Materiały konkursowe - radawiec.neostrada.pl

Powstanie Styczniowe
Wybuch Powstania styczniowego przypadł na 1863 rok.
Z pewnością było to jedno z największych i najboleśniejszych w skutkach z powstań w historii Polski.
1. Sytuacja w okupowanej Polsce przed wybuchem powstania
W 1856 roku zakończyła się wojna krymska (1853-1856 między imperium rosyjskim, a imperium
osmańskim), która znacznie osłabiła carski despotyzm w Polsce. W Rosji rozpoczął się wtedy okres
„Odwilży posewastopolskiej” (określenie okresu w historii Rosji, który nastąpił po klęsce wojsk rosyjskich
w wojnie krymskiej, toczonej Turcją Osmańską), w którym wprowadzono wiele reform. Jedną z nich była
zmiana króla. Na tron zasiadł Aleksander II, który zniósł stan wojenny w okupowanym Królestwie Polskim,
ogłosił amnestię więźniów, osłabił cenzurę, a także zezwolił na założenie takich instytucji jak: uczelnia
medyczna w Warszawie oraz Towarzystwo Rolnicze (organizację skupiającą ziemian, zajmującą się m.in.
polityką rolną). W zamian za rozluźnienie represji oraz autonomię Polacy mięli zrzec się jakichkolwiek
działań niepodległościowych.
2. Geneza powstania
Powstanie styczniowe przygotowywane było w konspiracji przed władzami. Wymagało to niezwykłej
organizacji, ponieważ wszystko działo się pod okiem wojsk carskich oraz policji. Powstało Polskie państwo
podziemne: a we wrześniu 1862 roku Centralny Komitet Narodowy ogłosił się mianem rządu.
Komitet tworzyło siedmiu (w praktyce pięciu) członków. Jego skład ulegał jednak częstym zmianom. Do
jego czołowych działaczy należeli: Stefan Bobrowski, Jarosław Dąbrowski, Zygmunt Padlewski, Agaton
Giller, Bronisław Szwarce.
Tajemne państwo polskie posiadało własną administrację, policję, skarbowość, sądownictwo, służby
wywiadu oraz prasę(pismo „Ruch”).
W latach 1861- 1863 ruch niepodległościowy podzielił się na dwie grupy: „czerwonych” oraz „białych”.
Organizacja czerwonych reprezentujących ruch radykalny, zajmowała się głoszeniem haseł rewolucyjnych
oraz demokratycznych, a także organizacją Centralnego Komitetu Narodowego i przygotowywaniem
wystąpienia zbrojnego przeciwko rosyjskiemu zaborcy. Według nich konieczny był kolejny akt
uwłaszczenia chłopów mający już miejsce w czasach insurekcji kościuszkowskiej, aby pozyskać poparcie
zbrojne ludu. „Czerwoni” pokładali duże nadzieje w międzynarodowym ruchu rewolucyjnym. „Biali”
natomiast byli przeciwni powstaniu, uważali je za próbę samobójczą. Ich hasłami była: praca organiczna,
solidaryzm narodowy oraz „wstrzymanie się” (na razie) z walką aż sytuacja międzynarodowa stanie się
korzystniejsza. W 1863 roku, kiedy to pojawiła się szansa pomocy dyplomatycznej mocarstw zachodnich
organizacja poparła powstanie. Między dwoma organizacjami dochodziło do starć i walki o władzę.
W konfliktach tych ginęli przedstawiciele dowództwa obu ugrupowań. Dopiero dyktatura Romualda
Traugutta położyła kres awanturom.
3. Faktyczne przyczyny wybuchu
•W latach 1860-1861 w Polsce rozwinął się ruch nazwany „rewolucją moralną”. Jego młodzi uczestnicy
organizowali masowe manifesty z okazji rocznic historycznych, uroczystości oraz pogrzebów ważnych
osobistości. W 1861 roku władze rozpoczęły krwawe ataki na manifestujących, a następnie nowy rosyjski
namiestnik gen. Karol hr. Lambert, 14 października 1861 wprowadził stan wojenny. Wydarzenia te
zjednoczyły społeczeństwo i doprowadziły do zaprzestania współpracy z caratem.
•Wybuch powstania znacznie przyspieszyła zorganizowana w połowie stycznia 1863 r. niespodziewana
branka(pobór) do wojska rosyjskiego. Przygotowane zostały w tym celu imienne listy, obejmujące 12 tys.
osób, podejrzanych o przynależność do organizacji patriotycznych. W tej sytuacji przywódcy powstania
postanowili podjąć desperacką próbę oporu.
•Kolejną przyczyną zrywu była niepohamowana chęć walki z okupantem polskiej młodzieży epoki
romantyzmu.
4. Wybuch powstania
W nocy z 22 na 23 stycznia 1863 roku wybuchło zbrojne powstanie ogłoszone manifestem przez Komitet
Centralny Narodowy. Wyłonił on Tymczasowy Rząd Narodowy, pod kierownictwem Stefana
Bobrowskiego. 22 stycznia wybuch miał miejsce w Królestwie Polskim, natomiast 1 lutego 1863 w byłym
Wielkim Księstwie Litewskim. Powstanie objęło, także tereny Białorusi i w mniejszym stopniu Ukrainy,
poparła je także ludność polska z zaborów pruskiego i austriackiego.
