RAPORT REGIONALNY - Centrum Informacji o Narkotykach i

CENTRUM INFORMACJI
O NARKOTYKACH I NARKOMANII
RAPORT
WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO
2008
Jacek J.Sękiewicz
Ekspert Regionalny
GDAŃSK
Spis Treści
STRESZCZENIE
I. WPROWADZENIE
II. DIAGNOZA ZJAWISKA
1. Ocena sytuacji (charakterystyka zjawiska)
1.1. Używanie narkotyków
1.2. Narkomania – problemowe używanie narkotyków,
1.3. Postawy wobec narkomanów,
1.4. Dostępność narkotyków
III. Opis i ocena posiadanych zasobów i podejmowanych działań w województwie
1.
1.1.
1.2.
1.3.
1.4.
Ograniczanie popytu
Profilaktyka
Leczenie i rehabilitacja
Readaptacja społeczna
Ograniczanie szkód zdrowotnych
2.
2.1.
Ograniczanie podaży
Walka z nielegalnym rynkiem
IV. WNIOSKI I REKOMENDACJE


oszacowanie stopnia zaspokojenia bieżących potrzeb za pomocą dostępnych zasobów,
propozycje rozszerzenia lub selekcji posiadanych zasobów adekwatnie do potrzeb.
-3-
STRESZCZENIE
Celem niniejszego raportu jest ukazanie trendów oraz procesów wpływających na
ewolucję form nadużywania substancji odurzających w woj. pomorskim w szerokim społeczno demograficznym i subkulturowym kontekście.
Ostatnie badania przeprowadzone w szkołach w woj. pomorskim w roku 2007 oraz w
latach 2003 i wcześniejszych dają względnie bezpośrednie wyniki dla ogółu populacji. Marihuana
i amphetamina są narkotykami w przypadku, których dane nt. częstotliwości używania są
znaczące. W Trójmieście, gdzie powtarza się badania, częstotliwość używania narkotyków
wskazuje na stabilizację.
W roku 2007 liczba osób uzależnionych od substancji psychoaktywnych w
Trójmieście była szacowana na 5 507 osób (501 na 100 000 mieszkańców).
Strategie walki z narkotykami w woj. pomorskim poszukują sposobów ograniczenia
ścigania i kar więzienia w stosunku do narkomanów na rzecz wzmożenia wysiłków w walce ze
zorganizowanym handlem narkotykami. Zmieniło się nastawienie do leczenia osób
uzależnionych, jako wynik wzrostu liczby uzależnień jak i zagrożenia AIDS. Obok tradycyjnych
długoterminowych ośrodków leczenia metodą społeczności terapeutycznej, oddziałów
detoksykacji oraz wspólnot terapeutycznych (ośrodki z sektora NGO), powstało wiele poradni
a działania „outreach” rozwinęły system pomocy w nagłych wypadkach, wymianę igieł, a także
poradnictwo i wsparcie.
Liczba narkomanów opiatowych odnotowanych w programie TD, (treatment demand) zaczęła
gwałtownie spadać po roku 2002 (793 przypadki w 2002r. oraz 548 w roku 2007). Ostatnie dane
ze źródła PZH wskazują na spadek zakażeń HIV w latach 2006 – 2007 oraz nowe zachorowania
na AIDS wśród narkomanów – 1 przypadek w roku 2007!
Dla ograniczania szkód społecznych i zdrowotnych, w grupie narkomanów opatowych
zaleca się utworzenie na poziomie Trójmiasta programu metadonowego. Obecnie trwa proces
tworzenia programu substytucyjnego, będący elementem harmonizacji lokalnej sytuacji
narkotykowej w Trójmieście z programem krajowym.
Rosnąca gwałtownie na terenie woj. pomorskiego po 1999 r. liczba stwierdzonych
przestępstw narkotykowych z ustawy z dn. 24.04.1997 o przeciwdziałaniu narkomanii, rocznie
wzrastała o ok. 40 - 50 proc. po roku 2000 roku. Obecnie utrzymuje się na stałym poziomie z
nieznacznym spadkiem w roku 2007. W roku 2000 stwierdzono 665 przestępstw, w 2003 r. –
2 285, w roku 2004 – 4 683 oraz w roku 2007 - 3819. Liczba przestępstw pomiędzy latami 2003
i 2004 podwoiła się!
W odniesieniu do wskaźników rynku heroiny konfiskowane ilości narkotyku były
względnie stabilne do 1996r. Od roku 1996 ilości konfiskat wzrosły ponad czterokrotnie. Cena
narkotyków wzrosła czterokrotnie w porównaniu do początku lat dziewięćdziesiątych, a czystość
heroiny dostępnej na ulicach wzrosła z 38% do ponad 40%. Świadczy to o rzeczywistym wzroście
dostaw i dostępności środków odurzających.
Liczba przestępstw rosła szybciej niż ilość podejrzanych osób wskazując na wzrost
aktywności policji, co zaowocowało większą liczbą wykrytych przestępstw. Wskaźnikiem zmian
w pracy policji jest spadek liczby wykroczeń związanych z marihuaną. Podążając za wzrostem
liczby aresztowanych narkomanów zmniejszyła się liczba osób leczonych w więzieniach obszaru
pomorskiego z powodu symptomów głodu narkotycznego (z 92 osób w 2000r do 131 w roku
2004 i 78 w roku 2007). Świadczy to o zmianie środków narkotycznych. Wzrost wskaźników
policyjnych połączony był z ostrym wzrostem zgonów spowodowanych narkotykami, głównie
przedawkowaniem heroiny w latach 2001 – 2002 z obecną tendencją spadkową.
-4W woj.pomorskim w proces zmniejszenia popytu na narkotyki przeciwdziałania
narkomanii zaangażowane są publiczne oraz niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej oraz
jednostki organizacyjne działające w sektorze ochrony zdrowia, szkoły, organizacje pozarządowe.
Na terenie województwa pracują 54 poradnie publiczne i niepubliczne, które
nastawione są wyłącznie na prowadzenie działalności dla osób uzależnionych, 6 ośrodków dla
osób chorych na AIDS, 6 ośrodków leczenia uzależnień w systemie stacjonarnym
długoterminowym.
