Raport_Mlodziez_raze... - Polska Akcja Humanitarna

Autorka raportu
Magda Bodzan
Współpraca
Olga Mielnikiewicz
Dominika Rypa
Raport
z konferencji
Młodzież
razem
dla
świata!
Spis
treści
1. Informacje o konferencji
Plan konferencji
2. Dlaczego zmiany klimatu?
Warsztat 1: Zmiany klimatu i metody
zapobiegania ich negatywnym
aspektom na poziomie lokalnym i
osobistym
Warsztat 2: Skutki zmian klimatu oraz
pomoc humanitarna jako reakcja na
klęski żywiołowe
Warsztat 3: Przyczyny zmian klimatu
oraz międzynarodowe negocjacje
w sprawie zmian klimatu i handel
emisjami CO2
3. Dlaczego spotkanie z politykami?
4. Konferencja „Młodzież razem dla
świata!” jako przykład działania
z zakresu edukacji globalnej
5. Współpraca szkół z Polską Akcją
Humanitarną w programie „Szkoła
Humanitarna” oraz ”Szkoła Globalna
działa lokalnie!” jako przykład realizacji
szkolnych projektów z zakresu edukacji
globalnej
6. Dobre praktyki
7. Jak współpracować ze szkołą na
przykładzie konferencji „Młodzież
razem dla świata!”
2
Szanowni Państwo,
Oddajemy w Państwa ręce raport podsumowujący konferencję „Młodzież razem dla świata!”, zrealizowaną w maju 2012r. przez Polską Akcję Humanitarną. Celem konferencji było zainspirowanie młodzieży oraz pracujących z nią
nauczycieli do działań na rzecz ochrony klimatu. Jako organizacja humanitarna
chcieliśmy przede wszystkim zwrócić uwagę młodzieży na ludzi, których zmiany
klimatu bezpośrednio dotyczą – dlatego tak ważne było dla nas podkreślanie na
każdym kroku związków klimatu z codziennością i warunkami życia ludzi. Jako
organizacja działająca w zakresie poprawy dostępu do wody, żywności i edukacji, staraliśmy się także pokazać jak zmiany klimatu wpływają na te trzy konkretne
strefy życia.
Chcąc zaprezentować młodzieży wszechstronny punkt widzenia, zaprosiliśmy
szereg ekspertów z organizacji pozarządowych oraz przedstawicieli ministerstw,
aby dać uczestnikom i uczestniczkom szansę spotkania z osobami, z którymi na
co dzień nie mieliby okazji porozmawiać.
Cieszymy się, że tak wiele osób zaangażowało się w przygotowania oraz prowadzenie spotkań z młodzieżą i nauczycielami – jesteśmy przekonani, że była to
obustronna wymiana wiedzy i doświadczenia.
Serdecznie dziękujemy Pani Urszuli Stefanowicz z Koalicji Klimatycznej, Pani
Katarzynie Kot-Majewskiej z Ministerstwa Spraw Zagranicznych oraz Panu Tomaszowi Chruszczowowi z Ministerstwa Środowiska za aktywny udział w spotkaniach z młodzieżą, przekazaną wiedzę i podzielenie się ogromnym doświadczeniem.
Dziękujemy również Pani Grażynie Kurowskiej i Pani Katarzynie Bobkowskiej
z Ośrodka Rozwoju Edukacji oraz Jędrzejowi Witkowskiemu za wsparcie nas
w spotkaniach z nauczycielkami.
Dziękujemy wszystkim wolontariuszom, pracownikom i współpracownikom
PAH, bez których to wydarzenie nie mogłoby się odbyć.
Konferencja „Młodzież razem dla świata!” stanowiła podsumowanie rocznej
współpracy szkół z Polską Akcją Humanitarną. Dziękujemy zatem wszystkim
szkołom za całoroczne zaangażowanie oraz wspaniałą atmosferę podczas całego wydarzenia!
Razem działamy dla świata!
3
Informacje
o konferencji
Konferencja „Młodzież razem dla świata!”
została zorganizowana przez Polską Akcję
Humanitarną przy finansowym wsparciu
programu „Młodzież w działaniu” 31 maja
2012 roku w Centrum Rekreacyjno-Konferencyjnym PROMENADA w Białobrzegach.
Konferencja przeznaczona była dla uczniów
i uczennic oraz nauczycieli i nauczycielek
biorących udział w programach: „Szkoła
Humanitarna” oraz „Szkoła Globalna działa
lokalnie!”.
“Szkoła Humanitarna” to roczny projekt
edukacyjny PAH skierowany do szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych w Polsce.
Jego celem jest zwiększenie wiedzy uczniów
i uczennic z zakresu globalnych współzależności, na przykładzie trzech tematów: prawa
do wody, prawa do edukacji, prawa do żywności oraz zwiększanie umiejętności pracy
metodą projektu. Jego zadaniem jest także
kształtowanie u młodzieży postaw odpowiedzialności i solidarności z mieszkańcami
krajów Południa. W tegorocznej edycji programu wzięło udział 29 szkół z całej Polski.
Na konferencję PAH zaprosiła reprezentacje
szkół - nauczyciela/koordynatora projektu w szkole wraz z dwójką uczniów - które
współpracowały z fundacją w ramach wcześniej opisanej „Szkoły Humanitarnej”, oraz
projektu „Szkoła Globalna działa lokalnie!”.
Łącznie w wydarzeniu wzięło udział 21 nauczycielek1 i 50 uczniów i uczennic.
Głównym celem konferencji było podsumowanie rocznej pracy szkół oraz wsparcie
aktywnego uczestnictwa młodzieży w działaniach na rzecz globalnego obywatelstwa.
Służyć temu miały bezpośrednie spotkania
młodzieży z politykami przedstawicielami
4
ministerstw (zwanymi w dalszej części raportu ekspertami), wprowadzone po
raz pierwszy przez Polską Akcję Humanitarną na konferencji.
Cele szczegółowe wydarzenia obejmowały:
• wymianę doświadczeń między nauczycielami i uczniami z zakresu realizacji
i promocji projektów
• wymianę doświadczeń nauczycielek w prowadzeniu edukacji globalnej metodą projektu, ze szczególnym uwzględnieniem oceny współpracy z Polską
Akcją Humanitarną
• zaprezentowanie lokalnych akcji i projektów z zakresu globalnego obywatelstwa
• zwiększenie kompetencji młodzieży w zakresie współpracy z władzami
• zwiększenie kompetencji młodzieży w zakresie realizacji akcji lokalnych, dotyczących problemów globalnych
Tematem przewodnim konferencji „Młodzież razem dla świata!” były zmiany klimatu jako element łączący wszystkie wymiary aktywności PAH. Prowadząc misje w Somalii czy Sudanie Południowym, PAH pracuje w regionach, gdzie skutki
zmian klimatycznych są wyraźnie widoczne i determinują życie ludności, której
fundacja pomaga. W Somalii, w której od czterech lat w porze deszczowej nie
spadł deszcz zauważyć można cenę, jaką kraje rozwijające się płacą za globalny
rozwój. Mimo że odpowiedzialność za zmiany klimatu leży głównie po stronie
krajów rozwiniętych, ich skutki najczęściej dotykają najuboższych.
Zmiany klimatu to temat najczęściej kojarzony z ekologią. Konferencja „Młodzież
razem dla świata!” umożliwiła jej uczestnikom i uczestniczkom spojrzenie na
problem z szerszej, bardziej społecznej perspektywy i nadała zmianom klimatycznym twarz osób, których te zmiany bezpośrednio dotykają.
5
pogram
konferencji:
9.00-9.10
Uroczyste otwarcie konferencji – duża sala
9.10-10.45
Targi projektów – duża sala
10.45-11.00
przerwa
UCZNIOWIE: (praca w 3, 20-osobowych salach)
11.00-12.00
Praca w 3 grupach uczniowskich (po 20 osób
każda) – wprowadzenie uczniów w tematykę
zmian klimatycznych oraz tematu, który
podejmować będzie gość, przygotowanie do
spotkania z gościem
12.00-13.30
Spotkanie z gośćmi
(każdy z gości odwiedza jedną, 20-osbową
grupę):
• Tomaszem Chruszczow (Ministerstwo
Środowiska)
• Katarzyną Kot-Majewska (Ministerstwo
Spraw Zagranicznych)
• Urszulą Stefanowicz (Koalicja Klimatyczna)
13.30-14.30
Podsumowanie pracy w grupach uczniowskich
NAUCZYCIELE: (praca w dużej Sali)
11.00-12.30
World cafe
13.00-14.30
14.30-15.30
Debata z zaproszonymi gośćmi:
• Grażyną Kurowską (Ośrodek Rozwoju
Edukacji)
• Katarzyną Bobkowską (Ośrodek Rozwoju
Edukacji)
• Jędrzejem Witkowskim (Centrum Edukacji
Obywatelskiej)
• Olgą Mielnikiewicz (Polska Akcja
Humanitarna)
Obiad
15.30 – 16.30
Ewaluacja – duża sala
16.30 – 17.30
Podsumowanie konferencji, rozdanie nagród,
certyfikatów uczestnictwa – w dużej Sali
18.00-19.00
Kolacja
6
Zmiany klimatu
a sektory
działania PAH:
dostęp do wody,
żywności
i edukacji
Misją Polskiej Akcji Humanitarnej jest czynienie świata lepszym, poprzez redukcję cierpienia i promocję wartości humanitarnych.
