docWstęp
download 
Reklamacja Transkrypt
Wstęp
Projekt „Konferencja naukowo-edukacyjna Warmia Mazury Senior Games 2014” zrealizowano przy wsparciu finansowym Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego 1 Redakcja: Joanna Szymańska Bartłomiej Głuszak Recenzja dr Jarosław Marcinkowski Federacja Organizacji Socjalnych Województwa Warmińsko-Mazurskiego FOSa 10-167 Olsztyn, ul. Marka Kotańskiego 1 Tel./fax (89) 523 60 92, tel. kom. 781 128 252 e-mail: [email protected] www.federacjafosa.pl Olsztyn 2014 Projekt „Konferencja naukowo-edukacyjna Warmia Mazury Senior Games 2014” zrealizowano przy wsparciu finansowym Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego 2 Niniejsza publikacja ma zadanie przybliżyć i upowszechnić najnowszą wiedzę na temat aktywności fizycznej wieku późnej dorosłości oraz korzyści, które wynikają z jej podejmowania. Praca podsumowuje Konferencję Naukowo-Edukacyjną pod hasłem: ,,Aktywnie w każdym wieku’’, której organizatorami byli Urząd Marszałkowski w Olsztynie i Federacja Organizacji Socjalnych Województwa Warmińsko-Mazurskiego, Biblioteka Uniwersytecka UWM w Olsztynie, w której odbyła się konferencję, stała się również miejscem inauguracji szerszego projektu: II edycji ,,Warmia Mazury Senior Games 2014’’. Ta koncepcja realizowana jest jako wydarzenie zarówno o wymiarze sportowym – ukierunkowane na podejmowanie aktywności fizycznej przez osoby w wieku seniora, poprzez udział w zawodach sportowych, i o wymiarze promocyjnym – przedstawiające Województwo Warmińsko-Mazurskie jako ważny i interesujący region turystyczny Polski o niezwykle bogatych i pięknych walorach przyrodniczo-kulturowych. Przygotowana praca składa się ze wstępu Joanny Szymańskiej i Bartłomieja Głuszaka – przedstawicieli Federacji FOSa, jednej z głównych organizatorów tego przedsięwzięcia, w którym wyczerpująco przedstawiono założenia i cele konferencji. Na poszczególne rozdziały publikacji składają się treści wygłoszonych na konferencji czterech wykładów. Autorami są przedstawiciele różnych subdyscyplin nauk o kulturze fizycznej: pedagogiki kultury fizycznej – prof. zw. dr hab. Andrzej Pawłucki z Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu wyjaśnił zagadnienie: ,,Sport jako modernizm olimpijski’’, pedagogiki kultury rekreacji i czasu wolnego – dr Aneta Omelan z Uniwersytetu WarmińskoMazurskiego przedstawiła wyniki badań własnych o ,,Wpływie UTW na aktywność ruchową słuchaczy’’, pedagogiki kultury rehabilitacji ruchowej – dr Ryszard Biernat z Centrum Rehabilitacji Ruchowej Olsztyńskiej Szkoły Wyższej poświęcił wykład na przybliżenie problemu: ,,Zapobieganie urazom wśród seniorów’’, mgr Alicja Rutecka – dyrektor Departamentu Sportu Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego zaprezentowała założenia projektu: ,,Warmia Mazury Senior Games 2014’’. Publikację kończy artykuł M.A Joanny Szymańskiej i mgr Bartłomieja Głuszaka na temat: ,,Inicjatywa Silver Sharing’’. Podjęte w publikacji zagadnienia aktywności fizycznej seniorów wpisują się w szerszy kontekst ważnego dzisiaj problemu postępującego starzenia się społeczeństwa. To niezwykle istotne wyzwanie dla współczesnych społeczeństw cechujących się wysokim Projekt „Konferencja naukowo-edukacyjna Warmia Mazury Senior Games 2014” zrealizowano przy wsparciu finansowym Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego 3 stopniem rozwoju cywilizacyjnego. Demograficzne tendencje wydłużania się życia, cechujące nowoczesne i ponowoczesne społeczeństwa, skutkują nowymi problemami społecznymi, zwłaszcza w obszarze zdrowotności osób starszych. Pojawiają się problemy jakości życia osób tej grupy wiekowej. W perspektywie najbliższych lat ta tendencja będzie się nie tylko utrwalać, ale także pogłębiać. Wyzwaniem dla społeczeństwa obywatelskiego jest podniesienie jakości życia również tej grupy osób. We wstępie publikacji zwraca się uwagę, że głównym zadaniem społeczeństwa będzie ,,(…) przełamywanie pejoratywnie nacechowanego stereotypu starości, poprzez przywracanie mu cech neutralności i systematyzowanie go z na równi z innymi fazami życia (…).’’. Ważnym elementem jakości życia jest zdrowie człowieka, a zatem ruch fizyczny (ćwiczenie fizyczne) jawi się jako najprostsze i najbardziej dostępne lekarstwo opóźniające procesy starzenia się. Podejmowanie różnych form aktywności ruchowej, a przede wszystkim aktywności fizycznej będzie zabezpieczać i umacniać zdrowie. W pierwszej części pracy przedstawiono ,,Projekt Sportowo-Promocyjny Warmia Mazury Senior Games’’. Wyczerpująco opisano historię zawodów dla seniorów oraz jej współczesną koncepcję. Jest to ciekawa oferta aktywności fizycznej dla osób ,,45+’’. W założeniach pomyślana jako stworzenie pola do aktywizacji tej grupy wiekowej w sferze rywalizacji sportowej. Projekt nie ogranicza się wyłącznie do aspektu wydarzenia sportowego jako międzynarodowych zawodów sportowych dla osób powyżej 45 roku życia. Obejmuje również liczne wydarzenia dla seniorów o charakterze sportowo-rekreacyjnym i edukacyjnym realizowane na terenie Województwa Warmińsko-Mazurskiego. Innym wymiarem tego przedsięwzięcia jest promocja regionu destynacji turystycznych jako kontynuacja kampanii ,,Mazury Cud Natury’’. Aktywizacja sportowa seniorów, za sprawą wykładu A. Pawłuckiego, została wpisana w teoretyczne ramy naukowości wyjaśniające zjawisko - sport jako modernizm olimpijski. W tej części pracy autor rozważa aspekt ,,pierwszych sportowców’’ oraz dylemat pierwszeństwa sportowca wobec trenera. W rozumowaniu sylogistycznym rozstrzyga podjęty problem. Pisze we wnioskach, że ,,(…) sport jest zabawą, a zabawa jest rekreacją osoby pracującej (..)’’. Za pierwotne źródło sportu uznaje zabawę. Problem wyjaśnia w kolejnym podrozdziale: ,,O pracy jako praprzyczynie sportu’’. A. Pawłucki wyjaśnia również paradoks karnawału w sporcie. Poszerza pole rozważań o szczególny przypadek ,,paradoksu zabawy przy pracy’’. Szuka odpowiedzi na pytanie: Jeżeli człowiek pracy przemienia się w człowieka zabawy to co pozostaje zabawą dla sportowca zawodowego? W kolejnych rozważaniach przedstawia moralny wymiar sytuacji sportowej. O paradoksie sportowego zwycięzcy w Projekt „Konferencja naukowo-edukacyjna Warmia Mazury Senior Games 2014” zrealizowano przy wsparciu finansowym Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego 4 człowieczeństwie pisze tak: ,,(…) niezależnie od sportowego wyniku spotkania – ostatecznie ważne jest, kto przegrał, a kto wygrał – wyrażającym się powiedzeniem, że w sporcie nie ma pokonanych, odnaleźć można ukryty, a jakże interesowny egzystencjalnie, humanistyczny walor sportu widowiskowego i zawodowego''. Autor, kończąc rozważania o sporcie jako modernizmie olimpijskim, podejmuje się wyjaśnienia jeszcze jednego zagadnienia, a mianowicie przedstawia powody powstania i rozwijania się idei olimpizmu. W rozważaniach Profesora praprzyczyną powstania sportu olimpijskiego jest zło wojny. W kolejnej części publikacji przedstawiono praktyczne aspekty podejmowania aktywności fizycznej przez osoby późnej starości. Dr A. Omelan prezentuje wyniki badań na temat: wpływu Uniwersytetów Trzeciego Wieku (UTW) na aktywność ruchową słuchaczy. Wyniki badań wskazują, że sformalizowane instytucjonalnie struktury, a taką jest UTW, sprzyjają podejmowaniu aktywności ruchowej przez jej słuchaczy. We wnioskach stwierdza, że słuchacze UTW w większości wykazują się świadomością, jak ważne jest usprawnianie się ćwiczeniami fizycznymi, licznie i chętnie podejmują się uczestnictwa w zorganizowanych formach aktywności ruchowej i fizycznej proponowanej przez uniwersytet. Autorka podkreśla we wnioskach, że oferta tych zajęć jest przygotowywana pod konkretną grupę odbiorców – seniorów. W odniesieniu do aspektu finansowego, co w przypadku osób starszych jest szczególnie ważne są to zajęcia bezpłatne, a w niektórych tylko przypadkach odpłatność za zajęcia jest symboliczna. UTW są zatem miejscem aktywizowania osób starszych w podejmowaniu aktywności ruchowej i spełniają pozytywnie funkcję dbania o zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne seniorów. W części końcowej publikacji przedstawione są przykłady praktycznych formuł podejmowania aktywności fizycznej przez osoby późnej dorosłości. W artykule ,,Zapobieganie urazom wśród seniorów’’ dr Biernat zwraca uwagę na fakt, że osoby w wieku starszym powinny w sposób wzmożony zażywać ruchu. Motto autora jest następujące: ,,(…) im jestem starszy, im słabsze mam mięsnie i kości, tym więcej (częściej) muszę ćwiczyć. A rozwinięciem tej tezy jest fakt, że wraz z upływem lat słabnący aparat ruchu potrzebuje i wymaga ruchu. To ruch jest lekarstwem, w dosłownym tego słowa znaczeniu’’. Autor wyjaśnia mechanizmy powodujące starzenie się aparatu ruchu i proponuje właściwą strategię w podejmowaniu aktywności fizycznej przez osoby starsze, podaje przykładowe zestawy ćwiczeń w oparciu o nowoczesną wiedzę naukową z zakresu biomechaniki i rehabilitacji ruchowej. Projekt „Konferencja naukowo-edukacyjna Warmia Mazury Senior Games 2014” zrealizowano przy wsparciu finansowym Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego 5 W artykule J. Szymańskiej i Bartłomieja Głuszaka przedstawiono założenia ,,Inicjatywy Silver Sharing’’ jako alternatywnej formuły aktywności fizycznej, a mianowicie coraz modniejszej wśród seniorów aktywności turystycznej. Całość publikacji wydaje się szczególnie interesująca ze względu na teoretyczne i praktyczne przedstawienie różnych aspektów dotyczących znaczenia aktywności fizycznej dla osób późnej dorosłości. Zażywanie ruchu przez podejmowanie aktywności ruchowej i fizycznej jest dzisiaj nadal mało docenianym czynnikiem kształtowania zdrowia, a zwłaszcza seniorów. Publikacja ma również ważny walor edukacyjny. Powinna uświadomić ludziom późnej dorosłości, jak ważnym czynnikiem powstrzymującym procesy starzenia się jest aktywność fizyczna. dr Jarosław Marcinkowski Ur. 1964 r. w Olsztynie. Absolwent Akademii Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku (1988). Studia Podyplomowe w zakresie Gimnastyki korekcyjnej z elementami rehabilitacji (1999). Doktorat z wyróżnieniem z nauk o kulturze fizycznej: Akademia Wychowania Fizycznego we Wrocławiu (2013). Nauczyciel akademicki Olsztyńskiej Szkoły Wyższej im. Józefa Rusieckiego w Olsztynie na Wydziale Fizjoterapii i Wychowania Fizycznego (od 1997). Kierownik Zakładu Rekreacji i Obozownictwa Olsztyńskiej Szkole Wyższej im. J. Rusieckiego (2003). Pracownik naukowy Centrum Postawy Ciała w Fundacji Centrum Zdrowia i Sportu Olsztyńskiej przy Szkoły Wyższej im. J Rusieckiego w Olsztynie (20092012). Dziekan Wydziału Wychowania Fizycznego w Olsztyńskiej Szkole Wyższej im. J. Rusieckiego w Olsztynie( od 17. XII.2013) Nauczyciel akademicki przedmiotów: teoria wychowania fizycznego, gimnastyka korekcyjno-kompensacyjna , kształcenie ruchowe i metodyka nauczania ruchu. Projekt „Konferencja naukowo-edukacyjna Warmia Mazury Senior Games 2014” zrealizowano przy wsparciu finansowym Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego 6 Spis treści Wstęp............................................................................................................................................... 