Kampanie prewencyjne w woj.pomorskim skierowane są głównie do młodzieży,
z powodu wieku, w którym rozpoczyna się zażywanie narkotyków. Programy profilaktyczne są
tak konstruowane by przynosiły trwałe efekty, które dopasowane są do otaczającej
rzeczywistości. W roku 2007 w woj.pomorskim prowadzona była profilaktyka w 149 szkołach.
Samorządy powiatowe i miejskie przeznaczyły na profilaktykę narkomanii kwotę
6 428 000 PLN w realizacji KPPN (Krajowy Program Przeciwdziałania Narkomanii) w roku 2007
brało udział 165 podmiotów powiatowych oraz miejskich. Na realizację programu samorządy
przeznaczyły kwotę 1 815 tyś. PLN.
Polityka antynarkotykowa kreowana w woj. pomorskim opiera się na danych
uzyskanych z badań oraz doświadczeń wynikających ze stosowania wcześniejszych programów.
Systematyczne i okresowe badanie problemu jest konieczne dla identyfikacji nowych trendów
rynku narkotykowego oraz sposobów przeciwdziałania używania narkotyków poprzez redukcje
popytu i podaży narkotyków.
-5I. WPROWADZENIE
Niniejsze opracowanie dotyczące nadużywania narkotyków jest rezultatem prac
przeprowadzonych przez autora w ramach regionalnego Centrum Informacji o Narkotykach
i Narkomanii. Jego celem jest monitorowanie i interpretowanie trendów w używaniu narkotyków
w Trójmieście oraz w woj. pomorskim.
Od roku 1989 zaszły w Polsce zmiany polityczne i społeczne, które wpłynęły na
ewolucję wzorców w nadużywaniu narkotyków oraz polityki antynarkotykowej. Nie jest łatwo
uzyskać wiarygodne informacje na temat zjawisk, które często są nielegalne, napiętnowane
i ukryte.
Pośrednie czynniki odzwierciedlają tendencje w bardziej problematycznych wzorcach
zażywania narkotyków, ale nie mogą być brane dosłownie i konieczna jest ich wnikliwa
interpretacja biorąca pod uwagę wiele innych czynników, które mogą wpłynąć na dane.
Wskaźniki te są o wiele bardziej wartościowe, jeśli interpretować je w powiązaniu z pracami
badawczymi o charakterze studiów etnograficznych lub badania przypadku.
Centrum Informacji o Narkotykach i Narkomanii przy Krajowym Biurze
ds. Przeciwdziałania Narkomanii w Warszawie koordynacje działania, wskazując priorytetową
listę badań w dziedzinie uzależnień, które powinny być podejmowane dla lepszego poznania
i zrozumienia zjawiska narkomanii. Najważniejsze wydają się badania epidemiologiczne oraz
ocena skuteczności podejmowanych działań zapobiegawczych, leczniczych i rehabilitacyjnych.
Centrum Informacji o Narkotykach i Narkomanii, jako priorytet stawia sobie możliwość
praktycznego wykorzystania mnogości kosztownych badań dla sformułowania kierunków
profilaktyki uzależnień.
Przyszłościowe badania niewątpliwie mają służyć rekomendacjami dla lokalnej
polityki społecznej a przede wszystkim dla działań profilaktyki. Opracowanie niniejsze ma
wymiar lokalny, ukazując drogi rozprzestrzeniania się i ewolucję epidemii.
Charakterystyka woj. pomorskiego
Województwo Pomorskie zajmuje powierzchnię ponad 18 tys. km2, co stanowi około
6 proc. powierzchni Polski. Zamieszkuje je 2,2 Mln. mieszkańców, z czego zdecydowana
większość przypada na skupiska miejskie. Gdańsk, jest znany w Europie i na świecie z uwagi na
narodziny i wielki zryw Solidarności w 1980 roku, który stał się impulsem dla demokratycznych
przemian w Polsce i innych krajach Europy Środkowo-Wschodniej.
Głównym celem strategicznym w kształtowaniu warunków rozwoju województwa
pomorskiego jest wzmocnienie międzynarodowej pozycji regionu jako węzła komunikacyjnego
poprzez inwestycje modernizujące układ transportowy, rozwój infrastruktury i wymiany
międzynarodowej. W związku z tym istotne znaczenie będzie ma połączenie drogowe północ południe, zwiększając konkurencyjność portów w Gdańsku i Gdyni oraz otwierając przestrzeń dla
lokalizacji innych rodzajów działalności gospodarczej. Drugą drogą, ważną dla rozwoju Pomorza,
jest Via Hanseatica, projektowana jako droga ekspresowa wzdłuż wybrzeża Bałtyku do Królewca
i dalej do innych państw nadbałtyckich.
Potencjał gospodarczy województwa należy łączyć w szczególności z takimi
dziedzinami jak przemysł stoczniowy, rafineryjny, spożywczy, maszynowy, meblowy, transport
i usługi portowe. Porty morskie Gdańsk i Gdynia stanowią nie tylko ważne węzły transportu, ale
dysponują również (w szczególności port gdański) znaczącymi obszarami rozwojowymi dla
różnych rodzajów działalności produkcyjnej i usługowej. Województwo pomorskie pod
względem liczby prywatnych przedsiębiorstw odniesionych do ilości 1000 mieszkańców zajmuje
-6wysokie, czwarte miejsce w kraju. W regionie angażują swój kapitał znane firmy z Europy
Zachodniej oraz Stanów Zjednoczonych Ameryki.
Demografia
W końcu 2007 r. województwo pomorskie zamieszkiwało 2210,9 tys. osób, tj. 5,8%
ludności Polski. Pod względem liczby ludności województwo pomorskie zajmowało 7 miejsce w
kraju, po województwach: mazowieckim, śląskim, wielkopolskim, małopolskim, dolnośląskim i
łódzkim. Na 1 km2 powierzchni przypadało średnio 121 osób.
W dalszym ciągu obserwuje się spadek liczby mieszkańców miast województwa na
korzyść terenów wiejskich. W końcu omawianego roku w miastach mieszkało 1474,9 tys. osób,
co oznacza spadek w stosunku do stanu z końca 2006 r. o 2,4 tys. osób (wobec 2,9 tys. rok
wcześniej). Liczba ludności mieszkającej na wsi wzrastała w szybkim tempie i w końcu 2007 r.
wyniosła 736,0 tys. osób, co stanowiło wzrost w stosunku do stanu z końca 2006 r. o 9,7 tys. Tym
samym odsetek ludności wiejskiej (wskaźnik ruralizacji) wyniósł 33,3% wobec 33,0% w końcu
2006 r.
