docpolityka rozwoju obszarěw wiejskich
download 
Reklamacja Transkrypt
polityka rozwoju obszarěw wiejskich
FUNDACJA PROGRAMÓW POMOCY DLA ROLNICTWA (FAPA) ZESPÓŁ MONITORINGU ZAGRANICZNYCH RYNKÓW ROLNYCH (FAMMU) ul. Wspólna 30, pokój 338 00-930 Warszawa tel. 0 22 623 19 70, faks 0 22 623 19 79, [email protected], www.fapa.com.pl/fammu POLITYKA ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH mln euro Propozycja podziału funduszu na rozwój obszarów wiejskich w UE w latach 2007-2013 12 000 10 000 8 000 6 000 płatności 4 000 zobowiązania 2 000 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 W sumie w okresie 2007-2013 na rozwój obszarów wiejskich: Płatności 54,559* mld euro Zobowiązania 69,750 mld euro * w cenach z 2004 roku FAMMU/FAPA Bieżące informacje i analizy funkcjonowania Wspólnej Polityki Rolnej UE - czerwiec 2006 r. str. 1 POLITYKA ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH Opracowanie zostało przygotowane w Fundacji Programów Pomocy dla Rolnictwa (FAPA) przez Zespół Monitoringu Zagranicznych Rynków Rolnych (FAMMU), w ramach realizacji Umowy ROW/5/2006 z dn. 30.03.2006 roku „Kompleksowe wsparcie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi w zakresie polityki rolnej i rozwoju wsi, upowszechniania informacji z zakresu funkcjonowania Unii Europejskiej, współpracy z OECD”. © FAPA Autor opracowania: Marta Leoniak SPIS TREŚCI WSTĘP ............................................................................................................................ 3 PROGRAMY ROLNOŚRODOWISKOWE ............................................................................ 4 DZIAŁANIA ROLNOŚRODOWISKOWE W UNII EUROPEJSKIEJ ........................................................... 4 OCENA REALIZACJI PROGRAMÓW ROLNOŚRODOWISKOWYCH W PAŃSTWACH CZŁONKOWSKICH ............... 6 PERSPEKTYWY PROGRAMÓW ROLNOŚRODOWISKOWYCH W UNII EUROPEJSKIEJ .................................. 7 BUDŻET ROLNY .............................................................................................................. 7 WZROST WYDATKÓW NA ROZWÓJ OBSZARÓW WIEJSKICH W 2007 R. W UE ..................................... 7 PERSPEKTYWA FINANSOWA NA LATA 2007-2013 W UNII EUROPEJSKIEJ ......................................... 8 POLITYKA NA POZIOMIE UNII EUROPEJSKIEJ ............................................................ 11 NARODOWE PLANY ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH 2000-2006 : LWIA CZĘŚĆ ŚRODKÓW NA ŚRODOWISKO I LFA WG PODSUMOWANIA KE ......................................................................... 11 WPR W OBECNYM KSZTAŁCIE MOŻE POMÓC ZACHOWAĆ BIORÓŻNORODNOŚĆ W UNII EUROPEJSKIEJ WG KOMISJI ....................................................................................................................... 12 MINISTROWIE ZASTANAWIAJĄ SIĘ W AUSTRII NAD PRZYSZŁOŚCIĄ UNIJNEGO ROLNICTWA................... 13 WYDARZENIA W PAŃSTWACH CZŁONKOWSKICH ....................................................... 13 PTASIA GRYPA MOŻE MIEĆ POWAŻNY WPŁYW EKONOMICZNY NA OBSZARY WIEJSKIE W UNII EUROPEJSKIEJ .................................................................................................................................. 13 WE FRANCJI JEDEN PLAN ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH, ALE POD PRESJĄ MNIEJSZYCH ŚRODKÓW W LATACH 2007-2013 ........................................................................................................ 14 NIEPRZYCHYLNE REAKCJE W WIELKIEJ BRYTANII NA UJAWNIONE PRZEZ KOMISJĘ ZASADY PODWYŻSZONEJ MODULACJI.................................................................................................................... 14 W NIEMCZECH DOBROWOLNA MODULACJA Z KORZYŚCIĄ DLA PROGRAMÓW ŚRODOWISKOWYCH ........... 15 OCENA WPŁYWU PROGRAMU LEADER+ NA ŚRODOWISKO W WLK. BRYTANII ................................... 15 WSPÓŁPRACA MIĘDZY FRANCJĄ I SŁOWACJĄ PRZY PROGRAMIE LEADER+....................................... 15 UŁATWIENIA PRZY POMOCY DLA ONW W POLSCE.................................................................... 16 W POLSCE WZROST EKONOMICZNY O 1% W 2007 ROKU DZIĘKI ŚRODKOM UNIJNYM ....................... 16 KOMITET DS. ROZWOJU STRUKTURALNEGO ROLNICTWA I ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH (STAR) ...................................................................................................... 16 BUDŻET ROLNY UNII EUROPEJSKIEJ W 2006 R........................................................... 19 FAMMU/FAPA Bieżące informacje i analizy funkcjonowania Wspólnej Polityki Rolnej UE – czerwiec 2006 r. 2 POLITYKA ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH WSTĘP Rozwój obszarów wiejskich jest dziedziną, która ma priorytetowe znaczenie w poszerzonej Unii Europejskiej. Wystarczy wspomnieć, że ponad połowa mieszkańców 25 państw członkowskich zamieszkuje obszary rolne, stanowiące 90% terytorium Unii Europejskiej w jej obecnym kształcie. Polityka rozwoju obszarów wiejskich Unii Europejskiej stopniowo ewoluowała w ramach zmian przeprowadzanych we Wspólnej Polityce Rolnej. W ciągu ostatnich kilku lat, w następstwie fundamentalnych reform WPR (w szczególności ostatniej ustalonej na szczycie luksemburskim w czerwcu 2003 r.), poprzez zwrócenie się w kierunku wzmocnienia bezpieczeństwa i jakości żywności, ochrony środowiska naturalnego i dobrostanu zwierząt, większy nacisk położony został na wsparcie rolnictwa wielofunkcyjnego i rozwoju obszarów wiejskich w szerokim kontekście. Podstawy funkcjonowania nowej polityki rozwoju obszarów wiejskich zawarte zostały w zaakceptowanej przez Radę zasadniczej reformie drugiego filara Wspólnej Polityki Rolnej na podstawie propozycji Komisji z 14 lipca 2004 roku. Zmiany oparte zostały o rozporządzenie Rady nr 1698/2005 dotyczące wsparcia rozwoju obszarów wiejskich z Europejskiego Funduszu Rozwoju Obszarów Wiejskich po 2006 roku, które zostało formalnie przyjęte na spotkaniu Rady ds. Rolnictwa w dniach 19-20 września ub. roku. Najnowsza reforma, przewidując jednolitą strukturę finansowania i programowania działań stanowi niezwykle istotny etap rozwoju i uproszczenia polityki rozwoju obszarów wiejskich. Pod koniec 2005 roku osiągnięte zostało również porozumienie między państwami członkowskimi odnośnie generalnych perspektyw finansowania Unii Europejskiej w latach 2007-2013, w tym również określenia środków budżetowych przeznaczonych na rozwój obszarów wiejskich w okresie najbliższych siedmiu lat. W połowie maja br. Parlament Europejski zdecydowaną większością głosów przegłosował porozumienie uzgodnione między przedstawicielami trzech instytucji unijnych (Rady, Parlamentu i Komisji), które otwiera drogę do uruchomienia począwszy od 2007 roku nowej generacji programów m.in. w dziedzinie rozwoju obszarów wiejskich. FAMMU/FAPA Bieżące informacje i analizy funkcjonowania Wspólnej Polityki Rolnej UE – czerwiec 2006 r. 3 POLITYKA ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH Programy rolnośrodowiskowe Działania rolnośrodowiskowe w Unii Europejskiej1 Komisja Europejska opracowała w marcu ub. roku raport dotyczący całokształtu działań rolnośrodowiskowych w państwach członkowskich w okresie programowania 2000-2006, posiłkując się raportami przedstawionymi przez państwa członkowskie na półmetku realizacji planów rozwoju obszarów wiejskich i nieformalnymi kontaktami z ekspertami. Należy przypomnieć, że programy są elementem polityki rozwoju obszarów wiejskich i powstały w celu zachęcania farmerów do ochrony oraz wzmocnienia działań prośrodowiskowych w rolnictwie. Programy rolnośrodowiskowe są jednym z szeregu instrumentów podlegających współfinansowaniu ze środków unijnych przeznaczonych na rozwój obszarów wiejskich w państwach członkowskich. Poprzez projekty realizowane w ramach tego działania zmierza się do ochrony środowiska i naturalnych zasobów, jak również do zachowania krajobrazu na obszarach wiejskich. Za pośrednictwem programów rolnicy, którzy zaangażują się w