Codzienna praca PAH to pomoc potrzebującym, ze szczególnym uwzględnieniem,
takich grup społecznych jak: kobiety, dzieci
oraz uchodźcy, osoby wewnętrznie przesiedlone i repatrianci. Grupy te są zazwyczaj
najbardziej poszkodowane i bezbronne wobec efektów konfliktów zbrojnych, katastrof
naturalnych i ubóstwa. PAH obecna jest
w takich krajach, jak: Somalia, Sudan Południowy, Autonomia Palestyńska i Syria, gdzie
realizuje działania z zakresu pomocy humanitarnej lub/i rozwojowej.
W Polsce PAH dodatkowo realizuje projekty
z edukacji globalnej, będącej częścią edukacji obywatelskiej, której celem jest uświadamianie istnienia zjawisk i współzależności
globalnych oraz przygotowanie odbiorców
i odbiorczyń do stawiania czoła wyzwaniom
dotyczącym całej ludzkości.
Zmiany klimatu to jeden z obszarów ukazujących właśnie te globalne współzależności oraz temat dobrze nam znany lokalnie.
Kiedy w 2009 roku podczas szczytu klimatycznego w Kopenhadze cały świat (192
delegacji państw i przedstawicielstwa setek
organizacji pozarządowych) zastanawiał się,
jak zmniejszać negatywne skutki zmian klimatu, w Polsce dyskusja toczyła się na poziomie pytania, czy zmiany klimatu wywołane działalnością człowieka istnieją, czy nie.
Jest rok 2012, a w Polsce nasilają się zjawiska
wcześniej nietypowe, takie jak fale upałów,
susze, gwałtowne burze, trąby powietrzne
czy powodzie opadowe. Coś, co jeszcze niedawno można było oglądać w telewizji, stało
się także polską rzeczywistością.
7
Zmiany klimatu to coś więcej niż intensywne ulewy, ekstremalne susze, burze
i huragany. To brak jedzenia i wody, uderzający przede wszystkim w najbiedniejszych mieszkańców ziemi. Efekt cieplarniany doprowadza nie tylko do niszczenia
unikatowych ekosystemów, lecz także do łamania podstawowych praw setek milionów ludzi: prawa do życia, zdrowia, bezpieczeństwa, wyżywienia i egzystencji
życia w godnych warunków.
Rosnące temperatury powodują intensyfikację cyklu hydrologicznego, co objawia się zwiększonymi opadami w porze deszczowej i wyższymi upałami w porze suchej, wywołując częstsze powodzie i susze. Podnoszący się poziom mórz
i oceanów, wywołany głównie przez topniejące lodowce, doprowadza do zasalania wód gruntowych. Stanowi to ogromne zagrożenie dla jakości i ilości wody
dostępnej na świecie.
Dostęp do wody odgrywa kluczową rolę w rozwoju społeczeństw. Woda jest
nie tylko potrzebna człowiekowi do przeżycia, jest też niezbędna w rolnictwie
i przemyśle. Brak dostępu do czystej wody oznacza ograniczenie dostępu do
żywności, choroby, konflikty i napięcia oraz osłabienie gospodarcze krajów.
Obecnie około 783 mln ludzi1 nie ma dostępu do bezpiecznej wody. Z rosnącą
populacją oraz zmniejszającymi się zasobami wodnymi, ta liczba szybko może
ulec zmianie.
Dla rolnictwa zmiany klimatu oznaczają coraz cięższe warunki uprawy i zmniejszenie plonów, co w efekcie prowadzi do zmniejszenia ilości pożywienia w skali
globalnej i wzrostu cen żywności. Poważna susza, obecnie (2012 r.) panująca na
środkowym zachodzie USA sprawiła, że ceny kukurydzy wzrosły niemal o 23%.,
a słabsze prognozy plonów w Rosji wywindowały ceny pszenicy o 19%2. FAO
ostrzega, że grozi nam kryzys żywnościowy podobny do tego z 2007-2008 r.,
w wyniku którego liczba głodujących na świecie wzrosła o 100 mln, osiągając
bezprecedensowy poziom 1,022 mld osób3. Odpowiedzią rolników na zmieniające się warunki klimatyczne jest wprowadzenie nowych odmian roślin, bardziej
odpornych na brak wody i wilgoć oraz intensywniejsze używanie pestycydów.
Niezbędne będzie też wykorzystanie coraz nowszych technologii. Rolnikom
w państwach bogatej Północy łatwiej się będzie do tych zmian przystosować,
głównie ze względu na ogromną pomoc ze strony rządów i organizacji takich,
jak Unia Europejska. Ci, których zmiany dotkną najbardziej to małoobszarowi
rolnicy z Południa i kraje rozwijające się, których PKB nadal w głównej mierze
1. http://mdgs.un.org/unsd/mdg/Resources/Static/Products/Progress2012/English2012.pdf, str. 54
2. http://www.tvn24.pl/biznes-gospodarka,6/gwaltowny-wzrost-cen-swiatu-grozi-nowy-kryzyszywnosciowy,270114.html
3. http://monde-diplomatique.pl/LMD44/index.php?id=4
8
opiera się na rolnictwie.
Coraz mniejsze plony sprawiają, że miliony ludzi zostaje bez możliwości uprawy
lub zakupu pożywienia, zwłaszcza w regionie Afryki Subsaharyjskiej. Rolnictwo
będzie więc jednym z najbardziej dotkniętych przez zmiany klimatyczne sektorów, w którym nierówności społeczne staną się najbardziej widoczne.
Zmniejszenie ilości i jakości wody oraz coraz trudniejszy dostęp do żywności powodują, że ludzie, a zwłaszcza kobiety i dzieci, muszą poświęcać większą część
czasu na zdobywanie bezpiecznej wody i pożywienia, co utrudnia im edukację
i zatrudnienie . Trudniejszy dostęp do edukacji ma też bardziej prozaiczne przyczyny. Ze względu na trudne warunki pogodowe, wiele szkół jest okresowo zamykanych. W Bihar w Indiach z powodu powodzi szkoły zamykane są średnio na
3 miesiące w ciągu roku4.
Choć od konferencji klimatycznej w Kopenhadze minęły 3 lata, a skutki zmian
klimatu są coraz wyraźniej widoczne w Europie, w tym w Polsce, nadal spotkać
się można z przekonaniem, że ten problem nie dotyczy nas, obywateli polskich,
co przejawia się m.in. w postawie polskiego rządu, który już dwukrotnie zawetował proponowany przez Komisję Europejską plan ograniczenia emisji CO2 w UE.
Konferencja „Młodzież razem dla świata!” miała za zadanie zwrócenie uwagi na
powyżej opisane zjawiska, dlatego tak ważne było dla organizatorów umożliwienie młodzieży spotkania z trzema ekspertami, którzy zajmują się różnymi aspektami zmian klimatycznych. Spotkanie miało postać warsztatu, angażującego
młodzież interaktywnymi metodami, dyskusjami. Na początku młodzież została
wprowadzona w temat ekspertyzy przez parę trenerów tak, aby przed spotkaniem z osobą ekspercką posiadać wiedzę i zrozumienie tematu.
4. Water Aid, Climate change and water resources, str. 14
9
Warsztat 1:
Zmiany klimatu
i metody
zapobiegania
ich negatywnym
aspektom
na poziomie
lokalnym
i osobistym
Zmiany klimatu to zarówno problem globalny, jak i lokalny oraz indywidualny. Naszymi
zachowaniami, wyborami konsumenckimi
i przyzwyczajeniami kształtujemy i zmieniamy klimat.
Choć skutki zmian klimatu są najbardziej
widoczne w krajach Południa i to one płacą największą za nie cenę, ekstremalne
zjawiska, takie jak upały i susze, deszcze
i powodzie dotykają także wiele części Europy, w tym Polski. W listopadzie 2011 roku
z powodu braku opadów w Jeziorze Solińskim odnotowano najniższy od 8 lat poziom
wody, a wydarzenie to przeszło do historii
pod nazwą „Susza nad Soliną”. Coraz częstsze powodzie, zmiany w okresie wegetacji
roślin, mniej wyraźne pory roku oraz obecność zjawisk do tej pory w Polsce rzadko
występujących, takich jak trąby powietrzne
to doskonałe przykłady na to, że zmiany
klimatyczne to nie tylko rzeczywistość Południa, ale i nasza codzienność. Jako jednostki
powinniśmy się zastanowić, jaką rolę odgrywamy w tym procesie i jak każdy z nas może
przyczynić się do ograniczenia skutków tych
zmian.
Rządy państw na całym świecie zastanawiają
się nad sposobami ograniczenia emisji zanieczyszczeń do atmosfery, rozwojem zielonych technologii, wprowadzając coraz to
nowsze regulacje i prawa. Czy to wystarczy?
Czy jako jednostka mamy w tym względzie
coś do powiedzenia?
O tym, że tak, i że wręcz powinniśmy działać na rzecz klimatu starała się przekonać
młodzież zaproszona ekspertka, Urszula
Stefanowicz z Koalicji Klimatycznej. Koalicja
Klimatyczna to porozumienie organizacji
pozarządowych zaangażowanych w działa-
10
nia na rzecz ochrony klimatu, której misją jest wspólne działanie w celu zapobiegania zmianom klimatu dla dobra ludzi i środowiska.
„Starałam się im przekazać to, że powinni mieć poczucie odpowiedzialności za
własne działania i zawsze starać się znać ich konsekwencje, a także to, że powinni rozumieć solidarność, którą wszyscy w Polsce kochamy, w skali globalnej.
Solidarni nie możemy być tylko sami ze sobą, ale musimy być solidarni z całym
światem” mówiła po konferencji ekspertka.
