Konflikty w powojennej Europie

Konflikty w powojennej Europie
niedziela, 13 lutego 2011 23:10
W dniu 9 maja 1945 w Londynie i w Moskwie, w Paryżu i w Pradze miliony ludzi, ogarniętych
radością i nadzieją, wyległy na ulice i place. Wiwatując, świętowano zakończenie wojny. Z
wojennego odmętu miał się wyłonić świat lepiej urządzony, świat bez gwałtu i agresji,
prześladowań i przemocy, w którym prawa wszystkich narodów będą ściśle respektowane.
Zasady, na których opierać miał się nowy ład, zostały zapisane w Karcie Atlantyckiej, Karcie
Narodów Zjednoczonych, przyjętej 26 czerwca 1945 roku przez uczestników konferencji w San
Francisco, później zaś w Deklaracji Praw Człowieka uchwalonej przez Zgromadzenie ogólne O
NZ
w 1948 r. Proces w Norymberdze nie był tylko sądem zwycięzców nad pokonanymi. Wyroki na
hitlerowskich przywódców winnych zbrodni wojennych i ludobójstwa oznaczały, iż społeczność
międzynarodowa uznaje nieprzekraczalne prawo naturalne, stojące ponad prawodawstwem
państwowym.
Powojenna odbudowa dokonała się w Europie Zachodniej zadziwiająco szybko. Dzięki
amerykańskiej pomocy udzielanej państwom w ramach Planu Marshalla zdecydowana
większość z nich już na początku lat pięćdziesiątych stanęła na nogach. Zakończony został - z
wyjątkiem Niemiec - proces odbudowy zniszczeń wojennych, odtworzono na ogół przedwojenny
poziom produkcji rolnej i przemysłowej, ustabilizowano rynek wewnętrzny stwarzając podstawy
do dalszego rozwoju gospodarczego. U progu lat pięćdziesiątych coraz wyraźniej
konkretyzowała się też idea zachodnioeuropejskiej integracji gospodarczej. Zniszczone przez
wojnę i ekonomicznie wyeksploatowane państwa Europy Zachodniej pojedynczo nie były w
stanie przeciwstawić się ekspansji politycznej, gospodarczej i kulturowej Stanów
Zjednoczonych. Ponadto Europę Zachodnią objęła nowa faza rewolucji naukowo-technicznej
(automatyzacja, wykorzystanie energii jądrowej, komputeryzacja, systemy komunikacji),
powodująca, oprócz ogólnego rozwoju ekonomicznego, także szybkie podnoszenie się
materialnego poziomu życia społeczeństw.
Można powiedzieć, iż okres powojenny w Europie przyniósł znaczną poprawę życia
społecznego gospodarczego.
Pojęcie konfliktu zbrojnego jest szersze od pojęcia wojny. Konflikt to wszelkie przejawy walki
zbrojnej, także niewypowiedziane, której uczestnikami są strony nie będące podmiotami prawa
międzynarodowego. Konflikt jest poprzedzony antagonizmem stron i narastającą sprzecznością
interesów. Nowa encyklopedia powszechna PWN podaje:
1/6
Konflikty w powojennej Europie
niedziela, 13 lutego 2011 23:10
Konflikt, w znaczeniu najszerszym - wszelkie zderzenie sprzecznych dążeń zbiorowych lub
indywidualnych, prowadzące bądź do jakiegoś ich uzgodnienia, bądź do ograniczenia lub
unicestwienia jednego z nich; konflikt społeczny, stosunek między grupami społ. powstający
wówczas, gdy interesy ich są sprzeczne lub gdy członkowie tych grup są przekonani o istnieniu
takiej sprzeczności między nimi oraz o tym, że zaspokojenie aspiracji jednej grupy może się
odbywać jedynie kosztem drugiej; stronami konfliktu bywają wszelkie grupy społ., poczynając
od małych, a kończąc na wielkich, jak klasy, grupy etniczne, grupy rel., narody i państwa. W
socjologii zwracano zwykle najwięcej uwagi na konflikty między klasami, pracodawcami i
pracobiorcami, rządzącymi i rządzonymi, grupami etnicznymi, a także na konflikty religijne.
Konflikty przybierają różne, bardziej lub mniej gwałtowne formy np. strajki, rozruchy, rewolucje,
wojny i różne są drogi ich rozwiązywania; przebiegają też na różnych płaszczyznach: ekon.,
polit., kult. itd.