ochronę środowiska (w wyższym stopniu niż to wynika z dobrej praktyki rolniczej) stają się beneficjentami płatności uzależnionymi od obniżonych dochodów (związanych np. z niższą produkcją) oraz dodatkowych kosztów wynikających ze zobowiązań rolnośrodowiskowych. Płatności rolnośrodowiskowe są współfinansowane z budżetu unijnego do wysokości 85% na obszarach Celu 1 oraz 60% na pozostałych. Programy rolnośrodowiskowe mogą być dopasowywane do zróżnicowanych warunków w Unii Europejskiej, dzięki narodowemu, regionalnemu lub lokalnemu podejściu do kwestii związanych z wyższym poziomem ochrony środowiska w rolnictwie. Paleta poszczególnych działań rolnośrodowiskowych jest raczej szeroka, można jednak wyróżnić przynajmniej jeden z dwóch celów, który realizuje każdy z nich: zmniejszenie ryzyka dla środowiska (grunty i wody), powiązanego z nowoczesnymi metodami stosowanymi w rolnictwie oraz ochrona przyrody i krajobrazu obszarów wiejskich. Na obszarach o intensywnej produkcji rolniczej działania w ramach programów rolnośrodowiskowych są często zogniskowane na obniżenie ryzyka, ale prowadzi się również działania skierowane na ochronę środowiska naturalnego. Na obszarach rolnictwa ekstensywnego również realizuje się dwa ww. wymienione cele, z tym że tutaj główne ryzyko jest przede wszystkim związane z porzucaniem ziem rolniczych w związku z zaniechaniem tradycyjnych praktyk rolniczych, które są istotne z punktu widzenia ochrony środowiska naturalnego. Niezależnie od tego, powstają również programy, które wywierają pozytywny wpływ na realizację obydwu priorytetów. Znaczenie działań rolnośrodowiskowych realizowanych na obszarach wiejskich w państwach członkowskich Unii Europejskiej rosło wraz z coraz wyraźniejszymi skutkami intensyfikacji rolnictwa. Zostało to również usankcjonowane w przepisach dotyczących rozwoju obszarów wiejskich: początkowo wprowadzanie działań rolnośrodowiskowych pozostawało rozwiązaniem fakultatywnym dla państw członkowskich, następnie w ramach reformy Wspólnej Polityki Rolnej zostały w 1992 roku określone jako instrumenty towarzyszące dla wszystkich państw członkowskich (rozporządzenie nr 2078/92). W kolejnym etapie przepisy o programach rolnośrodowiskowych zostały włączone do rozporządzenia o rozwoju obszarów wiejskich (nr 1 W raporcie kwartalnym Polityka Rozwoju Obszarów Wiejskich z kwietnia 2004 roku omówione zostały podstawy funkcjonowania programów rolnośrodowiskowych w Unii Europejskiej. Teraz powracamy do tego zagadnienia, aby przedstawić aktualną analizę skutków i oceny implementacji tego instrumentu, która została przygotowana przez niezależną francuską grupę konsultingową działającą na zlecenie władz unijnych oraz przegląd stosowania działania przygotowany przez Komisję Europejską na podstawie raportów przesłanych przez państwa członkowskie. Na podstawie rozporządzenia 1257/99 państwa członkowskie zobowiązane były do przedstawienia ocen na półmetku realizacji programów rolnośrodowiskowych do końca 2003 roku. W 2003 roku blisko 4 mld euro wydano na działania prośrodowiskowe w rolnictwie. Programy rolnośrodowiskowe są jedynie częścią szerszej unijnej polityki wobec ochrony środowiska. FAMMU/FAPA Bieżące informacje i analizy funkcjonowania Wspólnej Polityki Rolnej UE – czerwiec 2006 r. 4 POLITYKA ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH 1257/99). Wraz z przyjęciem rozporządzenia 1257/1999 potwierdzona została istotna rola programów rolnośrodowiskowych jako elementu polityki rozwoju obszarów wiejskich, wpisujących się w szerszą logikę zrównoważonego rozwoju. W przyjętym we wrześniu ub. roku ostatnim rozporządzeniu dotyczącym rozwoju obszarów wiejskich (1698/2005), działania rolnośrodowiskowe są jedynym instrumentem towarzyszącym, którego wdrażanie jest obowiązkowe dla wszystkich państw członkowskich. Te ostatnie są zobowiązane do uwzględnienia w narodowych programach podejścia rolnośrodowiskowego, uwzględniającego regionalne lub narodowe priorytety. Jednocześnie rosła wysokość funduszy przeznaczanych z budżetu unijnego na działania związane z ochroną środowiska na obszarach wiejskich. Rola wydatków na programy rolnośrodowiskowe różni się w przypadku poszczególnych państw członkowskich. W latach 2000-2003 wyższy niż unijna średnia udział środków na przedsięwzięcia rolnośrodowiskowe w budżecie rozwoju obszarów wiejskich był alokowany w Szwecji, Austrii i we Włoszech. Różnice w poszczególnych państwach członkowskich nie odzwierciedlają wyłącznie rozmiaru użytków rolnych, liczby farmerów lub potrzeb, ale również są odbiciem niejednorodnych postaw wobec ochrony środowiska w rolnictwie. W okresie kilku ostatnich lat zauważalny jest w większości państw członkowskich wzrost obszarów objętych kontraktami w ramach mechanizmów rolnośrodowiskowych. W 2002 roku całkowity obszar objęty działaniem tych instrumentów w 15 dawnych państwach członkowskich wynosił ok. 25% użytków rolnych. Od fakultatywnego charakteru, jakim charakteryzowały się we wczesnym okresie wdrażania, programy rolnośrodowiskowe rozwinęły się w jeden z głównych elementów polityki rozwoju obszarów wiejskich. Działania rolnośrodowiskowe są przyjmowane przez państwa członkowskie lub regiony i przedstawiane do zaaprobowania Komisji jako część planów rozwoju obszarów wiejskich. Zdarza się, że nowe działania lub poprawione działania są wprowadzane w czasie trwania okresu programowania. W szczegółowym ujęciu wygląda to tak, że państwa członkowskie lub też regiony ustalają programy rolnośrodowiskowe, które często podzielone są na różne schematy. Programy lub schematy zawierają określoną grupę działań. Wśród szerokiej gamy wprowadzanych środków (działania rolnośrodowiskowe charakteryzują się dużym zróżnicowaniem i w związku z tym wysokością płatności dla uczestniczących w programach), większość dotyczy następujących kwestii: • ochrony lub wzmocnienia różnorodności biologicznej ziem rolniczych • ochrony ras zwierząt hodowlanych oraz różnorodności uprawianych roślin • ochrony jakości wód i gleb • ochrony i poprawy zasobów wodnych • zachowania i poprawy krajobrazów wiejskich Na podstawie analizy raportów sformułowane zostały generalne wnioski: - regionalny/lokalny poziom wyznaczonych działań sprawia, że w łatwiejszy sposób można precyzyjnie odpowiedzieć na potrzeby środowiskowe. Państwa członkowskie mogą wprowadzić działania rolnośrodowiskowe na odpowiednim poziomie i zapewnić, że będą one „wrażliwe” na lokalne warunki; - fakultatywna i kontraktowa natura działań rolnośrodowiskowych sprawia, że wobec tego instrumentu istnieje wysoki stopień akceptacji wśród farmerów z odpowiednio wysokim stopniem ich realizacji; - elastyczność działań rolnośrodowiskowych umożliwia spełnienie określonych, bardzo różnych potrzeb środowiskowych, które nie mogłyby zostać zrealizowane przez inne mechanizmy; FAMMU/FAPA Bieżące informacje i analizy funkcjonowania Wspólnej Polityki Rolnej UE – czerwiec 2006 r. 5 POLITYKA ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH - programy odgrywają również edukacyjną rolę, gdyż ich funkcjonowanie poprawia świadomość „ekologiczną” rolników oraz może pomóc w utrzymaniu/odzyskaniu publicznej akceptacji dla rolnictwa; - obowiązkowy charakter programów dla państw członkowskich może przyczynić się do zapewnienia szerokiego stosowania działań rolnośrodowiskowych w Unii Europejskiej; Ocena realizacji programów rolnośrodowiskowych w państwach członkowskich W kwietniu br. opublikowany został obszerny raport przygotowany przez zewnętrzną francuską spółkę konsultantów Oréade-Brèche, który sfinansowany został ze środków unijnych , obejmujący ocenę funkcjonowania programów i efektów rolnośrodowiskowych w państwach Unii Europejskiej. W oparciu o sytuację w poszczególnych państwach członkowskich, które realizowały projekty rolnośrodowiskowe w ramach planów rozwoju obszarów wiejskich, sformułowane zostały ogólne wnioski i zalecenia w kierunku poprawy ich wyników. Generalna konkluzja wynikająca z raportu zawiera