Wyrzucając jedzenie, kupując nowy sprzęt, zamiast naprawić stary, podróżując
samolotem na krótkich odległościach, czy nadmiernie konsumując, wszyscy
przyczyniamy się do zanieczyszczenia k środowiska. Fabryki, chcąc zaspokoić
nasze potrzeby zwiększają produkcję, a tym samym także emisję CO2 do atmosfery. Elektrownie wytwarzają więcej prądu, by móc zasilić wszystkie sprzęty,
których używamy. Nasze nadmierne zużycie prądu dla nas samych okazać się
może jedynie wysokim rachunkiem na koniec miesiąca. Nadmierne zużycie prądu przez nas, naszych sąsiadów, mieszkańców naszego osiedla, miasta, kraju,
powodują dalekosiężne skutki dla całego świata. Ale też razem łatwiej nam walczyć ze skutkami zmian klimatycznych.
Ekspertka zachęcała młodzież do wywierania wpływu na polityków na szczeblu
lokalnym, krajowym i międzynarodowym by proponowane przez nich strategie
aktywnie wspierały walkę ze skutkami zmian klimatu. Społeczeństwo, jego poglądy i oczekiwania mają bowiem realny wpływ na zmiany w systemie prawnym
oraz wydawane z budżetu środki.
O tym, jak wielki potencjał mają akcje na poziomie lokalnym wiedzą mieszkańcy brazylijskiego miasta Kurytyba, którego 70% odpadów jest poddawane recyklingowi przez samych jego mieszkańców. Kurytyba jest światowym liderem
w zarządzaniu odpadami. Miastu udało się wprowadzić program zatrudnienia
Zielona Wymiana, który działa z korzyścią zarówno dla środowiska jak i zaniedbanych grup społecznych. Rodziny o niskich dochodach mieszkające w favelach, dzielnicach nędzy, mogą wymienić swoje śmieci na bilety autobusowe i jedzenie. 60 kilogramów odpadów równa się 60 biletom. Dzieci mogą wymieniać
odpady na artykuły szkolne, czekoladę, zabawki i bilety na imprezy rozrywkowe.
Miasto posiada 6 parków, 14 lasów i ponad 1000 miejsc zielonych w przestrzeni publicznej. Zielone obszary miejskie w Kurytybie należą do największych na
świecie, a na każdego mieszkańca przypada około 52 m² przestrzeni zielonej.
Miasto wiele zawdzięcza Jaime Lernerowi – architektowi, który w latach 60-tych
XX wieku wymyślił plan restrukturyzacji systemu transportu miejskiego i przebu-
11
dowy miasta. Kiedy zdał sobie sprawę, że jako architekt niewiele może zmienić,
został burmistrzem miasta i pełni ten urząd przez 30 lat.
Recepta Kurytyby jest prosta. Jeśli mieszkańcy czują się szanowani, sami będą
szanować ekologiczne rozwiązania.
Młodzież opuściła warsztaty z przekonaniem, że przede wszystkim należy szanować kurczące się zasoby naturalne, aby nam i przyszłym pokoleniom żyło
się na świecie lepiej oraz zachęcona do tego, aby być aktywnymi obywatelami,
świadomymi swej roli w kształtowaniu klimatu.
12
Warsztat 2:
Skutki zmian
klimatu
oraz pomoc
humanitarna
jako reakcja na
klęski żywiołowe
Organizacje pozarządowe alarmują, że
zmiany klimatu mogą przeciążyć system pomocy humanitarnej, bowiem liczba ludzi dotkniętych skutkami anomalii pogodowych,
z których wiele związanych jest ze zmianami
klimatu, podwoiła się w ciągu ostatnich 30
lat. Oxfam America w swoim raporcie Under
Pressure: Reducing disaster risk and enhancing US emergency response capacity in an
era of climate change5 szacuje, że w latach
1998-2007, katastrofy dotknęły 250 milionów ludzi, z czego 98% było katastrofami
związanymi ze zmianami klimatu. Organizacja przewiduje, że do 2015 roku liczba ta
wzrośnie do 375 milionów ludzi.
Mówiąc o globalnej solidarności warto pamiętać, że zmiany klimatyczne dotykają
przede wszystkim najuboższych. W innym
raporcie Oxfam, The right to survive. The
humanitarian challenge for the 21st century
organizacja podaje, że w krajach bogatych
w każdej katastrofie naturalnej giną średnio
23 osoby, podczas gdy w krajach nieuprzemysłowionych liczba ta wynosi 10526. Dzieje
się tak dlatego, że ludzie ci często żyją w źle
zabezpieczonych domach, na terenach zagrożonych powodziami, suszami i innymi katastrofami, bez sprawnej infrastruktury czy
opieki zdrowotnej.
Polska Akcja Humanitarna właśnie takim
osobom pomaga, organizując zbiórki, np.
dla ofiar trzęsienia ziemi na Haiti. PAH jest
przede wszystkim organizacją humanitarną, dlatego ważne dla organizacji jest, aby
współpracująca z nią młodzież oraz kadra
5. http://www.oxfamamerica.org/files/under-pressure-climatechange-and-humanitarian-response.pdf, str. 5
6. http://www.oxfam.org/sites/www.oxfam.org/files/right-to-survive-report.pdf, str.6
13
pedagogiczna rozumiały, na czym polega działalność w sektorze pomocy humanitarnej i rozwojowej. To ona bowiem wyznacza kierunek działań PAH, również
edukacyjnych.
Pomoc humanitarna to przede wszystkim ratowanie i ochrona życia w czasie
klęsk i katastrof spowodowanych warunkami naturalnymi, takimi jak tsunami,
trzęsienia ziemi, powodzie, susze lub wywołanych działalnością człowieka, czyli
wojnami i konfliktami zbrojnymi.
Pomoc rozwojowa to finansowa, rzeczowa lub techniczna pomoc świadczona
przez państwa i organizacje międzynarodowe, mająca na celu długofalowe działania nastawione na wyjście z ubóstwa, samodzielność i rozwój społeczeństw.
Przed spotkaniem z ekspertką, młodzież wzięła udział w symulacji, w trakcie której miała za zadanie wcielić się w jedną z trzech grup: ludzi poszkodowanych
w powodzi, organizację humanitarną z kraju dotkniętego powodzią i organizację
z innego kraju, oddalonego dość znacząco od miejsca katastrofy. Dzięki temu
ćwiczeniu młodzież wypracowała pewne ogólne zasady pomocy humanitarnej,
takie jak:
• Adekwatność – pomoc powinna przede wszystkim odpowiadać potrzebom
osób dotkniętych klęską – to one wiedzą, czego najbardziej potrzebują;
przedmioty docierające na miejsce powinny być sprawne, a leki z odpowiednią datą ważności; każda zbędna rzecz pogłębia chaos
•
Szybkość – pomoc powinna zostać udzielona jak najszybciej, by zapobiec
skutkom spowodowanym przeciągającą się katastrofą (epidemie, choroby,
wyższe koszty naprawy szkód)
•
Neutralność – pomocy należy udzielać wszystkim; działaniami pomocowymi nie należy wspierać żadnej ze stron konfliktu
•
Komunikacja – powinna występować sprawna komunikacja między wszystkimi jednostkami udzielającymi pomocy, by nie dublować działań
Ekspertka, Katarzyna Kot-Majewska, Kierownik Referatu do Spraw Pomocy
Humanitarnej z Departamentu Współpracy Rozwojowej Ministerstwa Spraw
Zagranicznych opowiadała młodzieży o pomocy humanitarnej i jej związkach
z katastrofami naturalnymi i zmianami klimatu. Wyjaśniła, jakie są cele pomocy
humanitarnej, jak jest ona zorganizowana w Polsce i jacy są jej aktorzy, a co
najważniejsze, przedstawiła swoje doświadczenia z pracy w takich miejscach, jak
Afganistan i Sudan Południowy, wyjaśniając, na czym polega zawód pracownika
humanitarnego.
14
„Najciekawszym doświadczeniem ze spotkania było to, że młodzież wiedziała,
o czym mówię. Miałam wrażenie, że nie mówiłam dla nich o nowościach, a zasady pomocy humanitarnej, które przygotowali, były prawdziwe i kompleksowo
opisane. Wiedzieli znacznie więcej, niż mi się wydawało; to bardzo budujące. Ja
na pewno dałam im więcej przykładów i sprawiłam, że wiedzą więcej, ale dzięki
projektowi już mają dobre rozeznanie w tym, o co chodzi w pomocy humanitarnej” – komentowała po konferencji ekspertka.
15
Warsztat 3:
Przyczyny zmian
klimatu oraz
międzynarodowe
negocjacje
w sprawie zmian
klimatu i handel
emisjami CO2
Podczas gdy pierwsza grupa uczniów rozważała możliwości przeciwdziałania zmianom klimatu poprzez osobistą postawę
i zachowania, najstarsza grupa starała się
zrozumieć na czym polega handel emisjami
CO2 i dlaczego podczas negocjacji klimatycznych coraz częściej mówi się o finansach, niż ochronie środowiska.
Zrozumienie problemów wokół redukcji
emisji CO2 i handlu emisjami wydaje się
w Polsce szczególnie istotne. Przypomnijmy, że w czerwcu 2011 roku, tuż przed objęciem przez Polskę prezydencji w UE, nasz
kraj jako jedyny zawetował „Plan działań na
rzecz gospodarki niskoemisyjnej” przygotowany przez Komisję Europejską. Plan zakłada redukcję emisji w UE o 40% w 2030 r.,
o 60% w 2040 r. i o 80% w 2050 r., w porównaniu z 1990 r. Polska powtórzyła swoje
weto w marcu 2012 roku.
