klasycy myśli chrześcijańskiej soren kierkegaard

czwarty cykl serii
KLASYCY MYŚLI CHRZEŚCIJAŃSKIEJ
SOREN KIERKEGAARD
„BOJAŹŃ I DRŻENIE”
PAŹDZIERNIK
– GRUDZIEŃ 2012, WARSZAWA
OPRACOWANIE:
Maciej Rogatko
KLASYCY MYŚLI CHRZEŚCIJAŃSKIEJ
SOREN KIERKEGAARD
„BOJAŹŃ I DRŻENIE”
Wprowadzenie
Seria spotkań „Klasycy myśli chrześcijańskiej” ma na celu zachęcenie do poznawania
dzieł filozofów i teologów chrześcijańskich, których znajomość w dzisiejszych
czasach, także w środowiskach kościelnych, jest mierna. W każdym kolejnym cyklu
uczestnicy czytają wybraną lekturę i omawiają ją na codwutygodniowych spotkaniach.
Podczas poprzednich trzech cykli poznaliśmy szesnastowieczne dzieła ojców
Reformacji: Erazma z Rotterdamu, Marcina Lutra i Jana Kalwina. Tym razem
przeskoczymy do wieku dziewiętnastego, ze ścisłej teologii przeniesiemy się bliżej
filozofii chrześcijańskiej i odejdziemy od formy kazalniczej na rzecz bardziej
poetyckiej omawiając książkę Sorena Kierkegaarda „Bojaźń i drżenie” z roku 1843.
Soren Kierkegaard jest duńskim filozofem, poetą i teologiem, który żył w latach
1813-1855. Niemal całe życie spędził w Kopenhadze. Wychował się w głęboko
religijnej rodzinie, co zakorzeniło w nim poczucie duchowego posłannictwa, ale też
obsesyjny strach przed grzechem. Myśl Kierkegaarda stała w opozycji do popularnego
w jego czasach idealistycznego systemu Georga Hegla. Uważany jest on za głównego
prekursora egzystencjalizmu, a konkretnie jego chrześcijańskiego nurtu.
Egzystencjalizm jest współczesnym kierunkiem filozoficznym, który stawia przede
wszystkim na badania indywidualnych losów jednostki ludzkiej, wolnej
i odpowiedzialnej za swoje czyny, a w stosunku do nieskończonego Absolutu słabej i
przemijalnej. Z tego powodu myśl ta jest często związana z pesymizmem;
wyraża zagubienie, niezrozumienie i poczucie beznadziejności, nie pozbawiona jest też
jednak idei pozytywnych. Za prekursorów egzystencjalizmu obok Kierkegaarda
uchodzą Friedrich Nietzsche, Fiodor Dostojewski i Franz Kafka, a za przedstawicieli
m.in. Martin Heidegger, Jean-Paul Sartre, Gabriel Marcel i Albert Camus. Pomimo
swych chrześcijańskich korzeni myśl egzystencjonalna rozwijała się głównie w
środowiskach ateistycznych i wywarła wielki wpływ na rozwój psychoanalizy i
psychoterapii. Warto zaznaczyć jednak, że w dających do myślenia rozważaniach
Kierkegaarda na temat kluczowych pojęć chrześcijaństwa bardzo ciężko odczuć widmo
tych metod i teorii.
„Bojaźń i drżenie”, napisane przez Sorena Kierkegaarda pod pseudonimem Johannes
de Silentio, uważał on za swoje najlepsze dzieło. Cała niezbyt długa książka skupia się
na historii wystawienia Abrahama na próbę poprzez nakazanie mu złożenie swego syna
Izaaka w ofierze. Przy okazji omawiania tego wydarzenia Kierkegaard zastanawia się
między innymi czym jest wiara, czym różni się „rycerz wiary” od bohatera
tragicznego, czy obowiązek wobec Boga stoi wyżej od społecznych przepisów
etycznych.
Bardzo ciekawy i wnikliwy profil Kierkegaarda, jego myśli, a także omówienie
okoliczności i przyczyn powstania „Bojaźni i drżenia” zawarł w swoim posłowiu
tłumacz tego dzieła, Jarosław Iwaszkiewicz, które zachęcam przeczytać. Proponuję też
przed spotkaniami, a nawet przed rozpoczęciem lektury przypomnieć sobie 22 rozdział
Ksiągi Rodzaju oraz 11 rozdział Listu do Hebrajczyków.
