docSTRES ZAWODOWY problem jednostek, organizacji i społeczeństw
download 
Reklamacja Transkrypt
STRES ZAWODOWY problem jednostek, organizacji i społeczeństw
dr P. Rudnicka PROBLEMY I PATOLOGIE PRACY 1/11 STRES ZAWODOWY • • • problem jednostek, organizacji i społeczeństw rośnie liczba osób uskarżających się na niekorzystny wpływ pracy na zdrowie konsekwencje zdrowotne, behawioralne, psychologiczne, a także finansowe i organizacyjne DEFINICJE I MODELE STRESU – WIELE PODJEŚĆ STRES można go odczuwać, można wskazać jego przyczynę w otoczeniu, można powiedzieć, też powiedzieć, że jest konsekwencją czegoś (nieprzyjemnej sytuacji, napięcia) stresor, reakcja stresowa, proces pośredniczący między stresorem a reakcją STRES STRES ZAWODOWY doświadczana przez jednostkę niezgodność między wymaganiami środowiskowymi (związanymi z wykonywaną pracą) a osobowymi/sytuacyjnymi zasobami jednostki, której towarzyszą symptomy psychiczne, fizyczne i behawioralne. (Chmiel, 2000, s. 175) STRESORY incydentalne, przewlekłe, powszednie (zwyczajne), katastrofy kategorie opisu: – częstość pojawiania się – czas trwania – intensywność – przewidywalność pojawienia się dr P. Rudnicka PROBLEMY I PATOLOGIE PRACY 2/11 REAKCJE STRESOWE – PRZEJAWY ODCZUWANIA STRESU Typ reakcji/poziom Indywidualny Interpersonalny drażliwość nadwrażliwość Organizacyjny Afektywne niepokój napięcie złość przygnębienie apatia niezadowolenie z pracy Poznawcze bezradność/bezsilność wrogość upośledzenie funkcji podejrzliwość poznawczych projekcja trudności z podejmowaniem decyzji Fizyczne złe samopoczucie fizyczne (ból głowy, mdłości, itp.) zaburzenia psychosomatyczne (zaburzenia żołądkowo-jelitowe, choroba wieńcowa serca, itp.) osłabienie układu immunologicznego zmienny poziom hormonów Behawioralne nadaktywność impulsywność zwiększone spożycie środków pobudzających (kofeiny, tytoniu) i niedozwolonych substancji odurzających nadmierny apetyt lub brak apetytu gwałtowne wybuchy zachowania agresywne konflikty interpersonalne izolacja społeczna/wycofanie z życia społecznego niski poziom wykonywania pracy obniżona wydajność opieszałość fluktuacja personelu częstsze zwolnienia lekarskie niewłaściwe zarządzanie czasem Motywacyjne utrata zapału utrata entuzjazmu utrata złudzeń rozczarowanie znudzenie zobojętnienie utrata zainteresowania innymi obojętność zniechęcenie utrata motywacji do pracy opór przed pójściem do pracy tłumienie inicjatywy niskie morale cyniczny stosunek do roli zawodowej poczucie, że jest się niedocenianym brak zaufania do współpracowników, przełożonych i kierownictwa (na podstawie: Chmiel, 2000, s.173) dr P. Rudnicka PROBLEMY I PATOLOGIE PRACY 3/11 ŹRÓDŁA STRESU SYTUACJA ZAWODOWA Przyczyną stresu może być zjawisko w obszarze treści pracy, warunków pracy i zatrudnienia lub relacji społecznych w pracy. Kategoria Stresor Treść pracy przeciążenie/niedociążenie pracą złożona praca zbyt duża odpowiedzialność niebezpieczna praca sprzeczne/niejednoznaczne wymagania Kontrola pracy brak/nadmiar kontroli nad tempem, treścią i metodami pracy Warunki pracy toksyczne substancje złe warunki (hałas, wibracje, oświetlenie, promieniowanie, temperatura) pozycja, w której wykonuje się