Czystość i higiena na fermie drobiu

OID (267) 12/2013
OID (275) 8/2014
Czystość i higiena na
fermie drobiu
Osiągnięcie optymalnych wyników produkcyjnych w hodowli drobiu jest nieodłącznie związane z zachowaniem wysokiego poziomu higieny na fermie.
Współczesne technologie chowu i hodowli
różnych gatunków drobiu w znacznym stopniu różnią się standardami od stosowanych
przed kilkunastu laty. Wcześniej przygotowanie obiektów drobiarskich do prowadzenia
ptaków ograniczało się do usunięcia obornika
wraz z pomiotem, umycia posadzki oraz ewentualnie zastosowanie na posadzki i ściany wapna gaszonego (jedyny stosowany zabieg dezynfekcyjny). Następnie rozściełano świeżą słomę.
Często stosowanym zabiegiem, obecnie niedopuszczalnym, było wykorzystanie obornika
z poprzedniego odchowu.
Obecnie wraz z postępem hodowlanym i technologicznym, wzrostem świadomości, jak również pojawianiem się nowych i odporniejszych
na stosowane preparaty jednostek chorobowych, zwraca się szczególną uwagę na prawidłowe przygotowanie i zabiegi higieniczne
w budynkach inwentarskich. Również wzrost
intensyfikacji produkcji drobiarskiej wymusił
zmianę podejścia hodowców do kompleksowości prac związanych z przygotowaniem fermy
do zasiedlenia. Z jednej bowiem strony ważne
są warunki utrzymania ptaków i w efekcie ich
zdrowotność oraz dobrostan, a z punktu widzenia właściciela - efekt ekonomiczny, a z drugiej, nie można zapominać o bezpieczeństwie
i higienie pracy osób zatrudnionych na fermie.
Z omówionych powyżej powodów można
stwierdzić, że wszelkie zabiegi, które mają na
celu podniesienie poziomu higieny na fermie,
20
są w konsekwencji działaniami pozwalającymi podnieść efektywność chowu i hodowli ptaków.
W higienie produkcji drobiarskiej (i nie tylko)
do najważniejszych czynników decydujących
o jej wysokiej jakości zaliczyć możemy:
• warunki środowiskowe bytowania ptaków
- mikroklimat pomieszczeń - temperaturę,
wilgotność względną powietrza, ruch powietrza, poziom zanieczyszczeń powietrza
(pyłowe, chemiczne i mikrobiologiczne), fotoklimat (oświetlenie), odpowiednią jakość
ściółki, prawidłową obsadę ptaków;
• jakość stosowanych pasz i wody - o ile w intensywnych hodowlach stosowane są specjalne mieszanki pełnoporcjowe, dostosowane do określonego gatunku ptaków oraz
grupy technologicznej, pamiętać trzeba, że
jakość wody używanej na fermie musi odpowiadać wodzie przeznaczonej do picia
przez ludzi;
• stan zdrowotny piskląt, którymi zasiedlane
są kurniki; znaczenie ma tu zakup piskląt
pochodzących od zdrowych stad reprodukcyjnych, utrzymywanych w higienicznych
warunkach.
Na fermach drobiu do podstawowych zabiegów higienicznych, oczywiście po czyszczeniu
obiektu po zakończonym cyklu produkcyjnym,
zaliczamy:
• dezynfekcję,
• dezynsekcję,
• deratyzację.
Rozpoczęciem prac przygotowawczych do kolejnego cyklu produkcyjnego jest czas wywiezienia ptaków z terenu fermy. Pierwszą ważną
OID (267) 12/2013
OID (275) 8/2014
czynnością jest przystąpienie do wstępnej dezynsekcji. Ważne jest, aby zabieg ten został wykonany jeszcze przed wywiezieniem obornika
i sprzątaniem kurników. Ma to na celu ograniczenie liczebności dorosłej postaci owadów,
będących wektorami wielu chorób, a które wylęgły się podczas trwania właśnie zakończonego chowu. W tym celu stosowane są insektycydy o działaniu kontaktowym nanoszone na
ściany, sprzęt oraz sufit za pomocą zamgławiaczy termicznych lub opryskiwaczy. Ważne jest
również, aby w kolejnych cyklach produkcyjnych stosować zamiennie insektycydy z różną
substancją czynną, ze względu na uodpornienie się owadów na substancje aktywne zawarte w preparatach.