Harmonogram spotkań wraz z fragmentami do przeczytania
(październik-grudzień 2012)
(spotkanie w czwartek 4 października, godzina 20:00)
Przedmowa
Nastrój
Pochwała Abrahama
(strony 3-23)
CZĘŚĆ DRUGA (spotkanie w czwartek 18 października, godzina 20:00)
Problematy: Tymczasowa ekspektoracja
(strony 23-55)
CZĘŚĆ TRZECIA (spotkanie w czwartek 8 listopada, godzina 20:00)
Problemat I: Czy może istnieć teleologiczne zawieszenie Etyki?
(strony 55-71)
CZĘŚĆ CZWARTA (spotkanie w czwartek 22 listopada, godzina 20:00)
Problemat II: Czy istnieje absolutny obowiązek wobec Boga?
(strony 72-88)
CZĘŚĆ PIĄTA (spotkanie w czwartek 6 grudnia, godzina 20:00)
Problemat III: Czy można moralnie obronić Abrahama, że zataił swój zamiar przed
Sarą, Eleazarem i Izaakiem?
(strony 88-134)
PODSUMOWANIE (spotkanie w czwartek 20 grudnia, godzina 20:00)
Epilog
(strony 134-137)
CZĘŚĆ PIERWSZA
Wszystkie spotkania odbywać się będą w domu moich rodziców w warszawskim Wawrze,
przy ulicy Dychowskiej 13.
Książki te ciężko kupić, dlatego można dostać ode mnie w formie skserowanej (za 10zł).
Przed każdym spotkaniem będę rozsyłał mailem do zainteresowanych spis zagadnień, które
będą pomocą na spotkaniach przy omawianiu przeczytanego fragmentu.
Wszelkie pytania i wątpliwości proszę kierować do mnie na: [email protected].
Maciej Rogatko
Warszawa, 2012r.
KLASYCY MYŚLI CHRZEŚCIJAŃSKIEJ
SOREN KIERKEGAARD
„BOJAŹŃ I DRŻENIE”
Część pierwsza
Spotkanie w czwartek 4 października 2012 od godziny 20:00
Materiał
Przedmowa
Nastrój
Pochwała Abrahama
(strony 3-23)
Zagadnienia
 "Wyprzedaż idei" i "pójście dalej"
 Cztery wersje opowieści o ofiarowaniu Izaaka
 Kto jest wielki, a kto większy
 "(...) ten, kto wierzy, zachowuje młodość wiekuistą"
 Przejawy wiary Abrahama
 Inne wyjścia z sytuacji Abrahama
 Wyjątkowość Izaaka, dziecka obiecanego
KLASYCY MYŚLI CHRZEŚCIJAŃSKIEJ
SOREN KIERKEGAARD
„BOJAŹŃ I DRŻENIE”
Część druga
Spotkanie w czwartek 18 października 2012 od godziny 20:00
Materiał
Problematy: Tymczasowa ekspektoracja
(strony 23-55)
Zagadnienia
 Odmienny porządek w świecie zmysłowym i w świecie ducha
 Ubogie zrozumienie historii Abrahama i konsekwencje; jak
należy mówić o Abrahamie
 Przykład Abrahama dla żyjących współcześnie
 Pozycja filozofii i teologii we współczesnym świecie
 Dwie namiętności: miłość i wiara; co znaczy kochać Boga, a co
znaczy wierzyć
 Sylwetka rycerza wiary i rycerza rezygnacji
 Jak rezygnacja prowadzi do wiary; czy istnieje wiara bez
poprzedzenia jej rezygnacją
KLASYCY MYŚLI CHRZEŚCIJAŃSKIEJ
SOREN KIERKEGAARD
„BOJAŹŃ I DRŻENIE”
Część trzecia
Spotkanie w czwartek 8 listopada 2012 od godziny 20:00
Materiał
Problematy I: Czy może istnieć teleologiczne zawieszenie etyki?
(strony 55-71)
Zagadnienia
 Czym jest etyka?; wiara a etyka
 Etyka i wiara w świecie pogańskim
 Paradoks wiary stawianiem jednostki nad ogólnością
 Bohaterowie tragiczni jako "rycerze etyki", przykłady
 Różnice między bohaterem tragicznym a rycerzem wiary
 Dlaczego Abrahama nie można traktować jako bohatera
tragicznego?