się w stwierdzeniu, że praktyki zaproponowane rolnikom w ramach działań rolnośrodowiskowych mają pozytywne skutki dla środowiska, które są potwierdzone przez prace naukowe. Dla potrzeb oceny, stworzono serię wskaźników, na podstawie których zweryfikowano wymierne i widoczne efekty, które związane były z realizacją programów. W ramach badania odniesiono się do poszczególnych celów programów przyjętych w państwach członkowskich. Ponadto stwierdzono, że dostosowanie projektów do warunków lokalnych może wpłynąć na ich skuteczność i z związku z tym istnieje potrzeba zwiększenia elastyczności w ramach programów, jeśli mają przynieść prawdziwe korzyści. W tym kontekście opracowujący raport skrytykowali nieugiętość (surowość) w zakresie ram czasowych na podstawie przepisów rozporządzenia o rozwoju obszarów wiejskich w latach 2000-2006, które stanowią, że wszystkie projekty muszą trwać pięć lat. Tymczasem niektóre z nich byłyby lepiej przystosowane do dłuższych lub krótszych okresów czasu. Grupa konsultantów zakwestionowała również przypuszczenie, że działania mogłyby funkcjonować we wszystkich państwach w lepszy sposób, gdyby dostępnych było więcej środków finansowych. Pod tym względem sytuacja jest zróżnicowana w Unii Europejskiej, gdyż jakość programów w Belgii, Irlandii i Szwecji nie wydaje się być nadmiernie dotknięta przez brak funduszy, chociaż może to być udziałem działań realizowanych w Niemczech, Francji, Włoch i Wlk. Brytanii, które mogłyby skorzystać na większym przypływie środków. Jak sugerują konsultanci, jednym z największych problemów jest fakt, że płatności są generalnie obliczane na podstawie „średniej”, i z tego powodu nie jest to korzystne dla farmerów, którzy podejmują bardziej radykalne działania. Innym polem do poprawy wyników, według konsultantów jest sprawienie, żeby farmerzy stosujący programy byli wyposażeni w wiedzę odnośnie tego, co mają robić i jakimi metodami, dzięki dostępowi do szkoleń, odpowiednich dokumentów i Internetu, na wszystkich etapach projektu, nie tylko na jego początku. Informacja i szkolenia należą do fundamentalnych elementów programów rolnośrodowiskowych, stanowi raport. Raport sugeruje również, że państwa członkowskie powinny zapewnić również „jakościowy” monitoring realizowanych programów rolnośrodowiskowych, tak aby uwzględniane były również środowiskowe aspekty działań, a nie tylko administracyjne wymogi. Takie systemy funkcjonują w Finlandii, Szwecji i Wlk. Brytanii. Konsultanci zauważają, że nawet jeśli niektóre państwa członkowskie były na początku powściągliwe jeśli chodzi o programy rolnośrodowiskowe, aktualnie prezentują bardziej przychylną postawę, a działania zaczęły wywoływać świadome postawy prośrodowiskowe u niektórych, w szczególności młodych farmerów (podpisanie kontraktów zobowiązujących do ochrony środowiska pozostaje opcjonalnym wyjściem dla rolników). FAMMU/FAPA Bieżące informacje i analizy funkcjonowania Wspólnej Polityki Rolnej UE – czerwiec 2006 r. 6 POLITYKA ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH Przeprowadzone badanie wykazało, że programy rolnośrodowiskowe mogą mieć liczne skutki w zakresie ochrony i poprawy środowiska naturalnego: bioróżnorodności, utrzymania siedlisk, jakości i zasobów wody, ziemi i pejzażu. Ponadto obok efektów środowiskowych sensu stricte, realizacja tych instrumentów skutkowała również w zakresie dodatkowego źródła dochodów oraz w zakresie poprawy wizerunku wdrażających programy rolnośrodowiskowe rolników. Płatności uzyskiwane z tytułu tych działań mogą stanowić znaczącą część dochodów w szczególności w przypadku ekstensywnych i mniejszych niż średnie gospodarstw. We wszystkich państwach członkowskich trudniej jest zainteresować programami duże gospodarstwa intensywne. Perspektywy programów rolnośrodowiskowych w Unii Europejskiej Programy rolnośrodowiskowe funkcjonują na dobre w Unii Europejskiej od ponad 10 lat. Od czasu gdy włączone zostały do rozporządzenia o rozwoju obszarów wiejskich, dla niektórych gospodarstw stały się sposobem na uzupełnienie dochodów obok produkcji rolniczej. Długi okres wdrażania działań rolnośrodowiskowych w państwach członkowskich, pozwolił, według raportu, na osiągnięcie pozytywnych efektów przy ochronie środowiska naturalnego, ale również na wyciągnięcie odpowiednich wniosków. W opracowaniu francuskich konsultantów zaproponowano kilka ulepszeń w tym zakresie, uwzględniających ocenę, że niektórych z celów programów rolnośrodowiskowych nie udało się osiągnąć. Według przygotowujących raport, aby przypisać temu działaniu w ramach rozwoju obszarów wiejskich wyższe znaczenie, należy zastanowić się przede wszystkim nad następującymi kwestiami: ⇒ poprawą atrakcyjności, w ten sposób, aby zainteresować gospodarstwa zajmujące się produkcją intensywną, które w dużej części pozostają poza programami, a są często najbardziej szkodliwe ze względu na ochronę środowiska. Państwa członkowskie, ze względu na odmienny kontekst, powinny poszukać odpowiednich rozwiązań. ⇒ znaczącym zwiększeniem udziału obszarów, na których realizowane są programy, co jest niezbędne, aby widoczne były efekty w wyższym wymiarze niż tylko na poziomie danego gospodarstwa. Należy przewidzieć masowe zwiększenie liczby podpisywanych kontraktów, aby zamierzone efekty poprawy ochrony środowiska na obszarach rolnych zostały w rzeczywistości uzyskane. Budżet rolny Wzrost wydatków na rozwój obszarów wiejskich w 2007 r. w UE Według wstępnego projektu budżetu na 2007 rok, który został przyjęty przez Komisję Europejską na początku maja na drugi filar WPR przeznaczonych zostanie w następnym roku 12,366 mld euro (w formie zobowiązań). Wobec środków na rozwój obszarów wiejskich w realizowanym aktualnie budżecie Unii Europejskiej wzrost wyniesie ok. 3%, ale już po zastosowaniu mechanizmu modulacji polegającego na przesunięciu części funduszy z pierwszego filara WPR (dopłaty bezpośrednie). Zastosowanie modulacji pozwoli na wygospodarowanie dodatkowych 984 mln euro na rozwój obszarów wiejskich (4% płatności przesuniętych z pierwszego filara WPR). Projekt nowego budżetu uwzględnia również środki na rozwój obszarów wiejskich w Rumunii i Bułgarii, które prawdopodobnie przystąpią do Unii Europejskiej 1 stycznia 2007 roku. W przyszłym roku po raz pierwszy wszystkie działania w zakresie rozwoju obszarów wiejskich będą finansowane z jednolitego Europejskiego Funduszu Rozwoju Obszarów Wiejskich (w miejsce różnych źródeł FAMMU/FAPA Bieżące informacje i analizy funkcjonowania Wspólnej Polityki Rolnej UE – czerwiec 2006 r. 7 POLITYKA ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH finansowania ROW: sekcji Gwarancji FEOGA oraz sekcji Orientacji, a także przejściowych instrumentów dla nowych państw członkowskich). Całkowity budżet na Wspólną Politykę Rolną w Unii Europejskiej wyniesie 55,715 mld euro i wzrośnie tylko w niewielkim stopniu wobec br. Wzrosną wydatki na dopłaty bezpośrednie (o 2,844 mld euro do 37,661 mld euro), które zostaną jednak zrównoważone w wyniku poważnej redukcji wsparcia rynkowego (5,698 mld euro). Większa pula środków na płatności wspierające dochody rolników związana jest przede wszystkim z nowymi specjalnymi płatnościami w sektorze cukru, której beneficjentami są plantatorzy buraków cukrowych oraz rosnącymi dopłatami dla producentów mleka zgodnie z ostatnią reformą WPR z 2003 roku. W nowych państwach członkowskich kwota przeznaczona na dopłaty bezpośrednie wzrośnie w 2007 roku o 545 mln euro, co odzwierciedla kolejny etap w dorównywaniu do poziomu dopłat obowiązujących w „starych” państwach Unii Europejskiej (tzw. phasing-in). W 2006 roku farmerzy w „10” otrzymają dopłaty stanowiące 35% wysokości obowiązującej rolników z dawnej „15”, w 2007 roku poziom wzrośnie do 40%. Dodatkowe koszty związane z akcesją Rumunii i Bułgarii stanowią w pierwszym filarze sumę 91 mln euro. Na wsparcie rynków rolnych w Unii Europejskiej (interwencja i refundacje eksportowe) zagwarantowana zostanie suma o ok. 2,810 