5. Zestawienie sił obu stron konfliktu
Słabo przygotowane militarnie i nie posiadające wojska siły polskie zmuszone były działać w partyzantce.
Jednostki składały się z nieprzeszkolonych w walce cywilów, były bardzo słabo uzbrojone.
Polacy byli zdani na przerzut broni z zagranicy, posługiwanie się zdobytą podczas walk bronią wroga lub
posiadaną przez siebie bron myśliwską(ta była znacznie lepsza od rosyjskiej). Z uwagi na marne zaplecze
militarne powstańcy walczyli często za pomocą szabel czy kos. Niewielkimi oddziałami nasi rodacy
atakowali posterunki, patrole oraz transporty, wycofując się i ukrywając później w lasach.
6. Dyktatorzy powstania
* Ludwik Mierosławski (od 17 lutego do 11 marca 1863)
* Marian Langiewicz (od 11 marca do 18 marca 1863)
* Romuald Traugutt (od 17 października 1863 do 10 kwietnia 1864).
Należał do grupy „białych”. Przez długi czas odmawiał przystąpienia do powstania styczniowego. Wszedł
do walki w kwietniu 1863 roku. 17 października 1863 roku został ostatnim dyktatorem powstania. Zarządził
formowanie regularnych oddziałów, nakazał egzekwowanie dekretu uwłaszczeniowego oraz próbował
zwołać chłopskie pospolite ruszenie. Mimo usilnych starań powstanie wygasło, Traugutt najpierw kierował
państwem z ukrycia, jednak został aresztowany i skazany na śmierć przez powieszenie w 1864 roku.
7. Przebieg
W pierwszych dniach powstania zaatakowane przez Polaków zostały rosyjskie garnizony w
województwach: podlaskim, augustowskim, płockim, lubelskim i radomskim. Kolejne wystąpienia
powstańcze mające miejsce miedzy 21 a 25 stycznia, zostały odparte ze względu na słabe przygotowanie
oraz brak odpowiedniego zaplecza militarnego. Powstańcy, aby zmniejszyć liczbę niepowodzeń zaczęli
tworzyć obozy szkolące ochotników. Po serii udanych w pewnym sensie walk powstańcom udało się
opanować szosę brzeską i linię kolei petersburskiej (przerywając tym samym łączność Królestwa Polskiego
z cesarstwem rosyjskim). Następnie dyktaturę powstańczą Rząd Narodowy powierzył w ręce Ludwika
Mierosławskiego, który wraz ze swoimi oddziałami przekroczył granicę zaboru rosyjskiego. Poniósł jednak
klęskę w dwóch bitwach :
•Pod Krzywosadzą (17 lutego)
•Pod Nową Wisłą(21 lutego)
(Po przegranej Mierosławki traci dyktaturę).
Po kilku tygodniach do powstania dołączyło stronnictwo „białych”, przejmując władzę nad zrywem. Od
kwietnia wojskami powstańczymi kierowali kolejno gen. Ludwik Mierosławski oraz dyktatorzy powstania
gen. Marian Langiewicz i wspomniany wcześniej Romuald Traugutt.
Nawet urzędnicy podczas powstania wykonywali potajemne rozkazy, przekazali powstańcom nawet cześć
depozytu ze skarbca Królestwa. Kolejną porażką w historii powstania była przeprowadzona 19 września
1863 nieudana próba zamachu na namiestnika Królestwa Polskiego gen. Fiodora Berga, przeprowadzona
z rozkazu członka Rządu Narodowego i naczelnika wojskowego miasta stołecznego Warszawy Ignacego
Chmieleńskiego. Później powstanie objęło całe Królestwo, znaczną część Litwy oraz Wołyń.
21 lutego 1864 r. pod Opatowem Rosjanie rozbili polskie oddziały, dowodzone przez Ludwika ToporaZwierzdowskiego, a także partie operujące na Podlasiu.
Do kwietnia walczyło zgrupowanie Józefa Hauke-Bosaka, a w Lubelskiem działał jeszcze, oddział, którym
dowodził Walery Wróblewski. W Poznańskiem i w Galicji sformowały się nowe siły, lecz nie były one w
stanie wejść do walki, ze względu na ścisłe obstawienie granic przez wojska pruskie i austriackie.
Najdłużej, aż do grudnia 1864 r., walczył ostatni oddział powstańczy księdza generała Stanisława Brzóski
na Podlasiu. Ksiądz Brzóska został jednak ujęty i powieszony.
8. Bitwy
Bitwa pod Małogoszczą – jedna z największych bitew powstania styczniowego, miała miejsce 24 lutego
1863 roku. Generał Marian Langiewicz, będący dowódcą województwa sandomierskiego, przeprowadził w
Górach Świętokrzyskich udaną koncentrację sił mających iść na Warszawę. W klasztorze w Wąchocku
zgromadził 1400 ludzi, formując z nich oddziały jazdy, piechoty i służb. Założył tam kancelarię sztabową,
ambulans, drukarnię i fabryczkę broni.