W ogólnej liczbie ludności Polski udział mieszkańców wsi był wyższy i wskaźnik ten
wynosił w końcu 2007 r. – 38,8%. Kobiety stanowiły ponad 51% ogółu populacji województwa, a
współczynnik feminizacji (liczba kobiet na 100 mężczyzn) wyniósł 106 w województwie ogółem
(analogicznie jak w poprzednim roku), 110 wśród ludności miejskiej i 99 na obszarach wiejskich.
W 2007 r. liczba dzieci i młodzieży w wieku przedprodukcyjnym (0-17 lat) stanowiła
20,9% populacji i zmniejszyła się w porównaniu z 2006 r. o 0,4 pkt. procentowego.
Natomiast w grupie osób w wieku produkcyjnym (18-59/64 lata) odnotowano wzrost
o 0,1 pkt, a udział tej grupy w ogólnej. Zaobserwowano dalszy wzrost liczby osób w wieku
poprodukcyjnym (powyżej 60/65 lat). Udział tej grupy w ogólnej strukturze ludności wyniósł
14,5% i zwiększył się o 0,3 pkt w stosunku do poprzedniego roku. Ruch naturalny ludności
należy do tych zjawisk demograficznych, które niewątpliwie wpływają na tempo przyrostu
ludności. W 2007 r. liczba urodzeń była o 5,9 tys. wyższa od liczby zgonów. Z kolei liczba
zgonów wzrosła z 18,8 tys. w 2006 r. do 19,6 tys. W 2007 r. (4,3%).
Przyrost naturalny w województwie (liczony na 1000 ludności), podobnie jak przed
rokiem, był najwyższy w kraju i wyniósł 2,7 wobec 0,3 w Polsce. W miastach pozostał bez zmian,
na poziomie 1,0, a na obszarach wiejskich wzrósł z 5,6 w 2006 r. do 6,1 w 2007 r.
W 2007 r. w województwie miało ponownie miejsce znaczący wzrost liczby
małżeństw. Ogółem zarejestrowano 15,5 tys. nowych małżeństw, czyli o 11,2% więcej niż rok
wcześniej. Tym samym wzrosła liczba zawartych małżeństw na 1000 ludności z 6,3 w 2006 r. do
7,0 w 2007 r.
Drugim, obok przyrostu naturalnego, czynnikiem mającym istotny wpływ na stan
zaludnienia są migracje ludności. Po pierwszym od momentu utworzenia województwa pomorskiego ujemnym saldzie migracji w 2006 r., odnotowano znaczące zmniejszenie się odpływu
ludności. W 2006 r. w wyniku migracji liczba ludności zmniejszyła się o 934 osoby, a w 2007 r.
zwiększyła się o 1243 osoby, co w przeliczeniu na 1000 mieszkańców województwa wynosi 0,6
osoby (w kraju -0,5). Oznacza to, że liczba osób wymeldowanych z pobytu stałego w ciągu roku
była mniejsza niż liczba osób zameldowanych na pobyt stały w tym okresie.
-7-
Wykres 1. Struktura ludności woj. pomorskiego, z włączeniem Trójmiasta w roku 2007
Źródło: Wojewódzki Urząd Statystyczny w Gdańsku, 2008
-8-
Tabela 1. Ludność województwa pomorskiego w poszczególnych grupach wiekowych, wg płci wieku –
stan na 31.12.2007r
Źródło: Wojewódzki Urząd Statystyczny w Gdańsku, 2008
W 2007 r. w województwie pomorskim nieznacznie wzrósł przyrost naturalny.
Wskaźnik przyrostu naturalnego na 1 000 mieszkańców wyniósł 2,3 i wzrósł o 0,12 %
w porównaniu do roku 2006.
Prognoza demograficzna GUS (sporządzona wg opracowania Sytuacja Demograficzna
Polski, Raport 2005 – 2010, Rządowa Rada Ludnościowa, Rządowe Centrum Studiów
Strategicznych, Warszawa, 2008) przewiduje, że liczba ludności w latach 2000 – 2030 wzrośnie
w niewielkim stopniu i osiągnie poziom 2 299 000 (wzrost 4,71% - o ok. 100 tys. w porównaniu
z 2000r.), ale będzie odmienna od sytuacji w kraju (Polska – spadek 0,02%).
-9Sytuacja zdrowotna
W latach ubiegłych choroby układu krążenia są jednostką chorobową występującą
najczęściej wśród mieszkańców województwa pomorskiego.
Choroby
układu
trawiennego
4%
Inne
10%
Zew nętrzne
przyczyny
zachorowania
7%
Nowotw ory
29%
Choroby
układu
krążenia
45%
Choroby
układu
oddechowego
5%
Wykres 2. Struktura zgonów według przyczyn w województwie pomorskim w 2007 r.
Źródło: Pomorskie Centrum Zdrowia Publicznego, 2008
Wśród przyczyn zgonów dominują w Polsce (około 50%) i w województwie
pomorskim (45%) choroby układu krążenia (choroba niedokrwienna serca – w tym zawał serca
oraz osobno klasyfikowana miażdżyca, choroby naczyń mózgowych i choroba nadciśnieniowa),
które wraz z nowotworami stanowią ponad 70% przyczyn wszystkich zgonów w woj. Pomorskim
– wyk. 3.
Analizując lata 2005 - 2008 zauważa się tendencję wzrostową zarówno
zachorowalnosci jak i chorobowości mieszkańców na choroby naczyń mózgowych. Spadły
zachorowania na niedokrwienną chorobę serca przy jednoczesnym wzroście chorobowości.
Wśród chorób układu krążenia dominująca jest choroba nadciśnieniowa. Z powodu
choroby nadciśnieniowej leczonych było 164.071 osób powyżej 19 roku życia oraz 855 osób do
18 roku. Wzrosła zachorowalność na chorobę naczyń mózgowych 2007 r. -3.924 osoby (2005 r. –
3.491 osób, 2006 r. – 3.629 osób).