pracę praca wymagająca dużego wysiłki fizycznego zagrażające sytuacje brak higieny brak środków ochronnych praca zmianowa Czas pracy Szanse kariery brak stałej umowy o pracę niepewność zatrudnienia poczucie bycia niedocenianym niewielkie szanse na rozwój kariery niska płaca Rola zawodowe niejasność roli konflikt roli konflikt między rolami (np. rola rodzica i pracownika) Relacje społeczne w pracy złe przywództwo małe wsparcie społeczne niewielki udział w podejmowaniu decyzji ograniczenie swobód dyskryminacja (na podstawie: Chmiel, 2000, s.179) dr P. Rudnicka PROBLEMY I PATOLOGIE PRACY 4/11 PRACA ZAWODOWA JAKO STRESOR – STRES JAKO REAKCJA GAS (General Adaptation Syndrome) – Seyle (1946) 3 fazy: 1. alarmowa (mobilizacja organizmu poprzez zmiany fizjologiczne i hormonalne) 2. odporności (optymalne przystosowanie dzięki aktywizacji systemów) 3. wyczerpania (wyczerpanie zasobów energii adaptacyjnej) Konsekwencje odczuwania stresu: reakcja układu hormonalnego, krążenia, oddechowego i odpornościowego STRES JAKO PROCES POŚREDNICZĄCY – MODELE TRANSAKCYJNE Stres jako wynik INTERAKCJI między osobą a otoczeniem, nacisk na zindywidualizowanie reakcji, a także podkreślanie pośredniczącej roli procesów poznawczych, ewaluatywnych i motywacyjnych Podstawa teoretyczna – Lazarus i Folkman, 1984 stres to zakłócenie równowagi pomiędzy zasobami czy możliwościami jednostki a wymaganiami otoczenia oraz gdy ta relacja ocena przez jednostkę tej relacji jako obciążającej lub przekraczającej jej zasoby i zagrażającej jej dobrostanowi MODEL MICHIGAN (~ lata 90-te) WŁAŚCIWOŚCI PRACOWNIKA WŁAŚCIWOŚCI PRACY STRESORY PSYCHOLOGICZNE REAKCJE STRESOWE RELACJE INTERPERSONALNE CHOROBA (na podstawie: Chmiel, 2000, s.180) dr P. Rudnicka PROBLEMY I PATOLOGIE PRACY 5/11 MODEL WITAMINOWY WARRA (1987) oddziaływanie czynników środowiskowych, warunków pracy na zdrowie psychiczne można porównać do wpływu witamin na zdrowie • właściwości pracy zgrupowane w 9 kategorii – oddziałują na zdrowie psychiczne w odmienny sposób • trójosiowy model afektywnego dobrostanu • interakcyjny charakter relacji osoby-sytuacje i wpływ na dobrostan AFEKTYWNY DOBROSTAN - wskaźnik zdrowia psychicznego związanego z pracą 3 wymiary: niepokój-spokój, nieprzyjemność-przyjemność, przygnębienieentuzjazm Właściwości CE nadmiar nie szkodzi zależność zbliżona do prostoliniowej dostępność środków finansowych Właściwości AD nadmiar szkodzi zależność zbliżona do krzywoliniowej możliwość sprawowania kontroli fizyczne bezpieczeństwo możliwość wykorzystania umiejętności wysoki status społeczny cele narzucane z zewnątrz różnorodność przejrzystość środowiska możliwość nawiązywania i utrzymywania kontaktów interpersonalnych (na podstawie: Chmiel, 2000, s.183) dr P. Rudnicka PROBLEMY I PATOLOGIE PRACY 6/11 MODEL WYMAGAŃ – KONTROLI – WSPARCIA (~lata 80.) I MODEL WYMAGANIA PRACA - KONTROLA PRACY Źródła stresu: psychologiczne wymagania pracy, swoboda podejmowania decyzji założenie występowania eustresu – stresu pozytywnego, motywującego, przekładającego się na sprawną pracę (AKTYWNA PRACA) założenie negatywnych skutków braku stresu – zanik umiejętności, demotywacja, zjawisko podobne do wyuczonej bezradności (PASYWNA PRACA) A – mechanizm negatywnego wpływu na zdrowie B – mechanizm pozytywnego wpływu na zdrowie WYMAGANIA PRACY SWOBODA PODEJMOWANIA DECYZJI B niskie wysokie niskie napięcie aktywna praca pasywna praca wysokie napięcie duża niska A II MODEL WYMAGAŃ – KONTROLI – WSPARCIA (~lata 80.) nowy czynnik wsparcie społecznego praca w izolacji / zbiorowości inaczej przekłada się na odczuwanie stresu, wsparcie społeczne łagodzi odczuwanie stresu dr P. Rudnicka PROBLEMY I PATOLOGIE PRACY 7/11 MODEL BRAKU RÓWNOWAGI MIĘDZY WYSIŁKIEM A NAGRODĄ (~ późne lata 90.) orientacja socjologiczna, przejście od kontroli do nagród MAŁA NAGRODA DUŻY WYSIŁEK ZEWNĘTRZNY (wymagania pracy) WEWNĘTRZNY (nadmierne zaangażowanie) pieniądze poważanie bezpieczeństwo możliwości kariery RÓŻNICE INDYWIDUALNE A STRES ZAWODOWY • właściwości genetyczne (płeć, konstrukcja fizyczna stan zdrowia) • • właściwości nabyte (wiek, wykształcenie, przynależność do klasy społecznej) właściwości dyspozycyjne (styl radzenia sobie, wzór zachowania A/B, twardość hardiness) dr P. Rudnicka PROBLEMY I PATOLOGIE PRACY 8/11 ZAPOBIEGANIE SKUTKOM STRESU Poziom/cel Rozpoznanie Prewencja pierwotna Prewencja wtórna Leczenie Antycypacyjna socjalizacja Zarządzanie przepływem informacji, podejmowaniem decyzji i konfliktami Rozwój organizacji Instytucjonalizacja Outplacemen usług na rzecz t (reorientacja zdrowia i zawodowa) bezpieczeństwa pracy Programy pomocy dla pracowników Jednostka/ Indywidualna Zarządzanie organizacja obserwacja czasem Szkolenie w zakresie umiejętności interpersonalnych Kształtowanie realistycznego wyobrażenia o pracy Utrzymywanie równowagi między pracą a życiem osobistym Koleżeńskie grupy wsparcia Coaching i konsultacje Planowanie kariery Specjalistyczne poradnictwo i psychoterapia Jednostka Techniki poznawczobehawioralne Relaksacja Organizacja Audyt dotyczący stresu zawodowego Autoobserwacja Poprawienie treści i środowiska pracy Planowanie czasu Rozwijanie kadry menedżerskiej Firmowe programy poprawiania kondycji fizycznej i stanu zdrowia Zarządzanie karierami Rehabilitacja Indywidualne wskazówki i pomoc dr P. Rudnicka PROBLEMY I PATOLOGIE PRACY 9/11 STRES I RYZYKO WPISANE W ZAWÓD - SŁUŻBY EMERGENCYJNE policja, straż pożarna, ratownicze służby medyczne praca w sytuacji bezpośredniego zagrożenia zdrowia lub życia STEREOTYP RATOWNIKA osoba o niewyczerpanych zasobach RZECZYWISTOŚĆ osoba doświadczająca stresu osoba radząca sobie ze stresem odporna na traumę SYMPTOMY STRESU W SYTUACJI KATASTROFY I ZAGROŻENIA fizjologiczne poznawcze emocjonalne behawioralne ▪ ból w klatce ▪ dezorientacja ▪ lęk ▪ wybuchy gniewu piersiowej ▪ dekoncentracja ▪ poczucie winy ▪ wycofywanie się ▪ trudności ▪ zawężenie uwagi ▪ złość ▪ zakłócenie w oddychaniu ▪ problemy ▪ blokada emocji równowagi ▪ symptomy szoku z zapamiętywaniem ▪ panika emocjonalnej ▪ zmęczenie ▪ trudności ▪ irytacja ▪ utrata / nadmierny ▪ nudności / z rozpoznawaniem ▪ utrata kontroli apetyt wymioty znanych obiektów ▪ poczucie ▪ wzmożona ▪ zawroty głowy lub ludzi porażki konsumpcja ▪ pocenie się ▪ obwinianie używek (alkohol, ▪ przyspieszony siebie lub nikotyna, rytm serca innych narkotyki) ▪ pragnienie ▪ wyczerpanie ▪ niezdolność ▪ bóle głowy ▪ przeciążenie wyciszenia się ▪ kłopoty emocjonalne ▪ dysfunkcje z widzeniem seksualne ▪ szczękościsk ▪ niespecyficzne bóle dr P. Rudnicka PROBLEMY I PATOLOGIE PRACY 10/11 PRZYKŁADOWE RADY DLA PRACUJĄCYCH W SYTUACJI ZAGROŻENIA Konieczność koncentracji i czujności podczas pracy w w warunkach zagrożenia powinna obejmować także osoby ratowników. Praca w warunkach zagrożenia powoduje, że często zapominamy, że powinniśmy także dbać o siebie i monitorować nasze samopoczucie – zwłaszcza jeśli akcja ratownicza przeciąga się. Poniżej przedstawiono kilka prostych metod, opisujących w jaki sposób możesz pomóc sobie samemu. Przeczytaj je teraz, kiedy trwa akcja, ale pamiętaj by wrócić do nich także wówczas, kiedy już będziesz w domu. ▪ Nie spiesz się. Praca i wysiłek związany z ratowaniem innych i powrotem sytuacji do normalności może zająć dni a nawet tygodnie. ▪ Często odpoczywaj. Praca ratownicza odbywa się w skrajnie niebezpiecznych warunkach. Zmęczenie może narazić ciebie i twoich kolegów na niebezpieczeństwo. ▪ Pilnujcie się nawzajem. Osoby zaangażowane w wykonywanie konkretnego zadania mogą nie być świadome grożącego im niebezpieczeństwa. ▪ Zwracaj uwagę na zachowanie osób wokół ciebie. Osoby wyczerpane, odczuwające stres mogą narazić siebie i innych na niebezpieczeństwo. ▪ Staraj się utrzymywać w miarę możliwości naturalny rytm dnia: regularne spanie i jedzenie są ważne. Trzymajcie się ustalonego porządku i pracy zmianowej. ▪ Pamiętaj o piciu wystarczającej ilości napojów – przede wszystkim wody i soków. ▪ Dbaj o różnorodność posiłków i zwracaj szczególną uwagę na wystarczającą ilość węglowodanów. ▪ Jeśli to tylko możliwe staraj się odpoczywać i spożywać posiłki poza bezpośrednim miejscem wypadku / katastrofy. ▪ Rozpoznaj i zaakceptuj rzeczy, których nie jesteś w stanie zmienić – łańcuch dowodzenia, strukturę organizacyjną, opóźnienia, awarie sprzętu itd. ▪ Rozmawiaj z ludźmi! Ty decydujesz kiedy i w jakim stopniu będziesz rozmawiać o swoich doświadczeniach, pamiętaj, że mówienie pomaga radzić sobie. ▪ Jeśli masz możliwość skorzystania z pomocy specjalistów od wsparcia psychicznego skorzystaj z tego! ▪ Pozwól sobie na złe samopoczucie – przecież jesteś w trudnej sytuacji. ▪ Powracające myśli, wspomnienia i śnienie o tym co przeżyłeś są normalne – nie walcz z nimi. Po pewnym czasie powinieneś zacząć odczuwać ulgę. ▪ Komunikuj się z bliskim tak często jak tylko to możliwe. dr P. Rudnicka PROBLEMY I PATOLOGIE PRACY 11/11 RÓŻNICE INDYWIDUALNE A STRES ZAWODOWY wyniki badań są wieloznaczne – nie zawsze różnice pełnią rolę „bufora” chroniącego przed negatywnymi konsekwencjami stresorów oddziałujących w trakcie pracy zawodowej • • • • właściwości genetyczne (płeć, konstrukcja fizyczna stan zdrowia) właściwości nabyte (wiek, wykształcenie, przynależność do klasy społecznej) właściwości dyspozycyjne (styl radzenia sobie, wzór zachowania A/B, twardość hardiness) właściwości pracy (poczucie kontroli, autonomia, złożoność) CHOROBY PSYCHOSOMATYCZNE choroby układu krążenia, pokarmowego, skóry, alergie, dolegliwości neurologiczne, nowotwory masowe dolegliwości o podłożu psychologicznym – histeria taśmy produkcyjnej
