Sprawozdanie KSEP

SPRAWOZDANIE
z działalności Komisji Spraw Emigracji i Łączności z Polakami za Granicą
w VII kadencji Senatu Rzeczpospolitej Polskiej
Warszawa, dnia września 2011 roku
Wprowadzenie
Zakres
działania
Komisji
określa
Regulamin
Senatu
(Uchwała
Senatu
Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 23 listopada 1990 r. z późniejszymi zmianami).
Przedmiotem działania Komisji Spraw Emigracji i Łączności z Polakami za Granicą są
sprawy dotyczące więzi z krajem Polaków i osób polskiego pochodzenia zamieszkałych za
granicą i ich sytuacja prawna, inicjowanie i koordynacja współpracy środowisk polonijnych,
ochrona dziedzictwa polskiej kultury i historii za granicą. Podobnie jak inne komisje Senatu
komisja rozpatruje ustawę budżetową w zakresie swojego działania i przekazuje opinię
o ustawie Komisji Budżetu i Finansów Publicznych.
Współpraca z polską diasporą jest jednym z najważniejszych obszarów działań
Senatu RP. Wydarzenia zachodzące w Polsce w ostatnich 200 latach: rozbiory, powstania
narodowe, migracje ekonomiczne oraz wojny światowe, przyczyniły się do powstania prawie
dwudziestomilionowej polskiej diaspory na świecie. W nawiązaniu do tradycji Senatu
II Rzeczypospolitej (1922–1939) oraz w dowód uznania zasług Polonii dla odzyskania przez
Polskę niepodległości w 1989 r. odrodzony po 50 latach Senat RP podjął się roli opiekuna
Polaków mieszkających za granicą. Patronat nad Polonią i Polakami za granicą sprawują
w imieniu Senatu RP Komisja Spraw Emigracji i Łączności z Polakami za Granicą oraz
marszałek Senatu RP, a ich pracę w tym zakresie wspiera Biuro Polonijne Kancelarii Senatu.
Komisję Spraw Emigracji i Polaków za Granicą powołano na pierwszym posiedzeniu
Senatu RP I kadencji w 1989 r. Od tej pory była ona obecna w każdej kolejnej kadencji
Senatu RP. W Senacie VI kadencji zmodyfikowano jej nazwę i odtąd funkcjonowała jako
Komisja Spraw Emigracji i Łączności z Polakami za Granicą. Na początku swojej
działalności komisja koncentrowała się na nawiązywaniu kontaktu z przedstawicielami
środowisk polskich i polonijnych na świecie.
W odróżnieniu od innych komisji senackich Komisja Spraw Emigracji i Łączności
z Polakami za Granicą dość rzadko rozpatruje projekty legislacyjne oraz podejmuje
inicjatywy ustawodawcze i uchwałodawcze. Jej aktywność jest przede wszystkim związana
z rozpatrywaniem wniosków o finansowanie z budżetu Kancelarii Senatu zadań w zakresie
opieki nad Polonią i Polakami za granicą. W codziennej pracy komisja monitoruję sytuację
środowisk polonijnych oraz podejmuje różnorodne działania w sprawach dotyczących Polonii
2
i Polaków za granicą, najczęściej dotyczące wspierania oświaty i upowszechniania wiedzy o
Polsce, języku polskim i kulturze, ochrony dziedzictwa narodowego poza granicami kraju,
kształtowania postaw obywatelskich, a także pomocy socjalnej i charytatywnej dla
najbardziej potrzebujących środowisk polskich i polonijnych na całym świecie. Specyfika
pracy komisji wymaga bezpośredniej współpracy z reprezentantami ośrodków polonijnych,
dlatego jej członkowie bardzo często uczestniczą w spotkaniach, zjazdach oraz polonijnych
wydarzeniach kulturalnych i rocznicowych w kraju i za granicą. Przedstawiciele komisji biorą
udział w posiedzeniach Polonijnej Rady Konsultacyjnej przy Marszałku Senatu RP, a także w
spotkaniach Zespołu Doradców ds. Migracji Ekonomicznej Obywateli Polskich do Państw
Członkowskich Unii Europejskiej. Komisja jest inicjatorem i organizatorem seminariów,
spotkań roboczych oraz wystaw.
Komisję Spraw Emigracji i Łączności z Polakami za Granicą Senatu RP VII kadencji
powołano na 1. posiedzeniu w dniu 9 listopada 2007 r. w składzie 26 członków: Łukasz
Maria Abgarowicz, Dorota Irvina Arciszewska-Mielewczyk, Ryszard Janusz Bender,
Przemysław Jacek Błaszczyk, Krystyna Bochenek, Barbara Borys-Damięcka, Lucjan
Cichosz, Władysław Dajczak, Janina Fetlińska, Stanisław Gogacz, Piotr Andrzej
Gruszczyński, Stanisław Karczewski, Kazimierz Mariusz Kleina, Maciej Klima, Paweł
Klimowicz, Marek Konopka, Bronisław Jan Korfanty, Sławomir Kowalski, Roman Edward
Ludwiczuk, Maria Pańczyk-Pozdziej, Zbigniew Michał Pawłowicz, Andrzej Person, Czesław
Wincenty Ryszka, Sławomir Sadowski, Tadeusz Wojciech Skorupa, Andrzej Szewiński, Piotr
Benedykt Zientarski.