Bezrobocie
Rok 2007 w województwie pomorskim charakteryzował się kontynuacją korzystnych
zmian na rynku pracy . Utrzymała się tendencja spadkowa liczby bezrobotnych, zapoczątkowana
w 2004 roku. Liczba bezrobotnych według stanu na dzień 31 grudnia 2007 r. wynosiła 159900
osób i była niższa o 19758 osób (o 11,0%) od stanu na koniec 2006 r., oraz o 31625 (o 16,5%) od
stanu w końcu 2005 roku. Spadek liczby bezrobotnych w 2007 r. w pomorskim był najwyższym
względnym spadkiem liczby bezrobotnych w Polsce. Lata 2005 - 2007 przyniosły zmianę
trendów w całym kraju. W końcu grudnia 2007 roku liczba bezrobotnych w Polsce wynosiła
2773,0 tys. osób i była niższa o 226,6 tys. osób (o 7,6%) w porównaniu do stanu na koniec 2007
roku i o 402,7 tys. osób (o 12,7%) w porównaniu z końcem 2006 roku. Przyczyn tych zmian
należy upatrywać w ożywieniu gospodarczym przejawiającym się m. in. wzrostem zatrudnienia i
wzrostem ilości wolnych miejsc pracy. Duże znaczenie dla rynku pracy miała aktywność
instytucji rynku pracy i dostępność do ich usług. W końcu 2007 r. na terenie województwa
- 10 pomorskiego działało, oprócz publicznych służb zatrudnienia, 181 agencji zatrudnienia, 30
gminnych centrów informacji i 14 akademickich biur karier. W roku 2007 osoby bezrobotne
mogły również korzystać z działań, realizowanych przez powiatowe urzędy pracy,
współfinansowanych ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego.
200000
180000
2003
liczba bezrobotnych
2002
2004
2005
160000
2006
2001
140000
2000
120000
1999
100000
80000
lata 1999 - 2006
Wykres 3. Kształtowanie się liczby bezrobotnych w województwie pomorskim w latach 19992007 (źródło: WUP)
Bezrobocie rejestrowane w województwie pomorskim, podobnie jak w Polsce podlega
sezonowości. W początkowych miesiącach roku z powodu sezonowości liczba zarejestrowanych
bezrobotnych jest większa od tej wyznaczonej trendem, natomiast od czerwca obserwowane jest
mniejsze bezrobocie w odniesieniu do trendu. Zwiększenie liczby bezrobotnych jest
spowodowane między innymi rejestracją osób, które straciły pracę w związku z zakończeniem
prac sezonowych w budownictwie, rolnictwie i turystyce. Ponadto, często wraz końcem roku
wygasają pracownikom okresowe umowy o pracę, jak również następuje powrót do rejestrów
bezrobotnych
po
pracach
interwencyjnych
i robotach
publicznych.
W 2007 roku liczba bezrobotnych zmniejszyła się we wszystkich 20 powiatach . Największy
spadek odnotowano w powiecie gdańskim o 22,4% (o 1172 osoby), wejherowskim o 20,3% (o
2310 osób) i nowodworskim o 19,0% (o 1118 osób), natomiast najmniejszy w puckim o 0,8% (o
40 osób), starogardzkim o 2,7% (o 368 osób) i chojnickim o 3,5% (o 355 osób). We wrześniu
2007 r. malejąca liczba bezrobotnych zarejestrowanych w województwie pomorskim zbliżyła się
po raz pierwszy do poziomu bezrobocia z września 2001 roku, a w październiku była już
zdecydowanie niższa i taka tendencja utrzymywała się do końca 2007 roku.
Województwo pomorskie należy do grupy województw w Polsce o wysokiej stopie bezrobocia.
W końcu grudnia 2007 r. stopa bezrobocia dla województwa pomorskiego wyniosła 19,3%, a dla
kraju 17,6% . W ciągu dwóch ostatnich lat w województwie pomorskim utrzymywała się
tendencja spadkowa tego wskaźnika. W roku 2007 stopa bezrobocia w pomorskim zmalała o 2,1
pkt proc. i o 3,1 pkt proc. w latach 2005 - 2007.
- 11 -
Wyszczególnienie
Osoby do 25 roku życia
Liczba bezrobotnych
31.XII.2006 31.XII.2007
26 504
16 987
Wzrost/spadek
liczba
-9 517
Udział w liczbie
bezrobotnych ogółem
(%)
%
31.XII.2006 31.XII.2007
-35,9%
21,0%
19,5%
Różnica
udziałów
%
-1,5
Osoby, które ukończyły szkołę wyższą do
27 roku życia
864
639
-225 -26,0%
0,7%
0,7%
0,0
Osoby długotrwale bezrobotne
81 455
52 468 -28 987 -35,6%
64,7%
-4,3
60,4%
Wykres
4. Kształtowanie
się 12
stopy bezrobocia w województwie pomorskim w roku 2007 (źródło:
Osoby pozostające
bez pracy powyżej
miesięcy
60873
37 514 -23 359 -38,4%
48,3%
-5,1
43,2%
WUP)
Osoby powyżej 50 roku życia
24
357
19
545
-4
812
19,3%
22,5%
-19,8%
W celu zmniejszenia bezrobocia uruchomiono wiele programów, z których 3,2
Osoby bez kwalifikacji zawodowych
35 660
26 283 -9ludzkich
377 -26,3%
28,3% wiejskich,
30,2% który 1,9
najważniejsze to: Wojewódzki program
rozwój zasobów
na obszarach
Osoby samotnie wychowujące co
powstał
z inicjatywy
Województwa
Pomorskiego.
podstawę tworzenia
najmniej jedno
dziecko do 7.Samorządu
roku życia
6 698
5 551 -1 147 Merytoryczną
5,3%
6,4%
1,1
-17,1%
programów
i
projektów
rozwojowych
dla
województwa
pomorskiego
stanowi
Strategia4,4%
Rozwoju 1,0
Niepełnosprawni
4 343
3 855
-488 -11,2%
3,4%
Województwa
Zamieszkali na wsi Pomorskiego.
59 037
41 960 -17 077 -28,9%
46,9%
48,3%
1,4
Kobiety
76 931
56 167 -20 764 -27,0%
61,1%
64,6%
3,5
bez stażu
21675
14 373 -7 302 -33,7%
17,2%
16,5%
-0,7
Liczba bezrobotnych ogółem
II. DIAGNOZA ZJAWISKA
1.