Rosjanie rozpoczęli za nim pościg, uderzając w kilku miejscach jednocześnie. 11 lutego pobił Rosjan w
bitwie pod Słupią, zdobywając 1000 karabinów i 8 dział. Jego siły stale rosły. W Małogoszczy u Langiewicz
połączył swoje siły z idącym z Mazowsza oddziałem Antoniego Jeziorańskiego. Miał już teraz 2600
żołnierzy[1].
Dowódcy rosyjscy postanowili 24 lutego zaatakować Langiewicza z kilku stron naraz. Ksawery Czengiery
miał uderzyć na Polaków od północy, Włodzimierz Dobrowolski od południowego wschodu, a Gołubow od
południa. Pierwszy około godziny 10 zaatakował siły Langiewicza Dobrowolski, który prowadził oddział w
sile 3 kompanii piechoty, szwadronu dragonów i 6 dział o dalekim zasięgu. Langiewicz skierował przeciw
siłom Dobrowolskiego batalion Grudzińskiego i jednocześnie skierował batalion Czachowskiego, by ten
oskrzydlił Rosjan. Jednak w tym momencie około godziny 11 uderzyła na Małogoszcz grupa Gołubowa i po
zażartej, dwugodzinnej walce, zdobyła miasto. W tej sytuacji Langiewicz nakazał odwrót, który osłaniał
kontratakami jazdy. Gdy w końcu przybyła grupa Czangierego, jej atak wywołał panikę w polskich
wojskach, opanowaną jednak przez Langiewicza. Wojska polskie zdołały wycofać się do Bolmina, poniosły
jednak ciężkie straty - 300 zabitych, 500 rannych, cały tabor i 2 działa. Do tak dużych strat wśród sił
Langiewicza doszło w znacznej mierze z powodu ognia 6-u ciężkich dział rosyjskich. Tylko przytomność
umysłu Langiewicza i kontrataki kawalerii zapobiegły masakrze polskiej grupy.
Bitwa pod Grochowiskami – miała miejsce 18 marca 1863, niedaleko Pińczowa. Była to całodniowa, jedna
z najkrwawszych bitew powstania styczniowego, zakończona zwycięstwem Polaków.
Po przedarciu się przez kolumnę rosyjską w bitwie pod Chrobrzem, 3-tysięczny oddział powstańczy
dyktatora Mariana Langiewicza został osaczony w lesie przez cztery kolumny rosyjskie w sile 3500 ludzi 6
dział. Langiewicz zmuszony był wydać bitwę w skrajnie niekorzystnych warunkach terenowych (Polacy w
chwili ataku znajdowali się na grzęzawisku) Oddział "żuawów śmierci" Rochebruna przeprowadził udany
atak na pozycje rosyjskie, zdobywając ich armaty. Odznaczyli się także kosynierzy płk. Dąbrowskiego,
którzy rozbili dwie roty smoleńskiego pułku piechoty (zabijając 200 Rosjan). Ksiądz Agrypin Konarski z
krzyżem i rewolwerem w rękach zagrzewał powstańców do boju. Pobici Rosjanie rzucili się do ucieczki w
kierunku Pińczowa. W tym samym czasie pułkownik Dionizy Czachowski rozbił inny oddział rosyjski,
który nadchodził od Stopnicy.
Bitwa zakończyła się zwycięstwem Polaków, lecz straty obu stron były znaczne
Bitwa pod Żyrzynem – zwycięska dla powstańców polskich bitwa stoczona w dniu 8 sierpnia 1863
Kilka oddziałów powstańczych pod dowództwem Michała Heidenreich-Kruka na początku sierpnia 1863
roku podjęło marsz z Lubelszczyzny na północ w kierunku Podlasia, chcąc w ten sposób oderwać się od
ścigających go wojsk rosyjskich i ożywić powstanie w tamtych terenach.
Przechodząc przez szosę warszawsko-lubelską, patrol powstańczy przejął depeszę, z której wynikało, że
przez stację pocztową w Żyrzynie przechodził będzie konwój wojskowy wiozący 201 tys. rubli. Gen. Kruk
natychmiast podjął decyzję o zorganizowaniu zasadzki. Jej plan był prosty: konwój miano atakować od
czoła i po bokach, tyły miał zablokować jeden z powstańczych oddziałów.
Rankiem 8 sierpnia 1863 roku, liczący około 500 żołnierzy i 2 działa konwój pod dowództwem por.
Laudańskiego został zaatakowany przez dużo liczniejszy (ale słabiej uzbrojony) oddział powstańców (ok. 3
tys., w tym 1400 strzelców). Pierwsze uderzenie wywołało ogromny chaos. Rosjanie uporządkowali szeregi
i z wielką determinacją przystąpili do obrony wozów pocztowych. Po trzech godzinach walki ustąpili jednak
z placu boju. Wycofać udało się tylko Laudańskiemu wraz z 87 ludźmi.
Straty Rosjan wyniosły (wg raportu Kruka) 181 zabitych i 282 wziętych do niewoli (w tym 132 rannych).