Na 1. posiedzeniu komisji w dniu 9 listopada 2007 r. przewodniczącym komisji został
senator
Andrzej
Person.
Na
2.
posiedzeniu
komisji
w
dniu
27
listopada
2007 r. wybrano dwóch zastępców przewodniczącego komisji – senatora Łukasza
Abgarowicza i senatora Romana Ludwiczuka, zaś na 13. posiedzeniu w dniu 13 maja 2008 r.
trzeciego zastępcę – senatora Bronisława Korfantego. Podczas trwania kadencji następowały
zmiany w składzie komisji, które przedstawia załącznik nr 1.
W trakcie czteroletniej VII kadencji Senatu RP Komisja Spraw Emigracji i Łączności
z Polakami za Granicą kontynuowała prace zapoczątkowane przez komisje minionych
kadencji. Odbyła ona 97 posiedzeń poświęconych sprawom polskiej diaspory na świecie
(zał. 2 i 3). Na posiedzeniach wielokrotnie zapoznawała się z aktualną sytuacją Polonii
i Polaków z różnych stron świata, o której informowali przedstawiciele środowisk
polonijnych oraz instytucji administracji publicznej.
3
Najwięcej posiedzeń komisji związanych było z opiniowaniem dla Prezydium Senatu
wniosków
o
finansowanie
z
budżetu
Kancelarii
Senatu
zadań
programowych
i inwestycyjnych w zakresie opieki nad Polonią i Polakami za granicą. Ponadto komisja
zaopiniowała projekt uchwały Prezydium Senatu w sprawie określenia kierunków
finansowania zadań zleconych w zakresie opieki nad Polonią i Polakami za granicą w latach
2009-2011, a także corocznie rozpatrywała projekty uchwał Prezydium Senatu w sprawie
określenia priorytetów finansowania zadań zleconych w zakresie opieki nad Polonią i
Polakami za granicą na poszczególne lata. Komisja wyrażała też opinie dotyczące projektu
budżetu Kancelarii Senatu przeznaczonego na opiekę nad Polonią i Polakami za granicą w
ramach poszczególnych kierunków działań.
W VII kadencji Senatu RP kontynuował swoją działalność powołany w styczniu
2006 r. z inicjatywy komisji Senatu VI kadencji roboczy Zespół ds. Mniejszości Polskiej na
Białorusi, który obradował na posiedzeniach zamkniętych z udziałem przedstawicieli
mniejszości polskiej na Białorusi oraz Ministerstwa Spraw Zagranicznych.
Działalność legislacyjna komisji (zał. 4)
W trakcie trwania VII kadencji komisja zajmowała się ustawami dotyczącymi budżetu
państwa, obywatelstwa polskiego, Karty Polaka oraz repatriacji, a także uchwałą w sprawie
sytuacji Polonii niemieckiej.
1. Na posiedzeniach w dniach 8 stycznia 2008 r., 19 grudnia 2008 r., 5 stycznia 2009 r.
oraz 28 grudnia 2011 r. komisja rozpatrzyła ustawy budżetowe na poszczególne lata w
częściach właściwych przedmiotowemu zakresowi działania komisji (część 03,
rozdział 75195). Senatorowie zaproponowali poprawkę do ustawy na rok 2009, zaś
w pozostałych latach wnosili o przyjęcie ustaw w rozpatrywanej części bez poprawek
2. Dnia 14 października 2008 r. na wspólnym posiedzeniu Komisji Spraw Emigracji i
Łączności z Polakami za Granicą, Komisji Samorządu Terytorialnego i Administracji
Publicznej oraz Komisji Ustawodawczej rozpatrzono przygotowaną z inicjatywy
Senatu RP ustawę o obywatelstwie polskim (druk senacki nr 246), do której komisje
zaproponowały 3 poprawki. Na posiedzeniu w dniu 4 listopada 2008 r. komisje
poparły 8 wniosków zawierających poprawki Senatu do ustawy. Ustawa zawierała
ogólne zasady dotyczące trybu i warunków nabywania, utraty i potwierdzania
posiadania obywatelstwa polskiego, określała właściwość organów administracji
4
w tych sprawach oraz zasady prowadzenia rejestrów. Zakładała ona m.in.
wprowadzenie
instytucji
przywrócenia
obywatelstwa
polskiego
oraz
trybu
administracyjnego uzyskania obywatelstwa, zgodnie zapisami Konwencji Rady
Europy
dotyczącej
obywatelstwa.
Ponadto
regulowała
kwestie
związane
z posiadaniem wielu obywatelstw, wprowadzając zasadę wyłączności, a więc
uznawania przez władze polskie wyłącznie obywatelstwa polskiego.