125 951
86 904 -39 047 -31,0%
Ocena sytuacji (charakterystyka zjawiska)
W Gdańsku od połowy lat siedemdziesiątych najważniejszym czynnikiem
rozwojowym narkomanii był znaczący wzrost uzależnień od heroiny. Minione lata dowodzą
przemian, zarówno jakościowych, jak i ilościowych, jakie zaobserwowano w Gdańsku w zakresie
narkomanii i problemów związanych z narkotykami w województwie pomorskim oraz w Polsce.
Przemianom tym towarzyszyły znaczące zmiany w sposobie podejścia do tego problemu i
w prowadzeniu szerokich debat na temat jak problem ten rozwiązać. Pojawienie się w latach 80tych zagrożenia wirusem HIV oraz chorobą AIDS dodały nowy wymiar do tej kwestii. Jednakże
zbyt często, zarówno planowanie środków, programów, profesjonalnej kadry jak i ocena ich
wpływu, było utrudnione z braku właściwej i rzetelnej wiedzy o naturze i rozmiarach narkomanii,
problemach z tym związanych, oraz o tym, w jaki sposób zjawisko to zmienia się na przestrzeni
czasu. Planowanie i ocena komplikowały się z powodu znaczących różnic lokalnych, krajowych
i regionalnych, nie tylko w sferze tworzonych modeli zażywania narkotyków, lecz również
w zakresie rodzaju pomocy, którą świadczono i rodzaju działań, które podejmowano.
Niełatwo jest przeprowadzić ocenę zażywania narkotyków i problemów związanych
z nimi, za pośrednictwem normalnych kanałów ochrony zdrowia i służb społecznych, zwłaszcza,
iż chodzi tu o zjawiska sprzeczne z prawem.
Celem kolejnego raportu jest ukazanie trendów użycia środków odurzających w woj.
pomorskim przy użyciu różnych wskaźników epidemiologicznych. Jednym z podstawowych
zadań, które odnosi się do niniejszej opracowania jest przedstawienie zjawiska nadużywania
substancji odurzających oraz procesy wpływające na ewolucję form nadużywania substancji
odurzających a także odpowiedzi na to zjawisko. Odpowiedzi te dokonują się w stosunku do
nadużywania substancji odurzających, leczenia, struktur wymiaru sprawiedliwości, priorytetów
jak również w szerszym, społeczno- demograficznym i subkulturowym kontekście.
Badania przeprowadzone w szkołach w woj. pomorskim dają względnie bezpośrednie
wyniki dla ogółu populacji. Ich wykorzystanie jest ograniczone, jeśli chodzi o społecznie
napiętnowane wzorce zażywania narkotyków, gdyż nie uwzględniają one ważnych grup ryzyka.
Pośrednie czynniki mogą odzwierciedlają tendencje w bardziej problematycznych
wzorcach zażywania narkotyków, ale nie mogą być brane dosłownie i konieczna jest ich wnikliwa
- 12 interpretacja biorąca pod uwagę wiele innych czynników, które mogą wpłynąć na dane.
Wskaźniki te są o wiele bardziej wartościowe, jeśli interpretować je w powiązaniu z pracami
badawczymi o charakterze etnograficznym lub badania przypadku prowadzonymi na terenie woj.
pomorskiego oraz w innych ośrodkach w kraju.
W woj. pomorskim istnieje wiele sondaży dotyczących ogółu populacji dorosłych,
chociaż większość miast woj. pomorskiego posiada dane ze szkół oraz sondaże dotyczące
używania narkotyków wśród młodzieży. Marihuana, amphetamina są narkotykami w przypadku
których, dane nt. częstotliwości używania są znaczące. W Trójmieście, gdzie powtarza się
badania, częstotliwość używania narkotyków wskazuje tendencję stabilizacji. Na przestrzeni
ostatnich dziesięciu lat przeprowadzono badania etnograficzne, badania pojedynczych
przypadków, badania efektu „kuli śniegowej” oraz badania metodą capture - recapture dla
oszacowania wielkości zjawiska.
Dla zapobiegania narkomanii w woj. pomorskim przez wiele lat podstawą było
założenie, że zażywanie różnego rodzaju narkotyków z przyczyn niemedycznych jest szkodliwe
dla jednostki, destrukcyjne dla społeczeństwa i powinno być zdecydowanie zwalczane. Głównymi
elementami polityki lokalnej w latach osiemdziesiątych oraz ówczesnego prawodawstwa
w odniesieniu do narkotyków były policyjne i celne represje za nielegalny handel narkotykami;
energiczne ściganie i karanie nieprzestrzegania prawa, a zwłaszcza ostre kary dla osób
przemycających i sprzedających narkotyki; łagodna kara lub jej zaniechanie za posiadanie
niewielkiej ilości narkotyków dla własnego użytku; dostęp do ośrodków leczenia
długoterminowego; specjalne uregulowania prawne pozwalające osobom uzależnionym, które
popełniły przestępstwo na podjęcie leczenia w miejsce kary więzienia; kampanie prewencyjne
mające na celu zmniejszenie popytu na narkotyki (a także alkohol, tytoń i przyjmowanie lekarstw
w celach niemedycznych).
W połowie lat dziewięćdziesiątych opisana powyżej polityka krytykowana była za
nieefektywność. Główną przyczyną krytyki był gwałtowny wzrost liczby uzależnionych od
początku okresu transformacji po roku 1989, zwiększona dostępność narkotyków, nagły wzrost
ilości zgonów spowodowanych narkotykami, coraz wyższa liczba narkomanów w więzieniach.
Pojawiły się wątpliwości, czy polityka represyjna w rzeczywistości skutecznie zapobiega
wzrostowi podaży i popytu na narkotyki i czy wolne od narkotyków metody leczenia mogą
podołać rosnącej liczbie uzależnionych. W trakcie tej debaty wyłoniły się alternatywne metody
ograniczające szkodliwość, które nie są warunkowane dążeniem do abstynencji, co zaowocowało
podjęciem rozpoczęcia przez dwa miasta woj. Pomorskiego (Malbork i Gdańsk) programu
dostarczania methadonu jako skutecznej formy leczenia.
