Deklaracja Bratysławska o Diakonii i wykluczeniu

Deklaracja Bratysławska
o Diakonii i wykluczeniu socjalnym
w regionie Europy Środkowo-Wschodniej
Bratislava 18.3.2010
Deklaracja Bratysławska o Diakonii i wykluczeniu socjalnym
w regionie Europy Środkowo-Wschodniej
Wstęp
Deklaracja niniejsza powstała w wyniku procesu konsultacji i nauczania, zorganizowanego przez Interdiac,
jego członków oraz partnerów w Europie Środkowo-Wschodniej. Proces ten zawierał w sobie zarówno
podstawowe badania praktyki diakonicznej i zapotrzebowań regionu, tak też dwuletnią współpracę z partnerami na określeniu priorytetów w rozwoju i edukacji. Nieodzownie zatem zawierał odbicie celów i metodologii, tak samo jak i struktur Diakonii oraz działalności społecznej Kościołów. Zawierał także badania
specyficznych wyzwań kontekstualnych. Ta faza pracy zcalona była do sześciomiesięcznego programu edukacyjnego na temat "Diakonia, współudział i wykluczenie społeczne", w ramach którego uczestnicy, prezentując bogatą różnorodność całego regionu, zajmowali się studiowaniem i praktyką w danym temacie.
Pięćdziesięciu pięciu uczestników, studentów oraz partnerów Interdiac-u z piętnastu państw spotkało się
w Bratysławie w dniach od 14 do 18 marca 2010 roku, by poruszyć wymienione tematy. Deklaracja Bratysławska podsumowuje niektóre z kluczowych punktów tej drogi. Poprzez nią Interdiac wraz ze swymi
członkami i partnerami przedstawiają zaproszenie do włączenia się w proces tworzenia odpowiedzi oraz
reakcji na problem wykluczenia społecznego w regionie Europy Środkowo-Wschodniej i nie tylko, jak też
działalności zmierzających do utworzenia społeczeństw i gospodark, w ramach których nie będzie już tolerancji dla wykluczenia społecznego. Z doświadczeń Interdiac-u wiemy, że zadanie to wymagać będzie głębokich zmian osobistych, tak samo jak i zmian w sposobie organizacji naszych społeczeństw i gospodarki.
W założeniu są też zmiany w Diakonii i w poszczególnych Kościołach. Wyzwaniem jest dla nas podjęcie
pracy z ludźmi, upośledzonymi przez proces wykluczenia społecznego, jak i ze społecznością obywatelską
w celu wywarcia nacisku na dokonanie owych, jakże potrzebnych zmian.
Poza tym konsultacja była odbierana jako wkład Interdiac-u do Europejskiego Roku Walki Przeciwko Nędzy i Wykluczeniu Społecznemu, ogłoszonemu przez Unię Europejską. Niemniej konsultacja pojawia się w
symbolicznym momencie dwudziestej rocznicy znaczących systemowych zmian społecznych i gospodarczych, mających wpływ na każde państwo regionu, na całą Europę i nie tylko. To dobra chwila, by przeprowadzić remanent i ocenić te zmiany z chrześcijańskiego punktu widzenia, co oznacza przyjąć punkt widzenia tych, których Jezus nazywa "maluczkimi", posiadających najsłabszą moc i pośledni dostęp do źródeł.
Nie jesteśmy zdolni do całkowitego wypełnienia wyzwania, lecz nasza wspólna praca daje nam wyjątkowo
dobrą pozycję, ponieważ wszyscy uczestnicy procesu Interdiac-u mają bezpośredni kontakt z grupami marginesu społecznego oraz z wykluczonymi społecznie. Dlatego działalność Interdiac-u opiera się na praktyce
zarówno pracowników etatowych, jak i wolontariuszy, tak też na doświadczeniach osób wykluczonych
społecznie.
1
Wyzwania kontekstualne
Wspomniana 20 rocznica początku tzw. procesu transformacyjnego w regionie jest przypomnieniem faktu,
iż jednym z głównych wyzwań było powołanie Diakonii i działalności społecznej Kościołów, jak też usiłowanie wybudowania społeczności obywatelskiej. Dziś widzimy, że jest jeszcze długa droga przed nami w ramach tego procesu. Społeczność obywatelska jest w wielu miejscach nadal niezbyt mocna, ani Diakonia