8 Warmia Mazury Senior Games................................................................................................. 11 Sport jako modernizm olimpijski................................................................................................15 Praca jako praprzyczyna sportu................................................................................................ 17 Paradoks karnawału w sporcie..................................................................................................20 Moralny wymiar sytuacji sportowej........................................................................................... 21 Odkrycie sportu de Coubertina?................................................................................................22 Wojna jako praprzyczyna sportu olimpijskiego....................................................................... 24 Wpływ aktywności ruchowej Uniwersytetu Trzeciego Wieku na aktywność ruchową słuchaczy...................................................................................................................................... 27 Zapobieganie urazom wśród seniorów.................................................................................... 34 Inicjatywa Silver Sharing............................................................................................................ 37 Projekt „Konferencja naukowo-edukacyjna Warmia Mazury Senior Games 2014” zrealizowano przy wsparciu finansowym Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego 7 Wstęp „Problem starzejącego się społeczeństwa to najważniejszy problem współczesnych cywilizacji o wysokim stopniu rozwoju. W Polsce zagadnienie to ma szczególny wymiar. Demograficzne tendencje wydłużania życia, pojawiające się wskutek tego nowe problemy zdrowotne, głównie przewlekłe choroby niezakaźne, w połączeniu z ekonomicznymi aspektami nie tylko zdrowia, lecz całej ekonomiki – to nowe, nieznane do tej pory zagrożenia i wynikające z nich wyzwania. Problem zdrowego starzenia się naszego społeczeństwa to wielosektorowe zagadnienie”1, prof. ndzw. dr hab. med. Bolesław Samoliński. Federacja Organizacji Socjalnych Województwa Warmińsko-Mazurskiego FOSa od wielu lat prowadzi systemowe działania na rzecz podniesienia jakości życia osób starszych. Zrzeszamy kilkadziesiąt organizacji seniorskich. Tworzymy i wdrażamy programy społeczne ukierunkowane na poprawę jakości życia osób starszych. Cechą wyróżniającą proponowane przez nas rozwiązania jest wysoki poziom konsultacji społecznych w danym środowisku seniorskim, w myśl zasady „nic o nas bez nas”, co jednocześnie umożliwia wypracowanie metody elastycznej, która funkcjonuje jako uniwersalna – systemowa. Zadaniem społeczeństwa obywatelskiego jest sukcesywne tworzenie warunków sprzyjających integracji w starzejącym się społeczeństwie, przełamywanie pejoratywnie nacechowanego stereotypu starości, poprzez przywracanie mu cech neutralności i systematyzowanie go na równi z innymi fazami życia – wiekiem dziecięcym, młodzieńczym i dojrzałym. Zmiany demograficzne w naszym kraju od wielu lat powodują starzenie się społeczeństwa polskiego. Zmusza to zarówno instytucje państwowe, samorządowe, jak i organizacje pozarządowe do podejmowania działań na rzecz poprawy jakości życia osób w starszym wieku. Do ważniejszych form takiej działalności powinny należeć zadania związane z szeroko rozumianą aktywizacją seniorów i przyszłych seniorów oraz promowanie idei zdrowego stylu życia. Istotnym elementem pomyślnego starzenia się człowieka jest aktywność fizyczna. Jednak u większości osób w starszym wieku obserwuje się wyraźny jej spadek. Aktywność fizyczna zaczyna ograniczać się do codziennych czynności, takich jak: 1 Prof. ndzw. dr hab. med. Bolesław K. Samoliński, Warszawski Uniwersytet Medyczny, Wydział Nauki o Zdrowiu Zakład Profilaktyki Zagrożeń Środowiskowych i Alergologii, http://www.psse.waw.pl/UserFiles/plonsk/File/Raport_Starzejace_Sie_Spoleczenstwo_Jako_Wyzwanie_Ekonomiczne_Dla_Eur opejskich_Gospodarek.pdf Projekt „Konferencja naukowo-edukacyjna Warmia Mazury Senior Games 2014” zrealizowano przy wsparciu finansowym Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego 8 zakupy, gotowanie, sprzątanie, w niektórych przypadkach praca zawodowa. Tymczasem, jak twierdzą specjaliści, zachowanie wysokiej aktywności fizycznej w wieku starszym stanowi jeden z czynników prognozujących dłuższe trwanie życia, umożliwia ludziom starszym zachowanie autonomii i niezależności, a tym samym przyczynia się do poprawy jakości ich życia, w myśl zasady, która była hasłem przewodnim jednego z wykładów podczas konferencji: „IM JESTEM STARSZA/Y, IM SŁABSZE MAM MIĘŚNIE I KOŚCI, TYM WIĘCEJ (CZĘŚCIEJ) MUSZĘ (CHCĘ) ĆWICZYĆ”, dr Ryszard Biernat. Niestety istnieje wiele barier i ograniczeń uczestnictwa osób starszych w aktywności fizycznej. Można do nich zaliczyć m.in.: skumulowaną niesprawność, wynikającą z wieloletnich zaniedbań w zakresie dbałości o organizm, czy niską sprawność ruchową osób starszych w wyniku „siedzącego” trybu życia, obawy przed odniesieniem obrażeń, często brak podstawowych umiejętności potrzebnych do podjęcia aktywności fizycznej, jako formy rekreacji lub wypoczynku czy wreszcie istniejące w społeczeństwie normy określające właściwe zachowania osób starszych i ich obawy przed ośmieszeniem. Uzasadnione staje się zatem poznanie potrzeb osób starszych i promowanie zdrowego stylu życia wśród osób starszych, jak również podejmowanie działań profilaktycznych wśród ogółu społeczeństwa. Głównym problemem staje się niski poziom wiedzy nt. aktywności fizycznej oraz korzyści jakie ona daje. Organizatorzy konferencji starali się znaleźć odpowiedzi na nurtujące pytania, na potrzebę podnoszenia wiedzy zarówno wśród seniorów, jak i młodszych osób dotyczącej możliwości prowadzenia zdrowego, aktywnego stylu życia. Celem konferencji, w ramach której powstała niniejsza publikacja, było zwiększenie wiedzy oraz rozbudzenie zainteresowań związanych z szeroko pojętą aktywizacją sportową mieszkańców województwa warmińsko-mazurskiego, w tym w szczególności osób 45+. Ponadto istotnym elementem przedsięwzięcia był aspekt skierowania uwagi opinii publicznej na wagę i rangę zawodów Warmia Mazury Senior Games, do których wstępem była konferencja. Co istotne, również dla Federacji FOSa – organizatora konferencji, to fakt, iż Warmia Mazury Senior Games służą również, oprócz innych szczytnych idei, upowszechnieniu idei aktywności ruchowej wśród starszych mieszkańców województwa w wymiarze powszechnym. Sport jest tu więc punktem wyjścia zarówno do aktywizacji, jak i w pierwszej kolejności inspiracji do aktywności ruchowej. By mogła zaś ona być realizowana, powinien być spełniony szereg warunków. Należą do nich zarówno wiedza i świadomość potrzeby aktywności ruchowej, ale także organizacje umoliwiające aktywność w sposób systematyczny i trwały. Projekt „Konferencja naukowo-edukacyjna Warmia Mazury Senior Games 2014” zrealizowano przy wsparciu finansowym Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego 9 Konferencja odbyła się 10 czerwca 2014 roku w Sali konferencyjnej Biblioteki Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie i posłużyła właśnie jako forum do otwartej dyskusji na ww. tematy. Debata ta toczona była w gronie tak praktyków, jak i teoretyków z przedmiotowych dziedzin. Zebrane podczas konferencji wykłady i treści złożyły się na publikację, którą z przyjemnością przedkładamy Państwu jako swoistą kontynuację Konferencji Warmia Mazury Senior Games „Aktywnie w każdym wieku” i jednocześnie pigułkę wiedzy o składzie udowodnionym naukowo oraz sprawdzonym w praktyce. Miłej lektury i wiele aktywności fizycznej – w każdym wieku! Joanna Szymańska, Bartłomiej Głuszak Redaktorzy publikacji Projekt „Konferencja naukowo-edukacyjna Warmia Mazury Senior Games 2014” zrealizowano przy wsparciu finansowym Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego 10 Warmia Mazury Senior Games Alicja Rutecka, dyrektor Departamentu Sportu Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego „Projekt Sportowo-Promocyjny Warmia Mazury Senior Games”. Rys histotyczny Historia zawodów dla seniorów rozpoczęła się w 1985 roku w St. Louis w Stanach Zjednoczonych, kiedy grupa siedmiu mężczyzn i siedmiu kobiet stworzyła organizację pierwotnie znaną jako Narodowa Organizacja Seniorów Olimpijczyków 2. Pod koniec tego samego roku zorganizowano spotkanie jednostek, które wtedy kierowały zawodami dla seniorów w 33 stanach. Grupa zaplanowała pierwsze Narodowe Zawody Seniorów Olimpijczyków3 na rok 1987 w St. Louis. Zawody zakończyły się sukcesem – wzięło w nich udział 2,5 tys. sportowców. Drugie Zawody Seniorów odbyły się również w St. Louis, wzięło w nich udział 3,5 tys. zawodników. Aktualnie nazwa Organizacji brzmi National Senior Games Association, siedziba mieści się w Baton Rouge w stanie Luizjana. Stowarzyszenie funkcjonuje jako organizacja non-profit, zachęcająca aktywnych dorosłych ludzi do prowadzenia zdrowego trybu życia poprzez uczestnictwo w zawodach. Pierwsze zawody europejskie Senior Games odbyły się w 2009 roku w Holandii, w prowincji Zeeland. Zawodnicy rywalizowali w 17 dyscyplinach sportowych i siedmiu rekreacyjnych. W zawodach wzięło udział 1,9 tys. sportowców (w wieku 45-100 lat) z 32 krajów. Po nawiązaniu kontaktu samorządowców z Województwa Warmińsko-Mazurskiego z Organizatorami Senior Games w Holandii Samorząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego podjął decyzję o realizacji Projektu Sportowo-Promocyjnego pn. Warmia Mazury Senior Games 2012. Inspiracją do realizacji pierwszego w Województwie Warmińsko-Mazurskim i 2 3 od angielskiego: National Senior Olympics Organization Od angielskiego: National Senior Olympic Games. Projekt „Konferencja naukowo-edukacyjna Warmia Mazury Senior Games 2014” zrealizowano przy wsparciu finansowym Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego 11 pierwszego w Polsce Projektu Warmia Mazury Senior Games była inicjatywa Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej o ustanowieniu w 2012 roku Europejskiego Roku Aktywności Osób Starszych i Solidarności Międzypokoleniowej oraz realizowanie działań na rzecz poprawy życia seniorów w Województwie Warmińsko – Mazurskim określonych w programie, przyjętym na lata 2009-2013 ,,Pogodna i bezpieczna jesień życia na Warmii i Mazurach”. Honorowy patronat nad Projektem objął Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Bronisław Komorowski. Zaproszenie do Komitetu Honorowego przyjęli: Joanna Mucha Minister Sportu i Turystyki, Władysław Kosiniak-Kamysz – Minister Pracy i Polityki Społecznej, Bartosz Arłukowicz – Minister Zdrowia oraz Andrzej Kraśnicki – Prezes Polskiego Komitetu Olimpijskiego. Partnerami Projektu zostali: Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce, Międzynarodowe Stowarzyszenie na rzecz Sportu Powszechnego – TAFISA oraz organizatorzy pierwszej w Europie edycji Senior Games w Holandii w prowincji Zeeland. Ambasadorem Projektu był Jacek Wszoła, wybitny lekkoatleta, złoty medalista w Moskwie (1980). W 1976 roku zajął drugie miejsce w prestiżowym plebiscycie Przeglądu Sportowego na najlepszego sportowca. W poprzedniej edycji Warmia Mazury Senior Games, której również był Ambasadorem startował w pchnięciu kulą oraz w żeglarstwie. Zasady projektu Samorząd województwa jako pierwszy region w Polsce przedstawił czytelną ofertę dla seniorów. Jego zadaniem jest zachęcenie osób starszych do aktywności sportowej, a także budowanie świadomości seniorów w zakresie wpływu aktywności sportowej na zdrowie. Projekt jest formą sprostania rosnącym wymaganiom seniorów, poszukujących różnych możliwości samorealizacji oraz włączających się w działalność społeczności lokalnej w dziedzinie sportu, zdrowia i rekreacji. Projekt zakłada organizację: 1) międzynarodowych zawodów sportowych dla osób powyżej 45 roku życia w 14 dyscyplinach sportowych: lekkoatletyka, pływanie, żeglarstwo, tenis, tenis stołowy, golf, badminton, kajakarstwo, piłka nożna, piłka siatkowa halowa, siatkówka plażowa, skoki spadochronowe do celu, brydż sportowy, podnoszenie ciężarów, rozgrywanych na obiektach sportowych na terenie województwa (28-31.08.2014 r.), Projekt „Konferencja naukowo-edukacyjna Warmia Mazury Senior Games 2014” zrealizowano przy wsparciu finansowym Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego 12 2) wydarzeń towarzyszących o charakterze sportowo-rekreacyjnym („WarmińskoMazurska Senioriada 2014” – odbyła się w dniach 27-28 czerwca 2014 r. w Olsztynie, dwudniowa wojewódzka impreza sportowo-rekreacyjna dla seniorów, której celem była popularyzacja aktywnego stylu życia wśród seniorów. Uczestnicy zawodów brali udział w zawodach pływackich na basenie, zawodach kajakowych, rajdzie rowerowym z elementami rywalizacji sportowej, turnieju tenisa stołowego oraz nordicwalking (trasy spacerowe z elementami zawodów sprawnościowych), 3) działań edukacyjnych na temat znaczenia i roli aktywności sportowej wśród osób powyżej 45 roku życia (konferencja i inne spotkania 06-08.2014). Celem Konferencji naukowo-edukacyjnej Warmia Mazury Senior Games 2014, która odbyła się 10 czerwca 2014 r. w Olsztynie była promocja aktywności fizycznej, edukacja zdrowotna seniorów oraz budowanie świadomości seniorów w zakresie wpływu aktywności sportowej na zdrowie, 4) innych wydarzeń towarzyszących, integrujących środowisko osób powyżej 45 roku życia, jak np. Warmia Mazury Senior Games Lokalnie W zawodach mogą wziąć wszyscy chętni, którzy ukończyli 45 rok życia (dyscypliny indywidualne) oraz 40 rok życia (dyscypliny zespołowe). Udział w zawodach jest płatny, wpisowe wynosi 50 zł (12 euro). Każda dyscyplina w ramach Warmia Mazury Senior Games 2014 ma swojego promotora – osobę, która swoją postawą i osiągnięciami sportowymi ma za zadanie zachęcać seniorów w kraju i za granicą do udziału w zawodach. Projekt Warmia Mazury Senior Games traktowano jako olbrzymią szansę promocyjną atrakcyjnego regionu destynacji turystycznych – w efekcie oczekiwano na zwiększenie ruchu turystycznego oraz dalszą poprawę i budowę nowej infrastruktury sportowej. Ważna była również możliwość płynnego i logicznego kontynuowania elementów wywodzących się z kampanii „Mazury Cud Natury”. Nie mniej ważnym aspektem była możliwość zbudowania własnej unikatowej marki Warmia Mazury Senior Games, rozpoznawalnej w województwie, w kraju, a także za granicą. Projekt „Konferencja naukowo-edukacyjna Warmia Mazury Senior Games 2014” zrealizowano przy wsparciu finansowym Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego 13 Realizacja Projekt realizowany jest ze środków finansowych Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego, miast partnerskich oraz Ministerstwa Sportu i Turystyki. Więcej informacji na temat Projektu Sportowo-Promocyjnego Warmia Mazury Senior Games 2014 można znaleźć na stronie internetowej www.seniorgames.pl. Projekt „Konferencja naukowo-edukacyjna Warmia Mazury Senior Games 2014” zrealizowano przy wsparciu finansowym Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego 14 Sport jako modernizm olimpijski”4 Prof. zw. dr hab. Andrzej Pawłucki, Akademia Wychowania Fizycznego we Wrocławiu Pierwsi sportowcy stawali do zawodów „z marszu życia”: ani nie trenowali – w dzisiejszym rozumieniu treningu jako ustawicznego procesu pracy, ani nie uczęszczali do szkół sportowych, ani nie trenowali w klubie. Zastrzegam, że mówiąc „pierwsi sportowcy”, nie lokalizuję ich w szyku historycznym, z podaniem daty czy nawet epoki. Mówiąc „pierwsi”, wywołuję raczej dylemat metafizycznego pierwszeństwa „jednego wobec drugiego”, na wzór dylematu jaja i kury. Pytam, kto był pierwszy – sportowiec czy trener? Jeśli sportowiec – zakładam to na podstawie wniosku wydedukowanego z poniższego sylogizmu – to możliwe jest wznoszenie konstrukcji myślowej o źródłach teorii sportu. Powstaje ona, jak mówią logicy, na wzór domku z kart. Dodam, że są to karty pewne (żadnych blotek i czarnych Piotrusiów), co jest nie bez znaczenia dla trwałości konstrukcji. Rozstrzygnięcie dylematu pierwszeństwa sportowca wobec trenera przynosi rozumowanie sylogistyczne, w którym za podstawę wnioskowania dedukcyjnego przyjmuje się pięć przesłanek. Pierwsza z nich – przesłanka większa – głosi, że: 1) Pierwotnym doświadczeniem egzystencjalnym człowieka jest praca przedmiotowa. Jaka racja uzasadnia prawdziwość tej przesłanki? Otóż struktura bytowa życia (życie jako życie) może być podtrzymana przez podmiot rozumiejący zależność między biotycznym istnieniem a własnym działaniem energotwórczym, podtrzymującym to istnienie „przy życiu”. Kto chce zachować życie, musi zaprząc się do pracy, „czyniąc sobie ziemię poddaną”, a więc – uprzedmiotowić siebie wobec przedmiotu swych przekształceń. W socjologii nazywa się ten rodzaj relacji samozwrotnej osoby społecznej pracą przedmiotową (Jan Paweł II, 2009). Prawda to czy fałsz? Prawda oczywiście. Zdanie powyższe uznajemy za aksjomat. 2) Każdy podmiot pracujący przedmiotowo wyczerpuje zasoby fizyczne. Przerwa między jednym a drugim aktem pracy jest koniecznym odpoczynkiem, zaś przerwa między jednym a drugim procesem pracy staje się równie konieczną restytucją: przywróceniem pełni sił fizycznych. Przerwa dłuższa osoby pracującej, dłuższa niż „akt odnowy”, jest jej rekreacją (w proporcji 1:7 albo 3:7; na siedem dni tygodnia jeden dzień rekreacji albo trzy dni rekreacji weekendowej). Założenie to może prowadzić do następującego wniosku: kto nie pracuje 4 Fragment rozdziału 9. Monografii na temat „Nauki o kulturze fizycznej”, Wrocław 2013, Studia i Monografie AWF. Projekt „Konferencja naukowo-edukacyjna Warmia Mazury Senior Games 2014” zrealizowano przy wsparciu finansowym Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego 15 przedmiotowo, ten nie wyczerpuje się fizycznie, a zatem nie musi ani odpoczywać, ani udzielać sobie rekreacji. Kiedy przyczyna ustaje, nie pojawia się skutek. Warto także pamiętać, że – jak głosi starorzymska maksyma – bezczynność też jest męcząca. I co z tego, i co wtedy? Czy bezczynny i gnuśny, a zmęczony leń dostępuje udziału w jakiejś rekreacji? Owszem, bardzo sprytnie, wymyślając sobie, że zabawa będzie jego pracą. To cecha „amatorów” życia klasy próżniaczej. Nie orzą, nie sieją, a są zmęczeni. Udzielają sobie odpoczynku rekreacyjnego, nie hańbiąc rąk pracą, ale wywołują złudzenie, jakoby mieli udział w pracy. Wróćmy do przesłanki średniej sylogizmu, która mówi, że rekreacją jest koniecznością egzystencjalną następującą po pracy przedmiotowej. Rekreacja jest zarazem wtórna – w ustalaniu jej przyczynowości – wobec pracy przedmiotowej, która jest pierwotna. 3) Rekreacja, jako czynność odpoczywania osoby pracującej przedmiotowo, jest doświadczana jako „uwolnienie się” od niedogodności życiowej obciążającej emocjonalnie swą powagą. Od wyniku pracy zależy przecież dalsze istnienie osoby przy życiu; jest jej być albo nie być. To doświadczenie powagi pracy musi prowadzić do uznania, że rekreacja tylko wtedy może dokonać się skutecznie, kiedy będzie zapomnieniem o pracy: na chwilę, na czas trwania zabawy. Rekreacja musi przybrać charakter zabawy, gdyż w zabawie jako czynności „bez opamiętania” (nomen omen) zapomina się o niedogodności życia przez pracę. W zabawie zapomina się nawet o bożym świecie, bo jest właśnie po to, by o niczym nie pamiętać. Dla hedonistycznych i nihilistycznych nierobów „zabawa jest na śmierć”. Jednak nieroby nie mają moralnego prawa do zabawy. Tylko ten, kto pracuje, może się (za)bawić, co więcej, musi się bawić. 