3. Dnia 4 marca 2008 r. komisja rozpatrzyła ustawę o zmianie ustawy o Karcie Polaka
oraz o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych
(druk senacki nr 75), którą przyjęła bez poprawek. Nowelizacja miała na celu
dostosowanie ustawy do terminologii w zakresie wiz, obowiązującej po wejściu Polski
do strefy Schengen, umożliwienie konsulom występowania do Szefa ABW lub innych
instytucji o przekazanie informacji dotyczące prowadzenia działalności szkodzącej
interesom bezpieczeństwa i obronności państwa polskiego. Miała także za zadanie
dostosować przepisy do ustawy o świadczeniach zdrowotnych finansowanych ze
środków publicznych, tak by weszła w życie 29 marca 2008 r. razem z ustawą
o Karcie Polaka.
4. W dniach 14 i 15 października 2008 r. komisja rozpatrzyła ustawę o zmianie ustawy
o Karcie Polaka (druk senacki nr 263), do której zaproponowała 2 poprawki.
Nowelizacja uchwalonej przez Sejm w dniu 3 października 2008 r. ustawy o Karcie
Polaka wprowadzała trzy zmiany: 1) rozszerzyła jeden z warunków umożliwiający
przyznanie Karty Polaka osobie, która wykaże, że jest narodowości polskiej lub
posiadała obywatelstwo polskie; 2) umożliwiła przyznanie Karty Polaka osobie
posiadającej status bezpaństwowca w krajach byłego Związku Socjalistycznych
Republik Radzieckich, a nie tylko obywatelom tych państw, jak przewidywano w
dotychczas obowiązującym rozwiązaniu prawnym; 3) wprowadziła wyjątek od zasady
10-letniego okresu ważności Karty Polaka uznając, że przyznana Karta Polaka osobie,
która ukończyła 65 lat, będzie ważna na czas nieoznaczony.
5. Dnia 5 marca 2009 r. na wspólnym posiedzeniu Komisji Spraw Emigracji i Łączności
z Polakami za Granicą oraz Komisji Samorządu Terytorialnego i Administracji
Publicznej rozpatrzono ustawę o obywatelstwie polskim (druk senacki nr 466), do
której komisje wniosły 8 poprawek. Na posiedzeniu w dniu 19 marca 2009 r. komisje
poparły 13 wniosków zawierających poprawki Senatu do ustawy. Ustawa nie weszła
5
w życie, ponieważ prezydent Lech Kaczyński skierował ją do Trybunału
Konstytucyjnego.
6. Na wspólnych posiedzeniach z Komisją Samorządu Terytorialnego i Administracji
Publicznej oraz z Komisją Ustawodawczą w dniach 1 i 17 marca 2011 r. komisja
rozpatrzyła przygotowaną z inicjatywy Senatu RP ustawę o zmianie ustawy o
repatriacji (druk senacki 1067), do której wniosła 7 poprawek. Celem ustawy było
m.in. rozszerzenie kręgu osób polskiego pochodzenia, które mogą być uznane za
repatriantów poprzez zmianę mechanizmu wypłacania pomocy finansowej z budżetu
państwa. Ustawę skierowano do Sejmu, który nie zakończył nad nią prac
do końca swojej kadencji.
7. Z inicjatywy senator Janiny Felińskiej komisja opracowała i podjęła w dniu
3 listopada 2011 uchwałę w sprawie realizacji postanowień traktatu z 17 czerwca
1991 r. między Rzecząpospolitą Polską i Republiką Federalną Niemiec o dobrym
sąsiedztwie i przyjaznej współpracy. Komisja zadeklarowała w niej wolę
monitorowania realizacji przez stronę niemiecką postanowień traktatu określonych w
art. 20-22 traktatu oraz wyraziła uznanie dla działaczy polonijnych w Niemczech za
działalność na rzecz ożywienia dialogu pomiędzy Rzecząpospolitą Polską a Republiką
Federalną Niemiec na rzecz pełnej realizacji zapisów traktatowych.
Opiniowanie wniosków o zlecenie zadań w zakresie opieki nad Polonią i
Polakami za Granicą
Współpraca Senatu ze środowiskami polskimi i polonijnymi służy wspieraniu
inicjatyw lokalnych w zakresie promowania edukacji i kultury, ochrony praw mniejszości
oraz kształtowania pozytywnego wizerunku Polski w świecie. Od 2007 r. Kancelaria Senatu
przeznacza prawie połowę swojego rocznego budżetu, tj. 75 milionów złotych, na realizację
zadań w zakresie opieki nad Polonią i Polakami za Granicą. Środki na ten cel przekazywane
są za pośrednictwem polskich organizacji pozarządowych, wśród których wiodącą rolę
odgrywają trzy podmioty: Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”, Fundacja Pomoc Polakom na
Wschodzie oraz Fundacja „Semper Polonia”. Pomoc Senatu kierowana jest przede wszystkim
na wspieranie polskiej oświaty za granicą, funkcjonowanie organizacji polonijnych, ochronę
polskiego dziedzictwa kulturowego, wspieranie mediów polonijnych, wypoczynek letni dzieci
6
i młodzieży polskiego pochodzenia ze Wschodu, na szkolenie i integrację młodych liderów
polonijnych, a także na pomoc charytatywną. Pomoc finansowa dociera do Polonii i Polaków
na całym świecie, ze szczególnym uwzględnieniem krajów byłego Związku Radzieckiego,
w których wciąż są największe potrzeby. Wsparcie finansowe Senatu otrzymują nie tylko
przedsięwzięcia o charakterze programowym, ale także inwestycyjnym, przede wszystkim
budowy i remonty szkół, przedszkoli i domów kultury polskiej na Wschodzie.