mld niższa w porównaniu do 2006 roku, wynosząca 5,698 mld euro. Budżet ten odzwierciedla zmiany przyjęte w sektorze cukru i bawełny. Reforma obu sektorów, która wejdzie w życie w następnym roku, oznacza mniejsze wsparcie rynków i znaczący transfer środków z przeznaczeniem bezpośrednio dla producentów cukru i bawełny. Ponadto wraz z czwartym, ostatnim etapem obniżania cen instytucjonalnych w sektorze mleka, które uzgodniono w 2003 roku w Luksemburgu, wsparcie rynkowe dla producentów mleka będzie niższe o ok. 240 mln euro. Jedną z istotnych części porozumienia o zasadniczej reformie Wspólnej Polityki Rolnej uzgodnionej w 2003 roku, obok wprowadzenia jednolitej płatności na gospodarstwo, był mechanizm dyscypliny finansowej w przyszłych wydatkach na Wspólną Politykę Rolną. Rok 2007 będzie pierwszym, w którym nowy mechanizm, którego zadaniem jest utrzymanie pod kontrolą unijnych wydatków na rolnictwo, nabierze mocy prawnej,. Jednakże według Komisji, aktualna sytuacja wskazuje, że dyscyplina finansowa nie zostanie zastosowana w 2007 roku. Zaproponowany przez nią budżet na 2007 roku na płatności związane z rynkami rolnymi oraz dopłaty bezpośrednie wyniesie 1,069 mld euro i z związku z tym żadne redukcje nie będą konieczne (na podstawie porozumienia o dyscyplinie finansowej Komisja może zdecydować o redukcji płatności bezpośrednich jeśli przewiduje się, że to zdominuje budżet na pierwszy filar WPR). Mechanizm ten nie ma zastosowania do wydatków na drugi filar Wspólnej Polityki Rolnej. Propozycja Komisji Europejskiej dotycząca całkowitego budżetu Wspólnoty w 2007 roku przewiduje środki w wysokości 116,418 mld euro (w płatnościach), o 3,9% wyższej w porównaniu do tegorocznego budżetu. Wskutek priorytetowego potraktowania postępu ekonomicznego, ok. 43% środków zostanie absorbowanych na wsparcie wzrostu i zatrudnienia w ramach tzw. Agendy Lizbońskiej. Jednak udział wydatków na rolnictwo w ogólnym budżecie będzie jeszcze wyższy – 45%, w tym 35% na pierwszy filar i pozostałe 10% na realizację działań rozwoju obszarów wiejskich. Przedstawiony przez Komisję projekt, zgodnie z procedurą budżetową, będzie rozpatrywany przez Parlament Europejski i Radę, aby mógł wejść w życie w grudniu br. (pierwsze czytanie projektu w Radzie odbędzie się w czerwcu br.). Perspektywa finansowa na lata 2007-2013 w Unii Europejskiej Oddzielnie w stosunku do procedury uchwalania budżetu Wspólnoty na 2007 rok, toczą się prace nad formalnym przyjęciem długoterminowej perspektywy budżetowej. Przypomnijmy, że na szczycie w grudniu ub. roku osiągnięte zostało porozumienie między szefami rządów państw członkowskich w kwestii wysokości środków finansowych na najbliższych siedem lat (w tym 69,75 mld euro na rozwój obszarów wiejskich). W kolejnym etapie kompromis wypracowany pod koniec ub. roku był przedmiotem negocjacji między trzema głównymi instytucjami Unii Europejskiej: FAMMU/FAPA Bieżące informacje i analizy funkcjonowania Wspólnej Polityki Rolnej UE – czerwiec 2006 r. 8 POLITYKA ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH Parlamentem, Radą i Komisją. Dopiero uzgodniony w tym gronie i podpisany dokument będzie podstawą realizacji w Unii Europejskiej. Na początku kwietnia br. przedstawiciele trzech instytucji przyjęli, że w ramach wieloletniej perspektywy dostępnych będzie dodatkowe 4 mld euro2 w porównaniu do ogólnej sumy zarysowanej w kompromisie z grudnia ub. roku. Zmiana ta nie powoduje jednak żadnych modyfikacji w zakresie wysokości środków na rozwój obszarów wiejskich3. Inaczej mówiąc, budżet na pierwszy i drugi filar Wspólnej Polityki Rolnej w latach 2007-2013 pozostanie prawdopodobnie na poziomie odpowiednio 293,105 mld euro i 69,75 mld euro (z tego 36,74 mld dla państw „15”). Jedynym programem związanym z rolnictwem, na który przeznaczone zostaną wyższe fundusze będzie Natura 2000 (o ok. 100 mln euro – dużo mniej niż początkowo domagał się Parlament). W dniu 17 maja br. Parlament Europejski zdecydowaną większością głosów (440 przeciwko 190) przyjął porozumienie międzyinstytucjonalne dotyczące dyscypliny budżetowej oraz dobrego zarządzania finansowego w okresie 2007-2013. Całkowite środki finansowe na lata 2007-2013 w Unii Europejskiej zamkną się sumą w wysokości 866,4 mld euro. W kontekście kompromisu dotyczącego wysokości budżetu na najbliższych siedem lat w Unii Europejskiej, unijny komisarz ds. rolnictwa Pani Mariann Fischer Boel przemawiając do członków Komitetu ds. Rolnictwa w Parlamencie pod koniec kwietnia powtórzyła, że w przyjętych perspektywach finansowych na lata 2007-2013 rozwój obszarów wiejskich nie otrzyma wystarczających funduszy, ale podkreśliła, że ten brak nie może tłumaczyć bezczynności. Pomimo niższych środków (o blisko 20 mld euro mniej w porównaniu do wcześniejszych propozycji Komisji) należy stawić czoła wyzwaniu i spożytkować dostępne środki w najlepszy możliwy sposób. Po formalnym przyjęciu dokumentu, tydzień później komisarz ds. rolnictwa przedstawiła propozycję4, w której w sposób oficjalny wyjaśniła przede wszystkim warunki stosowania tzw. dobrowolnej modulacji5 przez państwa członkowskie. Uznano, że fundusze przesunięte z płatności bezpośrednich (I filar WPR) na rozwój obszarów wiejskich6, niezależnie od tego czy będą przedmiotem obowiązkowej czy fakultatywnej modulacji, będą podlegać identycznym wymogom. Oznacza to m.in., że państwa członkowskie będą zobowiązane stosować do środków wygospodarowanych dzięki modulacji, zasady minimalnych alokacji na poszczególne osie tematyczne, które zostały przyjęte na podstawie nowego rozporządzenia o rozwoju obszarów wiejskich. Potwierdzono również, że próg 5 tys. euro przy płatnościach bezpośrednich, które są zwolnione z obowiązku modulacji będzie również miał zastosowanie w tym samym zakresie przy nowej formie modulacji. Opcjonalne dla państw członkowskich wybierających fakultatywną modulację w celu zwiększenia środków na rozwój obszarów wiejskich będzie natomiast współfinansowanie uzyskanych w ten sposób środków, mimo że we wcześniejszych projektach Komisja skłaniała się ku bezpośredniemu przeniesieniu tych zasad. W propozycji zawarte zostało również wezwanie do państw członkowskich, aby w ciągu dwóch miesięcy od przyjęcia rozporządzenia powiadomiły Komisję o wysokości fakultatywnej modulacji, którą chcą wdrożyć w poszczególnych latach w okresie 2007-2013. Przyjęcie zasad dobrowolnej modulacji wymaga 2 Parlament opowiadał się za zwiększeniem funduszy o 12 mld euro i budżetem, który odpowiada potrzebom unijnych obywateli. 3 Porozumienie pozwoli Parlamentowi zwiększyć fundusze w niektórych innych obszarach m.in. w zakresie kształcenia ustawicznego, badań i transportu. 4 Jest ona częścią pakietu 31 propozycji we wszystkich obszarach polityki unijnej, które zmierzają do dostosowania obowiązujących przepisów do decyzji przyjętych w ramach nowej perspektywy finansowej w Unii Europejskiej. 