4) Zabawa jest rekreacją osoby pracującej przedmiotowo. Następuje po pracy jako konieczność wynikła z konieczności. Człowiek pracy przeistacza się w człowieka zabawy. Homo ludens jest przeciwieństwem homo laborens, „odwraca” się od pracy, zapomina o niej, ale jej nie porzuca, jest jak rewers dla awersu: drugi bez pierwszego istnieć nie może. Czynności zabawy – jako zapomnienia o pracy – muszą przybrać formę inną niż forma pracy. Tylko dzieci mogą naśladować w zabawie pracę dorosłych: bawiąc się w policjanta czy lekarza. W dorosłym życiu policjant nie bawi się w policjanta ani lekarz w lekarza. 5) Zapomnienie o pracy następuje przez zabawę skutkującą: oszołomieniem siebie (ilinx), udawaniem kogoś innego (mimicry), prowokowaniem dla siebie „czegoś” przypadkowego (alea) oraz nadawaniem statusu zwycięzcy (agon) (Callois 1973). Zabawa Projekt „Konferencja naukowo-edukacyjna Warmia Mazury Senior Games 2014” zrealizowano przy wsparciu finansowym Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego 16 w nadawanie sobie statusu zwycięzcy, najlepszego spośród równych sobie (primus inter pares), „pierwszego” jest czynnością międzypodmiotową. Można ją nazwać współzawodnictwem agonicznym, co jest pleonazmem i nie jest logicznie poprawne. Natomiast przymiotnik dookreślający treść czynności przynosi okrycie, że agon może być: gimniczny, muzyczny lub poetycki. W zabawie współzawodników można nadawać sobie status prymusa w wyścigu o fizyczną przypadłość ciała: jako szybkość, wytrzymałość, moc, zręczność, celność. Agon gimniczny (cielesny) jest oczywiście zabawą, a zabawa współzawodników dążących do nadawania sobie statusu zwycięzcy (prymusa) nazywa się sportem – w łacińskiej kulturze językowej. Sam termin „sport” znaczy wszędzie to samo. Gdyby nawet zabawa we współzawodnictwo o prymat w cielesnej sprawności inaczej się nazywała − a wiemy, że tak być może, czego potwierdzeniem są nazwy agonów etnicznych podane w Encyklopedii sportów świata Wojciecha Lipońskiego (2001) − nie zmienia to metafizycznego faktu, że zabawa w agon jest udziałem pracującej ludzkości. Na całej ziemi ludzkość pracuje przedmiotowo, a więc udziela sobie zabawy wszędzie i na swój etniczny sposób. Wszędzie zatem zabawa przybiera formułę sportu. Każdy krąg pracowniczy w zabawie wyróżnia się sportem. Wniosek wynikający z tych przesłanek wielostopniowej dedukcji jest następujący: sport jest zabawą, a zabawa jest rekreacją osoby pracującej. Sportowe czynności ludyczne następują po czynnościach pracy przedmiotowej, zaś sportowiec w pierwotnym metafizycznie rozumieniu jego rodowodu jest pracownikiem dla siebie. Gdyby nie pośredniczenie w czynnościach pracy przedmiotowej, nie znalazłby metafizycznego usprawiedliwienia dla istnienia w zabawie. Wyjaśnienie tego pośredniczenia nie odnosi się do sportowca olimpijskiego. Wrócę do dylematu jajka i kury, gdy opiszę rodowód sportowca igrzysk olimpijskich. Praca jako praprzyczyna sportu Pierwotne źródło sportu tkwi zatem w zabawie. Zdarza się bowiem, że zabawa przybiera formułę konkursu, współzawodnictwa, gry czy nawet walki. W łacińskim obszarze językowym nazwano je wszystkie sportem, choć, jak wiadomo, słowa tego długo nie znano, a na pewno nie posługiwano się nim w kulturach wcześniejszych niż starorzymska. Sport należy genetycznie do pracy jako zabawa w wypoczynek. By poznać przyczynę sporto- zabawy, czyli zawartą w niej istotową siłę sprawczą, trzeba ją dostrzec w relacji z innym bytem społecznym, poprzedzającym ją w czasie metafizycznym, a będącym Projekt „Konferencja naukowo-edukacyjna Warmia Mazury Senior Games 2014” zrealizowano przy wsparciu finansowym Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego 17 pierwotną przyczyną tej zabawy. Pytanie, gdzie jest podmiotowe istnienie fenomenu zabawy, musi być zatem poprzedzone wyjaśnieniem praprzyczyny zabawy w sport. Okaże się wówczas, że uczestniczenie w zabawie jawi się jako konieczne następstwo udziału człowieka w aktach mozolnej pracy, jako konieczność poprzedzającej ją konieczności. Zabawa jako przyczyna wewnętrzna siebie jest jednocześnie skutkiem jakiejś przyczyny zewnętrznej wobec siebie, a ponieważ wszystko ma swoją przyczynę, także zabawa sportowa czy następnie fenomen sportu widowiskowego, zabawy zinstytucjonalizowanej − również podlega temu prawu. Mniemanie, iż możliwe jest dostąpienie prawdy o istocie sportu przez potoczną racjonalność, jest tak samo złudne, jak iluzoryczne pozostają oczekiwania faktografa, kolekcjonera danych o możliwości sformułowania teorii na podstawie bezzałożeniowej procedury opisywania faktu. Dodałbym, że żaden byt przygodny nie jest przyczyną i skutkiem siebie. Także w praktyce społecznej wszelkie przejawy uczestnictwa kulturowego pozostają względem siebie w interesownym splocie powiązań (znanych w teorii systemów społecznych jako coupling), nawet te, które socjologia kultury rozpatruje jako autoteliczne. Zabawa, w tym sport, jest wielce interesownym zajęciem. Jest taką samą koniecznością jak karnawał, któremu człowiek postu, ciężkiej pracy, mozołu życia wreszcie musi oddać się po to, by po przerwie na należny odpoczynek-w-zabawie wrócić do zajęć egzystencjalnie ważnych. Na tle pierwowzoru sportu jako zabawy, lokalnego i osobliwie etnicznego, chcę teraz zobaczyć jego „uwypukloną” kulturowo wersję, nazywaną: a) sportem widowiskowym, kiedy rozpatruje się ją z perspektywy widza (łac. spectator), czyli oglądającego agon, a określanego inaczej jako kibic, fan, b) sportem zawodowym, kiedy spogląda się nań z pozycji zawodnika (łac. actor), c) sportem olimpijskim, kiedy upatruje się jego sensu w samym uczestniczeniu w zawodach oraz życiu w rodzinie olimpijskiej, obejmującym także relacje pozasportowe. Agon był zawsze własnością gapia, który zawłaszczał, bez żadnych zobowiązań względem siebie, obraz emocjonalnego zdarzenia, stwarzany na żywo według stałego przepisu przez aktorów zabawy. Gapiem był i jest zazwyczaj pracownik, który przemierzając swoją drogą życia od jednego do następnego aktu pracy, szuka dogodnej chwili na odpoczynek, odnajdując go w dowolnej rozrywce. Zdarza się, że pracownik udziela sobie rozrywki przez wejście w rolę gapia, a nawet – dzięki coraz bardziej wzbudzonemu zadowoleniu – dopłaca do siebie, na przykłąd kupując bilet wstępu, byle w zabawie dla siebie odpocząć i zapomnieć na chwilę o trudach życia z pracy. Powtarzające się zapotrzebowanie gapia na widowisko zachęcało jego sprawców, aktorów właśnie, do kreowania swoich umiejętności agonistycznych na miarę oczekiwań patrzących. Obie strony Projekt „Konferencja naukowo-edukacyjna Warmia Mazury Senior Games 2014” zrealizowano przy wsparciu finansowym Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego 18 zdarzenia wprawiały w ruch cykliczny, jak pokazała historia samoorganizującego się agonu, młyn sportowego widowiska. Znalazł się pośrednik, który to zdarzenie organizował, i inni, od których zależało sceniczne przygotowanie aktora (pojawił się trener aktora). Jednocześnie przystąpił do pracy menedżer widowni, który zatroszczył się o emocjonalne dobro widza. Powstał stadion sportowy, a w jego przestrzeni wyodrębniły się dwie współzależne płaszczyzny współuczestnictwa: boisko z trybuną (niczym scena z widownią w teatrze) oraz – co z socjologicznego punktu widzenia najistotniejsze – powstał klub sportowy zrzeszający półzawodowców (zawodnik nie przestawał być listonoszem, rzeźnikiem czy policjantem), a na wyższym szczeblu samostanowienia instytucjonalnego – zawodowców i widzów. Widz rozbudzony w swych doznaniach rozrywkowych, żyjący oczywiście ze swej pracy poza stadionem, nie szczędził środków finansowych na opłacanie stadionowej zabawy. Tym samym umożliwiał swemu klubowemu zawodnikowi, z którym zacieśniał na dodatek związek przez klub fana (klub kibica), podjęcie zawodu sportowca. Tak, w sensie dialektycznym, narodził się sport – łączący widza jako kibica i zawodnika jako zawodowca. Jeden nie mógł się obyć bez drugiego i jeden drugiemu służąc, pozostawał jednocześnie sługą dla siebie. Jak to rozumieć? Otóż widz-kibic, użyczając sportowcowi swego uznania ze stadionowej trybuny, usprawiedliwiał jego społeczne bytowanie. Dzięki temu sportowiec miał dla kogo żyć, a jednocześnie, dzięki obserwacji tego życia, dokonującego się oczywiście na scenie stadionu, dostarczał sobie zabawy. Doświadczał w ten sposób, jako człowiek pracy pozastadionowej, rozrywki. Kibic, wierny sobie w stadionowej zabawie, okazywał także wierność swemu sportowcowi i jego klubowi. Rozwinął na tym podłożu drugie życie i zyskał nową tożsamość – kibica swego klubu, przynależnego terytorialnie do miejsca swych narodzin czy zamieszkania. Wszczepił dzięki temu w siebie poczucie klubowej przynależności. Podczas walki sportowej z klubem przeciwnika sprzeniewierzał się często dobru sportowemu, nadużywał swojej pozycji widza. Odmawiając wzajemności swemu zawodnikowi, wszczynał walkę z podobnie zwyrodniałym kibicem strony przeciwnej. Jedna z hipotez wyjaśnia zwyrodnienie kibica stanem niezaspokojonej potrzeby lub utraconej tożsamości społecznej. Jeden z wybitnych pedagogów (profesor Zbigniew Kwieciński) idzie dalej, mówiąc, że to zdziczenie wyjaśniać należy psychoanalitycznie − gadzią naturą plemieńca. Jeśli tak, to pomijając wątek socjopatologii kibica, można uznać, że kibicem doskonałym zostaje pracownik o umocowanej tożsamości zawodowej i unormowanych relacjach moralnych z otoczeniem. Kto jest zdolny do pracy i odnajduje się w miłości wzajemnej, mówią psychologowie, ten okazuje się człowiekiem zdrowym. Tym samym upełnomocnia siebie, jeśli tylko tego pragnie, do wejścia w rolę widza doskonałego. Z drugiej strony sportowiec umacniał swoją społeczną Projekt „Konferencja naukowo-edukacyjna Warmia Mazury Senior Games 2014” zrealizowano przy wsparciu finansowym Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego 19 pozycję przez to, że jak w odwróconym zwierciadle dostrzegał swoją sceniczną umiejętność, wyćwiczoną w żmudnym procesie treningowej pracy. Pracował, trenując po to, by spełnić się jako zawodowiec w pracy scenicznej na boisku. Wierny sobie w dwójnasób jako pracownik zawodowy sportowiec został sługą swego kibica – pracownika pozastadionowego. Paradoks karnawału w sporcie Jeżeli sylogizm o człowieku pracy przemieniającym się w człowieka zabawy jest prawdziwy, co wobec tego pozostaje zabawą dla sportowca zawodowego? Jesteśmy winni sobie to wyjaśnienie w uzupełnieniu teoretyzowania o przypadku szczególnym noszącym znamię paradoksu zabawy przy pracy. Pytanie to postawił mi pewien wybitny trener rygorysta, znany z tego, że zmusza swoich