Kolejnym etapem jest usunięcie obornika
z kurników oraz terenu fermy. Należy to wykonać w możliwie jak najkrótszym czasie i z
jak największą dokładnością. Czas ten nie powinien być dłuższy niż 48 godzin od momentu wywozu ptaków. Istotne jest, aby wykonać tę
czynność bardzo starannie, nie pozostawiając
żadnych zanieczyszczeń organicznych, które
mogłyby utrudnić wykonanie bądź ograniczyć
skuteczność dalszych zabiegów. Z posadzki należy usunąć wszelkie pozostałości, a następnie dokładnie ją zamieść, do czego obecnie
powszechnie używane są zamiatarki mechaniczne. Na tym etapie konieczne jest również
dokładne opróżnienie karmników i ciągów
paszowych z resztek paszy, która pozostawiona pleśnieje i zbryla się pod wpływem wilgoci.
Po usunięciu wszelkich organicznych pozostałości można rozpocząć mycie kurnika. Najbardziej wskazaną metodą jest mycie z użyciem myjek wysokociśnieniowych na gorącą
wodę z zastosowaniem detergentów zmiękczających. Myjki można dodatkowo wyposażyć w dysze rotacyjne, co pozwoli na szybkie
i skuteczne usunięcie nieczystości, a przede
wszystkim tłuszczy i pozostałości białek, których obecność ogranicza działanie środków
22
dezynfekujących. Gorąca woda (o temperaturze minimum 70ºC) powoduje także, iż
w trakcie zabiegu mycia ginie większość bakterii, w tym patogennych, jak np. Escherichia
coli. Mycie nie może się jednak ograniczać się
tylko do posadzki i ścian. Nie należy zapominać o sprzęcie zainstalowanym w budynku: poidłach, karmidłach, wentylatorach. Czyszczenie systemów pojenia wykonuje się poprzez
zastosowanie w pierwszej kolejności preparatów usuwających biofilm, a następnie środków
odkamieniających. Istotne jest także dokładne wypłukanie linii pojenia po zastosowanych
preparatach. Omówione czynności dotyczyć
muszą również pomieszczeń socjalnych, magazynowych (silosy, pomieszczenia do składowania paszy). Ważne jest, aby woda użyta do
mycia została odprowadzona poza obiekt, dlatego należy zadbać o drożność kratek odpływowych. Zgodnie z obowiązującymi przepisami,
jest ona traktowana jako ściek technologiczny
i powinna być poddana utylizacji.
Po wyschnięciu ścian i posadzki możemy przystąpić do właściwej dezynfekcji kurnika. Dezynfekcją określa się ogół zabiegów mających
na celu zniszczenie patogennych drobnoustrojów w danym środowisku, przy czym niszczone są tu jedynie formy wegetatywne drobnoustrojów. Z uwagi na szerokie spektrum
drobnoustrojów z jakim mamy do czynienia
w obiektach inwentarskich (wirusy, bakterie,
pierwotniaki, grzyby) oraz ich dużą zdolność
do uodparniania się na stosowane w preparatach substancje czynne, konieczne jest stosowanie środków o bardzo szerokim zakresie
działania. Nowoczesne środki do dezynfekcji
zawierają na ogół kilka substancji aktywnych,
które działają na większość patogenów spotykanych w obiektach inwentarskich.
Najczęściej spotykanymi składnikami preparatów do dezynfekcji są aldehyd mrówkowy (formalina), fenole i ich pochodne, chloramina, czwartorzędowe zasady amoniowe,
OID (267) 12/2013
OID (275) 8/2014
kwas nadoctowy. Środki dezynfekcyjne najlepiej rozprowadzać po obiekcie w postaci oprysku. Należy pamiętać, że w pierwszej kolejności
opryskujemy posadzkę, następnie sufit, ściany
oraz wyposażenie i ponownie posadzkę. Kolejną ważną zasadą jest to, że zabieg rozpoczynamy od najdalszego końca budynku, cofając się
w stronę wejścia. W obiekcie, w czasie przeprowadzania zabiegu powinna być utrzymywana
temperatura w zakresie 15-20ºC. Szczególną
uwagę należy również zwrócić na wszelkiego
rodzaju pęknięcia, szczeliny, narożniki i powierzchnie o porowatej strukturze (np. elementy drewniane). Nie należy zwiększać ani
zmniejszać zalecanych przez producenta stężeń roboczych preparatu. Zwiększenie dawki
wcale nie musi poprawić skuteczności zabiegu, zaś jej zmniejszenie nie przyniesie oczekiwanych rezultatów, może natomiast doprowadzić do szybszego uodpornienia się patogenów
na stosowany preparat. Podczas wykonywania
zabiegu dezynfekcji należy wybierać preparaty, które nie będą powodować korozji sprzętu
używanego na fermie.