nie została jeszcze w pełni uznana w większości miejsc regionu. A co jeszcze ważniejsze, proces zmian
przyniósł ze sobą szereg problemów, dotychczas nieznanych dla tego regionu, takich jak bezrobocie czy
bezdomność. Poza tym ujawniły się także pewne skryte problemy, jakie przyniósł sposób obchodzenia się z
ludźmi upośledzonymi bądź zależnymi od stałej opieki w minionym systemie społecznym. Te problemy
stanowią dla Diakonii i chrześcijańskiej aktywności społecznej podwójne wyzwanie. Nie wszystkie państwa
w regionie ucierpiały oczywiście jednakowo w wyniku zmian społecznych i w niektórych przypadkach system ubezpieczenia socjalnego jest na dobrym poziomie. Odzwierciedla to częściowo sytuację w pozostałych państwach Europy jak również stan gospodarki światowej, a także ma związek z tradycjami, mającymi
początek na progu dwudziestego wieku, i które w odmienny sposób kształtowały proces transformacji
społecznej.
Poza wspomnianymi procesami, w znacznej mierze związanymi z promocją wolnego rynku i wzrostem znaczenia indywidualizmu, doszło w ramach regionu do dalszych bolesnych wydarzeń, z którymi Kościoły, organizacje diakoniczne i niepaństwowe (w tym niektóre z motywacją chrześcijańską) musiały walczyć. Należy podkreślić wpływ i następstwa wojen i konfliktów cywilnych w Europie w ostatnich dwudziestu latach.
W wyniku tych wydarzeń została ogromna ilość ludzi, jak również społeczeństw, przemieszczona i wykorzeniona. Obok tego miały miejsce inne wydarzenia polityczne, prowadzące do przemocy, represji i utrapienia. Jest oczywiste, że następstwa wymienionych wydarzeń oraz inne trwające zagrożenia pozostają ważnym wyzwaniem dla sprawiedliwości społecznej, praw ludzkich oraz Diakonii.
Następnie, w ubiegłych dwu latach byliśmy świadkami znaczącego wpływu kryzysu finansowego, mającego
bezpośredni wpływ na ludzi i społeczności całego świata, pomimo iż wziął swój początek na Zachodzie.
Wiele wymogów socjalnych utracono niemal z dnia na dzień. To stosunkowo zrozumiałe, że ogólnie w następstwie kryzysu finansowego najbardziej ucierpieli ekonomicznie najsłabsi ludzie, grupy społeczne i państwa. Kryzys ów w bezlitosny sposób odkrył zależność gospodarki wielu państw od zewnętrznych instytucji finansowych oraz sił politycznych.
Wizja Diakonii i chrześcijańskiej aktywności społecznej
Diakonia to kompleksowa koncepcja, mająca podstawę w życiu osobistym i zborowym (wyznaniowym)
wszystkich chrześcijan. Ma powołanie reagować na specyficzne potrzeby "tych drugich". To podstawa naszej wspólnej pracy, ale w działaniu Interdiac-u badaliśmy także różnice w sposobie wyrażania diakonii
(jako takiej). Może ona być wyrażona na przykład za pośrednictwem konkretnych diakonicznych lub niepaństwowych organizacji, założonych przez Kościoły lub grupy chrześcijańskie. Może być wspierana i organizowana jako fragment działalności Kościoła instytucjonalnego czy też odpowiedniego organu ekumenicznego, lub może uzewnętrznić się w organizacji, założonej przez Kościół, lecz niezależnej od niego. Odpowiednia jej forma zależy od historii, kontekstu oraz nauczania danego Kościoła.Diakonię można zdefiniować jako postawę życiową, zobowiązaną wobec Jezusa Chrystusa i Królewstwa Bożego i upoważnioną
przez Ducha Świętego do działań. Posiada podstawę duchową i jest zakotwiczona w Kościele, jej działacze i
ich współpracownicy poszukują wspólnych celów. Diakonia pracuje, aby:
2