zawodników do żmudnej pracy treningowej (taki z niego „kat” dla piłkarzy nożnych). Jest wymagający do tego stopnia, że nie pozostawia swoim pracownikom czasu wolnego. W przypadku kibica wyjaśnienie jest proste. Spektator – kibic przyszedł się bawić po pracy, wytwarzając na trybunie sportowe fanum (krąg osób wspierający sportowców w osiąganiu pożądanego dobra i spełnianiu ideału). Sportowiec zaś, odbywając pracę treningową, przeplataną na przemian naturalnym odpoczynkiem i biotechniczną odnową, której zabawą nazwać raczej nie można, przystąpił do pracy scenicznej jako uczestnik agonu. I tak bez końca: zawodnik przechodzi z pracy do pracy w cyklicznym ruchu treningowym, sprzężonym z kalendarzem regularnej kreacji stadionowej, od zawodów do zawodów. O zabawie nie może być mowy. Czy nie jest więc tak, że pracujący scenicznie zawodnik doświadcza pracy jako jednoczesnej zabawy, stając się uczestnikiem karnawału-w-pracy? Zmęczony w końcu do granic, po całym sezonie pracowniczych wyczynów – nasyconych emocją karnawału – zawodowiec ustanawia przerwę w rozgrywkach. Karnawał też staje się nużący. Teraz będzie mógł dostąpić dobrodziejstwa rozrywki w zabawie. Przerwa w rozgrywkach, jak głosi ów paradoks, stanie się dla zawodowca żyjącego z karnawału rekreacją po pracy, podobnie jak dla wokalisty przerwa w tournée. Treść jego zabawy będzie się różniła się od czynności sportowej pracy. Piłkarz nożny odpoczywając w zabawie, nie będzie grał w piłkę nożną. najdzie rozrywkę zupełnie różną od jego pracy. Tak odzyska to, co utracił w zabawie przy pracy. Projekt „Konferencja naukowo-edukacyjna Warmia Mazury Senior Games 2014” zrealizowano przy wsparciu finansowym Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego 20 Moralny wymiar sytuacji sportowej Podobnie jak niewierny kibic, sportowiec zawodowy też potrafi sprzeniewierzyć się sobie, wiedziony żądzą uznania dla swych wyczynów, żądzą próżnej sławy lub po prostu chciwością. Tym samym narusza obyczaj stadionowy wzajemnego szacunku oraz – co równie ważne – nie może podołać normie uczciwej gry sportowej. Próba udawanej uczciwości jest zazwyczaj demaskowana jako sportowa obłuda. Symbolicznie skutkuje ona udzieleniem oszustowi sportowemu czerwonej kartki; w przypadku niewiernego kibica – zamknięciem dostępu do widowni. W okolicznościach sportu w ścisłym sensie obie strony konkursu muszą być równe sobie moralnie w uczciwości. Mimo równości moralnej świadczącej o klasie sportowca jako osoby wierni sobie sportowcy muszą wyłonić zwycięzcę i zwyciężonego, muszą doprowadzić do stanu nierówności. Popadają więc w sprzeczność, ale tylko pozornie. Sztuka sportu na tym bowiem musi polegać, by w warunkach najmniej korzystnych, w jakich pokusa łatwego zwycięstwa bierze górę, nie tylko nie zatracić godności uczciwego sportowca, powstrzymującego się przed złem, ale – co zakrawa na niepodobieństwo – świadczyć dobrowolnie o swej przyzwoitości. Sportowiec szanujący swoje człowieczeństwo, czyli szacujący swoją godność miarą cnót moralnych, uszanuje człowieczeństwo swego konkurenta. Będzie szanował bliźniego jak siebie samego. Kiedy spełni normę człowieczeństwa sportowego, wygra sport, gdyby nawet – paradoksalnie – miał wyjść z konkursu jako zwyciężony. W paradoksie zwycięzcy w człowieczeństwie, niezależnie od sportowego wyniku spotkania – ostatecznie ważne jest, kto przegrał, a kto wygrał – wyrażającym się powiedzeniem, że w sporcie nie ma pokonanych, odnaleźć można ukryty, a jakże interesowny egzystencjalnie, humanistyczny walor sportu widowiskowego i zawodowego. Dzięki normie uczciwej gry sport może dokonać się nie tylko wewnątrz siebie. Nadto dzięki jej spełnianiu w warunkach pokusy łatwego zwycięstwa sportowiec, biorąc na świadka swego widza, uprawdopodobnia utopię rodziny sportowej. Na jeszcze wyższym poziomie dokonań moralnych potrafi wynieść się do godności członka rodziny olimpijskiej. W obydwu dążeniach ku moralnemu samospełnieniu ma swój udział w ustanawianiu powszechnie pożądanego dobra humanistycznego. Sportowiec dowodzi tym samym, że jego moralność, wywiedziona z wielowiekowych doświadczeń antycznego agonu, średniowiecznego turnieju rycerskiego, gry amatorów arystokratyczno-szlacheckich sfer i kręgów próżniaczych ludzi zabawy, a Projekt „Konferencja naukowo-edukacyjna Warmia Mazury Senior Games 2014” zrealizowano przy wsparciu finansowym Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego 21 kulminująca w olimpizmie sportowym miłością społeczną przysparza dobra w pozasportowym wymiarze życia. Humanista, który dostrzega w sportowym wydarzeniu napięcie moralne, wywyższa je i przedkłada społeczeństwu pozastadionowemu jako dowód niezwykłej wagi etycznej. Wyraża poniekąd zachwyt, kiedy odkrywa – nie wiedząc, że światli ludzie sportowej praktyki już do tego doszli – iż sytuacja sportowa wymusza na jej uczestniku uczciwość objawiającą się w sprawiedliwym udzielaniu sobie szans wynoszących do zwycięstwa. Tak przynajmniej idealizuje jego misję etyk, który próbuje od dawna w zbiorowym wysiłku intelektualnym wydobyć z nawarstwionej samomyśli ludzi sportu – istniejącej jako ich wielowątkowa kultura – sens czynu sportowca. Odkrycie sportu de Coubertina? Na tej drodze poszukiwał swoich myśli młody Pierre de Coubertin, który zachwycił się własnym odkryciem niczym dojrzewający chłopiec poszukujący w obcym sobie świecie ideałów. Thomas Arnold, dyrektor Rugby School (1828), byłby zachwycony, gdyby mógł usłyszeć, jak wychwalana jest jego pedagogia 60 lat później we Francji i jak wielką nadzieję na moralne wzmocnienie swego społeczeństwa pokłada w sportowym upełnomocnieniu uczniów dwudziestoletni zaledwie de Coubertin. Francuski poszukiwacz edukacyjnych wynalazków odkrył tajemnicę sportów angielskich, ale sam niczego nie dokonał. Sport istniał przed nim i umacniałby swoją wysoką lokatę w europejskiej kulturze zabawy bez jego udziału. A jednak młody entuzjasta, utwierdzony w swoim przeświadczeniu co do angielskiego sportu jako szkoły cnót i rycerskiego charakteru, wzbogacony o nową wiedzę o społecznych walorach gier w Nowej Anglii i rozpalony w wyobraźni o starożytnych igrzyskach olimpijskich bogów, postanowił umiędzynarodowić swoją wizję sportu bez granic oraz tchnąć weń pokojowego ducha neoolimpizmu. Dwudziestokilkuletni epigon, odkrywca istniejącego już od dawna w pedagogice angielskiej odkrycia sportu jako szkoły moralnych zalet, przekonał się najpierw, że sport umacnia ducha rycerskości i uszlachetnia charakter5, a następnie – poszukując nowego 5 Sformułowania te zawarł de Coubertin w słynnym przemówieniu na Sorbonie, a także w tekstach i publicznych wystąpieniach z lat 1891–1894. Projekt „Konferencja naukowo-edukacyjna Warmia Mazury Senior Games 2014” zrealizowano przy wsparciu finansowym Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego 22 wytłumaczenia dla sportu olimpijskiego – przedłożył ludzkości pomysł jej scalenia w przyjaźni dla pokoju. Dojrzewał jeszcze przez wiele lat po entuzjastycznym i jakże banalnym przemówieniu, urągającym ówczesnej antropologii akademickiej, przeplatanym pretensjonalnym zwrotem: „Panowie”. Wygłosił je na Kongresie w Sorbonie, intelektualnym centrum oświeconego Paryża, i odśpiewał hymn na cześć Apollina oraz wzniósł kielich za powrót helleńskiego ducha olimpijskiego. Nie po raz pierwszy popadł w sprzeczność, której nawet nie zauważył. Pomijam, że jednym tchem wychwalał duchowe królestwo Jezusa na drodze do braterstwa wszystkich narodów i moralnego ich zjednoczenia oraz pogańskich bożków z Olimpu. Chodzi o to, że – jak napisał Bronisław Biliński – olimpizm Pierreʼa de Coubertina to nie jedna monolityczna całość. Zapewne tak było, młody de Coubertin nie mógł jeszcze przejrzeć ducha, jakiego przyszło mu tchnąć przy udziale wiernych sprzymierzeńców w ruch neoolimpijskiej społeczności sportowej6. Kiedy będzie dojrzewał intelektualnie, odsłaniając przed sobą kolejne tajemnicze horyzonty sportowej prostoty, ogłosi światu – najpierw we wspomnianym przemówieniu na Sorbonie (1894), a później w Atenach (1895) – odkrycie ducha sportu. Wspierany przez swego mentora, ojca Didon, powie dużo później, kiedy wpadnie na pomysł umiędzynarodowienia sportu jako religii braterstwa dla pokoju, że „w nowoczesnym świecie, zagrożonym niebezpieczeństwem dekadencji, dzieło olimpijskie może stanowić szkołę szlachetności i czystości duchowej” (1927). Entuzjasta pociągnął za sobą innych próbujących go zrozumieć, dzięki czemu powstał, we wspólnym dążeniu do zrozumienia sensu neolimpijskiego sportu, kluczowy symbol symbolu. Było to w roku 1912, kiedy poszukujący skojarzeń z symboliką starożytnych de Coubertin przetworzył koła – pierścienie z ołtarza delfickiego w ten sposób, że umieścił je w zupełnie nowym porządku semiotycznym: na białym tle flagi olimpijskiej. Barwą bieli wyraził stan pokoju między społecznościami różnych narodów. Różne kolory pierścieni (niebieski, czarny i czerwony u góry, pod nimi żółty i zielony) − są równe sobie; połączone przyjaźnią udzielają sobie wzajemnie braterskiej życzliwości. Baron de Cubertin, pozornie dojrzały, był jednak niezrozumiale zawzięty w kwestii kobiet. Nie przyznał im nigdy miejsca w rodzinie olimpijskiej, nawet kiedy na skutek zachodzących procesów społecznych uznano ich starania o sportowe równouprawnienie. Żadna rodzina nie istnieje bez kobiety, a więc rodzina sportu olimpijskiego obyć się bez niej nie może. To nie jedyna sprzeczność, jakiej nie przezwyciężył twórca ruchu olimpijskiego. Pozostawił ich po sobie wiele, jak choćby groteskowo interpretowaną kwestię amatora. Przez uporczywe segregowanie sportowców na amatorów i zawodowych grzeszników, za którym 6 Wczesny olimpizm był myślą błądzącą. Nazwałem ją protoolimpizmem (2007). Projekt „Konferencja naukowo-edukacyjna Warmia Mazury Senior Games 2014” zrealizowano przy wsparciu finansowym Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego 23 kryła się niewątpliwie wyniosłość stanowa lepiej urodzonego niż inni baron de Coubertin osłabiał społeczność olimpijską. Nie podołał również coraz silniejszemu widmu niechęci rasowej. Założyciel rodziny olimpijskiej w przyjaźni nie utrzymał w miłości własnej rodziny. Mimo potknięć na drodze prywatnego i publicznego życia wytyczył na sportowej mapie szlak globalnego zasięgu, uzasadniając jego sens potrzebą moralnego odrodzenia ludzkości. Wojna jako