Już pod koniec II wojny światowej uwidoczniły się znaczne różnice w planowaniu powojennego
ładu w Europie. Spory narastały nieprzerwanie od końca 1943 roku, osiągając apogeum w 1946
roku, od kiedy to mówić możemy o tzw. Zimnej Wojnie między USA a ZSRR. W nowej sytuacji
politycznej i militarnej sojusznicy mieli coraz mniej zbieżnych interesów.
Przykłady konfliktów zbrojnych w powojennej Europie:
Zimna wojna – brały w niej udział zachodnie państwa o ustroju demokratycznym a
przeciwnikiem były państwa socjalistyczne na czele z ZSRR. Przyjmuje się, ze zimna wojna
trwała od 1946 roku, czyli od wystąpienia Winstona Churchilla w Fulton 5 III 1946 roku do
zjednoczenia Niemiec lub upadku ZSRR.
Wojna domowa w Grecji – stronami konfliktu byli komuniści greccy inspirowani przez ZSRR i
greckie siły rządowe.
Wojna trwała od 1946 do 1949. Komuniści
mieli wsparcie ZSRR i Jugosławii, zaś wojska królewskie wsparcie sił brytyjskich, a także
poparcie USA. Konflikt przegrali komuniści.
Blokada Berlina Zachodniego – od 1 VII 1948 – 12 V 1949. Stronami w konflikcie były
zachodnie państwa demokratyczne i ZSRR. Przyczyną blokady Berlina Zachodniego przez
ZSRR było wprowadzenie reformy walutowej w zachodnich strefach okupacyjnych Niemiec.
Alianci zachodni byli zmuszeni uruchomić największy jak do tej pory most powietrzny z
zaopatrzeniem dla zachodnich dzielnic Berlina. Widząc nieskuteczność blokady - ZSRR
zrezygnował z niej.
2/6
Konflikty w powojennej Europie
niedziela, 13 lutego 2011 23:10
Powstanie czerwcowe – wystąpienia robotników z NRD. Przeciwko protestującym użyto
wojska wschodnioniemieckie i radzieckie, które stacjonowały w NRD. Do wydarzeń doszło w
czerwcu 1953 roku. Był to pierwszy kryzys społeczno-polityczny w bloku wschodnim. Powodem
masowych wystąpień robotniczych w największych miastach NRD było pogorszenie warunków
życia. Strajki i manifestacje robotnicze zostały krwawo stłumione głównie przy użyciu sił
zbrojnych ZSRR.
Rewolucja węgierska – stronami rewolucji była demokratyczna opozycja węgierska, która
wystąpiła przeciw komunistycznym władzom Węgier i armii ZSRR. Wydarzenia na Węgrzech
miały miejsce od października do listopada 1956 roku. W dniu 1 listopada
Węgry
wystąpiły z Układu Warszawskiego oraz ogłosiły neutralność. Dnia 4 listopada 1956 roku
radzieckie oddziały zajęły i spacyfikowały Budapeszt. W czasie walk zginęło około 3000 osób.
Nastąpiły liczne aresztowania i represje. Po stłumieniu wystąpień władze komunistyczne
przystąpiły do przywracania „przodku”, tzw. „normalizacji”.
Budowa muru berlińskiego – stronami były RFN – NRD. W sierpniu 1961 roku władze NRD
wstrzymały ruch między obydwiema częściami Berlina, aby w ten sposób zapobiec masowym
ucieczkom mieszkańców NRD do Niemiec Zachodnich. W nocy z 13/14 sierpnia zamknięto
większość przejść granicznych. Z biegiem czasu rozpoczęto budowę muru, który ulepszano aż
do początku lat osiemdziesiątych. Pozostawiono tylko nieliczne przejścia graniczne. Mur liczył
45 km.
Zamach stanu czarnych pułkowników - strony to przedstawiciele greckich wojskowych i
przedstawiciele greckich sił demokratycznych. W Grecji do 1967 roku występował bardzo
niestabilny system polityczny, co powodowało słabość rządów demokratycznych. W 1967 roku
doszło do zamachu stanu zorganizowanego przez oficerów armii greckiej, tzw. czarnych
pułkowników, którzy wprowadzili prawicową dyktaturę, poprzez zawieszenie konstytucji, zakaz
wszelkiej działalności politycznej. Ograniczyli swobody demokratyczne, wprowadzili cenzurę i
kontrolę państwa nad Kościołem. W 1973 roku zniesiono w Grecji monarchię i rozpoczęto
przygotowania do przyłączenia Cypru. W 1974 roku doszło do nieudanego przewrotu na
Cyprze, gdzie interweniowały wojska tureckie. Kryzys cypryjski doprowadził do upadku
dyktatury czarnych pułkowników a w Grecji władze przejął parlament.