Polacy ponieśli wielokrotnie mniejsze straty: 10 zabitych i 50 rannych. Zmarłych chowano na polu bitwy,
przy szosie. Ich masowy grób upamiętniał w tamtym miejscu drewniany krzyż. W 1888 roku, z inicjatywy
władz rosyjskich w jego miejsce został ustawiony stały pomnik z napisem: "Mężczyźni, którzy zginęli dla
króla i kraju, w bitwie żyrzyńskiej 1863". W niepodległej Polsce, pomnik został rozebrany. Po bitwie część
rosyjskich żołnierzy przeszła na stronę powstańców, resztę puszczono wolno po złożeniu przysięgi iż nie
będą więcej walczyć przeciwko Polakom.
Zdobyto ok. 400 karabinów i przejęto 140 tys. rubli (reszta przepadła). Pieniądze te Kruk przeznaczył na
wzmocnienie organizacyjne oddziałów operujących w województwie lubelskim i podlaskim.
Wiadomość o sukcesie żyrzyńskim rozeszła się nie tylko po całym Królestwie Polskim, ale także po
Europie. Zachodnia opinia publiczna zaczęła domagać się od swych rządów udzielenia wsparcia walczącym
Polakom. Natomiast w Petersburgu zadecydowano o odwołaniu namiestnika Królestwa Polskiego
Wielkiego Księcia Konstantego z Warszawy i desygnowaniu na jego miejsce feldmarszałka hr. Fiodora
Berga. Zmiana ta spowodowała wzmożenie represji w stosunku do ludności polskiej i ostatecznie likwidację
Królestwa Polskiego.
9. Upadek powstania, jego skutki
Do grudnia 1864 utrzymał się ostatni naczelnik Warszawy, A. Waszkowski, lecz został ujęty przez policję i
stracony. Powstanie styczniowe było najdłużej trwającym powstaniem polskim, objęło ono tereny
wszystkich zaborów, emigrację, a także przedstawicieli innych narodów, m.in.: Rosjan, Ukraińców,
Włochów, Francuzów, Niemców, Słowaków.
Działalność rosyjskich komisji śledczych doprowadziła wkrótce do rozbicia organizacji powstańczej.
5 sierpnia 1864 na stokach Cytadeli Warszawskiej wykonano wyrok na przedstawicielach Rządu
Narodowego: Romualdzie Traugutcie, Romanie Żulińskim, Józefie Toczyskim, Rafale Krajewskim i Janie
Jeziorańskim.
Według ogólnych szacunków w powstaniu styczniowym zginęło ok. 30 tys. powstańców, ok. 38 tys. zostało
zesłanych na Sybir.
Wśród znacznej części społeczeństwa po klęsce powstania zapanowało przeświadczenie o beznadziejności i
nieskuteczności wszelkiej walki zbrojnej. Stoczono 1229 rozproszonych potyczek i mniejszych bitew. W
wojskach powstańczych służyło łącznie ok. 200 tys. ludzi. Zginęło ok. 70 tys. uczestników (w walce,
zesłaniu na sybir bądź straceniu po klęsce powstania). Oczekiwana pomoc z zagranicy, szczególnie z
Francji, niestety nie nadeszła co przyczyniło się
w pewnym stopniu do klęski Polaków. Mocarstwa zachodnie posłużyły się tylko i wyłącznie dyplomacją,
ponieważ według nich polskie wystąpienie było tylko wewnętrzną sprawą
Imperium Rosyjskiego. Jedynie papież Pius IX w swojej mowie poruszył
temat obrony walczących Polaków.
Rosjanie rozpoczęli represje natychmiast po wybuchu powstania .Nie tylko podczas walk powstańczych
zginęli ludzie, wiele tysięcy istnień pochłonęła działalność służb śledczych i wykonywane przez nich
egzekucje. Kilkadziesiąt tysięcy uczestników walk zesłano na Syberię. Rozpoczęto wzmożoną rusyfikację
społeczeństwa polskiego chcąc pozbawić go resztek poczucia narodowej przynależności. Już w 1867
zniesiono resztę autonomii Królestwa Polskiego, nazywanego odtąd Krajem Nadwiślańskim. Brutalnie
Rosjanie rozprawili się także z powstaniem litewskim. Generał - gubernator Michaił Murawjow i jego ludzie
rozstrzelali bądź powiesili 700 osób, ok. 40 000 wysłali etapami na Sybir. Konfiskata ponad 3,5 tysiąca
majątków zrujnowała polskich ziemian, dobra oddano potem na licytację lub obdarowano nimi oficerów
rosyjskich. Miastom, które czynnie popierały powstanie odebrano prawa miejskie, powodując ich upadek,
skasowano również wszystkie klasztory w Królestwie, które były głównymi ośrodkami polskiego oporu.
10. Ocena powstania
Opinie na temat powstania styczniowego są skrajne. Badania historyczne wykazały, iż zryw narodowy
rozpoczął się w złym momencie , bez ówczesnego, odpowiedniego przygotowania oraz przy rażącej
dysproporcji sił, dlatego właśnie grono historyków uważa, iż insurekcja ta była od początku skazana na
klęskę. O jej tragicznych losach zadecydowały także spory wewnętrzne wśród dowództwa powstańczego
oraz błędy wojskowych, a także wybujałe ambicje przywódców. Uważa się, że bunt ten był nieuzasadniony
żadnymi okolicznościami
międzynarodowymi, ani wzrostem ucisku na społeczeństwo polskie. Jednak mimo klęski oraz wszystkich
czynników na nią się składających w powstaniu styczniowym dostrzec można akt bohaterstwa i
doświadczenie stwarzające możliwość wyciagnięcia wniosków podczas kolejnych zrywów. Klęska ta
przyczyniła się do wyswobodzenia Polski spod jarzma zaborców w latach późniejszych, a ofiara
powstańców nie poszła na marne.