Handel emisjami CO2
Rozwijający się przemysł, który stara się
sprostać coraz bardziej wygórowanym wymogom rosnącej populacji, prowadzi do
wzrostu zanieczyszczeń i pogłębiania efektu cieplarnianego, który jest powiązany ze
zmianami klimatycznymi. W celu ochrony
środowiska ONZ powołała Ramową Konwencję Narodów Zjednoczonych w Sprawie
Zmian Klimatu (United Nations Framework
Convention on Climate Change – UNFCCC),
w ramach której wypracowano dokument
zawierający propozycje redukcji emisji CO2
na świecie, tzw. Protokół z Kioto. Polska stała
się jego sygnatariuszem w 2002 r.
16
Protokół z Kioto wprowadza trzy systemy redukcji emisji gazów cieplarnianych7:
•
handel emisjami
•
wspólne wdrożenia
•
mechanizm czystego rozwoju
Handel emisjami przyjmuje różne formy, z czego najszerzej dyskutowanymi są
ograniczenie (Cap and Trade) i mechanizm kompensat (Offset).
Cap and trade to wydawanie elektrowniom i fabrykom, które emitują CO2 określonej liczby pozwoleń/limitów emisji. Jeśli im ich zabraknie, muszą dokupić je
na rynku, a jeśli zostanie, to mogą je sprzedać lub zachować na przyszłe okresy
rozliczeniowe. Duża część uprawnień jest przyznawana za darmo.
Mechanizm kompensat polega na umożliwieniu zakładom, które chcą rozszerzyć skalę swojej działalności, dokonywania inwestycji redukcyjnych w innych
zakładach, np. w Chinach czy na Ukrainie.
Handel emisjami to główne rozwiązanie problemu zmian klimatu proponowane
przez Protokół z Kioto. Zakłada, że wysoka cena uprawnień do emisji zmusi firmy do ich ograniczenia. W międzyczasie firmy będą wprowadzać nowe, zielone
technologie, które w efekcie uwolnią gospodarki z zależności od węgla. W myśl
Cap and trade nie ma znaczenia, kto emituje, dopóki ilość emisji jest ograniczona. Wokół tego rozwiązania narasta jednak wiele kontrowersji. Od 2008 r. ceny
uprawnień do emisji w Europie spadły z 24 euro za tonę do 7 euro, co zamiast
zachęcać firmy do inwestycji w nowe technologie spowodowało wzrost wykupu
uprawnień.
Co więcej, kiedy firma ogranicza lub redukuje emisje, dostaje dodatkowe pozwolenia, które może wykorzystać lub sprzedać. Problem polega jednak na braku
mechanizmów, które umożliwiałyby sprawdzenie prawdziwości deklarowanej
redukcji emisji, może skutkować nadużyciami. Dochodzi też do sytuacji absurdalnych, w których firmy doprowadzają do katastrof ekologicznych poprzez wycinanie dużych połaci lasów, a następnie sadzą nowe rośliny, jak np. palmy pod
olej palmowy, wykorzystywany we produkcji własnych wyrobów, również otrzymują dodatkowe pozwolenia.
7. Na podstawie: R. Ranosz, „Organizacja i handel uprawnieniami do emisji CO2”, POLITYKA ENERGETYCZNA, Tom
11 _ Zeszyt 2 _ 2008, PL ISSN 1429-6675
17
Dodatkowo handel emisjami daje poczucie, że rządy państw kontrolują emisję
CO2 do atmosfery, zwalniając nas, obywateli i obywatelki z odpowiedzialności
za klimat.
Spotkanie poświęcone handlowi emisjami miało pokazać ekonomiczny i polityczny wymiar zmian klimatycznych. „Problematyka zmian klimatu to także tematyka
gospodarcza. Jeśli się o tym zapomina, to ma się fałszywy obraz zarówno tego,
co trzeba zrobić, jak także tego, co jest treścią negocjacji wszelakich, zarówno
tych w UE, na poziomie globalnym, jak i dyskusji toczonej w Polsce, która często przyjmuje gwałtowny charakter, bo rozmawiamy o pieniądzach” podkreślał
zaproszony ekspert, Tomasz Chruszczow z Zespołu Negocjacji Klimatycznych
w Departamencie Zrównoważonego Rozwoju Ministerstwa Środowiska.
18
Dlaczego
spotkanie
z politykami?
Jak powiedział Martin Luther King, zanim
wyjdziemy rano do pracy już jesteśmy zależni od większości świata. Wszyscy jesteśmy
ze sobą powiązani i to, co dotyczy każdego
z nas, pośrednio dotyczy wszystkich ludzi
na świecie. Dlatego też Polska Akcja Humanitarna w ramach realizowanych projektów
z zakresu edukacji globalnej stara się promować nie tylko wartości humanitarne, ale
również aktywne obywatelstwo, zachęcając
szkoły do angażowania się w życie swych
społeczności lokalnych.
Pracując ze środowiskiem szkolnym od ponad 10 lat PAH dostrzega potencjał szkoły
we wprowadzaniu zmian w najbliższym
otoczeniu. Szkoła jest ważnym ośrodkiem
w życiu każdej społeczności lokalnej, zarówno na wsi, jak i w mieście, a często jedynym
miejscem, gdzie podejmowane są kwestie
globalne. Nauczyciele i nauczycielki to jedna z najbardziej otwartych i aktywnych grup
społecznych. Odpowiednio zmotywowana
młodzież, chętnie angażuje się w ciekawe
działania. Szkoła jest dobrym partnerem do
współpracy dla organizacji pozarządowych,
a w jej działania często włączają się rodzice
i inne instytucje. Razem mogą zainicjować
zmianę w okolicy i przyczynić się do zmiany
świata na lepsze.
Aktywne postawy w dotychczasowych projektach szkół przejawiały się w postaci happeningów, pisania petycji, organizacji akcji
szkolnych wokół ważnych dni globalnych,
takich jak Dzień Wody czy Tydzień Edukacji
Globalnej i tworzenia plakatów informacyjnych. W niektórych przypadkach doprowadziło to do konkretnych zmian: rozbudowy
ścieżek rowerowych czy dostępności pro-
19
duktów ze Sprawiedliwego Handlu w sklepach. Dlaczego więc razem nie działać
na rzecz klimatu?
Zmiany klimatyczne to ogromne zagrożenie dla ludzkości. Bez wspólnego wysiłku całego społeczeństwa, tak polskiego jak i globalnego, nie uda nam się ograniczyć ich skutków. Naukowcy są zgodni, że jesteśmy ostatnim pokoleniem, które
może wpłynąć na ograniczenie skutków zmian klimatycznych. Działać musimy
zacząć już dziś.
„Wcześniejsze okresy w historii ludzkości nazywane były przez surowiec,
który dominował w użytku epoki – na przykład epoka kamienia i epoka
brązu. Nasz wiek jest po prostu epoką materiału, wiekiem nadmiaru,
którego wyróżnikiem jest nie korzystanie z konkretnego materiału, ale
z ogromu zużytych materiałów”.
Lester R. Brown, Eco Economy
Wiele możemy już zrobić na poziomie osobistego zaangażowania: ograniczyć
konsumpcję, w mądry sposób korzystać z zasobów takich, jak woda czy energia,
w swoich codziennych wyborach kierować się nie tylko własnym interesem, ale
także środowiskiem i interesem innych ludzi. Problemem jednak jest zbyt mała
ogólna świadomość społeczeństwa na temat zmian klimatu i naszego na nie
wpływu, niewielka obecność tematu w głównych mediach (97% topnienie powierzchni lodu pokrywającego Grenlandię między 8 a 12 lipca 2012 roku zostało praktycznie niezauważone przez media8) oraz błędne przekonanie, że rządy
państw zajmują się już tym tematem i my, obywatele nie musimy się już o nic
martwić. Nic bardziej mylnego.?
„Gdyby większość obywateli zachęcała władze swoich miast do korzystania
z energii słonecznej, wiatrowej, wodnej czy z naturalnych źródeł ciepła skupionych wewnątrz ziemi, to bylibyśmy o wiele czystszym krajem” mówi Marcin Popkiewicz, ekspert od zmian klimatycznych, fizyk i przedsiębiorca, który w wolnym czasie prowadzi portal www.ziemianarozdrozu.pl i współpracuje z Polską
Akcją Humanitarną. „Ważne jest, abyśmy domagali się od władz państwowych,
żeby stanowczo wspierały przeciwdziałanie zmianom klimatycznym. Bez presji
ze strony społeczeństwa – czyli każdego z nas – kolejne rządy będą w dalszym
ciągu twierdzić, że zajęcie się zmianami klimatycznymi nie leży w interesie Polski”
– kontynuuje.
8. http://wiadomosci.wp.pl/kat,18032,title,NASA-te-dane-zwalily-nas-z-nog-97-proc-powierzchni-lodu-Grenlandiizaczelo-topniec-w-ciagu-4-dni,wid,14788628,wiadomosc.html?ticaid=1f13
20
Zastanawiając się nad kształtem konferencji oraz tym, co może hamować młodzież przed bezpośrednim kontaktem z politykami organizatorzy doszli do wniosku, że jest to przede wszystkim sposób postrzegania polityków i samej polityki.
Politycy często kojarzą się młodym ludziom z osobami w garniturach, mówiącymi skomplikowanym językiem o odległych tematach, a polityka z czymś, co
ich oraz czemu nie należy ufać. Jednocześnie to politycy podejmują decyzję we
wszystkich ważnych dla kraju i świata sprawach , także tych, o których rzadziej
słyszymy w mediach, a których skutki wszyscy odczuwamy, jak np. zmiany klimatu.