Praska wiosna – Strony to czechosłowacka opozycja demokratyczna, której przeciwnikiem
były wojska Układu Warszawskiego. Do kryzysu doszło wiosną 1968 roku, kiedy to
3/6
Konflikty w powojennej Europie
niedziela, 13 lutego 2011 23:10
demokratyczni działacze Komunistycznej Partii Czechosłowacji na czele z Aleksandrem
Dubekiem podjęli próbę demokratyzacji ustroju w państwie. W sierpniu władze Układu
Warszawskiego podęły decyzje o stłumieniu czeskich dążeń reformatorskich. Doszło do
interwencji zbrojnej, stłumienia „praskiej wiosny” i przywrócenia dawnego porządku.
Rewolucja goździków – stronami konfliktu były portugalskie środowiska demokratyczne, które
wystąpiły przeciw reżimowej dyktaturze Marcello Caetano. Rewolucja goździków z 1974 roku
zapoczątkowała proces demokratyzacji życia politycznego w Portugalii. Nazwa przewrotu
pochodzi od goździków wpinanych w ubrania i mundury zwolenników rewolucji.
Kryzys cypryjski – stronami była Grecja i Grecy cypryjscy, przeciw którym wystąpiła Turcja i
Turcy cypryjscy w 1974 roku. Powodem kryzysu były dążenia Grecji do zjednoczenia Cypru i
Grecji, na co nie zgodziła turecka ludność wyspy. W rezultacie na Cypr wkroczyły wojska
tureckie i doszło do podziału wyspy na część turecką i grecką.
Jesień Narodów – opozycja demokratyczna w krajach bloku wschodniego wystąpiła przeciwko
władzom komunistycznym w 1989 roku. Efektem było obalenie systemu komunistycznego w
Europie środkowo-wschodniej i zapoczątkowanie demokratycznych przemian w tych krajach.
Konflikty w byłej Jugosławii, w których stronami były liczne narody bałkańskie zamieszkujące
Jugosławię. Po śmierci dyktatora Josipa Tito w 1980 roku zaczęły odżywać konflikty
narodowościowe. Po dojściu do władzy Slobodana Miloševicia w 1989 roku, który został
prezydentem Serbii, na terenie całej Jugosławii można było zauważyć coraz silniejsze serbskie
tendencje nacjonalistyczne, jak np. zniesienie autonomii Wojwodiny i Kosowa w 1990 roku. Po
rozpadzie systemu komunistycznego w 1990 roku w jugosłowiańskich republikach odbyły się
wolne wybory. W 1991 roku niezależne republiki proklamowały Chorwacja, Słowenia i
Macedonia. Dało to początek konfliktowi zbrojnemu armii jugosłowiańskiej, w której skład
wchodzili głównie Serbowie, z Chorwacją i Słowenią. W 1992 roku Serbia i Czarnogóra
proklamowały trzecią Jugosławię i zaczęły rościć sobie prawa terytorialne w stosunku do
sąsiadów. Po tym jak w tym samym roku Bośnia i Hercegowina ogłosiła niepodległość, doszło
do kolejnej wojny z Serbami, którzy również wznowili konflikt z Chorwacją, tworząc na jej
terytorium Serbską Krajinę. Walki trwały do 1995. Cztery lata później doszło do kolejnego
konfliktu. Punktem zapalnym było Kosowo zamieszkane przez Albańczyków. Doszło do walk
serbskich sił zbrojnych z albańskim separatystami. W efekcie doszło do nalotów
NATO
na Jugosławię, a kontrolę w Kosowie przejęły międzynarodowe siły pokojowe. Przyczynami
konfliktów w byłej Jugosławii były dążenia niepodległościowe, rozproszenie terytorialne
narodów bałkańskich, oraz różnice kulturowo-religijne (ścieranie się prawosławia, islamu i
4/6
Konflikty w powojennej Europie
niedziela, 13 lutego 2011 23:10
katolicyzmu)
Konflikt baskijski
Strony to separatyści baskijscy - ETA i hiszpańskie siły rządowe. Konflikt trwa praktycznie od
końca XIX wieku. W ramach monarchii hiszpańskiej Baskowie cieszyli się autonomią do 1876
roku. Pozbawienie tego regionu autonomii poskutkowało wybuchem powstania baskijskiego
ruchu narodowego. Początkowo domagano się przywrócenia autonomii, z czasem już pełnej
niepodległości dla Kraju Basków. Zwłaszcza polityka gen. Franco w Hiszpanii i represje w
stosunku do Basków doprowadziły do powstania lewicowej organizacji nacjonalistycznej ETA –
Euskadi Ta Atasuna czyli „Kraj Basków i Wolność”, która zasłynęła z wielu ataków
terrorystycznych przeciwko politykom i policjantom hiszpańskim. Konflikt baskijski w dalszym
ciągu pozostaje aktualny.
