jest wielokrotnie przesłuchiwany
przez gestapo, bity i więziony w ciężkich warunkach. W tym długim czasie doznaje
niezwykłych cierpień fizycznych wskutek braku leczenia strzaskanej szczęki.
Natychmiast po wyzwoleniu obozu przez jednostki armii amerykańskiej skierowany przez
władze wojskowe do Paryża, a następnie do Szkocji, gdzie dopiero w ponad rok po zranieniu
2
zostaje wreszcie zoperowany. W zagrożeniu życia pacjenta udaje się lekarzom dokonać
transplantacji kości i skóry w celu rekonstrukcji strzaskanej części twarzy.
Jeszcze przed końcem rekonwalescencji zgłasza się ponownie do wojska, aby podjąć
służbę w Brygadzie Spadochronowej stacjonującej w Szkocji. W Brygadzie odbywa szkolenie
przygotowujące do roli emisariusza w celu kontynuowania dalszej walki w kraju
„wyzwolonym” - opanowanym przez siły sowieckie. Ze względu na charakterystyczną bliznę
na twarzy zostaje zdyskwalifikowany do tej służby. Wobec zagrożenia demobilizacją prosi
gen. Bora - Komorowskiego o wyrażenie zgody na dalszą służbę wojskową w armii
brytyjskiej.
Pochodzenie arystokratyczne i biegła znajomość języków umożliwia mu podjęcie
służby w elitarnym 3 Pułku Przybocznym Królowej Elżbiety II. Zawsze służy na
najtrudniejszych frontach, m. in. w wywiadzie. Zdobywa najwyższe uznanie
zwierzchników, dzięki czemu zostaje wielokrotnie odznaczony najwyższymi
odznaczeniami brytyjskimi. Po zakończeniu służby wojskowej przez piętnaście lat pracuje
jako dyrektor adm. i wykładowca – instruktor uzbrojenia w brytyjskiej szkole kadetów w
Niemczech. Kontynuuje tam swoje talenty w zakresie pracy wychowawczej z młodzieżą.
Opiekuje się żołnierzami i dipisami polskimi, których przyjmuje do pracy i opiekuje się do
ich ostatnich dni. Później wielokrotnie i stale pomaga emigrantom z Polski, którzy nie znając
języka i zwyczajów miejscowych nie mogą poradzić sobie z trudnościami adaptacji. Pomaga
finansowo, zatrudnia, pomaga w urzędach, stanowiąc prawdziwą jednoosobową instytucję
pomocy.
W 2002 r. Po 58 latach tułaczki po raz pierwszy odwiedza kraj. Na prośbę KG
RP w Kolonii Oddział Warszawski Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” organizuje Jego
wizytę w 58 rocznicę wybuchu Powstania Warszawskiego.
Po 59 latach - w 2003 roku wrócił na stałe do Polski. Od pierwszych chwil włączył
się bardzo aktywnie w pracę środowiska niepodległościowego, a także służy swą wiedzą i
umiejętnościami młodzieży harcerskiej i wojskowej.
Jako uczestnik walk na Woli był głównym ekspertem tej dzielnicy w
przygotowaniach do obchodów 60. Rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego. Dzięki
jego wskazówkom zrealizowano wielkie widowisko plenerowe dla TVP3 Pn. „Pałacyk
Michla, Żytnia Wola…”, a także wiele wywiadów telewizyjnych, prasowych oraz 5
filmów telewizyjnych, w tym „Rycerski stan” w reż. Krzysztofa Wojciechowskiego,
program telewizyjny Krzysztofa Skowrońskiego i „Pałacyk Michla” w reż. A. FurgałAdamiec dla TVP3. Często zapraszany przez środowiska harcerskie i szkoły, potrafi w
niezwykły sposób odnaleźć drogę porozumienia z młodym pokoleniem. Spotkania takie
odbyły się w większości szkół wolskich, na Mokotowie w LO im. Rejtana i LO im.
Kochanowskiego /kilkakrotnie/, im. Cecylii Plater Zyberkówny oraz wielu grupach
harcerskich, zarówno ZHR jak też ZHP. Stanowi jeden z najpierwszych filarów
współpracy środowiska Batalionu „Parasol” z zespołem pedagogicznym i uczniowskim
LO Nr 4 im. Batalionu „Parasol” na Ursynowie. Jego niezrównane gawędy o wojnie i
Powstaniu są niezmiennie entuzjastycznie odbierane zarówno przez młodzież, jak i dorosłych
słuchaczy. Wiele spotkań odbyło się także w środowiskach związanych z Muzeum
Niepodległości, Towarzystwie Przyjaciół Woli, a także w Stowarzyszeniu „Wspólnota
Polska”, którego jest Członkiem Honorowym, stanowiąc dla całego środowiska unikalne
źródło wiedzy o Polsce jego czasu i o powojennych losach Polonii i Polaków na
emigracji.