5 Dobrowolna modulacja jest rozwiązaniem, uzgodnionym na Szczycie Unii Europejskiej w grudniu ub. roku. Oznacza ona przesunięcie części środków (do 20%) z drugiego filaru WPR na rozwój obszarów wiejskich. Obowiązkowa dla państw członkowskich (z wyj. nowej „10”) jest modulacja w wysokości 5%, która wprowadzona została podczas ostatniej reformy WPR. 6 Z opcją przesunięcia środków z pierwszego filara WPR do rozwoju obszarów wiejskich ponad obowiązkową – 5% modulację i uzależnienie tego od decyzji konkretnych państw członkowskich, wiązały się obawy m.in. o renacjonalizację WPR. FAMMU/FAPA Bieżące informacje i analizy funkcjonowania Wspólnej Polityki Rolnej UE – czerwiec 2006 r. 9 POLITYKA ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH konsultacji Parlamentu europejskiego w tym zakresie. Podczas spotkania komisji ds. rolnictwa w dniu 21 czerwca br., na której zajmowano się propozycją Komisji Europejskiej, pojawiły się opinie, że taka dobrowolna modulacja może doprowadzić za zakłócenia konkurencji w sytuacji, gdy niektórzy farmerzy będą otrzymywać o 20% mniej środków w formie dopłat bezpośrednich niż inni. Raport Parlamentu, który może zostać przyjęty po wakacyjnej przerwie, będzie prawdopodobnie krytyczny, ale na podstawie procedury konsultacji Rada nie jest zobowiązana poprawkami Parlamentu. Propozycja nie rozstrzyga jednak procentowego podziału całkowitego funduszu rozwoju obszarów wiejskich w latach 2007-2013 między państwa członkowskie, który zostanie ogłoszony w późniejszym okresie. W oczekiwaniu na szczegółowe zasady należy podkreślić, że na podstawie grudniowego porozumienia powstał zarys rozdysponowania środków: z całkowitej uzgodnionej wielkości przynajmniej 33,01 mld euro przeznaczonych zostanie dla grupy nowych państw członkowskich („10” + Rumunia i Bułgaria). Pozostałą sumą 36,74 mld euro podzielą się wszystkie 25 państw członkowskich, z tym że przynajmniej połowa (18,91 mld euro) zostanie zarezerwowana dla dawnej Piętnastki. W ramach tej ostatniej wielkości zdecydowano, że część (4,07 mld euro) zostanie alokowana w narodowych kopertach państw: Austrii (1,35 mld euro), Finlandii (0,46 mld euro), Irlandii (0,5 mld euro), Włoch (0,5 mld euro), Luksemburga (0,02 mld euro), Francji (0,111 mld euro), Szwecji (0,82 mld euro) i Portugalii (0,332 mld euro; z zastrzeżeniem, że Portugalia nie będzie musiała uruchamiać środków krajowych w celu współfinansowania ze względu na trudne warunki w rolnictwie). Komisja dodała teraz jedynie, że poszczególne kwoty otrzymywane przez państwa członkowskie (oprócz kopert narodowych) będą opierać się o historyczne alokacje z sekcji Gwarancji FEOGA oraz funduszu programu Leader+ w latach 2000-2006 (w przypadku nowych państw członkowskich w latach 2004-2006), a także specyficznych potrzebach zidentyfikowanych przez Komisję. Zasada dystrybucji środków między członków Wspólnoty jest wrażliwą kwestią i wydaje się, że niezadowolone mogą być te państwa członkowskie, które w przeszłości otrzymywały niskie alokacje i które opowiadały się w okresie 2007-2013 za innymi, bardziej obiektywnymi kryteriami. Na ostatnim spotkaniu Rady za prezydencji austriackiej w dniu 19 czerwca br., ministrowie rolnictwa państw członkowskich przyjęli propozycję Komisji dotyczącą zasad podziału funduszy na rozwój obszarów wiejskich w latach 2007-2013. Jedynie Cypr głosował przeciwko decyzji, ze względu na przyznaną mu wielkość środków. Decyzja została również skrytykowana przez nowego ministra rolnictwa Wielkiej Brytanii Davida Miliband, który poddał w wątpliwość bazę podziału funduszy (historyczną) pozwolającą uzyskać jedynie ok. 3-4% całkowitego funduszu na rozwój obszarów wiejskich – znacząco mniej niż gdyby zastosowano bardziej obiektywne kryteria opierające się na przykład na powierzchni użytków rolnych. FAMMU/FAPA Bieżące informacje i analizy funkcjonowania Wspólnej Polityki Rolnej UE – czerwiec 2006 r. 10 POLITYKA ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH Tabela 1. Kwoty przeniesione z budżetu na I filar WPR z przeznaczeniem na rozwój obszarów wiejskich w latach 2007-2013 (w mln euro) w ramach obowiązkowej modulacji7 budżet na I filar WPR w cenach z 2004 r. obowiązkowa modulacja transfer z płatności bezpośrednich w tym z: płatności w sektorze bawełny płatności w sektorze tytoniu 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 45 759 46 217 46 679 47 146 43 120 42 697 42 279 4% 5% 984 Suma 47 617 48 093 48 574 330 085 41 864 41 453 41 047 40 645 293 105 5% 5% 5% 5% 5% 1 241 1 252 1 257 1 231 1 231 1 228 8 424 22 22 22 22 22 22 22 154 0 0 0 0 484 484 484 1 452 - na podst.:AgraFacts POLITYKA NA POZIOMIE UNII EUROPEJSKIEJ Narodowe plany rozwoju obszarów wiejskich 2000-2006 : lwia część środków na środowisko i LFA wg podsumowania KE Według opracowania opublikowanego ostatnio przez Komisję Europejską, najwięcej środków alokowano za pośrednictwem narodowych planów rozwoju obszarów wiejskich w aktualnym okresie programowania na płatności na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW/LFA) oraz na instrumenty rolnośrodowiskowe. Z całkowitej sumy 10,1 mld euro, którą dysponował na drugi filar WPR Fundusz FEOGA sekcja Gwarancji w latach 2001-2003, ok. 70% zostało wydatkowanych na dwa ww. działania. W tym okresie w całej Unii Europejskiej realizowane były 22 różne działania na obszarach wiejskich finansowane ze środków unijnych, ale tylko instrumenty rolnośrodowiskowe oraz płatności wyrównawcze z tytułu prowadzenia działalności na ONW, były wdrażane we wszystkich państwach członkowskich (15). Należy przypomnieć, że programy rolnośrodowiskowe były jedynymi obowiązkowymi aspektami, które uwzględnić musiały państwa członkowskie na podstawie rozporządzenia, w oparciu o które przygotowywano programy na lata 2000-2006. Maksymalnie wysokie alokacje na środowisko i obszary o niekorzystnych warunkach gospodarowania wybrało sześć krajów (Grecja, Irlandia, Austria, Portugalia, Finlandia i Szwecja), które przeznaczyły 80% i więcej środków z puli finansującej rozwój obszarów wiejskich na ich terytoriach. Wśród pozostałych państw członkowskich, Belgia i Luksemburg zdecydowaną większość środków rozdysponowały na restrukturyzację gospodarstw rolnych w kierunku zwiększenia ich konkurencyjności. Z kolei Holandia największą część pieniędzy (20%) zużytkowała na pomoc dla obszarów wiejskich w adaptacji do współczesnych wyzwań. Hiszpania wykorzystała natomiast fundusze z rozwoju obszarów wiejskich, aby zainwestować w swoje leśnictwo. Całkowita suma dostępna w Unii Europejskiej z funduszu FEOGA sekcja Gwarancji na rozwój obszarów wiejskich rosła stopniowo w omawianym okresie, z 3,47 mld euro w 2001 roku do 3,84 mld euro w 2002 roku oraz następnie osiągając w 2003 roku wysokość 4,58 mld euro. 7 Propozycja Komisji potwierdzająca wysokość funduszy dostępnych w ramach obowiązkowej modulacji. Do 20% tej kwoty będzie ponownie rozdysponowane między różne państwa członkowskie. FAMMU/FAPA Bieżące informacje i analizy funkcjonowania Wspólnej Polityki Rolnej UE – czerwiec 2006 r. 11 POLITYKA ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH Tabela 2. Wydatki z sekcji Gwarancji FEOGA na rozwój obszarów wiejskich w 2003 roku, wg poszczególnych działań8 Oś priorytetowa 1: rolnictwo konkurencyjne wydatki z FEOGA działanie liczba wnioskujących całkowite wydatki publiczne inwestycje w gospodarstwach 79 184 936 304 308 008 rolniczych wsparcie dla młodych 10 857 262 755 123 466 rolników 18 438 68 657 27 881 szkolenia 32 970 186 038 69 630 renty strukturalne 26 714 1 443 968 572 136 pozostałe 2 741 496 6 600 475 3 218 074 całość Oś priorytetowa 2: zarządzanie ziemią w sposób przyjazny środowisku wydatki z FEOGA działanie liczba kontraktów całkowite wydatki publiczne 986 618 2 344 320 947 945 wsparcie ONW programy 1 691 180 3 272 587 1 775 735 rolnośrodowiskowe 63 698 983 568 494 394 pozostałe 2 741 496 6 600 475 3 218 074 całość Oś priorytetowa 3: poprawa jakości życia na obszarach wiejskich wydatki z FEOGA działanie liczba wnioskujących całkowite wydatki publiczne dywersyfikacja 28 042 163 262 61 591 działalności rolniczej 20 422 484 848 197 221 pozostałe 48 464 648 110 258 812 całość Źródło: Komisja Europejska WPR w obecnym kształcie może pomóc zachować bioróżnorodność w Unii Europejskiej wg Komisji W dokumencie opublikowanym ostatnio przez Komisję Europejską: „Powstrzymanie zubożenia bioróżnorodności (różnorodności biologicznej) do 2010 roku” podkreślono, że zreformowana Wspólna Polityka Rolna może odgrywać istotną rolę przy ochronie bioróżnorodności w nadchodzących latach, w szczególności poprzez zintegrowanie tych kwestii w ramach polityki rozwoju obszarów wiejskich. Wobec strat, które od lat 50-tych objęły w Unii Europejskiej blisko połowę obszarów rolniczych o najwyższych walorach naturalnych, głównym ambitnym celem pozostaje zatrzymanie spadku do 2010 roku, jak również m.in. ochrona najważniejszych w Unii Europejskiej gatunków i siedlisk. Wśród działań uwypuklonych w towarzyszącym dokumentowi unijnemu planowi działania, przewiduje się ocenę planów