Opiniowanie wniosków o zlecenie zadań w zakresie opieki nad Polonią i Polakami za
Granicą, które zgodnie z obowiązującą procedurą wpłynęły do Kancelarii Senatu, stanowiło
największy obszar działalności komisji VII kadencji Senatu RP. Komisja rozpatrzyła ok. 1500
wniosków złożonych przez ponad 300 organizacji pozarządowych. Wnioski obejmowały
realizację łącznie ok. 14 000 zadań, na które Senat RP VII kadencji przeznaczył łącznie
ok. 300 mln zł. Komisja skierowała do prezydium Senatu RP 73 opinie dotyczące
finansowania z budżetu Kancelarii Senatu zadań w zakresie opieki nad Polonią i Polakami za
Granicą.
Przy rozpatrywaniu wniosków komisja odwoływała się do uchwały Prezydium Senatu
określającej kierunki działań na rzecz Polonii w latach 2009-2011 oraz do przyjmowanych
każdego roku priorytetów finansowania zadań zleconych. Podczas wyjazdów krajowych
i zagranicznych członkowie komisji monitorowali realizację zadań finansowanych ze
środków Kancelarii Senatu, szczególnie wykonanie zadań inwestycyjnych oraz organizację
pobytów wakacyjnych dzieci i młodzieży polskiego pochodzenia w Polsce w ramach
polonijnej akcji letniej.
Posiedzenia tematyczne
W trakcie posiedzeń komisja zajmowała się problemami środowisk polonijnych na
świecie, zarówno kwestiami wymagającymi kompleksowych rozwiązań, jak również
sprawami doraźnymi, które rozpatrywała na bieżąco. Najczęściej omawiano funkcjonowanie i
współpracę organizacji polonijnych na świecie, zagadnienia dotyczące oświaty polskiej i
nauczania języka polskiego, także w kontekście rosnącego zapotrzebowania spowodowanego
przez
zjawisko
tzw.
„nowej
emigracji”
do
krajów
Unii
Europejskiej.
Na posiedzeniach z udziałem przedstawicieli Polonii, ministerstw i placówek konsularnych
omawiano
sytuację
Polonii
australijskiej,
brazylijskiej,
brytyjskiej,
włoskiej,
mniejszości polskiej na Zaolziu i Polonii w Libanie, problemy Polaków mieszkających na
Syberii oraz potomków Polaków na Haiti. Podobnie jak w poprzedniej kadencji Senatu RP
szczególne zainteresowanie komisji budziła sytuacja Polonii niemieckiej oraz mniejszości
7
polskiej na Litwie i Białorusi. Komisja dyskutowała też nad kierunkami polityki rządu wobec
Polonii i Polaków za granicą oraz nad założeniami reformy oświaty polonijnej. Zajmowała się
problemem likwidacji polskich placówek dyplomatycznych i konsularnych, sytuacją miejsc
pamięci i cmentarzy polskich na świecie, a także rozwojem sportu polonijnego. W związku
z docierającymi do komisji sygnałami o ograniczaniu emisji programów skierowanych do
Polaków na Wschodzie, w tym zwłaszcza na Łotwie, Ukrainie i Białorusi, senatorowie
wysłuchali informacji Zarządu Polskiego Radia na ten temat. Członkowie komisji zapoznali
się również projektem Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” dotyczącego pomocy medycznej
i charytatywnej skierowanej do Polaków na Wschodzie, którego istotnym wstępnym
elementem są badania przesiewowe. W związku z tym , że Senat RP VII kadencji za jeden z
priorytetów uznał aktywizację młodzieży polskiej i polonijnej w środowiskach lokalnych,
m.in. poprzez szkolenie młodych liderów, senatorowie dwukrotnie zapoznali się z rezultatami
dorocznej konferencji „Quo vadis”, odbywającej się od 2009 roku z udziałem młodzieży
polonijnej z Kanady, USA i Europy.
Działalność komisji wiązała się również z upamiętnianiem ważnych wydarzeń
i postaci historycznych. Przedmiotem obrad komisji były m.in. dokonania profesora Jana
Karskiego, o których senatorowie dyskutowali w ramach projektu Stowarzyszenia Żydowski
Instytut Historyczny „Jan Karski – niedokończona misja”, losy ofiar masowych deportacji
ludności polskiej z Ukrainy Sowieckiej do Kazachstanu oraz losy ofiar zbrodni katyńskiej
pochodzących z Zaolzia.