 Ciężkie konsekwencje Bożego błogosławieństwa, przykład Marii
KLASYCY MYŚLI CHRZEŚCIJAŃSKIEJ
SOREN KIERKEGAARD
„BOJAŹŃ I DRŻENIE”
Część czwarta
Spotkanie w czwartek 22 listopada 2012 od godziny 20:00
Materiał
Problemat II: Czy istnieje absolutny obowiązek wobec Boga?
(strony 72-88)
Zagadnienia
 Obowiązek etyczny a stosunek do Boga
 Wewnętrzność i zewnętrzość człowieka
 "Jak trzeba nienawidzić najbliższych?" (fragment z Ew. Łukasza
14:26)
 "Ten, kto wierzy, że łatwo jest być jednostką, może być pewny
tego, że nie jest rycerzem wiary"
 Pragnienie i obowiązek u bohatera tragicznego oraz u rycerza
wiary
 Rycerz-samotnik, a sekciarz
 Absolutny związek z absolutem – podsumowanie
KLASYCY MYŚLI CHRZEŚCIJAŃSKIEJ
SOREN KIERKEGAARD
„BOJAŹŃ I DRŻENIE”
Część piąta
Spotkanie w czwartek 6 grudnia 2012 od godziny 20:00
Materiał
Problemat III: Czy można moralnie obronić Abrahama, że zataił swój
zamiar przed Sarą, Eleazarem i Izaakiem? - część 1.
(strony 88-124)
Zagadnienia
 Czym jest estetyka?
 Jawność i zatajenie w świetle etyki i estetyki
 "Interesujący ludzie"
 Elementy dramatu: zatajenie i rozpoznanie, fatum, komizm
 Demonizm a boskość
 Przykłady: narzeczonych w Delfach, Agnieszki i morskiego
człowieka, Tobiasza i Sary, Fausta i Małgorzaty
 Grzech a etyka: "Etyka nie znająca grzechu jest w ogóle pustą
wiedzą"
KLASYCY MYŚLI CHRZEŚCIJAŃSKIEJ
SOREN KIERKEGAARD
„BOJAŹŃ I DRŻENIE”
Część szósta i podsumowanie
Spotkanie w piątek 21 grudnia 2012 od godziny 20:15
Część pierwsza
Przedmowa
Nastrój
Pochwała Abrahama
 "Wyprzedaż idei" i "pójście dalej"
 Cztery wersje opowieści o ofiarowaniu Izaaka
 Kto jest wielki, a kto większy
 "(...) ten, kto wierzy, zachowuje młodość wiekuistą"
 Przejawy wiary Abrahama
 Inne wyjścia z sytuacji Abrahama
 Wyjątkowość Izaaka, dziecka obiecanego
Część druga
Problematy: Tymczasowa ekspektoracja
 Odmienny porządek w świecie zmysłowym i w świecie ducha
 Ubogie zrozumienie historii Abrahama i konsekwencje; jak należy
mówić o Abrahamie
 Przykład Abrahama dla żyjących współcześnie
 Pozycja filozofii i teologii we współczesnym świecie
 Dwie namiętności: miłość i wiara; co znaczy kochać Boga, a co znaczy
wierzyć
 Sylwetka rycerza wiary i rycerza rezygnacji
 Jak rezygnacja prowadzi do wiary; czy istnieje wiara bez poprzedzenia
jej rezygnacją
Część trzecia
Problemat I: Czy może istnieć teleologiczne zawieszenie etyki?
 Czym jest etyka?; wiara a etyka
 Etyka i wiara w świecie pogańskim
 Paradoks wiary stawianiem jednostki nad ogólnością




Bohaterowie tragiczni jako "rycerze etyki", przykłady
Różnice między bohaterem tragicznym a rycerzem wiary
Dlaczego Abrahama nie można traktować jako bohatera tragicznego?
Ciężkie konsekwencje Bożego błogosławieństwa, przykład Marii
Część czwarta
Problemat II: Czy istnieje absolutny obowiązek wobec Boga?