Marian Langiewicz (ur. 5 sierpnia 1827 w Krotoszynie, zm. 10 maja 1887 w Konstantynopolu)[1] – generał
i dyktator powstania styczniowego. Był związany z politycznym ugrupowaniem Białych.
Przed wybuchem powstania z ramienia Komitetu Centralnego Narodowego sprowadzał do Polski karabiny z
Niemiec i Belgii. 9 stycznia 1863 mianowany pułkownikiem województwa sandomierskiego. Miał
przeprowadzić koncentrację sił powstańczych w Górach Świętokrzyskich i na ich czele uderzyć na
Warszawę. Aresztowany 19 marca przez Austriaków, przez dwa lata był więziony w twierdzy Josephstadt, a
następnie przebywał na emigracji w Anglii i Szwajcarii.. Zmarł w Konstantynopolu 10 maja 1887 i
pochowany został na cmentarzu Haidar Pasha wraz ze swoją żoną angielskiego pochodzenia Suzanne.
Ludwik Adam Mierosławski (ur. 17 stycznia 1814 w Nemours – zm. 22 listopada 1878 w Paryżu) – polski
generał, pisarz i poeta, działacz polityczny i narodowościowy, a także historyk wojskowości,W lutym 1863
roku Mierosławski przybył do Polski, by zostać dyktatorem powstania styczniowego. Po dwóch przegranych
starciach pod Krzywosądzem i Nową Wsią (Kujawy) i konflikcie z Marianem Langiewiczem postanowił
złożyć dyktaturę i zdecydował się na powrót do Paryża, skąd rozprzestrzeniał informacje o fatalnym
zorganizowaniu powstania w Polsce. Wycofał się z polityki po wojnie francusko-pruskiej.
Romuald Traugutt ps. Michał Czarnecki (ur. 16 stycznia 1826 w Szostakowie powiat brzeski, zm. 5
sierpnia 1864 w Warszawie) – polski generał, dyktator[2] powstania styczniowego. Przez długi czas
odmawiał przystąpienia do powstania styczniowego. Wszedł do walki w kwietniu 1863 roku. Objął
dowództwo nad oddziałem kobryńskim, z którym m.in. urządził 17 maja udaną zasadzkę na oddział rosyjski
pod Horkami. Stoczył jeszcze kilka potyczek. Ostatnia miała miejsce 13 lipca pod Kołodnem i zakończyła
się porażką. W lipcu 1863 przebywał w majątku Elizy Orzeszkowej pod Kobryniem. Później Traugutt
postanowił udać się do Warszawy. Po upadku Rządu Narodowego czerwonych 17 października 1863
Romuald Traugutt został dowódcą powstania. Jego przywództwo miało charakter tajny. Siedzibą dyktatora
było mieszkanie przy ul. Smolnej 3, a sam Traugutt przybrał pseudonim Michał Czarnecki. Przyjął również
wymyśloną tożsamość konspiracyjną, podając się za kupca pochodzącego z Galicji. Traugutt podjął się
próby reorganizacji sił powstańczych i przekształcenia słabo uzbrojonych i luźno zorganizowanych
oddziałów partyzanckich w regularną armię. 27 grudnia 1863 wydał dekret powołujący delegatów
terenowych w celu uwłaszczenia chłopów. Jako jeden z głównych celów wskazywał także konieczność
poprawy sytuacji finansowej oddziałów powstańczych. Traugutt został aresztowany przez rosyjską policję w
nocy z 10 na 11 kwietnia 1864 w swojej warszawskiej kwaterze. Początkowo przetrzymywany był na
Pawiaku, a później więziono go w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej. Próbowano wydobyć z niego
informacje dotyczące dowództwa powstania, jednak Traugutt nie wydał nikogo.
19 lipca Traugutt został zdegradowany i skazany na karę śmierci. Wyrok wykonano przez powieszenie w
okolicy Cytadeli Warszawskiej 5 sierpnia 1864
Stanisław Brzóska (ur. 30 grudnia 1832 w Dokudowie koło Białej Podlaskiej, zm. 23 maja 1865 w
Sokołowie Podlaskim, polski duchowny rzymskokatolicki, generał i naczelny kapelan powstania
styczniowego.W chwili wybuchu powstania styczniowego pełnił rolę naczelnika administracji powstańczej
powiatu łukowskiego. 23 stycznia z grupą włościan zaatakował garnizon łukowski[1]. Mianowany przez
Rząd Narodowy naczelnym kapelanem wojsk powstańczych w stopniu generała. Podczas powstania brał
udział w bitwach pod Siemiatyczami, Woskrzenicami, Gręzówką, Włodawą, Sławatyczami i Fajsławicami.