Ważnym wydarzeniem dla Polaków żyjących za granicą było uchwalenie w 2007 r.
ustawy z o Karcie Polaka, która weszła w życie wkrótce po rozpoczęciu VII kadencji Senatu.
W związku z tym komisja zapoznała się ze stanem przygotowań rządu do wprowadzenia w
życie tej regulacji, a następnie, na jednym z kolejnych posiedzeń, z informacją Ministerstwa
Spraw Zagranicznych na temat wdrażania ustawy.
Znaczącym elementem pracy komisji było monitorowanie sytuacji oraz pomoc
mniejszości polskiej na Białorusi. Problemy mniejszości polskiej na Białorusi były
dwukrotnie przedmiotem obrad komisji oraz ośmiokrotnie dyskutowano o nich na
zamkniętych posiedzeniach roboczego Zespołu ds. Mniejszości Polskiej na Białorusi
z udziałem przedstawicieli mniejszości oraz Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Senatorowie
wzywali rząd do podjęcia bardziej stanowczych działań zmierzających do poprawy sytuacji
mniejszości polskiej.
Z dużym zaniepokojeniem senatorowie przyglądali się problemom mniejszości
polskiej na Litwie. Komisja trzykrotnie omawiała je na posiedzeniach w obecności
przedstawicieli mniejszości polskiej, Ministerstwa Spraw Zagranicznych i Ministerstwa
8
Edukacji Narodowej. Członkowie komisji zapoznali się z raportem pt. „Charakterystyka
oświaty polskojęzycznej na terenie Republiki Litewskiej”, przygotowanym na zlecenie
Kancelarii Senatu przez Studium Europy Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego w celu
oceny efektów dwudziestoletniego wsparcia finansowego udzielanego szkołom mniejszości
polskiej na Litwie. Podkreślano wysoki poziom szkolnictwa polskiego na Litwie oraz jego
rolę jako ośrodka życia społecznego, kulturalnego i politycznego. Przedstawiciele mniejszości
zwracali uwagę senatorów na stale pogarszającą się sytuację mniejszości polskiej oraz na
zagrożenia dla polskiego szkolnictwa na Litwie związane z nowelizacją ustawy oświatowej.
Senatorowie apelowali o monitorowanie sytuacji polskich szkół średnich.
Na wniosek senator Janiny Fetlińskiej komisja zorganizowała w 2010 r. obrady
poświęcone sytuacji Polonii niemieckiej oraz realizacji postanowień traktatu z 17 czerwca
1991 r. między Rzecząpospolitą Polską i Republiką Federalną Niemiec o dobrym sąsiedztwie
i przyjaznej współpracy. W posiedzeniu uczestniczyli przedstawiciele wielu organizacji
Polonii
niemieckiej,
reprezentacji
placówek
konsularnych,
Ministerstwa
Spraw
Zagranicznych i Ministerstwa Edukacji Narodowej. Zwracano uwagę na niezadowalającą
realizację postanowień traktatu przez stronę niemiecką, a szczególnie na niedostateczny
dostęp do nauki języka polskiego w ramach niemieckiego szkolnictwa publicznego i brak
wsparcia dla edukacji w polskich szkołach społecznych. W rezultacie, na posiedzeniu w dniu
3 listopada 2011 r. komisja podjęła uchwałę w sprawie realizacji postanowień traktatu
(załącznik nr 5), a następnie, w trakcie kolejnych obrad, monitorowała przebieg polsko
-niemieckich rozmów bilateralnych, zainicjowanych w związku z przypadającą w czerwcu
2011 r. 20. rocznicą podpisania traktatu. Na wspólnym posiedzeniu Komisji Spraw Emigracji
i Łączności z Polakami za Granicą oraz Komisji Spraw Zagranicznych, dnia 5 lipca 2011 r.,
senatorowie zapoznali się z rezultatami rozmów bilateralnych, o których poinformował
sekretarz stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji Tomasz Siemoniak.
Kontakty polonijne
Ze względu na zakres działania komisja na co dzień zajmowała się monitorowaniem
sytuacji środowisk polonijnych. W tym celu podejmowała różnorodne działania w interesie
Polonii: występowała do organów administracji publicznej z prośbą o informacje, wyjaśnienia
oraz interwencje, uczestniczyła w spotkaniach z przedstawicielami środowisk polonijnych, w
ważnych wydarzeniach polonijnych oraz cyklicznych imprezach kulturalnych i rocznicowych
w kraju i za granicą, organizowanych przy udziale placówek dyplomatyczno-konsularnych.
Intensywne,
bezpośrednie
kontakty
z
polonijnymi
organizacjami
o
charakterze
9
ponadnarodowym oraz z wieloma organizacjami polskimi i polonijnymi na świecie stanowiły
dużą cześć codziennej pracy komisji oraz jej sekretariatu.