rozwoju obszarów wiejskich w państwach członkowskich z punktu widzenia uwzględnienia ochrony bioróżnorodności i wprowadzenie ewentualnych poprawek w tym kierunku. Komisja może również rozważyć przegląd wymogów związanych z respektowaniem zasady współzależności (cross-compliance) z punktu widzenia zachowania różnorodności biologicznej przy okazji całościowego przeglądu systemu w 2007 roku. Kolejnym punktem zainteresowania Komisji jest również zidentyfikowanie i ochrona obszarów rolniczych o wysokich walorach przyrodniczych oraz ocena czy narodowe rządy wykorzystują pierwszy filar WPR (modulacja, cross-compliance, decoupling) do wsparcia różnorodności biologicznej. Liczne korzyści 8 Wydatki w tabeli zostały ujęte w klasyfikacji przyjętej na podstawie rozporządzenia obejmującego lata 2007-2013. FAMMU/FAPA Bieżące informacje i analizy funkcjonowania Wspólnej Polityki Rolnej UE – czerwiec 2006 r. 12 POLITYKA ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH może z założenia przynieść przyjęte w ub. roku nowe rozporządzenie o rozwoju obszarów wiejskich, które przewiduje wzrost wsparcia na program Natura 2000 (sieć wspólnotowych naturalnych obszarów chronionych) oraz na działania rolnośrodowiskowe, ale są one uzależnione od praktycznej realizacji przez państwa członkowskie i dostępnego budżetu. Według dokumentu Komisji, począwszy od 1992 roku Wspólna Polityka Rolna, częściowo odpowiedzialna za straty w bioróżnorodności, sprzyja zachowaniu i odnowie różnorodności biologicznej poprzez działania rolnośrodowiskowe, dobrą praktykę rolniczą, rolnictwo organiczne i wparcie dla obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania. Wraz z reformą WPR z 2003 roku, wprowadzenie zasady cross-compliance przy płatnościach bezpośrednich, a także oddzielenie płatności od produkcji, powinno przynieść pośrednie pożytki dla ochrony różnorodności biologicznej w Unii Europejskiej. Ministrowie zastanawiają się w Austrii nad przyszłością unijnego rolnictwa W dniach 28-30 maja br. odbyło się nieformalne spotkanie ministrów rolnictwa państw członkowskich w austriackim Krems, którego głównym tematem był rozwój obszarów wiejskich poprzez badania, edukację, doradztwo i dywersyfikację. Ministrowie pierwszego dnia dyskutowali przede wszystkim nad rodzajem działań, które powinny być podjęte, aby uczynić europejskie rolnictwo bardziej konkurencyjnym w warunkach „żywotnego środowiska rolnego”. Przedstawiciele resortów rolnictwa przyjrzeli się również stanowi edukacji rolników oraz poprawie koordynacji między strategiami szkoleń w państwach członkowskich. Według ostatnich badań, mimo różnic między poszczególnymi państwami członkowskimi, zdecydowanie częściej rolnicy posiadają jedynie praktyczne doświadczenie w rolnictwie, rzadziej wysoki poziom wykształcenia lub dalsze szkolenia. Dla wielu farmerów jednym z najpilniejszych problemów jest zrozumienie tego, czego wymaga się od nich na podstawie zreformowanej (i złożonej) Wspólnej Polityki Rolnej, w tym również w zakresie polityki rozwoju obszarów wiejskich. Kolejnym punktem były „nowe sfery” działalności rolniczej oraz rosnące znaczenie turystyki na obszarach wiejskich. Przewodniczący Radzie do końca czerwca br. austriacki minister Josef Proll, w konkluzjach z nieformalnego spotkania podkreślił potrzebę ustalenia wspólnej strategii badań w rolnictwie w celu poprawy koordynacji między państwami członkowskimi przy podobnych projektach. Pierwsza dyskusja nad tą koncepcją będzie miała miejsce w Stałym Komitecie ds. Badań w Rolnictwie jeszcze w tym miesiącu. Podczas Rady optymistycznie na temat przyszłości unijnego rolnictwa wypowiadała się komisarz ds. rolnictwa, pomimo spadkowej tendencji w liczbie farm w Unii Europejskiej. Podkreślała ona, że struktura europejskiego rolnictwa zmienia się i gospodarstwa są coraz większe. Nie oznacza to jednak całkowitego zniknięcia w strukturze gospodarstw małych farm. Wydarzenia w Państwach Członkowskich Ptasia grypa może mieć poważny wpływ ekonomiczny na obszary wiejskie w Unii Europejskiej Ptasia grypa jest przede wszystkim problemem ze względu na zagrożenie, jaki stanowi rozprzestrzeniająca się choroba dla zdrowia zwierząt, a w przypadku mutacji wirusa, również dla zdrowia ludzi. Jednak pojawienie się niebezpiecznego wirusa w państwach członkowskich nie może być rozpatrywane tylko w aspekcie weterynaryjnym, w oderwaniu od konsekwencji ekonomicznych, w szczególności że mogą być one bardzo poważne. Jednym z takich państw jest Francja, gdzie na obszarach wiejskich wskutek rozprzestrzeniającej się choroby zlikwidowanych może zostać ok. 10 tys. miejsc pracy. Trudna sytuacja ma miejsce również m.in. w Grecji. Oprócz bezpośrednio związanych z sektorem produkcji drobiu i przetwórstwa, pośrednio zagrożone będą również miejsca pracy w turystyce na obszarach wiejskich. Oczywiście po pojawieniu się ptasiej FAMMU/FAPA Bieżące informacje i analizy funkcjonowania Wspólnej Polityki Rolnej UE – czerwiec 2006 r. 13 POLITYKA ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH grypy w lutym br. w Unii Europejskiej to sektor drobiu był pierwszym, który odczuł wpływ tej sytuacji na sprzedaż produktów z drobiu w kraju i za granicą. We Francji jeden plan rozwoju obszarów wiejskich, ale pod presją mniejszych środków w latach 2007-2013 Rząd w Paryżu zdecydował o przyjęciu jednolitego planu rozwoju obszarów wiejskich na lata 20072013 w miejsce oddzielnych regionalnych programów, które były realizowane w aktualnym okresie programowania (2000-2006). Jednocześnie jednak obiecano władzom regionalnym szeroką gamę uprawnień w zakresie, w jakim programy będą wdrażane na poziomie lokalnym. Ponadto francuskie regiony będą miały ostatnie słowo w kwestii tego jak wydanych zostanie ponad 50% całkowitego budżetu na rozwój obszarów wiejskich w następnym okresie wydatkowania. W drodze kompromisu między stanowiskiem administracji regionalnej, która faworyzowała podejście lokalne, a głównymi związkami rolników, którzy opowiadali się za jednolitymi rozwiązaniami narodowymi, francuski rząd przyjął, że polityki związane ze wsparciem obszarów o niekorzystnych warunkach gospodarowania oraz zagospodarowaniem się młodych rolników powinny być administrowane na poziomie narodowym. Władze regionalne będą miały natomiast pozostawione określone decyzje w zakresie wykonania innych aspektów polityki rozwoju obszarów wiejskich. Dylemat dla francuskich władz stanowi kwestia środków na rozwój obszarów wiejskich. Oczekuje się, że całkowita kwota dostępna za pośrednictwem unijnego funduszu w latach 2007-2013 będzie o 1/3 niższa w porównaniu do poprzedniego okresu. W konsekwencji rząd będzie zależny od władz lokalnych, w zapewnieniu dodatkowego finansowania działań na obszarach wiejskich począwszy od następnego roku. Na stosowanie nowego planu rozwoju obszarów wiejskich we Francji niemały wpływ wywrze również porozumienie osiągnięte przez unijnych ministrów rolnictwa w czerwcu ub. roku dotyczące zmian w podstawach nowej polityki rozwoju obszarów wiejskich, m.in. w zakresie finansowania działań. W realizowanym dotychczas we Francji programie na obszarach wiejskich, udział finansowania dla osi priorytetowych „działania rolnośrodowiskowe” i „poprawa jakości życia na obszarach wiejskich” był poniżej odpowiednio minimalnych 25% i 10% przewidzianych środków – która to zasada została przyjęta przez nowe unijne rozporządzenie (1698/2005). W rezultacie poprzez zastosowanie się do zasad alokacji środków, mniej pieniędzy dostępnych będzie w latach 2007-2013 na programy skierowane na poprawę konkurencyjności rolnictwa – osi do której we Francji do tej pory przywiązywano szczególną wagę. Nieprzychylne reakcje w Wielkiej Brytanii na ujawnione przez Komisję zasady podwyższonej modulacji W następstwie opublikowania przez Komisję Europejską propozycji dystrybucji funduszu na rozwój obszarów wiejskich w latach 2007-2013 na bazie historycznych alokacji, w Wielkiej Brytanii Narodowa Unia Farmerów (NFU) ogłosiła, że