Niezastąpiony jest w kontaktach z obcokrajowcami. Na prośbę Muzeum
Powstania Warszawskiego zrealizował szereg spotkań z gośćmi muzeum w jęz.
angielskim i niemieckim. Niezwykłym przeżyciem było takie spotkanie, zrealizowane dla
120-osobowej grupy amerykańskich biznesmanów, urzeczonych prelekcją, wygłoszoną z
3
ogromną kulturą i wiedzą historyczną w pięknej angielszczyźnie, a także spotkanie w kole
pań z korpusu dyplomatycznego akredytowanego w Warszawie. Zrealizował także kilka
spotkań z piszącym w jęz. japońskim anglistą z Tokio, P. Siundzi Azaki, dzięki czemu był w
stanie wyjaśnić temu niezwykle urzeczonemu Polską nauczycielowi z Japonii wiele
zagadnień dotyczących nie tylko powstania Warszawskiego, ale także wielu zagadnień z
zakresu najnowszej historii Polski. W wyniku tych spotkań powstaje kolejne opracowanie
tego autora nt. Powstania Warszawskiego w języku japońskim i tłumaczenie w jęz.
angielskim.
Jest Członkiem Honorowym Straży Miejskiej M. ST. Warszawy, powołanym do
tej funkcji w 60. Rocznicę Powstania Warszawskiego. Dla Straży opracowano piękny
wywiad z nim, opublikowany w postaci broszury w nakładzie 20 tys. egz., stanowiący istotny
element budowania etosu służby i odpowiedzialności strażników miejskich. Wielokrotnie
uczestniczył w uroczystościach Straży, w tym zawsze w uroczystych przysięgach nowo
powołanych strażników, zawsze z pięknym wystąpieniem skierowanym do nich.
W lutym 2007 r. dzięki życzliwości i dobrej współpracy z Radą i zarządem Dzielnicy
Wola m. St. Warszawy odsłonięty został przez Panią Prezydent Hannę GronkiewiczWaltz przy ul. Wolskiej 40 - kamień – upamiętnienie walk grupy szturmowej „Parasola”
w Powstaniu Warszawskim o Pałacyk Michlerów na Woli. Upamiętnienie to
zawdzięczamy uporowi i cierpliwym staraniom „Gryfa”, który swoim autorytetem
przekonywał kolejne ekipy władz Dzielnicy o konieczności przywrócenia pamięci tych
epizodów pierwszych dni walk na Woli - powstańczej chwały i pierwotnych zwycięstw
elitarnych jednostek AK nad wielokrotnie silniejszym i znakomicie wyszkolonym i
uzbrojonym brutalnym przeciwnikiem.
Honorowy Obywatel Warszawy, obdarzony został tą godnością przez Radę M. St.
Warszawy w dniu 31 lipca 2007 roku.
W 65. Rocznicę akcji na aptekę Wendego na Krakowskim Przedmieściu, którą
dowodził, w dniu 10 lipca 2009 r. Miasto Warszawa ufundowało, a Pani Prezydent
dokonała odsłonięcia tablicy, upamiętniającej tę akcję.
W toku dokonanych wielokrotnie weryfikacji niepodważalnie i oficjalnie
potwierdzono, że cały okres wojny aktywnie i ofiarnie brał udział w walce. Został
uhonorowany licznymi polskimi i brytyjskimi odznaczeniami wojennymi i wojskowymi.
Wśród polskich najważniejsze to:
Krzyż Wojenny Virtuti Militari V kl., dwukrotnie Krzyż Walecznych, Krzyż
Kampanii Wrześniowej 1939 roku, Krzyż Armii Krajowej, Krzyż Partyzancki,
Warszawski Krzyż Powstańczy, Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski. W dniu 30
kwietnia 2001 r. w Konsulacie Generalnym RP w Kolonii otrzymał awans do stopnia
majora WP w st. spoczynku, a w dniu 31 lipca 2006 r. odznaczony przez Prezydenta
Rzeczypospolitej Pana Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Komandorskim Orderu
Odrodzenia Polski. W styczniu 2007 r. odznaczony Złotym Medalem za Zasługi dla
Obronności Kraju oraz w czerwcu 2007 awansowany do stopnia pułkownika przez
Ministra Obrony Narodowej RP. Dnia 3 maja 2008 r. z rąk Pana Prezydenta
Rzeczypospolitej Lecha Kaczyńskiego otrzymał awans do stopnia generała brygady, w
czerwcu 2009 włączony w skład Kapituły Orderu Wojennego Virtuti Militari.
W styczniu 2009 r. przez Premiera RP P. Donalda Tuska został zaproszony do
Komitetu Honorowego Obchodów 70. Rocznicy wybuchu II Wojny Światowej.
*
Ktoś powiedział, że Jego życiorys wyrasta poza wszelkie stereotypy. Nieugięty, choć
bardzo pogodny, jak sam o sobie mówi, nigdy się nie poddaje. Z wielką troską patrzy na
4
najnowsze dzieje Polski, często powiada, że on i Jego polegli Koledzy zupełnie inaczej
wyobrażali sobie powojenną rzeczywistość wolnej Ojczyzny. Mimo to wierzy w Jej dobrą
przyszłość i wie także, że bywało gorzej - pod warunkiem, że nie spoczniemy na laurach, a
podejmiemy walkę o jej właściwy kształt.
/Opr. A. Bogucka na podst. wydarzeń,
relacji, źródeł bibliogr. i dokumentów/
Warszawa, dnia 11 stycznia 2010 r.