Członkowie komisji uczestniczyli w krajowych wydarzeniach poświęconych Polonii i
Polakom za granicą, takich jak konferencje, zjazdy, inauguracje, imprezy kulturalne i
sportowe, audycje radiowe i telewizyjne. Część z tych wydarzeń odbywała się pod
patronatem marszałka Senatu RP lub przewodniczącego komisji oraz przy wsparciu
Kancelarii Senatu.
Do obowiązków członków komisji należał udział w delegacjach zagranicznych,
podczas których senatorowie mieli możliwość bezpośredniego kontaktu z przedstawicielami
Polonii i Polaków za granicą. W trakcie trwania VII kadencji przedstawiciele komisji
uczestniczyli w około 160. wyjazdach polonijnych o charakterze oficjalnym i roboczym.
Najczęściej odwiedzano Polaków na Litwie, Białorusi, Ukrainie, w Niemczech i Wielkiej
Brytanii. Obecność senatorów podczas zjazdów i uroczystości polonijnych podnosiła rangę
tych wydarzeń, miała charakter integracyjny, interwencyjny, a nierzadko była także źródłem
moralnego wsparcia. Podczas wyjazdów zagranicznych senatorowie wizytowali także
realizację zadań inwestycyjnych dofinansowanych ze środków Kancelarii Senatu. Po
powrocie z delegacji składali na posiedzeniu sprawozdanie, dzięki czemu komisja miała
również okazję zapoznać się z aktualną sytuacją odwiedzanych środowisk. Przewodniczący
komisji wielokrotnie brał udział w oficjalnych delegacjach marszałka Senatu RP, a także w
dorocznych obchodach Dnia Polonii i Polaków za Granicą, które w VII kadencji odbywały się
kolejno w Grecji (2008), Rosji (2009), Kanadzie (2010) i na Ukrainie (2011).
W gmachu Senatu bardzo często odbywały się spotkania przewodniczącego,
wiceprzewodniczących oraz członków komisji z przedstawicielami oraz liderami organizacji
i środowisk polonijnych oraz organizacji krajowych. Omawiane były bieżące potrzeby
Polonii i Polaków, ich sytuacja prawna i materialna. Dużo uwagi poświęcono zagadnieniu
aktywizacji i integracji młodzieży polonijnej. Wśród gości przewodniczącego komisji byli
młodzi liderzy polonijni z całego świata - uczestnicy Szkoły Liderów Polonijnych Fundacji
„Semper Polonia” oraz Stowarzyszenia Szkoła Liderów, a także przedstawiciele organizacji i
środowisk polonijnych z takich krajów jak m.in. Armenia, Australia, Białoruś, Brazylia
Czechy, Francja, Haiti, Hiszpania, Kanada Kazachstan, Irlandia, Liban, Litwa, Niemcy,
Rosja, RPA, Szwecja, Turkmenistan, Ukraina, USA, Wielka Brytania, Ponadto w czerwcu
2011 r. odbyło się spotkanie przewodniczącego komisji z przedstawicielami brytyjskiej
Komisji ds. Unii Europejskiej Izby Gmin poświęcone współpracy Senatu z Polonią oraz
sytuacji Polaków w Wielkiej Brytanii.
10
Członkowie komisji uczestniczyli w czterech posiedzeniach Polonijnej Rady
Konsultacyjnej przy marszałku Senatu RP VII kadencji oraz w trzech spotkaniach Zespołu
Doradców do spraw Migracji Ekonomicznej Obywateli Polskich do Państw Członkowskich
Unii Europejskiej przy marszałku Senatu RP VII kadencji. Przewodniczący komisji
uczestniczył także w zwoływanych regularnie obradach Międzyresortowego Zespołu ds.
Polonii i Polaków za Granicą, powołanego 27 czerwca 2008 r. jako organ pomocniczy
Prezesa Rady Ministrów pod kierownictwem Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Oprócz
tego przedstawiciel komisji brał udział w posiedzeniach Rady Oświaty Polonijnej, organu
opiniodawczo-doradczego Ministra Edukacji Narodowej.
W
swej
pracy
na
rzecz
Polonii
komisja
współpracowała
najczęściej
z takimi z instytucjami publicznymi jak Ministerstwo Spraw Zagranicznych, polskie placówki
dyplomatyczne i konsularne, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji,
Ministerstwo Edukacji Narodowej, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz
Ministerstwo Sportu i Turystyki. Utrzymywała częste kontakty z mediami i organizacjami
pozarządowymi wspomagającymi Polonię i Polaków za granicą, wśród których wiodącą rolę
odgrywały: Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”, Fundacja Pomoc Polakom na Wschodzie
oraz Fundacja „Semper Polonia”. Z inicjatywy przewodniczącego komisji odbywały się
robocze spotkania w celu usprawnienia współpracy pomiędzy organizacji w zakresie
wnioskowania o środki z budżetu Kancelarii Senatu.