praprzyczyna sportu olimpijskiego Modernizm olimpijski powstał jako idea humanistyczna w tym samym czasie, gdy narody cywilizowanej Europy ponosiły jedną po drugiej moralną klęskę. Wojny wzniecają nieliczni szaleńcy. Można odkupić za nich winy i zbudować świat od nowa. Europejczycy to wiedzą. Włączeni przez miłość w kulturę wiary i nadziei, są przeniknięci optymizmem. Po każdym „upadku będą dążyli do stanu odkupienia”, przeświadczeni głęboko, że naprawa błędu człowieka wojny jest możliwa „przez świątynny rytuał pokoju” (Scruton 2006)7. Wykorzystają każdą sytuację: artystyczną, religijną8, polityczną, wreszcie apolityczną jako olimpijską, by w cyklicznym procesie olimpiad zawiązywać globalną ekumenę przyjaźni na rzecz pokoju między wszystkimi narodami ludzkości na płaszczyźnie sportowych relacji – możliwie wszystkich. Wszystkie narody we wszystkich sportach, All Nations, All Games, są wzywane do udziału w sacrum olimpijskiego pokoju. Zwycięstwo medalowe jest wtórne, znaczenia nabiera sam udział w igrzyskach. Kto w nich uczestniczy, może ogłosić siebie zwycięzcą w człowieczeństwie olimpijskim, albowiem człowiek złączony z innymi więzami przyjaźni staje się czysty. Pokazuje sobie i innym, niechętnym rodzinie olimpijskiej, że olimpizm to życie; jakby człowiek wierzył, że przez powtarzanie olimpiad „tryumf nad złem wojny” jest możliwy. Tak pisze Roger Scruton o modernizmie w sztuce (2006). W tym kontekście sport olimpijski nie jest sportem; nie jest ani czymś więcej, ani mniej niż sportem. Nie w tych relacjach rozstrzyga się jego odmienność wobec sportu powszechnego jako wydarzenia ludycznego. Kiedy powiedziałem, że nie jest czymś więcej, miałem na myśli jego przynależność do wysokiej sfery świeckiego sacrum. Sport ludyczny i widowiskowo-zawodowy pozostaje sprzężony z profanum egzystencji, bo tak być musi, kiedy człowiek pracy musi odmienić siebie w sportowej zabawie. 7 Modernizm w sztuce przedstawia R. Scruton w Przewodniku po kulturze nowoczesnej dla inteligentnych. Słowem nie wspomina o modernizmie olimpijskim, lecz wydaje się, że idea byłaby mu bardzo bliska (2006). 8 Niezliczone są błagalne modlitwy o pokój. Kilka dni temu widziałem niezwykły Ołtarz Jerozolimski Najświętszego Sakramentu na rzecz Pokoju, a przy nim rzesze modlących się. Projekt „Konferencja naukowo-edukacyjna Warmia Mazury Senior Games 2014” zrealizowano przy wsparciu finansowym Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego 24 Sport olimpijski natomiast jest przeciwodpowiedzią symboliczną na dosłowne zło wojny. Ustanawia pokój po swojemu dlatego, że zachodzi taka konieczność metafizyczna. I zapewne już zawsze tak będzie, po wynalezieniu olimpiady, że lepsza część ludzkości będzie przezwyciężała zło wojny dobrem sportu. Święty Augustyn zauważył, że „w powszechnym dążeniu do pokoju występuje pewien paradoks – wojny są nieodłączne od ludzkiej historii” (2007, s. 340)9. Igrzyska olimpijskie nie są zatem, jak mówią dziennikarze, spotkaniem pogańskiej gawiedzi ani też festiwalem młodości, ani jarmarkiem bussinesowych przekupniów. Jeżeli jednak modernizm olimpijski miałby przetworzyć się we własne zaprzeczenie, przybierając formułę żywiołowego ruchu wyzwolenia z moralnych ograniczeń – legitymizowanego ideologią postmodernizmu – byłby to znak negacji etycznego ideału przyjaźni, czyli zbiorowego odrzucenia porządku jako ordo amicitia pro pace. W następstwie wyzbyłby się idei dobra uniwersalnego, a zarazem utracił potencjał ładotwórczy zawarty w swym ruchu. Kto się włącza zatem w pstrokaty ruch przeciw sobie, w którym norma życia moralnego w miłości społecznej zostaje zastąpioną zasadą dowolnej ekspresji estetycznej, ten staje się niezrozumiały dla siebie i może utrudniać innym, jak czarna owca w rodzinie, zrozumienie siebie. Biada im, ubogim duchem olimpijskiego pokoju, albowiem szczęścia w rodzinie przyjaźni nie dostąpią. Stracą oni, ale i rodzina olimpijska poniesie stratę. Igrzyska Praprzyczyną olimpijskiego ich powstania pokoju jest trwać muszą, doświadczenie dopóki zła wojny. będą istniały Modernizm wojny10. olimpijski wykorzystuje sport jako tworzywo swej symbolicznej afirmacji idei przyjaźni. Sam sportu nie wytworzył, natomiast genialnie go wykorzystał – czerpiąc z hodowli fizycznej i formacji moralnej wszechpotężnego klubu sportowego na rzecz zabawy: darmowej – jak w sporcie etnicznym czy odpłatnej – jak w sporcie zawodowym. Choć wiele kosztuje, mimo ponoszonych wydatków jest niezwykle zyskownym kulturowo przedsięwzięciem. Porządek przyjaźni na rzecz pokoju – zwany właśnie modernizmem olimpijskim – nie tylko oddala widmo nienawiści, ale przybliża kulturze społecznej codzienną świętość, dzięki czemu czyni życie każdego doskonalszym. Powróćmy do sylogizmu wyjaśniającego rodowód sportowca. Wniosek o pracowniczym rodowodzie sportowca przynosi wyjaśnienie metafizyczne jego istnienia. Pozwala przyjąć, że „sportowiec dla siebie i przez siebie” jest do pomyślenia teoretycznego jako pierwotna w samoistności postać społecznej sceny życia: zanim pojawił się przy nim trener, on – sportowiec już był. A nawet więcej, pozwala przyjąć, że sportowiec przeszedł „na swoją stronę” jako samoistny trener wobec siebie. Kiedy się sportowo zestarzał, zajął się 9 Cytuję z XIX księgi Civitas Dei św. Augustyna za ks. J. Szulistem (2007). 10 Zależność tę nazwałem prawem pokoju olimpijskiego (2007). Projekt „Konferencja naukowo-edukacyjna Warmia Mazury Senior Games 2014” zrealizowano przy wsparciu finansowym Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego 25 trenowaniem młodszego od siebie, gdyż zapotrzebowanie społeczne na agon sportowy wzrastało. Nie mamy więc wątpliwości, że dylemat jajka i kury w odniesieniu do sportowca i trenera zostaje rozwiązany ze wskazaniem na sportowca. Samosportowiec jest tedy teoretycznie do pomyślenia. Wykorzystam to ustalenie dedukcyjne w dochodzeniu, czy samosportowiec mógł być twórcą osobistej teorii trenowania. Można zapytać: czy prapoczątkiem teorii sportu, jako wiedzy dla praktyki, nie była osobista teoria samotrenującego się sportowca, który w dążeniu do celu – jak to czynili amatorzy pierwszych olimpiad nowożytnych – musiał sam dobierać sobie środki, a więc niejako sam z siebie musiał wiedzieć, do jakiego skutku zmiany wsobnej dany środek prowadzi i czy w ogóle prowadzi? Projekt „Konferencja naukowo-edukacyjna Warmia Mazury Senior Games 2014” zrealizowano przy wsparciu finansowym Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego 26 Wpływ aktywności ruchowej Uniwersytetu Trzeciego Wieku na aktywność ruchową słuchaczy dr Aneta Omelan, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Starość jest zwyczajnie kolejną częścią życia, jednak różnica między wiekiem wynikającym z metryki urodzenia, a tym biologicznym może być naprawdę całkiem spora. Dla tej „różnicy” niezwykle istotna jest aktywność ruchowa, która poza opóźnianiem fizycznej starości i zniedołężnienia, może także zapobiegać oraz naprawiać już istniejące stany chorobowe (Merska 2010). Osoby w podeszłym wieku zazwyczaj zmagają się z problemami mniejszej sprawności, często związanymi z rozpowszechnieniem „wielkich zespołów geriatrycznych”: zaburzenia zmysłów, depresji, nietrzymania moczu i innych. Ze względu na długotrwałość takich stanów, osoby starsze stopniowo tracą swoją niezależność i mimo woli zostają skazane na łaskę otoczenia. Ważną kwestią jest zatem zadbanie o podniesienie jakości życia tej grupy wiekowej w wielu dziedzinach ich życia. Korzystny wpływ aktywności fizycznej na ustrój człowieka w wieku podeszłym jest ściśle powiązany z jej zapobiegawczym i terapeutycznym oddziaływaniem (Merska 2010). Aktywność fizyczna ma bardzo duże znaczenie profilaktyczne. Prowadzi się wiele badań dotyczących jej wpływu na redukcję m. in. chorób serca, cukrzycy, otyłości, nadciśnienia. Wynika to z faktu, że ponad połowa zgonów wśród osób starszych spowodowana jest chorobami sercowo – naczyniowymi (Osiński 2003). Wysiłek, poza bieżącymi korzyściami płynącymi z jego uprawiania, jest także skutecznym lekarstwem na wiele tzw. „chorób cywilizacyjnych”, zapobiegając ich występowaniu oraz pozwalającym minimalizować skutki tych już nabytych. Wiele badań prowadzonych w tej dziedzinie zgodnie pokazuje, że osoby które prowadzą mocno statyczny tryb życia i unikają bycia aktywnym, są bardziej narażone na wszelkie schorzenia i zmiany zwyrodnieniowe. Procesy starzenia i zniedołężenia przebiegają u nich znacznie szybciej, maleje ich odporność, dzięki czemu są bardziej podatni na wszelkiego rodzaju infekcje. Ruchowa aktywność uprawiana we właściwy sposób jest najbardziej wydajnym sposobem opóźniania starości i pozwala dłużej cieszyć się zdrowiem i niezależnością. Poza tym rekreacja ruchowa pozytywnie wpływa także na zmiany emocjonalne i poprawia komfort życia osób starszych (Merska 2010). W Polsce promotorami aktywności fizycznej wśród seniorów niewątpliwie jawią się Uniwersytety Trzeciego Wieku (UTW), które w naszym kraju działają już od lat Projekt „Konferencja naukowo-edukacyjna Warmia Mazury Senior Games 2014” zrealizowano przy wsparciu finansowym Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego 27 siedemdziesiątych XX wieku. W ostatnich latach zauważalny jest ich prężny rozwój. Liczbę UTW szacuje się na około 400 placówek, skupiających blisko 90 tysięcy słuchaczy, wśród który dominują kobiety - ok. 74 tysiące zrzeszonych pań (Gołdys i inni, 2012). UTW dają możliwość aktywizowania osób starszych na wielu polach, w tym również na polu aktywności ruchowej, oferując swoim członkom duży wybór zajęć. Oczywiście rodzaj zajęć jest uzależniony od możliwości poszczególnych Uniwersytetów, jednak wśród propozycji ruchowych najczęściej pojawiają się: pływanie, gimnastyka w wodzie, gimnastyka rehabilitacyjna, aikido, nordic walking, gimnastyka, boccia, taniec towarzyski, fitness czy turystyka piesza. Z badawczego punktu widzenia interesujące wydawało się to czy słuchacze UTW korzystają z możliwości jakie daje im „uczelnia”, a tym samym czy przynależność do UTW korzystnie wpłynęła na ich aktywność fizyczną. Za cel badań przyjęto zatem uzyskanie informacji na temat aktywności ruchowej osób należących do UTW oraz wpływu tej organizacji na wspomnianą aktywność . Problemy badawcze wyrażone zostały w postaci następujących pytań: 1. Czy słuchacze Uniwersytetu Trzeciego Wieku są aktywni ruchowo? 