Konflikt w Irlandii Północnej
Konflikt na tym terenie trwa od średniowiecza, kiedy cała Irlandia znalazła się pod panowaniem
Anglii. W XVII wieku rozpoczęto zasiedlanie tej wyspy przez ludność angielska i szkocka, a
ziemie dla osadników zdobywano, usuwając z nich właścicieli irlandzkich. Zapoczątkowało to
wrogość miedzy Anglikami a Irlandczykami, spotęgowana różnicami religijnymi: Irlandczycy to
katolicy, przybysze zaś – głównie protestanci. Anglicy, aby całkowicie uzależnić Irlandię od
siebie, starali dostosować jej produkcje do potrzeb Wielkiej Brytanii. Polegało to głównie na
hamowaniu rozwoju przemysłu i utrzymywaniu produkcji rolniczej. W tym te. celu wprowadzono
w Anglii wielkie cła zaporowe na lepsze i tańsze produkty wełniane z Irlandii. W I połowie XIX
wieku wszyscy mieszkańcy zielonej wyspy formalnie stali się Brytyjczykami. Irlandia
doświadczała ucisku ekonomicznego, ponieważ. kapitaliści angielscy uzyskali szerokie prawa,
które pozwalały im na wyzysk kraju i jego ludności. Zwiększono podatki na rzecz Anglii, a kraj w
dalszym ciągu pozostawał zacofany pod względem gospodarczym. Liczne bunty i powstania
doprowadziły w 1921 roku do utworzenia niepodległej Irlandii. Jednak w granicach Wielkiej
Brytanii pozostała Irlandia Północna, która w większości zamieszkują protestanci pochodzenia
angielskiego. Walkę o połączenie z Irlandia prowadziła Irlandzka Armia Republikańska (IRA).
Dopiero w 1998 roku zawarto porozumienie pokojowe (tzw. porozumienie wielkopiątkowe).
Problemy, których wciąż. doświadcza Irlandia Północna, maja swoje korzenie w traktacie
brytyjsko irlandzkim z 1921 roku decydujących o podziale Irlandii. Większa, południowa część wyspy, gdzie przeważali katolicy, ogłosiła niepodległość, tworząc Republikę Irlandii. Północnowschodnia część, w której znalazło się sześć z dziewięciu hrabstw prowincji Ulster, pozostała
pod władza Zjednoczonego Królestwa, tak jak .życzyła sobie tego ludność protestancka.
Jednak w granicach tego terytorium pozostała silna mniejszość katolicka stanowiąca około
5/6
Konflikty w powojennej Europie
niedziela, 13 lutego 2011 23:10
jedna trzecia populacji, a stosunki miedzy obiema grupami są niezwykle wrogie. Na mocy
owego dekretu z 1921 roku Irlandia Północna otrzymała swój własny parlament i samodzielność
w sprawach wewnętrznych. To w praktyce oznaczało, .e prowincja rządzona była przez
protestancka większość wedle jej uznania, ze szkoda dla bezsilnych katolików. Polityczna,
społeczna i gospodarcza dominacja protestantów utrzymywana była dzięki wsparciu policji, w
przeważającej części protestanckiej. Podział wyspy, a także właśnie na tle religijnym i
dyskryminacja mniejszości katolickiej, stała się przyczyna konfliktu, który wybuchł w północnych
hrabstwach zaraz po układzie z 1921 r., jednak swoje apogeum osiągnął po roku 1968.
Wrogość miedzy protestantami i katolikami trwa w Irlandii Północnej, ponieważ spory,
pierwotnie o podłożu religijnym, doprowadziły do wykształcenia sie dwóch odrębnych
społeczności. Ulice i całe dzielnice zamieszkiwane były przez członków tylko jednej z grup.
Obie społeczności miały swa historie, tradycje, kluby i puby, oraz symbole, flagi i rocznice, w
czasie których odbywają się marsze.
6/6