Korespondencja Komisji Spraw Emigracji i Łączności z Polakami za Granicą
dotyczyła w przeważającej części bieżących problemów, z jakimi borykały się środowiska
polskie i polonijne na świecie. Do komisji kierowano przede wszystkim zaproszenia do
udziału jej przedstawicieli w ważnych uroczystościach i zjazdach Polonii, prośby o spotkanie,
bądź uzyskanie patronatu przewodniczącego komisji nad wydarzeniami polonijnymi oraz
prośby o interwencje w sprawach ważnych dla Polonii i Polaków za granicą. Część
korespondencji zawierała zapytania i prośby w sprawie uzyskania dofinansowania z budżetu
Kancelarii Senatu, inna dotyczyła współpracy z organami administracji państwowej. Komisja
otrzymywała również do wiadomości obszerną korespondencję adresowaną do innych
organów Senatu, administracji publicznej lub organizacji pozarządowych. Ważną kategorią
korespondencji komisji była wymiana informacji pomiędzy poszczególnymi biurami
Kancelarii Senatu. W korespondencji powszechnie wykorzystywano drogę mailową.
11
Seminaria
W VII kadencji Senatu RP komisja była organizatorem dwóch seminariów, których
tematyka była związana ze sportem polonijnym:
1. Sport polonijny – stan obecny i wyzwania
Seminarium zostało zorganizowane dnia 1 grudnia 2009 r. we współpracy z Polskim
Komitetem Olimpijskim. Dokonano na nim podsumowania dotychczasowej współpracy z
Polonią i Polakami za granicą na płaszczyźnie sportowej. Zaprezentowano także
najważniejsze potrzeby sportu polonijnego oraz propozycje dotyczące rozwoju
współpracy z Polonią i Polakami za granicą w dziedzinie sportu. Uczestnicy przyjęli
kierunkowe wnioski dotyczące dalszego rozwoju sportu i kultury fizycznej wśród Polonii
i Polaków za granicą.
2. Sport i turystyka polonijna
Seminarium zostało zorganizowane dnia 29 marca 2011 r. we współpracy z Polskim
Komitetem Olimpijskim. Uczestnicy mieli możliwość wysłuchania referatów na temat
rozwoju polonijnej turystyki, ale także dotyczących problemów i potencjalnych zagrożeń.
Omówiono projekt Polonijnego Centrum Olimpijskiego w czasie Igrzysk XXX Olimpiady
w Londynie w 2012 r. W dyskusji podkreślano znaczenie projektowanych przedsięwzięć
w umacnianiu kontaktów z Polonią oraz potrzebę ciągłego intensyfikowania promocji
Polski
jako
atrakcyjnej
destynacji
turystycznej.
Wskazywano
na
możliwości
wykorzystania w tej promocji osiągnięć polskich sportowców.
Wystawy
Z inicjatywy komisji w gmachu Senatu prezentowane były następujące wystawy o
tematyce polonijnej:
1. Archiwum Emigracyjnej Atlantydy (uroczyste otwarcie w gmachu Senatu odbyło się
dnia 13 maja 2009 r.). Wystawa prezentowała dokonania toruńskiego badawczego
ośrodka studiów nad kulturą wychodźstwa polskiego w XX wieku oraz rolę i
znaczenie wychodźstwa polskiego w historii Polski. Jej zamierzeniem było również
rozpowszechnienie projektu powołania w Toruniu Polskiego Instytutu Badań
Emigracji (PIBE) jako instytucji, której rolą miało być koordynowanie ogólnopolskich
12
projektów badawczych na temat historii wychodźstwa polskiego w XX wieku oraz
ratowanie pozostałości emigracyjnej Atlantydy.
2. Stany Zjednoczone Ameryki w polskiej historiografii i publicystyce 1764–1919
(uroczyste otwarcie w gmachu Senatu odbyło się dnia 12 stycznia 2010 r.). Wystawę
przygotowała Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy z okazji 90. rocznicy nawiązania
stosunków dyplomatycznych między Polską a Stanami Zjednoczonymi Ameryki w
1919 r. Prezentowała piśmiennictwo okresu Oświecenia, emigracyjną i polonijną
publicystykę trzech zaborów oraz pamiętniki Polaków podróżujących po USA. Dużo
miejsca poświęcono losom polskiej emigracji zarobkowej za ocean i organizacji
Polonii amerykańskiej a także jej roli w odzyskaniu przez Polskę niepodległości.
3. Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie 1919–1939 (uroczyste otwarcie w gmachu
Senatu odbyło się dnia 17 lutego 2010 r.). Przygotowana Bibliotekę Uniwersytecką w
Toruniu wystawa powstała z okazji obchodzonego w 2009 r. roku jubileuszu 90-lecia
wznowienia działalności Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie i obrazowała
bogatą działalność, kadrę naukową, życie studenckie oraz słynnych absolwentów
wileńskiego uniwersytetu w okresie międzywojennym.