Wiosną 1864 roku zorganizował około czterdziestoosobowy oddział konny, rozbity dopiero w końcu
grudnia tego roku[2].
W roku 1865 ukrywał się wraz ze swym adiutantem Franciszkiem Wilczyńskim we wsi KrasnodębySypytki pod Sokołowem, w domu sołtysa Ksawerego Bielińskiego. W kwietniu 1865 roku wieś została
otoczona przez wojska rosyjskie. W czasie walki został ranny w rękę i wraz z adiutantem Wilczyńskim
dostał się do niewoli. Wyrokiem sądu polowego został skazany na powieszenie. Egzekucję na ks. Brzósce i
Wilczyńskim wykonano 23 maja 1865 r. na rynku w Sokołowie Podlaskim w obecności
dziesięciotysięcznego tłumu. Brzóska był ostatnim powstańcem, który utrzymał się w Królestwie aż do
późnej wiosny 1865.
skim
Aleksander Wielopolski – w 1861 został mianowany dyrektorem głównym prezydującym w Komisji
Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego . Wielopolski zdecydowany był rozwiązać
Towarzystwo Rolnicze i Delegację Miejską oraz podjąć represje wobec konspiracji narodowej przy
jednoczesnym równouprawnieniu ludności żydowskiej. W nocy z 7 na 8 kwietnia Aleksander Wielopolski
przedłożył do podpisu namiestnikowi gen. Michaiłowi Gorczakowowi opracowaną przez siebie „ustawę o
zbiegowiskach”, dopuszczającą użycie siły zbrojnej wobec ludności cywilnej. Decyzja ta utorowała drogę
do masakry bezbronnej ludności Warszawy przez wojsko rosyjskie 8 kwietnia na Placu Zamkowym[3].
Na tym stanowisku ukrócił samowolę urzędników carskich, zastępował ich Polakami, opracował plan
pomnożenia liczby szkół elementarnych i średnich, w 1862 utworzył w Warszawie, na bazie Akademii
Medyko-Chirurgicznej, Szkołę Główną. Przywrócił Radę Stanu Królestwa Polskiego, wprowadził
reformujące i porządkujące system administracji ustawy o samorządzie gmin miejskich i wiejskich,
powiatów i guberni. Jego zasługą jest także wprowadzenie oczynszowania chłopów i równouprawnienia
Żydów.
W 1863 dla powstrzymania działań konspiracyjnych zmierzających do konfrontacji z Rosją[potrzebne źródło]
zarządził tzw. brankę do wojska rosyjskiego. Opozycja zadecydowała w tej sytuacji o rozpoczęciu
powstania.
Jarosław Dąbrowski- pseudonim Łokietek (1836-1871), polski działacz niepodległościowy, generał i
wódz sił zbrojnych Komuny Paryskiej. Jako młody oficer pełnił służbę w wojsku carskim w Petersburgu,
gdzie działał w tajnym Kole Oficerskim. Od 1862 kwatermistrz 4 dywizji stacjonującej w Warszawie.
Współpracował z Komitetem Oficerów Rosyjskich. Jako działacz stronnictwa "czerwonych", rozbudował je
organizacyjnie. Wszedł w skład Komitetu Miejskiego, późniejszego Centralnego Komitetu Narodowego,
jako kierownik wydziału wojskowego mającego za zadanie skoncentrowanie wszystkich praktycznych
przygotowań powstańczych, m.in. gromadzenie broni, rozpowszechnianie regulaminów i instrukcji,
ćwiczenia wojskowe.
Planował wybuch powstania na czerwiec 1862 i opanowanie przy pomocy oficerów rosyjskich w pierwszym
etapie Warszawy oraz Cytadeli Warszawskiej i Modlińskiej wraz z arsenałem broni. Aresztowany w
sierpniu 1862 i skazany na 15 lat katorgi. W drodze na Sybir zbiegł i od 1865 przebywał na emigracji we
Francji.
Kronenberg – polski bankier i przemysłowiec; w 1870, kiedy to założył w Warszawie Bank Handlowy.
Oprócz bankowości Kronenberga bardzo interesowało rolnictwo. Utrzymywał związki z ziemianami, brał
udział w różnych inicjatywach propagujących unowocześnienie rolnictwa. Opowiadał się za
oczynszowaniem chłopów. Właśnie z tą przestrzenią działalności Kronenberga wiąże się jego późniejsza
działalność polityczna. Kronenberg inwestował w transport kolejowy. Sfinansował budowę m. in. tzw. Kolei
Nadwiślańskiej.
Car Aleksander II- Władca Rosji, Polityka Aleksandra II wobec Polaków początkowo była łagodniejsza od
polityki, którą uprawiał jego ojciec (Mikołaj I). W kwietniu 1856 Aleksander zniósł w Królestwie i na
Litwie stan wojenny. W maju tego roku ogłosił amnestię (obwarowaną wieloma warunkami) dla
popowstaniowej emigracji polskiej z roku 1831, a we wrześniu ułaskawił znaczną część zesłańców na Sybir.
Jednak Polacy, jak wyraził się w czasie swojej pierwszej wizyty w Warszawie w maju 1856, mieli wyzbyć
się wszelkich marzeń o reformach politycznych.