Młodzież biorąca udział w projekcie „Szkoła Humanitarna” czy „Szkoła Globalna działa lokalnie!” posiada dużą wiedzę na temat współzależności globalnych,
zwłaszcza w kontekście dostępu do wody, żywności i edukacji. Ma na swoim
koncie organizację wielu akcji, tak szkolnych, jak i lokalnych. spotkanie z przedstawicielami ministerstw miało zwiększyć jej kompetencje w zakresie współpracy z władzami, a także zachęcić do samodzielnego realizowania akcji lokalnych.
Możliwość rozmowy z ekspertami miała za zadanie przełamać stereotypy i pokazać, że pracownik ministerstwa to osoba, z którą można porozmawiać zrozumiałym językiem o poważnych sprawach. Tak pojawił się pomysł zorganizowania
konferencji z obecnością pracowników ministerstw.
Według wypowiedzi gości spotkanie z młodzieżą było dla nich bardzo cenne. Jak
sami przyznali, młodzież zaskoczyła ich swoją wiedzą i rozeznaniem tematów. To
ważna informacja pokazująca, że przyszli wyborcy, z wyniesioną ze szkół dobrą
wiedzą na temat zależności globalnych będą coraz bardziej wymagający względem wybieranych przez siebie reprezentantów i reprezentantek. Co więcej, opinia uczniów i uczennic na temat kompetencji w zakresie współpracy z przedstawicielami władz może się zmienić przy kolejnym spotkaniu z nimi.
Dlaczego warto zadbać o stałą współpracę szkoły
władzami lokalnymi?
Jednym z najbardziej bezpośrednich sposobów wpływania na zmianę na poziomie lokalnym jest zaangażowanie ludzi, którzy są rzeczywiście odpowiedzialni
za podejmowanie ważnych decyzji w swoim środowisku - tj. lokalnymi przedstawicielami władz. Współpraca szkoły i władz lokalnych może znacznie wpłynąć
na obowiązujące na danym terenie ustawodawstwo w sprawach takich jak segregacja odpadów, transport publiczny, ścieżki rowerowe, zagospodarowanie
przestrzeni zielonej.
21
Co szkoła może zrobić, żeby kontynuować spotkania z przedstawicielstwami władzy?
• Zapraszać lokalne władze na organizowane przez szkołę akcje; dla polityków to także dobry sposób na dotarcie do potencjalnych wyborców, czyli
rodziców uczniów i uczennic
•
Realizując projekt z zakresu globalnych współzależności znaleźć osobę
w strukturach władzy, która zajmuje się lub interesuje danym zagadnieniem i próbować włączyć ją do projektu. Może się to odbyć poprzez
objęcie projektu patronatem, organizację regularnych spotkań z młodzieżą
czy wspólne i organizowanie akcji lokalnych
•
Stworzyć zespół uczniowski do kontaktów z władzami i wspierać go w tym
działaniu
22
Konferencja
jako przykład
działania
z zakresu
edukacji
globalnej
Definicja edukacji globalnej
Edukacja globalna to część kształcenia obywatelskiego i wychowania, która rozszerza
jego zakres przez uświadamianie istnienia
zjawisk i współzależności łączących ludzi
i miejsca. Jej celem jest przygotowanie odbiorców do stawiania czoła wyzwaniom dotyczącym całej ludzkości.
Przez współzależności rozumieć należy wzajemne powiązania i przenikanie systemów
kulturowych, środowiskowych, ekonomicznych, społecznych, politycznych i technologicznych9.
Konferencja „Młodzież razem dla świata!”
podsumowująca roczną pracę szkół w ramach projektu z zakresu edukacji globalnej
„Szkoła Humanitarna” i „Szkoła Globalna
działa lokalnie” sama była dobrym sposobem na działanie z zakresu edukacji globalnej, kładąc szczególny nacisk na:
•
Przełamanie istniejących stereotypów
Konferencja starała się przełamać stereotyp, jakoby zmiany klimatyczne były
problemem dotyczącym tylko mieszkańców
i mieszkanki krajów Południa. Pokazanie przykładów katastrof związanych ze
zmianami klimatu w Europie, w tym Polsce
miało na celu uświadomienie, że zmieniający się klimat to także nasz problem, na
poziomie kraju, osiedla, jednostki.
9. Definicja edukacji globalnej wypracowana w 2011 r. przez
międzysektorowy zespół złożony z przedstawicieli m.in. Grupy
Zagranica, Ministerstwa Edukacji Narodowej, Ministerstwa
Spraw Zagranicznych, ośrodków doskonalenia nauczycieli i
uczelni wyższych.
23
•
Ukazanie wpływu jednostki na globalne procesy i wpływu globalnych
procesów na jednostkę
Uczestnicy i uczestniczki mieli okazję poddać analizie swoje indywidualne zachowania konsumenckie z punktu widzenia ich wpływu na klimat, biorąc pod
uwagę zużycie takich surowców, jak woda czy energia. Dyskutując o skutkach
zmian klimatu poddany został analizie ich wpływ na życie poszczególnych osób,
zarówno w krajach Południa, jak i Północy.
• Tłumaczenie przyczyn i konsekwencji zjawiska
Wszystkie spotkania z ekspertami poprzedzone były warsztatami, podczas których młodzież starała się zrozumieć przyczyny i skutki zmian klimatu tak, aby
wiedzieć, czym są zmiany klimatu, jakie działania człowieka są za nie odpowiedzialne, jakie stanowią zagrożenie i co można zrobić, by im zapobiec.
• Przedstawienie perspektywy Globalnego Południa
Symulacja, podczas której młodzież wcielała się w rolę powodzian pozwoliła im
doświadczyć sytuacji, w której znajdują się miliony ludzi na świecie, w tym głównie w krajach Południa, doświadczających zmian klimatu w najbardziej dotkliwy
sposób.
• Kształtowanie krytycznego myślenia i zmianę postaw
Pracując metodami aktywnymi, starano się rzeczowo przedstawiać informacje, pokazywać problem z wielu perspektyw i wspólnie przeprowadzić analizę
przyczyn i skutków zjawiska zmian klimatycznych tak, aby wszyscy uczestnicy
i uczestniczki mogli odnaleźć swoją w nim rolę i przybrać postawę zgodną z własnymi przekonaniami.
Konferencja „Młodzież razem dla świata!” jako przykład
dobrej jakości edukacji globalnej:
1. Ujęcie tematu z różnych perspektyw
Wszystkie części konferencji zaprojektowane zostały w sposób, aby każdy
uczestnik i każda uczestniczka mogli zapoznać się ze tematem z jak najszerszej perspektywy i wypracować własne wobec niego stanowisko. Temat zmian
klimatu ujęty został z perspektywy jednostki, mieszkańców Południa, mieszkańców Północy, organizacji humanitarnych, rządów państw oraz firm handlujących
emisjami CO2. Służyło to przełamaniu monolitycznej wizji zjawiska.
24
2. Pokazanie złożoności zagadnienia
Zmiany klimatu zwykle omawiane są w kontekście ekologii i ochrony środowiska,
co jest znacznym uproszczeniem tematu. Zmiany klimatu to nie tylko zniszczone
ekosystemy, ale przede wszystkim ludzie, których one dotyczą. Tak jak wielu jest
aktorów zaangażowanych w temat zmian klimatu, tak wiele różnych interesów,
które reprezentują. Młodzież z jednej strony mogła wczuć się w rolę powodzian,
którzy czekają na pomoc humanitarną, z drugiej rządów państw, które opierając
swe gospodarki w znacznym stopniu na węglu niekoniecznie dążą do ograniczenia emisji CO2. Pokazanie złożoności zagadnienia ma w perspektywie długofalowej zachęcić młodzież do dalszego, samodzielnego zgłębiania tematu.
3. Wspólne wypracowanie rozumienia danych sformułowań
Zmiany klimatu, handel emisjami czy pomoc humanitarna to pojęcia bardzo złożone, wokół których jest dużo kontrowersji i które rozumiane mogą być w różny
sposób. W samej debacie publicznej pomoc humanitarna często mylona jest
z rozwojową, zmianom klimatycznym odmawia się istnienia, a handel emisjami omawiany jest najczęściej jedynie w kontekście finansowym, zatracając swój
społeczny wymiar. Wspólne wypracowywanie definicji tych zjawisk z młodzieżą
było niezwykle istotne, ponieważ podkreślało rolę współpracy i wagę różnych
perspektyw – młodzieży, trenerów i ekspertów – w opisywaniu i analizowaniu
rzeczywistości.
4. Korzystanie ze sprawdzonych źródeł
Konferencja w dużej mierze opierała się na dyskusjach i spotkaniach z zaproszonymi goścmi -ekspertami w swoich dziedzinach, którzy oprócz rzetelnych danych instytucji, które reprezentowali, posiadali doświadczenie pracy w tematach
swojej specjalizacji. Ich obecność dała młodzieży możliwość uzyskania informacji
„z pierwszej ręki”.
5. Realistyczne pomysły, konkretne wskazówki
Ostatnia część konferencji dała uczestnikom i uczestniczkom możliwość pracy
w swoich reprezentacjach szkolnych nad pomysłami na projekt z zakresu edukacji globalnej w następnym roku szkolnym. Młodzież, chcąc „wykupić” swojego nauczyciela, musiała przekonać do swojego pomysłu inną reprezentację szkolną.