Brytyjczycy otrzymają mniej funduszy niż powinien wynosić ich słuszny udział. Według NFU, na Wyspy przekazanych zostanie 3,5% dostępnych środków (w Wielkiej Brytanii znajduje się 8% całkowitych ziem rolniczych w Unii Europejski). Krytykę zaproponowanej struktury wydatków podziela również brytyjskie ministerstwo rolnictwa (DEFRA), które było rozczarowane przyjętymi na poziomie Unii Europejskiej zasadami. Wielka Brytania chciała, aby zamiast płatności opartych o historyczny podział, zastosowana została zasada bazująca na potrzebach państw członkowskich. Jednakże niekorzystna dla Wlk. Brytanii, propozycja zostanie prawdopodobnie zaakceptowana na Radzie przez państwa członkowskie, biorąc pod uwagę fakt, że wymaga się kwalifikowanej większości głosów (na grudniowym Szczycie potrzebna była jednomyślność) i w związku z tym Wlk. Brytania nie będzie mogła zgłosić swojego veta w tym zakresie. FAMMU/FAPA Bieżące informacje i analizy funkcjonowania Wspólnej Polityki Rolnej UE – czerwiec 2006 r. 14 POLITYKA ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH Drugim punktem rozczarowującym NFU jest brak zdecydowanego stanowiska wobec obowiązku współfinansowania dobrowolnej modulacji inaczej niż w przypadku standardowego 5% przesunięcia środków na drugi filar WPR. Prezydencja brytyjska, która przewodniczyła przyjęciu na Radzie w grudniu ub. roku porozumienia odnośnie kształtu perspektyw finansowych, była gorącym zwolennikiem możliwości przesunięcia przez państwa członkowskie do 20% środków z pierwszego filara na rozwój obszarów wiejskich. Ponadto NFU jest również niezadowolona z sugestii Komisji dotyczących podporządkowania dobrowolnej modulacji tym samym minimalnym poziomom alokacji środków dla każdej z osi tematycznych ustalonym przez nowe rozporządzenie o rozwoju obszarów wiejskich: po 10% w przypadku osi pierwszej (poprawa konkurencyjności) i trzeciej (poprawa jakości życia na obszarach wiejskich) oraz 25% przy osi drugiej (zrównoważone zarządzanie ziemią). Ta kwestia nie została rozsądzona na grudniowym spotkaniu Rady i NFU miała nadzieję na pozostawienie furtki zezwalającej na wydatkowanie środków według życzeń. Była brytyjska minister rolnictwa Margaret Beckett w trakcie negocjacji stała na stanowisku, żeby aż 50% środków przeznaczonych na obszary wiejskie było skierowanych na działania w ramach osi 2, czyli domagała się dwukrotnie wyższego udziału niż został ostatecznie zaakceptowany w grudniu ub. roku. Prawdopodobnie jej następca David Miliband będzie opowiadał się za całkowitą swobodą wydatkowania środków przesuniętych w ramach obowiązkowej modulacji, aby wesprzeć farmerów prowadzących produkcję metodami sprzyjającymi ochronie środowiska naturalnego. Rząd brytyjski ma zamiar optować za relatywnie wysokim stopniem fakultatywnej modulacji po 2007 roku, gdyż uważa to za jedyny sposób na zapewnienie odpowiedniego finansowania rozwoju obszarów wiejskich, oraz rozważa współfinansowanie w obliczu niewystarczających środków unijnych. W Niemczech dobrowolna modulacja z korzyścią dla programów środowiskowych Koncepcja dobrowolnej modulacji znalazła również wsparcie w Niemczech, które mogą wykorzystać dodatkowe środki na uzupełnienie budżetu przeznaczonego na finansowanie programu Natura 2000 oraz na programy rolnośrodowiskowe. Według sekretarza stanu w ministerstwie środowiska Astrid Klug, modulacja ponad obowiązkowe 5% może być sposobem na wypełnienie różnicy, która powstała w wyniku zmniejszenia na Szczycie Unii Europejskiej w grudniu ub. roku ogółu dostępnych środków w latach 2007-2013. Grudniowe porozumienie oznacza, że budżet na rozwój obszarów wiejskich w Niemczech w 2007 roku będzie o ok. 28% mniejszy w porównaniu do br. Ocena wpływu programu Leader+ na środowisko w Wlk. Brytanii Instytut Europejskiej Polityki Ochrony Środowiska (IEEP) wraz z Uniwersytetem w Gloucestershire przygotowali raport dotyczący wpływu programu Leader+ w zakresie ochrony środowiska w Wielkiej Brytanii. W konkluzji tego badania wskazano relatywnie ograniczony bezpośredni wpływ programu, ze względu na skromne rozmiary projektów. Jednocześnie jednak w dziedzinie rozwoju obszarów wiejskich, Leader ma poważną rolę do odegrania przy zbliżaniu ludzi, organizacji i gmin, w celu uzyskania rezultatów środowiskowych. Raport przedstawia również w jakim wymiarze program Leader może pomóc w osiągnięciu celów rolnośrodowiskowych – kwestia interesująca w następnym okresie programowania, kiedy podejście Leader będzie 4 osią tematyczną rozporządzenia o rozwoju obszarów wiejskich. Współpraca między Francją i Słowacją przy programie Leader+ Słowackie Ministerstwo Rolnictwa oraz Agencja Rozwoju Obszarów Wiejskich we współpracy z Ambasadą Francji w Słowacji, przygotowało projekt w celu zwiększenia wymiany informacji i dobrych praktyk przy realizacji inicjatywy wspólnotowej Leader. Projekt jest opracowany w ten sposób, aby spowodować dostrzeżenie przez działających w środowisku wiejskim potencjału ich terytorium. W październiku ub. roku delegacja słowacka gościła we Francji w celu zaobserwowania dobrych praktyk stosowanych przy podejściu Leader+ na poziomach administracyjnym i FAMMU/FAPA Bieżące informacje i analizy funkcjonowania Wspólnej Polityki Rolnej UE – czerwiec 2006 r. 15 POLITYKA ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH terenowym. Następnie delegacja francuska przyjechała na Słowację, gdzie uczestniczyła w dwóch konferencjach poświęconych problemom związanym z Leader’em. Na konferencjach, w których udział wzięli m.in. przedstawiciele władz lokalnych, organizacji pozarządowych oraz sektora prywatnego, zaprezentowano również podstawowe elementy podejścia Leader i osi Leader w nowym okresie programowania (2007-2013). Ułatwienia przy pomocy dla ONW w Polsce W ostatnim raporcie kwartalnym dość szeroko przedstawiliśmy system wypłat wyrównawczych dla farmerów prowadzących działalność na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania w państwach członkowskich, w tym w Polsce. Na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 marca 2006 r. (Dz.U. nr 42 poz. 279) zmienione zostało rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i trybu udzielania pomocy finansowej na wspieranie działalności rolniczej na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania ujętych w planie rozwoju obszarów wiejskich w kierunku ułatwiającym obrót działkami objętymi działaniem. Do tej pory trudność dla rolnika pozbywającego się działek, który zobowiązywał się do uprawy ziemi przez minimum 5 lat oraz do przestrzegania zwykłej dobrej praktyki rolniczej, polegała na obowiązku zwrotu otrzymanych płatności z tytułu ONW, które były powiązane z tymi działkami, niezależnie od tego czy nowy posiadacz kontynuował działalność rolniczą na tych gruntach. Na podstawie § 1 zmieniającego rozporządzenia w wyniku przeniesienia posiadania (sprzedaż, dzierżawa) działek rolnych znajdujących się na obszarach ONW, płatność będzie przysługiwać nowemu posiadaczowi, który złoży w terminie 14 dni odpowiedni wniosek i zobowiąże się do kontynuowania działalności rolniczej zgodnie z zasadami zwykłej dobrej praktyki rolniczej do końca okresu objętego zobowiązaniem. Zmiany weszły w życie w dniu 4 maja br. W Polsce wzrost ekonomiczny o 1% w 2007 roku dzięki środkom unijnym Według unijnego Komisarza odpowiedzialnego za budżet unijny Pani Dalii Grybauskaite, w okresie nowej perspektywy finansowej Polska jako największy kraj w gronie nowych państw członkowskich, może otrzymać ze Wspólnoty pomoc w wysokości nawet 90 mld euro. W latach 2007-2013 fundusze przeznaczone dla Polski odpowiadają 4,7% PKB. Komisarz podkreśliła podczas seminarium zorganizowanego w Warszawie, że jest to historyczna szansa, ale również wielka odpowiedzialność dla rządu i władz w zakresie efektywnej absorpcji funduszy. W następnym roku do Polski skierowanych zostanie 11,2 mld euro z unijnego budżetu, z czego największy udział będą miały środki na fundusze strukturalne i spójności, rozwój