Strategie pomorskiej Policji oraz Zarządu Miasta Gdańska poszukują sposobów
ograniczenia ścigania i kar więzienia w stosunku do narkomanów na rzecz wzmożenia wysiłków
w walce ze zorganizowanym handlem narkotykami. Nastawienie do leczenia także zmieniło się
po roku 1989 jako wynik zarówno wzrostu liczby uzależnień jak i zagrożenia AIDS. Obok
tradycyjnych długoterminowych ośrodków leczenia metodą społeczności terapeutycznej,
oddziałów detoksykacji oraz wspólnot terapeutycznych (ośrodki z sektora NGO), powstało wiele
poradni a działania „outreach” rozwinęły system pomocy w nagłych wypadkach, wymianę igieł,
a także poradnictwo i udzielanie w razie potrzeby schronienia.
Przestrzeganie przepisów antynarkotykowych jest w woj. pomorskim nadzorowane
przez zintegrowane siły do zadań specjalnych złożone z policji (agenda terenowa Centralnego
Biura Śledczego), ABW i służb celnych. Zgodnie z zasadą przymusowego ścigania na podstawie
zapisów ustawowych wynikających z Ustawy z dnia 24 kwietnia 1997 r. o przeciwdziałaniu
narkomanii. (Rozdział 6 (art. 40-58) Przepisy karne) - Dz. U. z dnia 29 lipca 2005r Nr 75, poz.
468 z późniejszymi zmianami, oraz Konwencji Wiedeńskiej - Konwencja o Zwalczaniu
Nielegalnego Handlu i Obrotu Środkami Odurzającymi i Substancjami Psychotropowymi z 1988
- 13 r., każdy przypadek nieprzestrzegania prawa musi być zbadany i stąd także zarejestrowany.
Statystyki policyjne przestępstw związanych z narkotykami są zatem dokładne.
Przyjęte w woj. pomorskim systemy monitorowania są oparte z jednej strony na
danych związanych z przestrzeganiem prawa z drugiej zaś na danych z lecznictwa. Od początku
lat 80-tych rozpoczęto rejestrowanie osób uzależnionych od opiatów i zażywających polską
heroinę. Od roku 1985 – po wejściu w życie pierwszej ustawy antynarkotykowej zgłoszenia
nowych przypadków pochodziły od policji. Do tego czasu pewną ilość meldunków otrzymywano
także z innych źródeł, także medycznych. Kryteria według których uznawało się kogoś za
narkomana to dobrowolne przyznanie się do tego, ślady ukłuć igłą, lub posiadanie opiatów.
Przypadki zgonów, które mogły być spowodowane narkotykami są badane przez Instytut
Medycyny Sądowej AMG w Gdańsku, którego badania w związku ze stosowaniem procedur
standardów postępowania, uważane są za rzetelne i wyczerpujące. Prowadzone są także urzędowe
statystyki dotyczące postępowania sądowego i wydanych wyroków. Tradycją Gdańska jest
dostępność danych na temat poradnictwa, leczenia i rehabilitacji. Wprowadzono również system
rejestracji nagłych wypadków spowodowanych narkotykami.
Używanie narkotyków
W Trójmieście w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych kilkadziesiąt osób
zarejestrowanych było jako narkomani uzależnieni od opiatów. Zażywanie narkotyków wśród
młodzieży zaobserwowano po raz pierwszy po roku 1980. W kilka lat później cannabis stało się
modne jako część subkultury młodzieżowej. LSD i heroina także były zażywane, choć
w mniejszym stopniu. W połowie lat 80-tych pojawiła się polska heroina wytwarzana
w warunkach domowych ze słomy makowej. Początkowo była ona tania i bardzo atrakcyjna na
rynku narkotyków. Stopniowo jej ceny rosły i pod koniec lat dziewięćdziesiątych polska heroina
zaczęła być wypierana przez inną postać opiatów – brown sugar, pochodząca z przemytu i bardzo
droga. W 1981 roku liczbę narkomanów oceniono w Trójmieście na około osób 400 (47 na każde
100 000 mieszkańców). Po zakończeniu stanu wojennego od roku 1984 wznowiono gwałtownie
produkcję polskiej heroiny i jej cena ustabilizowała się na nieco niższym poziomie. Częstotliwość
pozostawała stała aż do 1989r., a liczba nowych uzależnień wzrastała.
Stabilizację zażywania narkotyków pokazywały także sondaże przeprowadzone wśród
młodzieży. Badanie uzależnienia przez młodzież zostało zrealizowane przez CBOS w 1992 r.
Zbadano próbę uczniów ostatnich klas szkół ponadpodstawowych a wyniki pokazały, iż 5%
badanych uczniów przyznało się do używania narkotyków w ciągu ostatniego roku.
W porównywalnych badaniach zrealizowanych przez CBOS w 1994 r., na takiej samej próbie
młodzieży, do używania narkotyków w ciągu ostatniego roku przyznało się 10% młodzieży.
W ciągu dwóch lat odsetek młodzieży z ostatnich klas szkół średnich, wzrósł dwukrotnie.
Narkotykami, które zażywali uczniowie, najczęściej wymieniana była marihuana. Używało ich co
najmniej raz w czasie ostatnich 12 miesięcy 6% badanej młodzieży, podczas gdy amfetaminy ok. 0,5% badanych1.
Sytuacja zmieniła się dramatycznie po roku 1999. Gwałtownie wzrosły dostawy
heroiny w postaci brown sugar oraz liczba uzależnień, a ceny ustabilizowały się około 50 PLN za
gram. Pod koniec 1996 roku liczbę narkomanów w mieście oceniono na 2130 (250 na 100 000
mieszkańców) przez rok 2002 ich liczbę oceniano na 3340 (392 na 100 000 mieszkańców) w
kolejnym w roku 2004 liczba narkomanów była szacowana w ilości 3 590 (397 na 100 000
1
Sierosławski J.: „Rozpowszechnienie uzależnień od środków odurzających i psychotropowych w 1996 r.”, Raport
IPIN.
- 14 mieszkańców) i wreszcie w roku 2007 liczbę osób uzależnionych oszacowano w ilości na 5 507
osób (511 na 100 000 mieszkańców).
W odniesieniu do wskaźników rynku heroiny należy stwierdzić, że konfiskowane
ilości były względnie stabilne do 1996r. Od roku 1996 jednakże wzrosły ponad czterokrotnie
(także czterokrotnie w Polsce). Cena wzrosła czterokrotnie w porównaniu do początku lat
dziewięćdziesiątych, a czystość heroiny dostępnej na ulicach wzrosła z 38% do ponad 40%.