2 marca 1864, Aleksander II wydał dekret o przeprowadzeniu w królestwie reformy uwłaszczeniowej.
Fiodor Berg - W latach 1863-1874 ostatni namiestnik Królestwa Polskiego. Urzędował w Zamku
Królewskim.
Stłumił powstanie styczniowe, prowadził politykę rusyfikacji Polski.
19 września 1863 powstańcy dokonali nieudanego zamachu na namiestnika, rzucając bombę z okna Pałacu
Zamoyskich na Krakowskim Przedmieściu w Warszawie. W odwecie Rosjanie całkowicie zdemolowali
budynek pałacu, wyrzucając na bruk warszawski słynny fortepian Fryderyka Chopina. Fiodor Berg był
odpowiedzialny za pacyfikację miejscowości, których mieszkańcy udzielili pomocy powstańcom
styczniowym.
Iwan Paskiewicz (1782 – 1856) - Jako wódz naczelny wojsk Imperium Rosyjskiego, w kampanii 1830–
1831 przeciwko Polsce stłumił powstanie listopadowe. Jego wojska wsławiły się szczególnym
okrucieństwem w trakcie kampanii na Litwie. We wrześniu 1831 wkroczył do Warszawy, co znacznie
przyspieszyło upadek powstania. W nagrodę za udaną kampanię pacyfikacyjną otrzymał tytuł księcia
warszawskiego i został namiestnikiem carskim w tzw. Carstwie Polskim. Prowadził politykę rusyfikacji
narodu polskiego. Jego rządy w Polsce nazywa się „nocą paskiewiczowską”.
Uwłaszczenie chłopów w Królestwie Polskim
Uwłaszczenie chłopów – nadanie chłopom na własność użytkowanej przez nich ziemi, połączone ze
zniesieniem obciążeń feudalnych na rzecz pana feudalnego (szlachcica), czyli pańszczyzny, czynszu i tzw.
"darmoch" (tj. darmowych posług, do których chłopi byli zobowiązani na rzecz dworu, np. stróżowania,
uprawy pańskiego ogrodu, koszenia trawy, połowu ryb, sypania grobli, podwód, noszenia listów pańskich).
Ukaz (edykt) carski wprowadzony III 1864 na obszarze Królestwa Polskiego, nadawał chłopom użytkowaną
przez nich ziemię oraz znosił feudalne obciążenia na rzecz dworu; miał ograniczyć chłopskie poparcie (i tak
niewielkie) dla trwającego powstania styczniowego, którego Rząd Narodowy ogłosił I 1863 podobny
manifest uwłaszczeniowy, lecz bez mocy prawnej i sabotowany przez właścicieli ziemskich; ukaz nie
dotyczył ziem litewskich, podlegały one przepisom rosyjskiej reformy z 1861. Chłopów z Królestwa nie
obciążono odszkodowaniami, lecz zamaskowaną formą wykupu stał się podatek
Geneza Powstania Styczniowego
Po przegranej przez Rosję wojnie krymskiej, Polacy zobaczyli słabość swego zaborcy. Wzmocniło to tendencje
niepodległościowe wśród młodego pokolenia Polaków, niepamiętającego już tragedii Powstania Listopadowego.
Wpływ na rozbudzenie nadziei niepodległościowych miała niewątpliwie tzw. „odwilż posewastopolska”, czyli reformy
przeprowadzone przez cara Aleksandra II. Po 1856 roku załagodzono cenzurę, pojawiła się możliwość legalizacji
niektórych polskich organizacji, wprowadzono także amnestię dla więźniów politycznych. W Królestwie Polskim
ponownie wprowadzono Radę Stanu z Aleksandrem Wielkopolskim na czele. Jednak zdawano sobie sprawę, że
reformy nie mogą pójść zbyt daleko, czego wyraz dał sam car podczas wizyty w Warszawie w 1856 roku.
W Królestwie Polskim istniały w tym czasie dwie główne koncepcje polityczne. Z jednej strony były to poglądy
umiarkowane, przewidujące początkowo reformy, a dopiero później ewentualną walkę o wolność. Aleksander
Wielkopolski uważał, że trzeba dojść do ugody z Rosją i starać się jak najbardziej powiększać autonomię Królestwa. Z
drugiej strony natomiast pojawiły się tendencje radykalne, propagujące ogólnonarodowe powstanie. Głównymi
przedstawicielami tego nurtu byli Ludwik Mierosławski, Zygmunt Sierakowski i Jarosław Dąbrowski.
Od roku 1860 sytuacja w Królestwie zaczynała być coraz bardziej napięta. Pojawiały się liczne manifestacje o
wydźwięku niepodległościowym i antyrosyjskim. Brutalne rozbijanie protestów przez Rosjan spowodowało jeszcze
większe zradykalizowanie nastrojów społecznych.
Przebieg Powstania Styczniowego
W przeddzień wybuchu Powstania Styczniowego, na terenach Królestwa Polskiego istniały dwie główne grupy. „Biali”
propagowali zjednoczenie całego społeczeństwa i pracę organiczną oraz dążenie do rozszerzania Królestwa.
„Czerwoni” natomiast byli zwolennikami powstania zbrojnego przeciw caratowi, by dokonać reform uwłaszczeniowych
w wolnej już Polsce.