Specyficzną grupę patogenów stanowią kokcydiai nicienie. Ich formy przetrwalnikowe są
odporne na większość substancji biobójczych.
Jedyną, jak dotąd, skuteczną metodą ich zwalczania jest stosowanie różnych postaci amoniaku (woda amoniakalna, siarczan amonu
+ wapno gaszone) lub nieco już zapomniane
i bardzo niebezpieczne wypalanie posadzki
i ścian przy pomocy palników.
Przed przystąpieniem do kolejnych procedur należy pamiętać o wywietrzeniu kurników. Po usunięciu pozostałości środków dezynfekcyjnych można rozpocząć rozkładanie
materiału ściółkowego. W Polsce najpopularniejszym materiałem używanym jako ściółka
jest słoma zbożowa. Bardzo ważna jest jej jakość. Unikać należy słomy wilgotnej, zagrzybionej, oraz zawierającej obce domieszki (np.
ziemię, trawę, rośliny trujące itp.). Wybierając
materiał na ściółkę, powinno się zwrócić uwa24
gę na pochodzenie słomy - wskazane jest użycie słomy żytniej. W celu uzyskania wyższej
chłonności, najkorzystniejszym zabiegiem jest
jej pocięcie na fragmenty o długości około 20
cm. Ułatwia to również równomierne i niezbyt
grube rozesłanie słomy na posadzce. Zalecana grubość podścieliska w miesiącach letnich
to około 10-15 cm, natomiast zimą od 15 do 25
cm. Wskazana ilość słomy użytej przy ścieleniu ma istotny wpływ na jak najdłuższe utrzymanie dobrej jakości ściółki. Etap ten powinno
zakończyć wałowanie słomy, istotne ze względu na łatwiejsze poruszanie się piskląt w pierwszych dniach po zasiedleniu kurnika.
Ostatnim, zalecanym etapem dezynfekcji, gdy
kurnik jest gotowy do wprowadzenia piskląt,
jest jego zamgławianie przy użyciu zamgławiacza z możliwością wytwarzania zimnej lub
gorącej mgły z wykorzystaniem preparatów
wieloskładnikowych o wysokiej zdolności penetracji. Do preparatu biobójczego można dodać tzw. nośnik, czyli dodatek sprawiający, że
wytworzona mgła wolniej opada. Daje to gwarancję wysokiej skuteczności przeprowadzonego zabiegu (penetracja preparatu we wszystkich trudnodostępnych miejscach w obiekcie).
Na rynku dostępne są również preparaty do
tzw. suchej dezynfekcji. Występują one w postaci proszku lub granulatu, który rozsypuje
się na rozłożoną w budynku ściółkę. Preparaty te są bezpieczne dla zdrowia ptaków i mogą
być stosowane w czasie trwania odchowu. Ich
główną rolą jest ograniczanie rozwoju mikroorganizmów w ściółce, dzięki czemu poprawia
się jej jakość, zmniejsza wilgotność względną,
a dzięki temu emisję szkodliwych domieszek
gazowych wydzielanych w czasie procesu jej
fermentacji.
Alternatywą dla zamgławiania może być wykonanie zabiegu ozonowania. Jak wykazały
badania, zastosowanie tego gazu skutecznie
usuwa pozostałości po poprzednio użytych
preparatach dezynfekcyjnych, ma silne dzia-
OID (267) 12/2013
OID (275) 8/2014
łanie niszczące wirusy, bakterie, grzyby i roztocza pozostawiając obiekt nie tylko sterylnym, ale też przyjaznym dla młodych ptaków.
Im wyższe stężenie ozonu, tym szybszy efekt
dezynfekcyjny (np. stężenie powyżej 1 ppm powoduje redukcję mikroorganizmów już po 60
minutach).
Kolejnym zabiegiem higienicznym na fermach
jest dezynsekcja. Zabieg dezynsekcji to tak naprawdę szereg procedur, których systematyczne stosowanie zabezpiecza zarówno teren fermy, kurniki oraz budynki gospodarcze przed
owadami i pajęczakami. Na fermie prowadzi
się tzw. zintegrowaną walkę ze szkodnikami
(IPM), która polega m.in. na:.
• monitorowaniu aktualnej aktywności
szkodnika,
• określeniu czynników mogących sprzyjać
tej aktywności,
• sprecyzowaniu programów i metod eliminacji szkodników.
Wdrażane na terenach ferm programów IPM
ma za zadanie nie tylko określić działania
profilaktyczne i interwencyjne w celu niedopuszczenia do migracji na teren ferm insektów i zasiedlania przez nie kurników, ale także stworzenie w budynkach takich warunków,
które nie sprzyjają ich bytowaniu. Ważne jest,
że monitoringu nie przerywa się nawet wówczas, gdy w obiekcie nie stwierdza się już obecności insektów.