służyć ludziom w ich codziennym życiu podczas stawiania czoła kryzysom życiowym i wypełniania ich potrzeb materialnych i duchowych oraz użyczać rzetelnych usług socjalnych i innych. Diakonia buduje swą działalność na współudziale i współodpowiedzialności tych, którym służy;

stworzyć kulturę na bazie wspólnoty, akceptacji różnic i współpracy;

zbudować wspólnotę ludzi z poszanowaniem godności ludzkiej każdego człowieka, jako stworzenego na podobieństwo Boże;

działać na rzecz sprawiedliwości i zakończenia ucisku, we wspólnocie i w imię ludzi, znajdujących
się w sytuacji ekonomicznie czy socjalnie niesprawiedliwej lub w innej kłopotliwej sytuacji;

kształtować priorytety polityczne i ekonomiczne oraz wspólnie z innymi stwarzać aktywne środowisko demokratyczne, szanujące wszystkie formy praw ludzkich.
W ramach programu Interdiac-u pracujemy na realizacji wymienionych celów Diakonii poprzez podnoszenie świadomości, trening, doświadczenia i rozwój własny.
Współczesne wyzwania dla Diakonii i społeczeństwa Europy ŚrodkowoWschodniej
Uczestnicy konsultacji organizowanej przez Interdiac określili następstwa niedawnego kryzysu ekonomicznego jako największe wyzwanie w wielu, jeśli nie we wszystkich dziedzinach życia w regionie. Jasnym
jest, iż niektóre państwa i grupy zostały dotknięte bardziej niż inne. Struktura bezrobocia oraz nieobecność
lub niewystarczalność wsparcia materialnego (zasiłku) pogrążyła wiele rodzin i całych grup społecznych w
zadłużeniu i nędzy. Dodatkowo ograniczono lub zniesiono wiele usług socjalnych i zdrowotnych, jak też
doszło do zmniejszenia płac i pogorszenia warunków pracy wielu pracowników, włącznie zawodowych w
usługach socjalnych. W niektórych przypadkach została Diakonia dotknięta następstwami kryzysu ekonomicznego bardzo poważnie. Część kosztów tegoż kryzysu wobec tego ponoszą najsłabsi, którzy w żaden
sposób nie przyczynili się do jego powstania, a także ci, którzy bezpośrednio z nimi współpracują.
W zależności od konkretnego państwa musi Diakonia oraz inni działacze społeczni reagować na kolejne
palące tematy, włącznie szerzącej się kultury "dzikiego kapitalizmu", hamującego gospodarkę i rozwój
społeczny. W niektórych państwach istnieje kryzys polityczny, spowodowany nadużyciem władzy, poprzez
korupcję lub przez koncentrację mocy w ręku niewielkiej grupy. Poza tym długotrwałe następstwa walk i
zamieszek cywilnych rzucają cień na ludzi i wspólnoty, stwarzając uczucie "ciągłego zanurzenia". W wielu
częściach regionu niedostateczna działalność z rzadka istniejących wspólnot obywatelskich umacnia wyobcowanie oraz obniża poczucie własnej godności przez odmowę udzielenia ważnych środków, umożliwiających ludziom realizację skutecznego usiłowania zmiany ich własnej sytuacji.
Konkretne wyzwania dla Diakonii
Według uczestników konsultacji oraz odezwy od partnerów Interdiac-u najważniejsze kwestie, którym trzeba codziennie stawiać czoła, zawierają:

wzrastające długotrwałe bezrobocie strukturalne oraz bezrobocie ludzi młodych,

wzrost nędzy, dotykającej przede wszystkim dzieci i ludzi starszych,

wzrost osobistego i rodzinnego zadłużenia,

wzrost przemocy rodzinnej,

bezdomność dotykająca coraz więcej osób i rodzin,
3

rozpad więzi rodzinnych oraz solidarności międzygeneracyjnej,

nadużywanie alkoholu i narkotyków,

świadomość zagrożenia oraz leczenie AIDS/HIV,

negatywny wpływ wykluczenia na mniejszości społeczne,

problemy związane z migracją i reemigracją,

kontynualne problemy ludzi wykorzenionych i wysiedlonych,

wzrastające zaniedbywanie godności ludzkiej oraz arogancja wobec marginalizowanych osób i
grup społecznych.
Aby możliwe było rozwiązać powyższe kwestie, należy odzwierciedlić i rozwijać nowe formy praktyki diakonicznej. Podczas dotychczasowej pracy Interdiac-u, włącznie badań, modułów studyjnych, jak i w czasie
konsultacji bratysławskiej, określiliśmy potrzeby zmian w praktyce diakonicznej. Zawierają one wsparcie
procesu tworzenia odpowiedniej analizy kontekstu, będącego podstawą budowania metod pracy. Oznacza
to nie tylko prostą analizę potrzeb pojedynczego klienta czy nawet jednej grupy klientów, lecz także zastosowanie szczegółowej analizy kontekstowej.
Aby mogła odpowiadać na wyżej wymienione wyzwania, musi Diakonia pracować nie tylko z pojedynczymi
osobami lub rodzinami, lecz powinna także włączyć się do budowania otwartych współnot. Wymaga to
zmiany strategii działania od asystencji do współodpowiedzialności. Koncentracja na natychmiastowej pomocy materialnej musi zostać zastąpiona przez koncentrację na pracy, zatrudnieniu oraz wspólnotowym
rozwoju gospodarczym. Oznacza to również działanie na rzecz zaistnienia i zabezpieczenia odpowiedniego
systemu poborów minimalnych dla wszystkich oraz usług na odpowiednim poziomie dla wszystkich potrzebujących. Oznacza to wreszcie, że Diakonia nie będzie rozwiązywać tylko problemów, gnębiących ofiary
w wymiarze ekonomicznym i socjalnym, lecz będzie usiłować o dokonanie takich zmian społecznych, aby
społeczeństwo więcej nie produkowało wspomnianych już ofiar.
Wnioski dla Diakonii oraz chrześcijańskiej aktywności społecznej
Uczestnicy konsultacji rozeznali potrzebę rozwoju swej pracy w szerszym kontekście oraz potrzebę przyjęcia nowej strategii walki z wykluczeniem społecznym. Jednym z najważniejszych aspektów, wyrażonych
podczas konsultacji, był wniosek, aby Diakonia i chrześcijańska aktywność społeczna były budowane na
bardziej szczegółowej i kompleksowej analizie sytuacji i kontekstu. W przeszłości wiele działań rozpoczynano bez pieczołowitej analizy, co prowadziło do krótkotrwałych, nieefektywnych działań, niepowodzenia
projektów i wypalenia się. W niektórych wypadkach agencje sponsorskie prowadziły projekty według
własnych priorytetów, odmiennych od priorytetów lokalnych. Diakonia powinna rozwinąć strategię pracy
na rzecz społeczeństw i osób wykluczonych w celu uzyskania zmiany na różnych poziomach, od miejscowego przez państwowy aż po międzynarodowy. To wymaga otwartości i prężnej reakcji na nowe, pojawiające się potrzeby lub na rozwój nowych metod pracy. Diakonia i chrześcijańska aktywność społeczna
miałyby usiłować o nawiązanie strategicznego partnerstwa roboczego ze wspólnotą obywatelską oraz o
stworzenie dialogu pomiędzy działaczami diakonicznymi a państwowymi czy politycznymi siłami. Oznacza
to również zwiększanie własnych możliwości pracy dla zmian w społeczeństwie i gospodarce, zarówno jak i
zmian w ludziach i wspólnotach. Profil i obraz Diakonii i chrześcijańskiej aktywności społecznej musi być w
ramach regionu efektywniej rozwijany i przekazywany. Wspólna ekumeniczna praca powinna stać się normą oraz miałyby zostać założone platformy regionalne i narodowe dla pracy, wymiany doświadczeń oraz
więzi pomiędzy Kościołami.
4
Poza opracowaniem wniosków dla praktyki, wynikiem konsultacji było także stwierdzenie, iż dla walki z
wykluczeniem społecznym oraz dla jego prewencji potrzeba nowej, zorientowanej wartościowo, perspektywy społeczeństwa i gospodarki. Na podstawie wartości chrześcijańskich jesteśmy krytyczni wobec
współczesnego modelu wzrostu gospodarczego, zbudowanego na konsumpcjoniźmie indywidualistycznym, prowadzącym do narastającej nierównowagi społecznej. Jego nieuchronnym efektem jest pogłębianie nędzy i wykluczenia społecznego. Podstawa wartościowa tegoż modelu gospodarczego narusza życie
rodzinne i wspólnotowe, będące filarami, na których budowane jest zdrowe społeczeństwo. Dlatego też
Diakonia i inne chrześcijańskie organizacje społeczne powinny zjednoczyć swe siły w usiłowaniu o taki model gospodarczy, który służyć będzie każdemu człowiekowi.
Wnioski dla Interdiac-u
Interdiac wspólnie ze swymi członkami i partnerami określi wnioski, wynikające z konsultacji i zaprosi inne
organizacje diakoniczne, jak również organizacje obywatelskie i wspólnotowe do włączenia się do poniższych procesów poprzez wymienione działania.
Budowanie sieci
Budowanie sieci i wymiana doświadczeń dla wzmocnienia aktywności na szczeblu narodowym oraz międzynarodowym, wsparta przez badania i analizę, jak również inicjatywy wspomagające, takie jak wyszukiwanie miejsc pracy poprzez wykorzystywanie w tym celu stronic internetowych.
Trening i wsparcie rozwoju pracowników etatowych i wolontariuszy

Zbadać możliwości dla połączenia treningu wolontariuszy z treningiem osób, mających pracować z wolontariuszami na poziomie lokalnym.

Kontynuacja rozwoju treningu na zasadach współudziału podczas pracy z ludźmi i wspólnotami,
jak też podejścia skierowanego na uczącego się w ramach ćwiczeń praktyk zwrotnych.