2. Czy słuchacze korzystają z oferty zajęć ruchowych UTW i jak ją oceniają? 3. Czy przynależność do UTW wpłynęła na poziom aktywności ruchowej słuchaczy? MATERIAŁ I METODA OPRACOWANIA Badaniami objęto 226 słuchaczy należących do czterech Uniwersytetów: w Olsztynie (88 osób), Morągu (62 osoby), Szczytnie (41 osób) oraz Chrzanowie (35 osób). Zgodnie z tendencją ogólnopolską, większość respondentów to kobiety – 86% grupy badanych. Ponad połowa ankietowanych jest w wieku powyżej 65. roku życia; 62% to osoby legitymujące się średnim wykształceniem, a pozostałe wyższym. Słuchacze UTW, którzy wzięli udział w badaniu w większości określili swoją sytuację materialną jako przeciętną (54%), w dobrej sytuacji znajduje się 43% respondentów, a pozostali (3%) w bardzo dobrej. W badaniach posłużono się metodą sondażu diagnostycznego oraz techniką ankiety. Do uzyskania interesujących danych posłużył autorski kwestionariusz ankiety. Projekt „Konferencja naukowo-edukacyjna Warmia Mazury Senior Games 2014” zrealizowano przy wsparciu finansowym Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego 28 WYNIKI BADAŃ Odnosząc się do postawionych pytań badawczych, w pierwszej kolejności podjęto próbę uzyskania informacji na temat tego czy słuchacze UTW są aktywni ruchowo. Otrzymane w trakcie badań dane dotyczące tego zagadnienia zawiera poniższy wykres. Wykres 1. Deklarowana aktywność ruchowa badanych (%), N=226 Źródło: badania własne. Z deklaracji badanych seniorów wynika, że większość z nich jest aktywna ruchowo. Jedynie 11% respondentów nie uczestniczy w zajęciach sportowo-rekreacyjnych. Na tle ogółu naszego społeczeństwa słuchacze UTW jawią się jako grupa wyjątkowa bowiem, jak wskazują wyniki badań przeprowadzonych przez Główny Urząd Statystyczny w 2012 roku, w zajęciach sportowych lub rekreacyjnych uczestniczy 45,9% Polaków, ale regularnie czyli przynajmniej raz w tygodniu, ćwiczy jedynie 20,3% (GUS 2012)11. Wydaje się, że można przyjąć iż spora część aktywnych ruchowo rodaków to właśnie seniorzy. 11 Z uzyskanych w trakcie badań danych wynika, że zdecydowana większość aktywnych ruchowo badanych ćwiczy kilka razy w tygodniu (80%), a pozostali raz w tygodniu (15%) i kilka razy w miesiącu (5%). Projekt „Konferencja naukowo-edukacyjna Warmia Mazury Senior Games 2014” zrealizowano przy wsparciu finansowym Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego 29 Chcąc uzyskać więcej danych na temat znaczenia UTW jako promotora aktywności fizycznej, badanych zapytano o to czy uprawiali rekreację ruchową przed wstąpieniem do Uniwersytetu. Wykres 2. Aktywność ruchowa badanych przed wstąpieniem do UTW (%) N=201 Źródło: badania własne. Jak wynika z danych zaprezentowanych na powyższym wykresie, większość aktywnych ruchowo słuchaczy, uprawiała sport/rekreację również przed wstąpieniem do UTW. Pozostali rozpoczęli swoją przygodę z rekreacją fizyczną dopiero po wstąpieniu do tej instytucji. A zatem w odniesieniu do tej grupy badanych (12%) można przyjąć, że Uniwersytet spełnił swoją rolę promotora aktywnych form spędzania czasu. Niewątpliwie każda z osób, które zdecydowały się na wstąpienie do UTW kierowała się własnymi motywami czy pewnymi oczekiwaniami. Biorąc pod uwagę, że Uniwersytety mają w swoich programach szereg zajęć ruchowych, badanych zapytano o to czy chęć częstszej aktywności fizycznej była powodem zapisania się do tej organizacji. Projekt „Konferencja naukowo-edukacyjna Warmia Mazury Senior Games 2014” zrealizowano przy wsparciu finansowym Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego 30 Wykres 3. Aktywność ruchowa jako motyw wstąpienia do UTW (%), N=201 Źródło: badania własne. Badania wykazały, że dla większości respondentów perspektywa uczestniczenia w zajęciach ruchowych w ramach UTW była najważniejszym lub ważnym motywem podjęcia decyzji o wstąpieniu w szeregi słuchaczy Uniwersytetu. Może to świadczyć o rozbudzonych potrzebach badanych w tym zakresie. Poza tym należy podkreślić, że UTW nie pobierają opłat za zajęcia lub są to koszta symboliczne, co również mogło mieć duże znaczenie dla ankietowanych. Może to również świadczyć o tym, że oferta jest atrakcyjna – dostępna i dostosowana do możliwości psychofizycznych seniorów. Słuchaczy, którzy zadeklarowali że są aktywni fizycznie zapytano o to czy uczęszczają na zajęcia ruchowe znajdujące się w ofercie UTW. Wykres 4. Uczestnictwo badanych w zajęciach ruchowych organizowanych przez UTW (%) N=201 Projekt „Konferencja naukowo-edukacyjna Warmia Mazury Senior Games 2014” zrealizowano przy wsparciu finansowym Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego 31 Badania wykazały, że zdecydowana większość respondentów (72%) korzysta z zajęć ruchowych realizowanych w ramach UTW, co może potwierdzać wcześniejsze przypuszczenie o ich atrakcyjności dla seniorów. Kolejny wykres zawiera informacje dotyczące opinii badanych na temat wpływu przynależności do UTW na podniesienie się ich aktywności ruchowej. Wykres 5. Wpływ UTW na aktywność ruchową badanych Źródło: badania własne. Zdecydowana większość respondentów zauważa, że ich aktywność ruchowa wzrosła od kiedy są słuchaczami Uniwersytetu Trzeciego Wieku. 35% badanych nie zauważyło takiej zmiany. Uprawniony wydaje się wniosek, że są to osoby, które przed wstąpieniem do tej instytucji uprawiały sport/rekreację ruchową i poziom tej aktywności nie uległ zmianie. WNIOSKI I PODSUMOWANIE Jak wspomniano we wstępie, aktywność ruchowa powinna być stałym elementem życia w okresie starzenia się i starości, jeśli etap ten ma się charakteryzować wysoką jakością. A przez „jakość” należy rozumieć przede wszystkim dobry stan zdrowia i sprawność fizyczną seniorów, która umożliwi im bycie aktywnym we wszystkich pozostałych obszarach ich życia. Z zaprezentowanego powyżej wycinka badań wynika, że słuchacze Projekt „Konferencja naukowo-edukacyjna Warmia Mazury Senior Games 2014” zrealizowano przy wsparciu finansowym Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego 32 UTW w większości mają świadomość jak ważne jest uprawianie ćwiczeń fizycznych skoro tak licznie i regularnie je podejmują. Niewątpliwie Uniwersytety Trzeciego Wieku mają wpływ na kreowanie tej aktywności, umożliwiając swoim członkom uczestnictwo w zajęciach ruchowych. Tym samym stają się promotorami aktywności fizycznej, co niewątpliwie należy docenić. Podkreślić trzeba to, że UTW swoją ofertę przygotowują pod konkretną grupę odbiorców – seniorów, uwzględniając ich możliwości psycho-fizyczne, co nie jest bez znaczenia. Ważne jest również to, że słuchacze nie ponoszą kosztów (lub jedynie symboliczne) w związku z korzystaniem z oferty UTW. Badania wykazały, że słuchacze doceniają te starania i korzystają z propozycji zajęć ruchowych. Poza tym w większości ocenili je dobrze (54% wskazań) lub bardzo dobrze (42%). Jedynie 4% badanych uważa, że oferta UTW jest uboga, nieciekawa, a zajęcia są prowadzone rzadko12. Należy zwrócić uwagę na to, że poza Uniwersytetami niewiele jest miejsc, w których seniorom oferuje się odpowiednie dla nich zajęcia i to tak różnorodne. O tym, że UTW wpływają na zwiększenie aktywności ruchowej swoich członków świadczy również i to, że pewna ich grupa swoją przygodę z rekreacją fizyczną rozpoczęła dopiero w Uniwersytecie. A poza tym sami badani w zdecydowanej większości odczuli, że są bardziej aktywni na tym polu odkąd należą do tej organizacji. Podsumowując, Uniwersytety Trzeciego Wieku spełniają bardzo ważna funkcję społeczną. Niewątpliwie jest to jedna z najlepszych form aktywizowania starszych ludzi, pozytywnie wpływająca na ich zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne, sprawiająca, że ich starzenie się jest pomyślne. Należy dążyć do dalszego rozwoju tej działalności i wspierania jej przez inne organizacje i urzędy powołane do opieki nad osobami starszymi. BIBLIOGRAFIA 1. Gołdys A., Krzyżanowska Ł., Ostrowski Ł., Stec M. (2012), ZOOM na Uniwersytety Trzeciego Wieku – raport z badań, Towarzystwo Inicjatyw Twórczych „E”, Warszawa. 2. Uczestnictwo Polaków w sporcie i rekreacji w 2012 roku, Główny Urząd Statystyczny, Departament Badań Społecznych i Warunków Życia, Materiał na konferencję prasową w dniu 29 maja 2013 r., Warszawa 2013. 3. Merska M. (2010), Znaczenie aktywności ruchowej dla osób w starszym wieku, Wyd. Almamer Wyższa Szkoła Ekonomiczna, Warszawa 4. 12 Osiński W. (2003), Antropomotoryka, wyd. Akademia Wychowania Fizycznego w Poznaniu, Poznań Przytoczone wyniki nie zostały zaprezentowane w formie graficznej w artykule. Projekt „Konferencja naukowo-edukacyjna Warmia Mazury Senior Games 2014” zrealizowano przy wsparciu finansowym Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego 33 Zapobieganie urazom wśród seniorów dr Ryszard Biernat, Centrum Rehabilitacji Ruchowej Olsztyńska Szkoła Wyższa im. Józefa Rusieckiego Prelekcja połączona z częścią praktyczną, poświęcona „Zapobieganiu urazom wśród Seniorów”, z zawartymi w niej zestawami ćwiczeń prewencyjnych przeznaczonymi dla seniorów, wychodzi naprzeciw potrzebom osób, które chcą żyć aktywnie, świadomie, zmniejszając ryzyko dolegliwości związanych z narządem ruchu. Aktualna wiedza pozwala na precyzyjne określenie typowych zaburzeń, co z kolei umożliwia opracowanie nacelowanych ćwiczeń korygujących naszą postawę i wzorce ruchowe. Precyzyjne zastosowanie się do wskazówek zawartych w programach prewencyjnych pozwoli nam na prowadzenie zdrowego trybu życia. Przybywa Seniorów (tzw. osób późno dorosłych). To jest fakt podstawowy. Coraz dłużej żyją, chcą być aktywnymi i świadomymi uczestnikami rzeczywistości. Jednocześnie towarzyszy im duża ilość schorzeń narządu ruchu, ograniczająca ich możliwości. Potrzebują wiedzy i instruktarzu, jak sobie z tym radzić, jak przeciwdziałać, jak zwalniać przebieg procesów zwyrodnieniowych, jak dłużej funkcjonować i być niezależnym. Pytanie podstawowe, czy seniorzy powinni ćwiczyć, wydaje się akademickie. Oczywiście, tak. Ale już pytanie, jaki rodzaj ćwiczeń rekomendować, pozostaje kwestią otwartą. Warto spojrzeć więc na przeciętnego seniora, na jego postawę, asymetrie, zaburzenia, jak się porusza. I na tej podstawie opracować zestaw redukujący, zwalniający te niekorzystne procesy. Mottem tej krótkiej notatki jest: Im jestem starsza/y, im słabsze mam mięśnie i kości, tym więcej (częściej) muszę ćwiczyć. A rozwinięciem tej tezy jest