Szczególnie istotne na fermach drobiarskich
jest zabezpieczenie kurników przed gryzoniami i dzikim ptactwem. O ile ptaki zatrzymane
zostaną przez siatkę zamontowaną w otworach
wentylacyjnych, to z gryzoniami często problem jest większy. Podobnie, jak w przypadku
owadów, konieczne jest opracowanie systemu
deratyzacji, który w możliwie jak największym
stopniu ograniczy ilość gryzoni na fermie i w jej
bezpośrednim otoczeniu. Najczęściej spotykanym sposobem walki z gryzoniami (szczurami,
myszami), jest rozmieszczenie wzdłuż ścian
budynków i ogrodzenia fermy tzw. karmni26
ków deratyzacyjnych, w których umieszcza się
rodentocydy (trucizny do zwalczania gryzoni).
Oczywiście pamiętać trzeba, że ferma drobiu to
nie tylko kurniki, ale także całe zaplecze techniczno-organizacyjne z przylegającym terenem, do którego zaliczymy place manewrowe,
podjazdy oraz zaplecze socjalne i inne. Cały teren zajmowany przez fermę również musi być
posprzątany. Dokonać należy również dezynfekcji podjazdów i ciągów komunikacyjnych.
Do zabiegu tego można użyć tych samych preparatów, które stosowane były w kurnikach.
W ramach bioasekuracji ferm stosuje się maty
i śluzy przejazdowe nasączone/wypełnione
środkiem dezynfekcyjnym. Ma to na celu zapobieganie przeniesienia na teren fermy chorób zakaźnych.
Higiena i czystość w obiektach drobiarskich
ma również znaczenie dla osób zatrudnionych
przy obsłudze ptaków, właśnie ze względu na
narażenie na działanie omówionych wcześniej
czynników biologicznych. Przeprowadzone
badania wykazały, że w powietrzu kurników
stwierdza się obecność bakterii i grzybów zaliczanych do tzw. drugiej grupy zagrożenia
biologicznego. Według definicji zalicza się tu
czynniki, które mogą wywoływać choroby u ludzi oraz mogą być niebezpieczne dla pracowników, ale rozprzestrzenienie ich w populacji
ludzkiej jest mało prawdopodobne i zazwyczaj
istnieją w stosunku do nich skuteczne metody
profilaktyki lub leczenia. W kurnikach stwierdza się obecność bakterii takich, jak: Staphylococcus aureus, Enterobacter cloacae, Proteus
mirabilis, Bacillus spp. Streptomyces spp. Szczególne zagrożenie dla zdrowia mogą stanowić
Enterobacteriaceae. Długotrwała ekspozycja
na endotoksyny bakteryjne może być przyczyną występowania u obsługi kurników alergicznego zapalenia pęcherzyków płucnych oraz astmy.
Z grzybów izoluje się przede wszystkim: Aspergillus spp., Penicillium spp., Cryptococcus spp.
HIGIENA I ŻYWIENIE
i Candida spp. Potencjalne zagrożenie dla
zdrowia stanowią także mikotoksyny grzybów pleśniowych głównie z rodzajów Aspergillus i Penicillium. Wdychanie toksyn grzybiczych prowadzić może do upośledzenia funkcji
neuromotorycznych w drogach oddechowych,
a wdychanie pyłu zawierającego aflatoksyny
może powodować choroby nowotworowe tchawicy, płuc i oskrzeli. Z tego powodu pracownicy zatrudnieni przy obsłudze ptaków, pomimo
zachowania wszelkich wskazanych procedur,
powinni być zaopatrzeni w środki ochrony indywidualnej chroniące drogi oddechowe.
Podsumowując, stwierdzić należy, iż zagadnienia higieny i czystości na terenach ferm drobiarskich są ważne zarówno dla ptaków (dobrostan), obsługi (zagrożenie biologiczne), jak
i samych hodowców (uzyskanie wysokiej jakości produktów - jaj, mięsa, a w konsekwencji
efekt ekonomiczny). Obecnie spełnienie standardów higienicznych wymusza także tzw. pra-
wo żywnościowe, czyli przepisy ustalające wymogi produkcji żywności zarówno na etapie
produkcji pierwotnej, jak i jej przetwarzania
oraz dystrybucji, zgodnie z zasadą: „bezpieczna żywność od pola do stołu”.
dr hab. inż. Tomasz Mituniewicz
Katedra Higieny Zwierząt i Środowiska
Wydział Bioinżynierii Zwierząt
UWM w Olsztynie
27