Bezpośrednim powodem wybuchu Powstania Styczniowego była tzw. branka, czyli przymusowy pobór do carskiego
wojska (chciano powołać do wojska działaczy opozycyjnych). W związku z tym utworzono Tymczasowy Rząd
Narodowy, który wybrał Ludwika Mierosławskiego na dyktatora. 22 I 1863 roku TRN wydał manifest, w którym
wzywał Polaków do walki z caratem. Symbolem powstańców było godło symbolizujące Orła, Pogoń i Archanioła, czyli
herby Polski, Litwy i Ukrainy.
Początek Powstania Styczniowego był sukcesem Polaków, którzy zaskoczyli Rosjan. Ci ukryci w większych miastach
oddali prowincję powstańcom. Walki prowadzone były w sposób podjazdowy, wojna miała charakter partyzancki.
Duże sukcesy w walce z Rosjanami odnosił na ziemi kieleckiej Marian Langiewicz. Jednak już w lutym miało miejsce
wydarzenie dla powstańców bardzo niekorzystne. W Petersburgu podpisano konwencję Alvenslebena, przewidującą
współpracę prusko-rosyjską przy zwalczaniu powstańców.
Mimo, że początkowo władze powstańcze składały się głównie z Czerwonych, z czasem Biali starali się zyskiwać coraz
silniejszą pozycję. Zaczęli oni popierać umiarkowanego Czerwonego, za jakiego był uważany Langiewicz. W wyniku ich
działań po wyjeździe Mierosławskiego, Langiewicz został dyktatorem powstania. W tym czasie wojska powstańcze ze
zmiennym szczęściem toczyły zażarte walki z oddziałami rosyjskimi. W kwietniu Biali oficjalnie przystąpili do powstania
i wkrótce objęli nad nim władzę. W związku z tym powołano składający się z Białych Rząd Narodowy.
We wrześniu 1863 roku Czerwoni rozpoczęli akcje terrorystyczne wymierzone w zaborców. W jednym z zamachów
zginął namiestnik Królestwa gen. Berg. Następnie w październiku dowódca wojskowy Romuald Traugutt został
dyktatorem powstania. Zreorganizował on władze powstańcze i oddziały zbrojne. Jednak ta próba ratowania
powstania nie miała już szans powodzenia. Walki prowadzone były na coraz mniejszą skalę, a coraz liczniejsze wojska
rosyjskie skutecznie rozbijały oddziały powstańcze.
W marcu 1864 roku car Aleksander II wydał ukaz (dekret) o uwłaszczeniu. Miało to odciągnąć chłopów od popierania
powstańców. Z drugiej strony zamierzano przez to ukarać szlachtę biorącą udział w Powstaniu Styczniowym (miano
odebrać im ziemię i przekazać w ręce chłopów). Działania te odniosły pewien skutek, a siły powstańców stawały się
coraz słabsze. Jednym z ostatnich aktów powstania było stracenie Trauguta w Cytadeli 5 VIII 1864 roku. Od kwietnia
tego roku dyktatorem powstania był Aleksander Wyszkowski. Jednak pod koniec 1864 roku powstanie ostatecznie
upadło.
Skutki Powstania Styczniowego
Jak tylko Powstanie Styczniowe zostało stłumione Rosjanie rozpoczęli represje. Wiele tysięcy Polaków zostało
zesłanych na Syberię, skąd nigdy już nie wrócili. Zniesiono autonomię Królestwa i uczyniono z niego zwykłą prowincję
Rosji. Przybrał na sile także proces rusyfikacji. Skonfiskowano wiele majątków szlacheckich, by ukarać szlachtę biorącą
czynny udział w powstaniu. Powstanie Styczniowe zakończyło się klęską, jednak pomimo tego i represji wobec
Polaków, zaborcom nie udało się złamać w narodzie ducha oporu, czego skutkiem było odzyskanie niepodległości po I
wojnie światowej.
Maksymilian Gierymski, Patrol powstańczy – pikieta.
Jan Matejko, Rok 1863 – Polonia.
Maksymilian Gierymski, Powstaniec z 1863 roku.
Artur Grottger Kucie kos z cyklu Polonia
Artur Grottger Pobór w nocy z cyklu Polonia
Artur Grottger Pożegnanie powstańca z cyklu Polonia
Artur Grottger na pobojowisku z cyklu Polonia
Eliza Orzeszkowa – Nad Niemnem, Gloria victis
Maria Dąbrowska – Noce i dnie,
Stefan Żeromski – Wierna rzeka, Rozdzióbią nas kruki, wrony, Echa leśne
Bolesław Prus – Omyłka
Maria Konopnicka - Powieœci Sawy, tomik poezji Śœpiewnik historyczny (1767-1863) oraz dwa cykle poetyckie pt. Z
teki Grottgera. Lituania i Wojna – utwory Powieœci Sawy, tomik poezji Śpiewnik historyczny (1767-1863) oraz dwa
cykle poetyckie pt. Z teki Grottgera. Głównym motywem wystawy są utwory M.Konopnickiej Lituania i Wojna powstałe do rysunków Artura Grottgera, powstałe do rysunków Artura Grottgera,