Jej zadaniem było zadać jak najwięcej pytań ukonkretniających pomysł (np. Jak
zamierzacie to zrobić? Kogo zaangażujecie? Kiedy odbędzie się akcja?), ocenić,
na ile projekt jest realny i dać wskazówki do lepszej jego organizacji. Dzięki temu
młodzież jeszcze w trakcie konferencji mogła stworzyć konkretny plan przyszłej
akcji oraz zweryfikować swoje pomysły w gronie innych uczniów i nauczycieli.
25
Realizacja
szkolnych
projektów
z zakresu
edukacji globalnej
na przykładzie
współpracy szkół
z Polską Akcją
Humanitarną
w programach
„Szkoła
Humanitarna”
i „Szkoła Globalna
działa lokalnie ”.
Polska Akcja Humanitarna współpracuje ze
szkołami od ponad 10 lat, początkowo w ramach edukacji humanitarnej, a następnie
globalnej. Tak, jak zmieniała się sama definicja edukacji globalnej zarówno w Polsce,
jak i na świecie, tak programy PAH i szkoły
ewaluowały realizując projekty z tego zakresu. Mając świadomość, jak cenną wiedzę posiadają nauczyciele koordynujący projekty,
organizatorzy chcieli wykorzystać moment
wspólnego spotkania do zastanowienia się,
na czym polega sukces szkolnych projektów
z zakresu edukacji globalnej, jakiego wsparcia szkoły potrzebują, na co zwrócić uwagę
przy pisaniu i realizacji kolejnych projektów
z tego zakresu.
Przygotowane dla nauczycieli sesje miały
stworzyć forum wymiany opinii i generowania nowych pomysłów, ale także wsparcie,
dającego dalszą motywację do pracy.
World Cafe
Na podsumowanie współpracy szkół z Polską Akcją Humanitarną w ramach programu
„Szkoła Humanitarna” i „Szkoła Globalna
działa lokalnie”, wybrana została metoda
World Cafe. Metoda ta pozwala na wymianę
informacji w interaktywny sposób, pobudza
kreatywne myślenie, jest partycypacyjna .
Więcej informacji o metodzie dostępnych
jest tutaj: http://www.partycypacjaobywatelska.pl/techniki/48-worldcafe
Tematy do dyskusji dobrane zostały w taki
sposób, aby odpowiedzieć na pytania, które
miały pomóc koordynatorkom w ewaluacji
projektu oraz Polskiej Akcji Humanitarnej
w lepszym zrozumieniu trudności, jakie na-
26
potkała szkoła w trakcie jego realizacji.
Stwierdzenia, wokół których prowadzona była dyskusja stanowiły punkt wyjścia
do bardziej złożonych rozmów:
•
•
Współpraca z dyrektorem jest niezbędna do sukcesu projektu
Nauczyciel pracując metodą projektu powinien pozwalać uczniom na popełnianie błędów
•
Bez współpracy z PAH projekt i tak by się odbył
•
Szkoła ma potencjał do zmian w lokalnej społeczności
Poniżej zaprezentowane są wnioski z poszczególnych dyskusji.
Współpraca z dyrektorem10 jest niezbędna do sukcesu
projektu
Moderacja: Olga Mielnikiewicz, Polska Akcja Humanitarna
Koordynatorki szkolne podczas sesji zdefiniowały funkcje, jakie pełni dyrektor
z punktu widzenia powodzenia projektu.
Funkcje
1. Formalna
Dyrektor jest tą osobą, która formalnie odpowiada za projekt. To dyrektor podpisuje zgodę szkoły na udział w projekcie, zezwala na dni akcyjne, wydaje zgodę
na uczestnictwo nauczycieli i uczniów na szkoleniach. Mając go za sojusznika,
łatwiej prowadzić projekt.
2. Strażnicza
Ze względu na wspomnianą wyżej funkcję formalną, dyrektor jest też strażnikiem postępu projektu. Dopytuje, jak przebiega projekt, pomaga przezwyciężać
trudności. Dyrektor ma też autorytet wśród młodzieży szkolnej oraz nauczycieli,
może ich zatem skutecznie motywować do zaangażowania w projekt. Zaangażowany dyrektor - strażnik może pomóc utrzymać zmotywowany zespół.
10. Słowo „dyrektor” odnosi się do funkcji, niezależnie od płci osoby pełniącej tę funkcję
27
3. Promocyjna
Jako przedstawiciel szkoły to dyrektor komunikuje jej sukcesy zarówno wewnątrz, jak i poza szkołą. Posiada kontakty z mediami, instytucjami i innymi
osobami, które mogą wspomóc projekt i wypromować go na zewnątrz. Mając
dyrektora za sojusznika szkoła może liczyć na obecność w mediach i promocję
osiągnięć, a także pomoc w pozyskaniu partnerów do akcji lokalnych.
4. Finansowa
To dyrektor odpowiada za finanse szkoły, dysponuje środkami finansowymi lub
pomaga w ich uzyskaniu. Mając go po swojej stronie można liczyć na pomoc
w zorganizowaniu dodatkowych środków na projekt, takich jak nagrody w konkursach dla uczniów czy dofinansowanie na wyjazd na konferencję.
Koordynatorki szkolne przyznały, że ze względu na wyżej wymienione funkcje
łatwiej i bardziej komfortowo prowadzi się projekt mając wsparcie dyrekcji.
Dyrektor idealny
Idealny dyrektor to taki, który z jednej strony jest otwarty na pomoc, motywuje
i zachęca radę pedagogiczną do aktywnego włączania się w działania, ale z drugiej nie przeszkadza i pozwala swobodnie prowadzić projekt.
Motywacje dyrektora
Dyrektorowi również zależy na dobrym przebiegu projektu, gdyż współpraca
z dużą organizacją pozarządową, taką jak PAH przynosi szkole prestiż i renomę
oraz może być zachętą dla przyszłych uczniów i uczennic do wyboru tej, a nie innej szkoły. Dyrektorowi zależy także, by prowadzona przez niego instytucja była
aktywna i osiągała sukcesy, a ogólnopolski projekt jest niewątpliwie powodem
do dumy i chwalenia się nim. Dyrektorowi zapewnia to uznanie za umiejętność
zbudowania zmotywowanego zespołu uczniów i nauczycieli, dobre prowadzenie
placówki, a także otwiera drogę do pozyskiwania dodatkowych środków finansowych. Często bywa też tak, że sama tematyka jest dla dyrektora interesująca
i z tego względu wspiera projekt.
Trudności
Warto doceniać dyrektora, który wykazuje się osobistym zaangażowaniem
w projekt i dobrze wykonuje swoje funkcje. On również w swojej pracy napotyka
na szereg trudności. Często jest to opór grona pedagogicznego, zwłaszcza na
początku projektu, gdy jeszcze nie ma do niego zaufania, czy zazdrość wśród
nauczycieli, którzy angażują się w różne projekty i wzajemnie ze sobą konkurują.
Ze względu na swoją funkcję formalną i strażniczą dyrektorowi może być ciężko
zdobyć dzień wolny dla całej szkoły na czas akcji lokalnej.
28
Pomysły na dobrą współpracę z dyrekcją
• Znaleźć temat, który zainteresuje dyrektora, będzie jego „konikiem”, specjalizacją lub pasją.
•
Zawrzeć jak najwięcej treści edukacji globalnej w obowiązującym programie szkolnym. Dzięki temu projekt będzie realizowany w tym samym
czasie, co zajęcia lekcyjne.
•
Wykorzystać godzinę wychowawczą, zastępstwa, czy specjalne okazje,
w które szkoła angażowała się wcześniej do włączania treści edukacji
globalnej; np. Dzień Wiosny, który przypada 21 marca połączyć z Dniem
Wody, który przypada na 22 marca.
•
Budować koalicję oddolnie – nawet jeśli w szkole realizowane są różne
projekty i wiele osób spośród grona pedagogicznego robi awans, zamiast
ze sobą konkurować, lepiej wzajemnie się wspierać. Dzięki temu powstanie zespół, który będzie miał silniejszy głos przed dyrekcją, a także pomoże
dyrektorowi w funkcji strażnika.
•
Starać się zaangażować dyrektora w prace przy projekcie, żeby sam doświadczył, dlaczego projekt jest ważny i potrzebny młodzieży.
Chwalić się efektami projektu, np. relacjami prasowymi, zdjęciami z akcji, konferencji, szkoleń.
Nauczyciel pracując metodą projektu powinien
pozwalać uczniom na popełnianie błędów
Moderacja: Anna Paluszek, Polska Akcja Humanitarna
Zalet pracy metodą projektu jest bardzo wiele. Metoda rozwija kreatywność,
zmienia perspektywę patrzenia, uczniowie uczą się odpowiedzialności, a także
nauczyciel ma szansę poznania lepiej ucznia i jego zdolności. Dlatego też koordynatorki zgodziły się z powyższym stwierdzeniem. Przyznały jednak, że czasem
jest to trudne, gdyż błąd to także szukanie. Dlatego zdarza im się mimowolnie
kierować uczniami, żeby nie zbłądzili. Najważniejsze, jak podkreśliły, to umieć
błąd przekuć w sukces.
Tematyka edukacji globalnej jest pomocna w pracy metodą projektu . Uczniom
łatwo było dotrzeć do źródeł, tematy były dla nich interesujące, działały na empatię. Osobiste przekonania uczniów i nauczycieli były częstym argumentem za
29
powodzeniem pracy metodą projektu. Pomagają też umiejętności trenerskie
nauczycieli i zdolność facylitacji, a także narzędzia: gry i metody aktywne, które
są bardziej atrakcyjne dla młodzieży. Czynnikiem pomagającym w realizacji pracy metodą projektu jest także system motywacji uczniów poprzez szkolenia czy
wyjazd na konferencję.