obszarów wiejskich oraz rolnictwo i rybołówstwo. Polska gospodarka będzie rosła prawdopodobnie w tempie 5% w br. roku i 6% w 2007 z pomocą funduszy unijnych. Komitet ds. Rozwoju Strukturalnego Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich (STAR) Komitet ds. Rozwoju Strukturalnego Rolnictwa i Obszarów Wiejskich (STAR) został powołany jako organ wspomagający Komisję w zakresie administrowania instrumentami polityki rozwoju obszarów wiejskich. Składa się z przedstawicieli państw członkowskich. Oprócz podstawowego zadania, do zakresu jego kompetencji należy również m.in. zatwierdzanie narodowych programów rozwoju obszarów wiejskich oraz wdrażanie wspólnotowej inicjatywy LEADER+. Jest on również konsultowany w kwestii projektów aktów prawnych. Komitet zbiera się zazwyczaj raz w miesiącu na posiedzenia, na których przyjmuje decyzje kwalifikowaną większością głosów. FAMMU/FAPA Bieżące informacje i analizy funkcjonowania Wspólnej Polityki Rolnej UE – czerwiec 2006 r. 16 POLITYKA ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH W dniu 15 lutego br. odbyło się 200. spotkanie Komitetu ds. Rozwoju Strukturalnego Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich, na którym podjęto szereg decyzji w zakresie realizacji programu SAPARD oraz programów rozwoju obszarów wiejskich w państwach członkowskich. W pierwszym rzędzie Komitet zaakceptował zmiany w tabelach finansowych w programie SAPARD w Bułgarii, w tym między innymi zwiększenie wysokości dostępnych środków na działania tj. inwestycje w gospodarstwach rolnych, przetwórstwo i obrót produktami rolnymi i rybnymi, rozwój i poprawa infrastruktury rolnej oraz zmniejszenie w przypadku zakładania grup producentów oraz zarządzania zasobami wody, a także pomocy technicznej. Ponadto w ramach jednego działania – inwestycje w gospodarstwach rolnych przyjęto zwiększenie w całkowitym budżecie środków na sektor mleka, mięsa, roślin wieloletnich oraz jaj i produktów z jaj przy nowych projektach zatwierdzonych później niż kwiecień br. Komitet zaaprobował również zmiany w programie rozwoju obszarów wiejskich we włoskim regionie Trento. Dotyczyły one głównie podwyższenia maksymalnej kwoty płatności wyrównawczych z tytułu działalności na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania do 600 euro/ha (aktualnie 450 euro/ha) w przypadku hodowli znajdujących się w strefach o szczególnie niekorzystnych warunkach. Ponadto w ramach programów rolnośrodowiskowych przyjęto podziałanie polegające na wsparciu lokalnych ras zwierząt, które są zagrożone porzuceniem. Chodzi w szczególności o następujące rasy: krowy rasy „grigio alpina”, kozy rasy „mochena” i owce „fiemmese”. Kolejne, 201 spotkanie Komitetu STAR odbyło się w dniu 2 marca br. Na marcowym posiedzeniu tego gremium zajęto się przede wszystkim zmianami w programach rozwoju wiejskich w Hiszpanii-Kraju Basków, Francji i Holandii. W Kraju Basków przyjęte zmiany dotyczyły następujących działań: - w zakresie obowiązujących programów rolnośrodowiskowych dodano nową rasę zwierząt zagrożonych porzuceniem, wprowadzono uprawę oliwek do działania związanego z rolnictwem ekologicznym oraz uprawę winorośli do produkcji wina do działania dotyczącego produkcji zintegrowanej. - ponadto w ramach działania „popieranie turystyki i rzemiosła” zaproponowano stworzenie schronisk na obszarach wiejskich, które wypełniłyby deficyt zakwaterowania. We francuskim planie ROW modyfikacje objęły m.in. działanie związane z programami rolnośrodowiskowymi (rekonwersją ziem uprawnych), działanie „restrukturyzacja fabryk produkujących mleko spożywcze” oraz odpowiednie zmiany w zestawieniu finansowym. W programie przygotowanym w Holandii zmiany dotyczyły czterech podstawowych punktów: - dostosowanie dobrej praktyki rolniczej w związku z wprowadzeniem nowych przepisów ze względu na dostosowania do Dyrektywy Azotanowej. dodanie dwóch nowych pakietów w programach rolnośrodowiskowych. nowe działanie: dobrowolne uczestnictwo w schematach związanych z żywnością wysokiej jakości (rolnictwo organiczne) dostosowanie metod dokonywania obliczeń przy działaniach rolnośrodowiskowych. We włoskim palnie rozwoju obszarów wiejskich, zmodyfikowana została skonsolidowana tabela finansowa ze względu na wprowadzenie nowego działania – „doradztwo rolnicze” do programu realizowanego w regionie Piemontu. Na 202. posiedzeniu Komitetu STAR w dniach 25-26 kwietnia br. zajęto się przede wszystkim zmianami w programach rozwoju obszarów wiejskich we Włoszech. Komitet przegłosował w FAMMU/FAPA Bieżące informacje i analizy funkcjonowania Wspólnej Polityki Rolnej UE – czerwiec 2006 r. 17 POLITYKA ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH przypadku regionu Friuli-Venezia Giulia podwyższenie maksymalnej wysokości płatności wyrównawczych na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania do 600 euro/ha (w miejsce 300 euro), czemu towarzyszyć będzie udoskonalona metoda obliczeń, aby wprowadzić rozróżnienie między uciążliwością niekorzystnych warunków i odpowiadających im płatności. Ponadto w regionie Veneto wprowadzono działanie związanie z korzystaniem z doradztwa rolniczego (pomoc dla rolników w celu umożliwienia wpłacania środków na doradztwo rolnicze, co poprawi przestrzeganie wymogów zasady współzależności, od których uzależniona jest wypłata płatności bezpośrednich). FAMMU/FAPA Bieżące informacje i analizy funkcjonowania Wspólnej Polityki Rolnej UE – czerwiec 2006 r. 18 POLITYKA ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH Dane statystyczne Budżet rolny Unii Europejskiej w 2006 r. BUDŻET ROLNY UNII EUROPEJSKIEJ, ze szczególnym uwględnieniem II filaru WPR WYDATKI (*) KATEGORIA BUDŻETOWA MLN EURO MLN EURO % ZMIANA w 2005 w 2006 DO 2005 JAKO % BUDŻETU ROLNEGO UE 115 955,7 121 190,9 4,5 Wydatki łączne bużetu UE Rolnictwo Rolnictwo 49 026,5 51 050,7 4,1 42 185,5 43 279,7 2,6 84,8 filar I (instrumenty rynkowe i płatności bezpośrednie) 6 841,0 7 771,0 13,6 15,2 filar II (rozwój obszarów wiejskich) Sekcja Gwaracji EAGGF (Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji w Rolnictwie) 4,8 11,2 5471,6 5734,7 Rozwój Obszarów Wiejskich w UE-15 247,0 362,4 46,7 0,8 Inwestycje w gospadarstwach rolnych 134,0 144,2 7,6 1,9 Zagospodarowanie się młodych rolników 36,0 40,0 11,1 0,1 Szkolenia 113,0 96,4 -14,7 0,2 Wcześniejsze emerytury w rolnictwie (poprzedni system) 120,0 96,3 -19,8 1,2 Wcześniejsze emerytury w rolnictwie (nowy system) 843,0 1146,1 36,0 2,2 Obszary o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW) 87,0 64,8 -25,5 0,1 Instrumenty rolno środowiskowe 1981,0 2217,2 11,9 28,5 Instrumenty rolno środowiskowe (nowy system) 195,0 240,1 23,1 0,5 Rozwój przetórstwa i obrotu produktów rolnych 104,0 110,3 6,1 0,3 Leśnictwo (poprzedni system) 372,0 389,1 4,6 5,0 Leśnictwo (nowy system) 631,0 704,1 11,6 1,4 Promowanie dostosowania i rozwoju obszarów wiejskich 47,0 64,0 36,2 0,1 Inne środki w odniesieniu do ROW w ramach EFOGR Pozostałe wydatki 48,7 4,0 1369,4 2036,3 Przejściowe instrumenty z funduszu EFOGR dla nowych krajów 15,2 6841,0 7771,0 13,6 Razem środki z budżetu rolnego przeznaczone na rozwój wsi DZIAŁANIA STRUKTURALNE, Z TYTUŁU ZAPEWNIENIA SPÓJNOŚCI, MECHANIZMY FINANSOWE, POZOSTAŁE 3,3 Fundusze strukturalne 37 288,4 38 522,9 Cel 1 27 283,1 28 472,0 4,4 w tym na rolnictwo i rozwój wsi 3 524,7 3 807,2 8,0 Cel 2 3 544,3 3 405,1 -3,9 Cel 3 3 911,1 3 988,8 2,0 17,5 Fundusz Spójności 5 131,9 6 032,1 Inne środki strukturalne (poza obszarami celu I) 180,0 185,1 2,8 Środki innowacyjne i wsparcie techniczne 111,4 100,0 -10,2 w tym na rolnictwo i rozwój wsi 2,7 3,2 17,0 Inicjatywy Wspólnotowe 2 258,6 2 372,0 5,0 401,7 429,5 LEADER +(zobowiązania) 6,9 196,5 219,1 (płatności) 11,5 5,0 Razem Działania Strukturalne 42 420,3 44 555,0 5,9 DZIAŁANIA ZEWNĘTRZNE 5 234,0 5 544,0 5,3 5,9 w tym wydatki na rolnictwo i rozwój wsi 11,3 FAMMU/FAPA Bieżące informacje i analizy funkcjonowania Wspólnej Polityki Rolnej UE – czerwiec 2006 r. 19