Świadczy to o rzeczywistym wzroście dostaw i dostępności tego narkotyku. W odniesieniu do
popytu liczba narkomanów opiatowych odnotowanych w programie TD (treatment demand) z 456
w 1994r. do 793 w 2002r. przez 1012 w roku 2004.do 645 w roku 2007, gdzie liczba nowych
przypadków zaczęła spadać po roku 2004. Wspomniany spadek nie koreluje z używanymi
substancjami w innych grupach, a widoczny jest w liczbie naruszeń przepisów dotyczących
narkotyków oraz w ilości osób podejrzanych o przestępstwa z nimi związane. Jednakże liczba
przestępstw rosła szybciej niż ilość podejrzanych osób wskazując na wzrost aktywności policji po
roku 2002 , co zaowocowało większą liczbą wykrytych na jedną osób przestępstw. Innym
wskaźnikiem zmian w pracy policji jest spadek liczby wykroczeń związanych z marihuaną.
Podążając za wzrostem liczby aresztowanych narkomanów ustabilizowała się liczba osób
leczonych w więzieniach obszaru pomorskiego z powodu symptomów głodu narkotycznego (56
w 1991r, 92 w 2000r, 131 w roku 2004 do 103 w roku 2007).
Wzrost wartości wskaźników policyjnych połączony był z ostrym wzrostem zgonów
spowodowanych narkotykami, przeważnie przedawkowaniem heroiny. Pogotowie ratunkowe
i szpitale również zanotowały zwiększoną liczbę poważnych zatruć heroiną. Wzrost
zapotrzebowania na leczenie wzrósł, głównie z powodu zwiększenia na terenie Trójmiasta oferty
w postaci powstania nowych Ośrodków leczenia krótkoterminowego a także w związku z
poszerzeniem oferty leczenia ambulatoryjnego. Spadła gwałtowne liczba przyjęć do szpitali
w celu odtrucia co związane jest bezpośrednio z likwidacją jedynego w woj. pomorskim oddziału
detoksykacji w szpitalu „Srebrzysko” (trójmiejski szpital psychiatryczny). Była to odpowiedź na
wkraczanie ekonomii do systemu ochrony zdrowia. Oprócz specyficznego przypadku uzależnień
od heroiny istnieją również dane dotyczące częstotliwości zażywania innych narkotyków wśród
ogółu populacji Trójmiasta. Badania populacji młodzieży szkolnej przeprowadzone wśród
młodzieży (w wieku 16 – 17 lat) w roku 1999 oraz 2003 pokazują, że w przeszłości 29,0%
młodzieży zażywało nielegalny narkotyk (cannabis) jeden lub dwa razy w przeszłości, natomiast
18,2% młodzieży zażywało cannabis w ostatnich 12-tu miesiącach. Według powtórzonych badań
z roku 2007 w tej samej grupie wiekowej nastąpił nieznaczny wzrost użycia cannabis - 46,0% używanie w ciągu całego życia, 22,0% w czasie ostatnich 12 – tu miesięcy oraz 7,9% w ostatnich
30 – tu dniach. Dane dotyczące innych narkotyków są bardzo liczne i pokazują, iż opiaty
w populacji młodzieży szkolnej w roku 1999 były rozpowszechnione na poziomie 1,5% poprzez
4,3% w roku 2003 i 4,2% w 2007 roku dla chorobowości całożyciowej. Nie zaobserwowano
znaczących różnic w użyciu opiatów w ostatnich 12 – tu miesiącach, co sugeruje, iż mamy do
czynienia z pierwszym użyciem opiatów nie wcześniej niż jeden rok przed badaniem. Patrząc na
używanie opiatów w ostatnim miesiącu, są one mniej popularne w populacji młodzieży szkolnej
i tylko 2,8% w roku 2003, oraz 3,1% w roku 2007 przyznawało się do ich używania. Bardziej
popularnym narkotykiem jest amphetamina, która zajmuje drugie miejsce po cannabis pod
względem używania wśród młodzieży szkolnej (16-17 lat). Do jej używania w roku 1996
przyznawało się 5,8%, w roku 1999 – 6,3%,8,1% w roku 2003 oraz 9% w roku 2007, w czasie
swojego życia. W czasie ostatnich 12 – tu miesiącach odsetek ten wynosił kolejno 5,6% w roku
1996, 6,2% w roku 1999, 6,9% w roku 2003 i 9% w roku 2007. Używanie amphetaminy
w ostatnim miesiącu nie uwidacznia istotnych różnic – 5,1% w roku 1996, 4,0% w roku
1999, 7,2% w roku 2003 oraz 7% w roku 2007. Tak jak w przypadku opiatów wyniki badań
pokazują, iż używanie amphetaminy przez młodzież szkolną ma charakter zjawiska
występującego blisko w czasie przed badaniem (około 12 miesięcy lub krócej). Wnioski te są
- 15 potwierdzone niedawnymi badaniami wśród narkomanów będących w leczeniu długoterminowym
oraz w leczeniu ambulatoryjnym potwierdzającymi tezę, iż inicjacja amphetaminowa rozpoczyna
się około 17 – go roku życia.
W związku ze znaczną ilością skonfiskowanej kokainy w skali całego kraju – 422,179
kg2 w 2002 roku i 401,225 kg w 2003 r. oraz 284,64 czystość gotowego do zażycia narkotyku
pozostała na wysokim poziomie - ponad 58%. Jednakże skala tego wzrostu nie odbija się
w innych wskaźnikach. Meldunki dotyczące kokainy nadal stanowią drobną część całości
doniesień. Podobnie, przestępstwa związane z kokainą są stabilne i stanowią tylko 6% wszystkich
tego typu wykroczeń (w porównaniu do 75% w przypadku amphetaminy). Nasuwa się wniosek,
że kokaina jest dostępna i zażywana tylko w pewnych grupach, nie jest zjawiskiem na szerszą
skalę.