Czynnikami utrudniającymi może być sama szkoła. Środowisko często nie rozumie zasad tej metody oraz jej zalet. Wymaga ona też od nauczyciela innego przygotowania. Nauczyciele często się zastanawiają, jak to robić, by z jednej strony
wskazywać drogę, a z drugiej nie narzucać swojego zdania i patrzeć na projekt
z dystansem; by nie karać, ale pokazywać konsekwencje; by pozwalać popełniać
błędy, ale umieć je pozytywnie wykorzystać.
Bez współpracy z PAH projekt i tak by się powiódł
Moderacja: Jędrzej Witkowski, Centrum Edukacji Obywatelskiej
Koordynatorki ogólnie bardzo dobrze oceniły współpracę z Polską Akcją Humanitarną. Według nich to, czego zabrakło to kontakty z koordynatorami szkół zaangażowanych w projekt, które organizowane byłyby przez PAH, informacji o akcjach innych szkół i przykładów ich działań. Jako sugestia pojawiła się propozycja
stworzenia e-platformy, gdzie szkoły mogłyby wymieniać się takimi informacjami
oraz gdzie umieszczone byłoby kalendarium projektu. Stworzon dla projektu
strona na Facebooku oraz podstrona PAH: www.szkolahumanitarna.pl, gdzie
znajdowały się bieżące informacje praktyczne o programie - informacje o
szkoleniach, harmonogram projektu, lista szkół biorących udział w projekcie
i lista szkół, które w poprzednich latach otrzymały certyfikat oraz relacje
ze szkolnych akcji nie były wystarczające.
Koordynatorki zgłosiły też duże zapotrzebowanie szkół na większą ilość materiałów wizualnych, takich jak filmy czy zdjęcia.
Następnie moderator poprosił grupę o wybranie najważniejszych aspektów
współpracy z PAH, bez których projekt by się nie udał.
Na pierwszym miejscu koordynatorki wskazały szkolenie. Szkolenie zapewnia
zapoznanie się z tematem, poznanie pozostałych koordynatorów szkolnych
projektu, jest dobrą płaszczyzną do wymiany doświadczeń oraz zdobycia materiałów i narzędzi do pracy z uczniami.
30
Na drugim miejscu pojawiły się materiały. Najbardziej atrakcyjne to materiały
wizualne: filmy, zdjęcia, plakaty, publikacje. Przydatne, ale nie najważniejsze okazały się być scenariusze zajęć, gdyż nauczyciele są sami w stanie takie tworzyć,
bazując na wiadomościach ze szkolenia.
Następnym ważnym punktem to kontakty z koordynatorem/koordynatorką projektu ze strony PAH. Częsta wymiana maili, telefonów, kontakt na facebooku
pozwalają na lepsze wsparcie merytoryczne i organizacyjne szkół, a co za tym
idzie lepsze prowadzenie projektu.
Gdyby szkoły miały zrezygnować z któregoś elementu wsparcia fundacji, byłyby
to wizyty pracowników i wolontariuszy PAH w szkołach podczas organizowanych
akcji. Niewątpliwie jednak takie spotkania podnoszą rangę wydarzenia wśród
społeczności szkolnej, działają motywująco na szkołę i zapewniają bliższy kontakt między organizacją pozarządową, a szkołą.
Ostatnią prośbą do grupy było stworzenie przewodnika dobrego projektu.
Sugestie, jakie się pojawiły to:
•
uprościć sprawozdawczość
•
organizować konferencję kończącą projekt, gdyż to dobre miejsce do
wymiany doświadczeń
•
na samym początku zbadać poziom doświadczenia i stworzyć kilka ścieżek
zależnie od wcześniejszych doświadczeń
•
szkoła powinna mieć dobrowolność zaangażowania w kwestowanie na
rzecz pomocy
Rady dla osób z organizacji pozarządowych koordynujących projekty szkolne:
•
dobrze poznać podstawę programową
•
utrzymywać częste kontakty ze szkołami, odwiedzać szkoły
•
przesyłać informacje do szkół na temat bieżących wydarzeń globalnych
•
•
stworzyć kalendarz projektu dla szkół oraz harmonogram
31
Szkoła nie ma potencjału do zmian w lokalnej
społeczności
Moderacja: Magda Bodzan, Polska Akcja Humanitarna
Szkoła jest nie tylko miejscem zdobywania wiedzy, ale także miejscem aktywizacji społecznej, ze względu na skupioną wokół niej społeczność szkolną, która
składa się nie tylko z uczniów i uczennic, ale także ich rodziców, dziadków oraz
innych instytucji i osób zaangażowanych w życie szkoły. Silne zaangażowanie
szkoły w akcje lokalne jest więc szansą na zmiany w środowisku lokalnym.
1. Szkoła jako centrum aktywizacji społeczności lokalnej
Podejmowane przez szkołę tematy społeczne, takie jak ochrona środowiska,
prawa człowieka, globalne współzależności często nie są podejmowane lub
są podejmowane w małym stopniu przez inne instytucje. Dzięki temu szkoła
uzupełnia edukację o te tematy nie tylko wśród młodzieży szkolnej, ale również
wśród społeczeństwa, co przyczynia się do lepszego zrozumienia otaczającego
nas świata.
Szkoła w swoich działaniach jest bardzo skuteczna. Po pierwszej udanej akcji
zaufanie instytucji rośnie.
Podczas gdy kampanie społeczne wielokrotnie mają charakter jednorazowy, akcje szkół są trwałe. Często zdarza się, że organizowana przez szkołę akcja staje
się imprezą cykliczną, jak np. Dzień Wody czy Dzień Ziemi.
Władzom gmin, powiatów, miast zależy na aktywnych szkołach. Szukając
oszczędności często nie podejmują tematów, które z ich punktu widzenia nie
są priorytetowe, dlatego chętnie zlecają je szkołom. Mają pewność, że szkoła
podejdzie do tematu ambitnie i wykorzysta kapitał, jakim dysponuje.
2. Zaangażowanie szkoły w życie społeczności lokalnej szansą dla młodzieży
szkolnej na aktywniejsze w niej uczestnictwo.
Aktywna szkoła to aktywni uczniowie i uczennice, którzy tworzyć będą przyszłe
społeczeństwo. Ze względu na dużą rotację uczniów, szkoła ma potencjał do
kształcenia całych społeczności obywateli, którzy na kolejnych etapach edukacji
(liceach, uniwersytetach) i w dalszym życiu będą również aktywni. Zachęcają do
tego również systemy stypendialne, które coraz mocniej bazują na aktywności.
32
Przy organizacji akcji lokalnych wielokrotnie okazywało się, że uczniowie mniej
aktywni na zajęciach lekcyjnych i osiągający gorsze wyniki w nauce, świetnie odnajdywali się w roli organizatorów akcji i chętnie włączali w dodatkowe prace.
Skuteczność ich działań okazywała się czasem zaskakująca. W kilku miejscowościach w Polsce kilku szkołom udało się wprowadzić do sklepów osiedlowych
produkty ze Sprawiedliwego Handlu. „Nasi uczniowie przychodzili codziennie
do sklepu i pytali Panie sprzedawczynie o produkty ze Sprawiedliwego Handlu.
Panie z początku nie wiedziały, o jakie produkty chodzi, ale pod naciskiem zainteresowania po kilku tygodniach w sklepie pojawiły się kawa i herbata Fair Trade”
– Zofia Cofałka, Gimnazjum nr 2 w Chorzowie
3. Aktywność szkoły zależy od zaangażowania grona pedagogicznego i młodzieży, a także od społeczności
To, czy szkoła wykorzysta swój potencjał w głównej mierze zależy od zaangażowania osobistego nauczycieli i nauczycielek oraz uczniów i uczennic. Dlatego
warto zbudować zespół zmotywowanej młodzieży oraz innych nauczycieli, pozyskać dyrektora, radę rodziców i działać! Ważne też, by sama społeczność lokalna
była otwarta na szkołę i wspierała ją w działaniach.
4. Szkoła jako multiplikator zmiany
Szkoła to nie tylko uczniowie, ale również rodzice, dziadkowie i inne zaangażowane w życie szkoły osoby i instytucje, takie jak np. lokalna gazeta, urząd gminy
czy organizacje pozarządowe. Działania organizowane w szkole i przez szkołę
docierają do dużej liczby odbiorców, co także wpływa na atrakcyjność szkoły dla
innych partnerów i chęć współpracy z nią.
33
Dobre praktyki
Targi szkół
Jednym z celów konferencji „Młodzież razem dla świata!” była wymiana doświadczeń
przedstawicieli i przedstawicielek poszczególnych szkół z realizacji i promocji projektów. Zakończenie projektu to dla szkół bardzo ważny moment, kiedy nie tylko mogą
podzielić się zdobytą wiedzą, ale przede
wszystkim zaprezentować swoje działania
i się nimi pochwalić. Wspólne spotkanie
uczestników i uczestniczek programu to także świetny sposób do inspiracji do dalszych
działań, nie tylko dla szkół, ale także dla Polskiej Akcji Humanitarnej.
Na zaprezentowanie projektów szkolnych
wybrana została formuła targów, która
umożliwiła szkołom prezentację swoich
osiągnięć w dynamiczny i interaktywny sposób. Każda reprezentacja szkolna miała za
zadanie przygotowanie wcześniej plakatu,
przedstawiającego roczne dokonania szkoły
w ramach realizacji projektu „Szkoła Humanitarna” lub „Szkoła Globalna działa lokalnie!”. Szkoły mogły także przywieźć ze sobą
inne ważne dla projektu przedmioty (ulotki,
przedmioty, ankiety ,etc.), które prezentowały na stolikach. Całość targów prowadził
moderator, który z mikrofonem odwiedzał
stoiska i prowadził mini wywiady z reprezentantami i reprezentantkami szkół, dzięki
czemu udało się uniknąć monotonii wygłaszanych po kolei wystąpień.