fakt, że wraz z upływem lat słabnący aparat ruchu potrzebuje i wymaga ruchu. To ruch jest lekarstwem, w dosłownym tego słowa znaczeniu. W Niemczech RUCH może być wpisywany na receptę, jako zalecenie medyczne. Każdemu z nas zależy na udanym, zdrowym życiu i niezależny funkcjonowaniu. Ale aby podjąć wyzwanie i zacząć nową jakość życia, niezbędne jest nastawienie psychiczne, gotowość mentalna, otwarcie na nowe idee, wyzwolenie się ze stereotypu: oszczędzanie się i odpoczynek pomagają. To przeżytek. Wiadomo, że brak lub niedobór ruchu przyśpiesza degenerację tkanek. Kolejnym ważnym elementem jest odżywianie. Slogan: jedzenie może Projekt „Konferencja naukowo-edukacyjna Warmia Mazury Senior Games 2014” zrealizowano przy wsparciu finansowym Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego 34 być lekarstwem albo trucizną nabrało dzisiaj szczególnego znaczenia. Faszerowani jesteśmy konserwantami i innymi sztucznościami. Warto więc posiąść podstawową chociaż wiedzę na temat kupowanych produktów. Dodatkowo warto pamiętać o słowie: sarkopenia. To proces biologiczny polegający na utracie tkanki mięśniowej wraz z przybywaniem nam lat. Można ten proces zwolnić pamiętając o spożywaniu białka i dbając o zbilansowana dietę. Dopiero będąc gotowym mentalnie i dobrze odżywionym, można przejść do rozwoju fizyczności, na którą składają się: siła funkcjonalna, mobilność stawów, elastyczność powięzi. Wrócę jeszcze do wątku zmian zwyrodnieniowych, tak powszechnych obecnie. Oszczędzanie stawów ze zmianami zwyrodnieniowymi tylko przyspiesza rozwój choroby. Natomiast utrzymywanie pełnego zakresu ruchu i kontrolowany ruch są gwarancją sprawności stawów i zwalniają proces degeneracji. Aby rozpocząć aktywność fizyczną, warto zwrócić uwagę na nasza postawę. Obserwacje jednoznacznie wskazują, że coraz większy odsetek z nas ma, w różnej formie zaburzenia postawy, tracąc stabilność w obrębie tułowia i pasa miedniczego. Prowadzi to do przesunięcia naszej osi wahadła ze stawu skokowego na staw biodrowy. Nie stoimy raczej, a wisimy na strukturach biernych. Dodając do tego jakiekolwiek obciążenie, jakim jest już ruch, zwiększamy zaburzenie. Konieczne więc wydaje się rozpocząć ćwiczenia od nauki świadomej, prawidłowej postawy. Dopiero wtedy przechodzimy do kolejnego zadania. Zakres ruchu we wszystkich stawach. Niezbędny, chroniący przed tzw. urazami z napięcia. Mobilność stawów i elastyczność powięzi. Warto o tym pamiętać. A dalej już łatwo. Ćwiczenia oporowe, używając łatwiejszego słowa, siłowe. Siła funkcjonalna jest bazą do wykonywania wszelkich podstawowych, życiowych czynności. Aktualnym trendem są ćwiczenia wolne, z hantlami, kettlebellami, wykonywane w pozycji stojącej. Na potrzeby seniorów, zgodnie z aktualną wiedzą i po analizie typowych zaburzeń i ograniczeń ruchowych, opracowaliśmy 3 zestawy ćwiczeń: - podstawowy usprawniający - I - zaawansowany usprawniający - II - ćwiczenia oporowe – wolne – III Projekt „Konferencja naukowo-edukacyjna Warmia Mazury Senior Games 2014” zrealizowano przy wsparciu finansowym Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego 35 Poniżej przedstawiony jest I zestaw, zawierający 11 ćwiczeń, ogólnie mówiąc podstawowych, uruchamiających poszczególne segmenty naszego ciała.13 1 ćwiczenie. Cel: ustawienie pionowe ciała, zwrócenie uwagi na 3 obszary decydujące o naszej stabilności: mięśnie pośladkowe, tułowia, okolic łopatek. 2 ćwiczenie. Cel: izolowanie ruchu w stawach ramiennych, niezależnie od ruchu w odcinku lędźwiowym kręgosłupa. 3 ćwiczenie. Cel: torowanie ruchu łopatek w kierunku dolnym. 4 ćwiczenie. Cel: uruchamianie wielopłaszczyznowe stawów kolanowych. 5 ćwiczenie. Cel: uruchamianie (otwieranie) stawów biodrowych. 6 ćwiczenie. Cel: uruchamianie (otwieranie) stawów biodrowych. 7 ćwiczenie. Cel: jednoczesne aktywowanie (uruchamianie) stawów biodrowych i ramiennych. 8 ćwiczenie. Cel: nauka przysiadu z jednoczesnym ruchem w stawach ramiennych. 9 ćwiczenie. Cel: ochrona kręgosłupa (ćwiczenie antyrotacyjne). 10 ćwiczenie. Cel: stabilizacja w obrębie tułowia i miednicy, przerzucenie osi obrotu ze stawów biodrowych na stawy skokowe 11 ćwiczenie. Cel: aktywacja tylnej powięzi (globalna stabilizacja) Na zakończenie podsumowanie i kilka myśli do zapamiętania: - podstawą ruchu jest odżywianie! - szukaj balansu pomiędzy mobilnością i stabilizacją; - im starszy jesteś, tym intensywniej trenuj (młody nie musi, ty tak); - ćwicz krótko, ale z jak największym oporem; - wysokie tempo ruchu jest gwarancją sprawności. 13 Dokładny opis ćwiczeń dostępny jest w prezentacji ppt. Załączonej do publikacji. Projekt „Konferencja naukowo-edukacyjna Warmia Mazury Senior Games 2014” zrealizowano przy wsparciu finansowym Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego 36 Inicjatywa Silver Sharing Joanna Szymańska, Bartłomiej Głuszak, Federacja Organizacji Socjalnych Województwa Warmińsko-Mazurskiego FOSa Inicjatywa Silver Sharing to odpowiedź na wzrastającą aktywność seniorów. Bazuje ona na trzech filarach aktywności osób starszych - turystycznej, społecznej i edukacyjnej. Federacja FOSa, wychodząc naprzeciw potrzebom osób starszych proponuje autorską inicjatywę Silver Sharing. Wpisuje się ona w nowy trend w turystyce – turystykę edukacyjną, opartą na zasobach. Od wielu lat w obiegu międzynarodowym funkcjonują utarte już formy turystyki, w tym turystyka młodzieżowa, wymiana młodzieży szkolnej i studentów czy formy nowe, jak home exchange lub couchsurfing. Właśnie one zainspirowały nas do stworzenia podobnej oferty dla seniorów, czyli Inicjatywy Silver Sharing. Poszukując ofert czy też pomysłów dostosowanych do starszej wiekowo grupy społecznej i jej specyficznych uwarunkowań, doszliśmy do wniosku, że w chwili obecnej nie istnieje, przynajmniej w Europie, rozwiązanie ułatwiające turystykę powszechną seniorów. Stąd też propozycja metody własnej, elastycznej i dostosowanej do oczekiwań osób starszych. Podstawę stanowi współpraca dwóch (lub więcej) organizacji seniorskich z różnych regionów/krajów. Każda z organizacji deleguje określoną grupę osób, które wizytują i rewizytują w kraju lub regionie organizacji partnerskiej, gdzie korzystają z gościnności członków tej organizacji, mieszkając w ich domach bądź hotelach, wspólnie zwiedzając okolice, uczestnicząc w zaproponowanym programie kulturalnym. Inicjatywa Silver Sharing określa i reguluje w kompleksowy sposób ramy wyjazdów. Podejmując się współpracy w ramach Silver Sharing organizacja otrzymuje pakiet przydatnych informacji, łącznie z przedwstępnymi porozumieniami i praktycznym przewodnikiem zarówno po samej metodzie, jak i jej wdrażaniu w praktyce. Projekt „Konferencja naukowo-edukacyjna Warmia Mazury Senior Games 2014” zrealizowano przy wsparciu finansowym Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego 37 Metoda opiera się na trzech filarach: 1. Kapitał społeczny Punktem wyjścia jest współpraca organizacji społecznych, czyli klubów seniora, Uniwersytetów III Wieku etc. To one podejmują decyzję o współpracy i pośrednio biorą odpowiedzialność, tudzież wskazują lub delegują osoby goszczące i wyjeżdżające, tym samym współtworzą program pobytu. Te same organizacje są jednocześnie gwarantem trwałości i współpracy na lata, polegającej nie tylko na dalszych wymianach, ale przede wszystkim na kolejnych wspólnych inicjatywach, np. projektach, spotkaniach artystycznych itd. Dzięki ich zaangażowaniu wzajemne kontakty mogą trwać i stale się rozwijać. Organizacje te są również gwarantem aktywności społecznej osób starszych. 2. Edukacja Inicjatywa Silver Sharing stanowić ma podstawę do zdobywania wiedzy, wiedzy z zakresu podstaw antropologii kulturowej, poprzez bezpośrednią korelację z na pozór odmienną kulturą jej językiem, historią etc. W konsekwencji jednak Silver Sharing sprowadza się do otwartości na drugiego człowieka poprzez poznanie jego najbliższego otoczenia i uchylenie drzwi do własnego środowiska. Edukacja ma tu więc wymiar wielopoziomowy, obejmujący zagadnienia kulturowe, języki obce i inne. Bardzo ważny jest też wymiar indywidualny. To obszar motywacji do zmiany. Wyjazd do innego regionu, kraju, poznanie nowych osób i ich kręgu kulturowego, to często duża zmiana w życiu. Zmiana, która może motywować do dalszych podróży, do nauki, a w konsekwencji do aktywności. To także przestrzeń bardzo ważna dla człowieka w kontekście budowania jego więzi społecznych, przede wszystkim element ofiarowania osobie potencjalnie „obcej” zaufania. Budowanie więzi pomiędzy osobami, które wzajemnie się odwiedzają, nawiązują trwałe relacje. 3. Aktywność turystyczna By umożliwić aktywność turystyczną osobom starszym, zwłaszcza tym, które dotąd rzadko z niej korzystały, należy pokonać wiele barier. Inicjatywa Silver Sharing stawa możliwości aktywnej turystyki zarówno osobom dotąd mało aktywnym, jak i już Projekt „Konferencja naukowo-edukacyjna Warmia Mazury Senior Games 2014” zrealizowano przy wsparciu finansowym Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego 38 doświadczonym turystom. Pokazuje jednocześnie, że turystyka może dać coś więcej niż tylko zwiedzanie czy odpoczynek. Może dać nowe spojrzenie, nowe znajomości – a kontakt z inną osobą jest jedną z największych wartości wśród aktywnych seniorów. Z Inicjatywą Silver Sharing wiąże się jeszcze wiele wyzwań. To metoda, która jest obecnie dopracowywana i testowana, we współpracy z partnerami zagranicznymi. Obecnie zainteresowane współpracą są organizacje z 5 krajów Unii Europejskiej (Hiszpania, Niemcy, Czechy, Chorwacja, Irlandia). Uruchamiane są oferty edukacyjne w zakresie nauczania języków obcych – kursy j. angielskiego i niemieckiego oraz nowych technologii informatycznych dla osób starszych. Wnioski z doświadczeń, testowej współpracy posłużą dopracowaniu tej metody. Inicjatywa Silver Sharing to sposób na zwiększenie aktywności osób dojrzałych, nie tylko turystycznej, ale również społecznej. Wszystkich zainteresowanych włączeniem się w nią zapraszamy do kontaktu z Federacją FOSa. Projekt „Konferencja naukowo-edukacyjna Warmia Mazury Senior Games 2014” zrealizowano przy wsparciu finansowym Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego 39 Projekt „Konferencja naukowo-edukacyjna Warmia Mazury Senior Games 2014” zrealizowano przy wsparciu finansowym Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego 40