4. Fundacja Kościuszkowska – amerykańskie centrum polskiej kultury (uroczyste
otwarcie w gmachu Senatu odbyło się dnia 16 marca 2011 r.). Wystawa przedstawiała
86-letnią działalność Fundacji Kościuszkowskiej będącej jedną z najbardziej
aktywnych i prestiżowych organizacji polonijnych w USA. Celem Fundacji jest
promowanie
amerykańsko-polskiej
współpracy
kulturalnej
i
naukowej
oraz
budowanie pozytywnego wizerunku Polski w społeczeństwie amerykańskim poprzez
przyznawanie stypendiów naukowcom i artystom oraz działalność popularyzatorską.
Jej założycielem był w 1925 r. polski imigrant i absolwent nauk ekonomicznych na
Uniwersytecie Harvarda Szczepan Mierzwa, który. zajmował się zdobywaniem
funduszy na kształcenie polskiej młodzieży w Stanach Zjednoczonych.
5. Katyń – pamięć narodu polskiego. Losy ofiar z Zaolzia (uroczyste otwarcie w
gmachu Senatu odbyło się dnia 25 maja 2011 r.). Pomysłodawcą zaprezentowania
wystawy w gmachu Senatu był ambasador Republiki Czeskiej w Polsce Jan Sechter.
Wystawa powstała w ramach obchodów 70-lecia Zbrodni Katyńskiej i zawierała
materiały poświęcone ok. pięciuset zaolziańskim ofiarom Katynia. Zaprezentowano
13
dokumenty i fotografie opracowane na podstawie badań prowadzonych od 1989 roku
przez Śląskie Muzeum Krajowe w Opawie i przez Instytut Historii Nowożytnej
Akademii Nauk Republiki Czeskiej w Pradze.
6. Historia polonijnego ruchy sportowego w latach 1887-2011 (uroczyste otwarcie w
gmachu Senatu odbyło się 6 lipca 2011 r.). Wystawę przygotował Polski Komitet
Olimpijski we współpracy z Ministerstwem Sportu i Turystyki. Obrazowała rozwój
sportowego ruchu polonijnego, począwszy od 1887 r. i powstania ruchu sokolskiego,
utworzenia w 1894 r. Związku Sokołów Polskich w Ameryce, poprzez tworzenie
polonijnych klubów sportowych w Australii, Wielkiej Brytanii czy Francji. Pokazano
także dorobek odbywających się w Polsce zimowych i letnich igrzysk polonijnych,
które po 1989 r. przekształciły się w ogólnoświatowe spotkania młodzieży polonijnej.
Sport polonijny został zaprezentowany jako interesujące zjawisko socjologiczne, które
odgrywało i wciąż odgrywa rolę ważnego czynnika integrującego polską diasporę.
Podsumowanie
Podobnie jak w poprzednich kadencjach Senatu RP, Komisja Spraw Emigracji i
Łączności z Polakami Senatu RP VII kadencji prowadziła bogatą i różnorodną działalność
w ramach patronatu nad Polonią i Polakami za granicą, przyczyniając się do poprawy sytuacji
środowisk polonijnych, do ich integracji i aktywizacji oraz do zacieśniania współpracy
diaspory z Macierzą. W sprawach Polonii i Polaków za granicą komisja wypowiadała się na
ogół jednomyślnie i podejmowała decyzje ponad podziałami politycznymi.
Senatorowie członkowie komisji zgłaszali następujące postulaty i rekomendacje
dotyczące dalszej współpracy z Polonią i Polakami za granicą:
1. Wzmocnienie wsparcia dla działań na rzecz aktywizacji i integracji młodych liderów
polonijnych.
2. Zapewnienie dzieciom tzw. „nowej emigracji” możliwości nauczania w języku
polskim i dostępu do polskiej kultury.
3. Zwiększenie zaangażowania Senatu RP na rzecz Polonii na Zachodzie.
4. Poprawa współdziałania krajowych organizacji pozarządowych współpracujących ze
środowiskami polskimi i polonijnymi za granicą.
5. Weryfikacja skuteczności wydatkowania środków Senatu RP na rzecz Polonii i
Polaków za granicą.
14
6. Stopniowe odchodzenie od doraźnej i rzeczowej pomocy Senatu RP skierowanej do
Polonii i Polaków za granicą w kierunku długofalowego wsparcia merytorycznego,
w celu stymulowania aktywności i współpracy oraz zwiększania potencjału polskiej
diaspory
(edukacja,
wykorzystanie
nowoczesnych
technologii
i
środków
europejskich itp.).
Przewodniczący komisji
Andrzej Person
Sporządziła:
Sekretarz komisji
Anita Sobańska
Załączniki
1. Lista członków komisji.
2. Statystyka prac komisji.
3. Wykaz posiedzeń komisji.
4. Wykaz ustaw rozpatrzonych przez komisję.
5. Przyjęte przez komisję uchwały, opinie i stanowiska.
6. Wykaz seminariów i konferencji zorganizowanych przez komisję.
7. Wykaz obecności senatorów na posiedzeniach komisji.
15