Na targach obecni byli pracownicy i pracowniczki Polskiej Akcji Humanitarnej, w tym
szefowa działu edukacji PAH Magdalena
Jakubowska, pracownik Centrum Edukacji
Obywatelskiej Jędrzej Witkowski oraz przedstawicielki Ośrodka Rozwoju Edukacji – Gra-
34
żyna Kurowska i Katarzyna Bobkowska. Uczestnicy i goście mogli podejść do
każdego stoiska i zapytać uczniów i uczennice o projekt: co udało się osiągnąć,
jakie napotkali trudności, z czego są najbardziej dumni.
Targi okazały się nie tylko ważną sesją dla szkół, ale także niezwykłym spotkaniem dla zespołu edukacji PAH i zaproszonych gości pracujących w temacie
edukacji globalnej.
Dla koordynatorki projektu była to szansa na spotkanie zaangażowanych w projekt osób i wzajemnie podziękowanie za pracę. Dla zespołu trenerskiego, który
prowadził szkolenie z nauczycielami i nauczycielkami na początku projektu, we
wrześniu 2011 roku była to szansa do oceny, na ile planowane przez koordynatorów i koordynatorki na szkoleniu akcje szkolne i lokalne doszły do skutku. Dla
pozostałych pracowników i pracowniczek PAH oraz innych obecnych gości była
to szansa na zapoznanie się z sukcesami szkół oraz problemami na jakie napotkały w trakcie realizacji projektu.
Debata „Edukacja globalna – wyzwania i szanse”
Konferencja „Młodzież razem dla świata!” była dla kadry nauczycielskiej nie tylko okazją do spotkania z innymi koordynatorami projektu i pochwalenia się
sukcesami szkoły, ale także do zdobycia informacji ze strony przedstawiciela
i przedstawicielek organizacji i instytucji zajmujących się edukacją globalną na
temat wsparcia dla szkół w realizacji ich działań. Służyła temu debata „Edukacja
globalna – wyzwania i szanse”, której gośćmi byli:
Olga Mielnikiewicz – Polska Akcja Humanitarna
Jędrzej Witkowski – Centrum Edukacji Obywatelskiej
Grażyna Kurowska – Ośrodek Rozwoju Edukacji
Katarzyna Bobkowska – Ośrodek Rozwoju Edukacji
Dyskusję moderowała Anna Paluszek z Polskiej Akcji Humanitarnej.
Debata była dla nauczycielek ważnym wydarzeniem. W jednym miejscu i czasie udało się bowiem zgromadzić różne osoby działające w temacie edukacji
globalnej, z którymi współpracują szkoły. Debata dotyczyła zarówno samej edukacji globalnej, jej miejsca w obecnym systemie edukacji formalnej, jak również
sukcesów i problemów w realizacji projektów edukacyjnych ze szkołami oraz
35
wsparcia, jakie każda z instytucji i organizacji planuje w przyszłym roku szkolnym
dla szkół.
36
Jak
współpracować
ze szkołą na
przykładzie
konferencji
„Młodzież razem
dla świata!”
Szkoła to bardzo dobry partner do współpracy dla każdej organizacji pozarządowej. Szkoła
może być źródłem nowych wolontariuszy, wspierać w organizacji imprez, promować działania
edukacyjne zarówno wśród młodzieży, jak i jej
rodziców, pomóc w kształtowaniu lokalnej opinii
publicznej. Jak każda organizacja, także szkoła
ma pewien sposób funkcjonowania, który warto
poznać i zrozumieć. Dzięki temu, współpraca ze
szkołą będzie obopólnie satysfakcjonująca.
Każda szkoła, niezależnie od stopnia nauczania
i aktywności ma pewne zobowiązania, z których
musi się wywiązać. Jej funkcjonowanie określone jest szeregiem przepisów prawnych i decyzji
nadrzędnych instytucji. Szkoła chce angażować
się w dodatkowe działania i wręcz powinna, ale
nie każda propozycja będzie dla niej interesująca. Zanim zwrócimy się do szkoły z propozycją
współpracy, warto zastanowić się, czy nasza
oferta jest dla szkoły atrakcyjna. Czy odpowiada
jej potrzebom? Czy jest dla szkoły realna do realizacji?
Organizując konferencję „Młodzież razem dla
świata!” starano się przeanalizować potrzeby
i oczekiwania uczestników i uczestniczek wydarzenia. Mając na uwadze fakt, że szkołom nie
jest łatwo wygospodarować nawet jeden dzień
w roku szkolnym na działania pozaszkolne, organizatorom zależało, aby uczestniczące w wydarzeniu osoby wróciły z wydarzenia z taką wiedzą
i doświadczeniem, których nie byłyby w stanie
zdobyć w inny sposób.
Poniżej znajdują się wnioski z organizacji i przebiegu wydarzenia, które mogą być przydatne dla
innych organizacji planujących podobne działania.
Organizacja konferencji:
1. Włącz w organizację konferencji od początku cały zespół, wspólnie myślcie nad kon37
cepcją wydarzenia. Da to poczucie własności projektu, a także pomoże zintegrować
zespół jeszcze przed wydarzeniem.
2. Jeśli chcesz poznać potrzeby uczestników i uczestniczek wydarzenia, na miesiąc
przed konferencją wyślij im ankietę, w której będą mogli wyrazić swoją opinię.
Zebrane informacje będą cenną pomocą w organizacji wydarzenia.
3. Przed konferencją warto skontaktować się z organizacjami, które zajmują się
tym samym lub zbliżonym tematem z prośbą o przekazanie swoich publikacji na
nasze wydarzenie. Dla beneficjentów będzie to okazja do lepszego zapoznania się
z tematem i zgromadzenia większej ilości materiałów podczas jednego wydarzenia,
a dla nas szansa na partnerstwo z innymi organizacjami.
Dostosowanie metod do uczestników:
1. Zwróć uwagę na jasność i tempo wydawanych poleceń. Miej zawsze pewność, że
uczestnicy i uczestniczki rozumieją zadania.
2. Dostosuj metody pracy do grupy. Weź pod uwagę jej wiek, doświadczenie, zainteresowania i motywacje do udziału w konferencji.
Debata/spotkanie z ekspertami:
1. Zaproś różnorodnych gości. Da to uczestnikom wydarzenia możliwość spotkania
kluczowych ekspertów w danej dziedzinie w jednym czasie. To dla szkół ważne!
2. Zapraszając ekspertów warto szukać takich osób, które są nie tylko kompetentne
w zakresie przedstawianego tematu, ale potrafią również nawiązać kontakt z grupą.
3. Jeśli zapraszasz ekspertów na spotkanie z młodzieżą, przedstaw im krótko grupę,
z którą będą pracować. Zaznacz, że w pracy z młodzieżą równie ważny jak treść
jest sposób prezentacji tematu. Łatwiej zaciekawić ją przykładami z życia swojego
i innych niż skomplikowanymi teoriami, które mogą być dla nich zbyt trudne lub
zbyt dużą ilością danych, których nie zapamiętają. Nie bój się formułować swoich
oczekiwań względem ich prezentacji. Im więcej informacji otrzyma od Ciebie zaproszona osoba, tym lepiej będzie mogła się przygotować do spotkania.
4. Tydzień przed konferencją możesz poprosić zaproszonych gości o przesłanie zarysu, planu wypowiedzi lub prezentacji, którą mają zamiar przedstawić. To jeszcze
czas na wprowadzanie zmian i sugerowanie ciekawszych rozwiązań, które zapewnią o sukcesie spotkania.
38
Targi:
1. Przed konferencją warto rozesłać szkołom wytyczne, co do sposobu prezentacji
swojego projektu, np. wymiaru plakatów czy możliwości/braku możliwości korzystania z laptopów oraz określić przestrzeń, jaką będą dysponować. Każda szkoła chce
w tym czasie zaprezentować jak najwięcej i ważne, by wszystkich obowiązywały te
same standardy.
2. Moderator jest niezbędnym elementem targów. Dzięki niemu sesja nabiera dynamiki, a element luźnych wywiadów wprowadza przyjazny klimat i komfortową atmosferę.
Ewaluacja współpracy:
Jeśli chcesz dokonać rzetelnej ewaluacji swojego projektu, zaproś do współpracy kogoś
z partnerskiej organizacji, kto pracuje w tym samym lub podobnym temacie, ale nie jest
związany z Twoją organizacją. Stworzy to bardziej komfortową atmosferę, by dzielić się
spostrzeżeniami na temat współpracy.
39
Autorka raportu: Magda Bodzan
Współpraca: Olga Mielnikiewicz, Dominika Rypa
Skład: Łukasz Jakielski
Raport powstał w ramach projektu „Młodzież razem dla świata!”, realizowanego przez
Polską Akcję Humanitarną w 2012r. przy finansowym wsparciu Komisji Europejskiej
Niniejszy raport odzwierciedla jedynie stanowisko jej autorki, Komisja Europejska nie ponosi odpowiedzialności za sposób wykorzystania w niej informacji.
Konferencja odbyła się pod patronatem Ministra Edukacji Narodowej.
Partnerem konferencji był Ośrodek Rozwoju Edukacji.
Polska Akcja Humanitarna Warszawa 2012
40