 Obowiązek etyczny a stosunek do Boga
 Wewnętrzność i zewnętrzość człowieka
 "Jak trzeba nienawidzić najbliższych?" (fragment z Ew. Łukasza
14:26)
 "Ten, kto wierzy, że łatwo jest być jednostką, może być pewny tego, że
nie jest rycerzem wiary"
 Pragnienie i obowiązek u bohatera tragicznego oraz u rycerza wiary
 Rycerz-samotnik, a sekciarz
 Absolutny związek z absolutem – podsumowanie
Część piąta
Problemat III: Czy można moralnie obronić Abrahama, że zataił swój zamiar
przed Sarą, Eleazarem i Izaakiem? - część 1.
 Czym jest estetyka?
 Jawność i zatajenie w świetle etyki i estetyki
 "Interesujący ludzie"
 Elementy dramatu: zatajenie i rozpoznanie, fatum, komizm
 Demonizm a boskość
 Przykłady: narzeczonych w Delfach, Agnieszki i morskiego człowieka,
Tobiasza i Sary, Fausta i Małgorzaty
 Grzech a etyka: "Etyka nie znająca grzechu jest w ogóle pustą wiedzą"
Część szósta
Problemat III: Czy można moralnie obronić Abrahama, że zataił swój zamiar
przed Sarą, Eleazarem i Izaakiem? - część 2.
Epilog
 Estetyka i etyka w historii Abrahama
 Milczenie i niemożność mówienia Abrahama
 Ostatnie słowa bohatera
 Namiętności człowieka i czego nie można nauczyć się od poprzednich
pokoleń
KLASYCY MYŚLI CHRZEŚCIJAŃSKIEJ
SOREN KIERKEGAARD
„BOJAŹŃ I DRŻENIE”
Wnioski i podsumowanie
Na spotkaniach dowiedzieliśmy się, albo przynajmniej zdobyliśmy
jakieś pojęcie:
Czym jest etyka i estetyka?
Czym jest wiara i dlaczego nie da się zmediatyzować?
Na czym polega wysiłek nieskończonej rezygnacji i dlaczego
wiara musi być nim poprzedzona?
Czym charakteryzuje się bohater estetyczny, bohater tragiczny
oraz rycerz wiary i dlaczego rycerz wiary nie może być
żanym z pozostałych?
Czy istnieje teleologiczne zawieszenie etyki i absolutny stosunek
do absolutu?
Wśród
najciekawszych
spośród
omawianych
zagadnień
uczestnicy wskazali:
Różne wersje opowieści o ofiarowaniu Izaaka i jak inaczej mógł
zachować się Abraham.
Jak należy mówić o Abrahamie i czym grozi ubogie zrozumienie
tej historii.
Jak wyglądać może współczesny rycerz wiary.
Jakie być mogą ciężkie konsekwencje Bożego błogosławieństwa.
Jak trzeba nienawidzić najbliższych wg fragmentu z 14 rozdziału
Ewangelii wg Łukasza.
Na czym polega "wyprzedaż idei" we współczesnym świecie
i dlaczego ludzie wciąż chcą "pójść dalej".
Wskazaliśmy też wiele interesujących myśli i cytatów, między innymi:
"(...) ten, kto wierzy, zachowuje młodość wiekuistą."
"Etyka nie znająca grzechu jest w ogóle pustą wiedzą."
"Ten, kto wierzy, że łatwo jest być jednostką, może być pewny
tego, że nie jest rycerzem wiary."
"Jedno pokolenie może się wiele nauczyć od poprzedniego, ale
prawdziwie ludzkich postaw żadne pokolenie od
poprzedniego się nie nauczy. (...) Prawdziwie ludzką
postawą nazywam namiętność. (...) Najwyższą
namiętnością człowieka jest wiara i żadne pokolenie nie
zaczyna wierzyć od innego punktu niż pokolenie
poprzednie (...)"
Wskazanych cytatów było jeszcze wiele.
A najlepiej podsumowuje główną myśl książki cytat jak ten:
"Albo więc istnieje absolutny obowiązek w stosunku do Boga,
a w takim razie jest to właśnie ten opisany tu paradoks,
podług którego jednostka jako jednostka jest wyższa ponad to,
co ogólne, i jako taka stoi w absolutnym związku z absolutem,
albo jeżeli nie, to wiara nigdy nie istniała, ponieważ
zawsze istniała (...)"