Rozwinięcie treningu dla osób, wykonujących nadzór pracowników etatowych i ochotniczych, z
wykorzystaniem "podejścia Interdiac-u" do praktyki odzwierciedlającej tworzenie struktur i kultury relacji partnerskich oraz wzajemnego wsparcia pracowników w różnych miejscowościach.
Trening wsparcia rozwoju strategicznego

Konsultacje z partnerami nt. strategii rozwoju Diakonii i chrześcijańskiej aktywności społecznej
w regionie.

Rozwinięcie treningu analizy socjalnej i ekonomicznej.

Wspieranie aktywów lokalnych, które połączą działalność gospodarczą i socjalną w mocno uciskanych społecznościach miejskich czy wiejskich, poprzez trening wspólnotowego rozwoju ekonomicznego.

Rozwinięcie umiejętności strategicznych, umożliwiających Diakonii rozwój współpracy w celu
wpłynięcia na działania publiczne i polityczne.

Wspieranie treningu w temacie tworzenia zespołu, rozwoju i kierowania projektami, jak również
monitoringu i oceny, a także nawiązywania i utrzymywania łączności z odpowiednimi organizacjami specjalistycznymi na danym obszarze.
5
Doświadczenie i rozwój
Realizować badania i rozwój projektu o Diakonii w kontekście regionu włącznie analizy porównawczej
oraz modeli działań, i włączyć ów projekt w działalność uniwersytetów, wykorzystując wyniki analizy w
treningu i wspieraniu działalności politycznej.
Interdiac zobowiązuje się wspierać swoich członków i partnerów w regionie w usiłowaniach o takie
społeczeństwa i gospodarki, w ramach których nikt nie zostaje wykluczony społecznie, jak również wspierać modele współpracy i współodpowiedzialności społecznej.
Interdiac zaprasza Kościoły, organizacje ekumeniczne, instytucje naukowe oraz inne odnośne organizacje
do przyłączenia się do niniejszej deklaracji.
Bratysława, 18 marca 2010
6
Międzynarodowa akademia dla diakonii i aktywności społecznej, Europa centralna i wschodnia, o.p.p. (interdiac)
interdiac to nowa organizacja edukacyjna, działająca v Europie centralnej i wschodniej. Wspólnie z partnerami z
dziesięciu państw regionu wdrażamy programy edukacyjne, badawcze, rozwojowe i sieciowe, w ten sposób, aby
pełniły potrzeby diakonii i działalności socjalnej w ramach regionu.
Wizją interdiac-u jest realizacja treningów i szkoleń na wysokim poziomie oraz wspomaganie całożyciowego kształcenia w szerszym kontekście międzynarodowym. Chcemy także wspierać specyficzne projekty badawcze, rozwojowe
i wymienne, mające na celu wzmocnienie diakonii i aktywności socjalnych w regionie. Wizja edukacji rozpoczyna się
na motywacji własnej uczącego się i stawia na wartościach diakonicznych. Dlatego interdiac ukierunkowany jest na
nauczanie, podkreślające:



ochronę i podnoszenie godności ludzkiej każdego człowieka, pojmowanie klienta jako subiektu (a nie obiektu)
pracy społecznej, diakonicznej bądź rozwojowo-wspólnotowej,
umiejętności i strategie wspierające współudział i upoważnienie wykluczonych społecznie i marginalizowanych ludzi,
potrzebę wpływania na zmiany socjalne, pracę w kierunku społeczeństwa wielokulturowego oraz walkę z
wykluczeniem społecznym.
Aktywności edukacyjne interdiac-u

Interdiac przygotowuje nowy międzynarodowy, licencjacki program studyjny w dziedzinie diakonicznej pracy
społecznej i rozwoju wspólnotowego,

Interdiac zrealizował już innowacyjny, pięciomiesięczny akredytowany program studyjny "Wykluczenie
społeczne, współudział i diakonia",

interdiac wytwarza w regionie program wzajemnie połączonych ruchomych seminariów i warsztatów.
Założyciele interdiac-u

Diakonia Śląska, Republika Czeska

The Foundation of Helsinki Deaconess Institute, Finlandia
Wsparcie partnerskie interdiac-u

Diakonia University of Applied Sciences, Finlandia
Kontakty
Międzynarodowa Akademia dla Diakonii i Działań Społecznych,
Europa centralna i wschodnia, o.p.p. (Interdiac)
Dukelská 264/5
737 01 Český Těšín
Česká Republika/Republika Czeska
www.interdiac.eu
Dyrektor Interdiac-u:
Janka Adameová
[email protected]
+420 731 401 449
Koordynator edukacji:
Jolana Rucká
[email protected]
+420 731 685 672
Kierownik d/s edukacji:
Tony Addy
[email protected]
+358 407 659 025