Wskaźnik na 100 tyś. mieszkańców w woj. pomorskim narkomanów dożylnych
chorych na AIDS wynosił 0,7 w roku 2007, kolejno 0,5 w 2004 roku stale rósł aż do granicy 0,9
w 2001 roku z 0,7 w roku 2000 i 0,6 w 1999 roku. W woj. pomorskim częstotliwość nowych
zakażeń wirusem HIV, wśród narkomanów dożylnych jest obliczona na 12,9% przy 45,45%
w roku 2004 ogółu nowych zakażeń, 44,4%, w roku 2001, 54,0% w roku 2000 i 39,3% w roku
1999. Ostatnie dane ze źródła PZH wskazują na utrzymujący się spadek zakażeń HIV.
Wykres 4. Liczba nowych zakażeń wirusem HIV, w tym wśród narkomanów w woj. pomorskim
Źródło: Państwowy Zakład Higieny, 2008.
2
D ane o ilościskonfiskow anych narkotyków iprekursorów na terenie polski w
CBŚ.
2004 roku.KG Policji.
- 16 -
Wykres 5. Liczba nowych zachorowań na AIDS w woj. pomorskim
Źródło: Państwowy Zakład Higieny, 2008.
Narkomania – problemowe używanie narkotyków.
Próba Trójmiejska 2007
W tym roku mija 18 lat, kiedy zapoczątkowano monitorowanie sytuacji
problemowego używania narkotyków. Ostatnie oszacowania dotyczące liczby narkomanów
pokazują, iż w roku 2007 narkomanów poniżej 25 – go roku życia było 3851, w grupie wiekowej
25-29 – 1215 osób oraz starszych powyżej czterdziestego roku życia – 441.
Wykres 6. Szacunkowa liczba narkomanów w woj. pomorskim
Źródło: Sekiewicz J. Project on Treatment Demand: Tracking long-term trends.
Author of guidelines: Michael Stauffacher, P-PG/Epid (02) 01 Annex, Strasbourg, long term.
- 17 Wiek
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
< 25
2000
2130
2215
2380
3285
3654
3851
25-39
920
870
1010
1120
1160
1183
1215
40 +
310
340
370
420
408
437
441
3230
3340
3595
3920
4853
5274
5507
Suma
Tabela 2. Szacunkowa liczba narkomanów w woj. pomorskim
Źródło: Sekiewicz J. Project on Treatment Demand: Tracking long-term trends.
Author of guidelines: Michael Stauffacher, P-PG/Epid (02) 01 Annex, Strasbourg, 2005.
Aktualnie w Trójmieście istnieje system zbierania danych na związanych
z zapotrzebowaniem na leczenie wśród narkomanów. Dane są zbierane w centrach, których
działalność jest skierowana bezpośrednio na osoby, które mają problemy z zażywaniem narkotyków
i których celem jest poprawa społecznego, medycznego lub psychologicznego statusu osób
poszukujących pomocy w związku z ich problemami dotyczącymi narkotyków. W centrach leczenie
może mieć charakter medyczny lub niemedyczny, włączając w to detoksykację (odtrucie), ośrodki
leczenia długoterminowego, średnioterminowego lub krótkoterminowego, poradę, leczenie i pomoc;
bezpłatną terapię farmakologiczną i długoterminowe leczenie psychologiczne.
Zbierane dane obejmują podstawową informację socjo-demograficzną (wiek, płeć,
obywatelstwo, pochodzenie, miejsce zamieszkania, aktualne zatrudnienie, sytuację życiową, poziom
wykształcenia); kontakty z centrami leczenia uzależnień (ostatni kontakt z danym centrum, kiedy
i gdzie był uprzednio leczony, bieżący kontakt z innym centrum leczniczym); model zażywania
narkotyku, w tym podstawowy aktualny narkotyk (częstość i sposób zażywania, wiek, w którym po
raz pierwszy zażyto oraz okres regularnego zażywania); zależność od dodatkowego narkotyku
(częstość i sposób zażywania); oraz czynniki ryzyka zakażeń HIV (czy kiedykolwiek narkotyk był
podawany dożylnie, aktualne wstrzykiwanie, czy kiedykolwiek osoba otrzymała igły i strzykawki do
iniekcji, itp.). System zbierania danych oparty jest na Protokole TD Pompidou Group.
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Mężczyźni
215
136
189
254
314
486
497
491
482
Kobiety
76
87
95
99
112
198
191
187
176
Suma
291
223
284
353
426
684
688
678
658
Średnia
wieku
19,1
19,7
19,3
19,5
18,9
19,3
19,1
18,9
18,7
% < 25 lat
99,0%
99,1%
99,3%
99,5%
99,4%
98,9%
99,2%
98,7%
98,1%
% Kobiet
26,1%
39,0%
33,5%
28,0%
35,7%
28,9%
28,3%
27,2%
26,3%
Tabela 3. Zgłoszenia osób uzależnionych do leczenia po raz pierwszy w życiu
Źródło: Sekiewicz J. Project on Treatment Demand: Tracking long-term trends.
Author of guidelines: Michael Stauffacher, P-PG/Epid (02) 01 Annex, Strasbourg, long-term.
- 18 -
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Mężczyźni
910
799
950
1022
1159
1259
1284
1347
1381
Kobiety
277
340
358
362
397
537
541
569
584
Suma
1187
1139
1308
1384
1556
1796
1825
1916
1965
Średnia
wieku
24,3
26,6
25,8
26,2
25,7
25,4
25,9
24,6
25,3
% < 25 lat
56,9%
47,0%
48,9%
52,3%
53,20%
56,10%
51,3%
58,4%
57,2%
% Kobiet
23,3%
29,9%
27,3%
26,2%
34,3%
29,8%
42,1%
42,2%
42,3%
Tabela 4. Zgłoszenia do leczenia osób po raz kolejny w życiu.
Źródło:
Sekiewicz
J.
Project
on
Treatment
Demand:
Tracking
long-term
Author of guidelines: Michael Stauffacher, P-PG/Epid (02) 01 Annex, Strasbourg, long-term.
trends.
Wykres 7. Zgony oparte na ICD 10 (International Statistical Classification
and Related Health Problem)
Źródło: Zakład Medycyny Sądowej w Gdańsku, 2008, Główny Urząd Statystyczny, 2008
of
Diseases
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Mężczyźni
19
20
26
14
24
28
25
15
11
12
16
18
Kobiety
4
6
17
4
1
6
5
3
2
5
4
5
Suma
23
26
43
18
25
34
30
18
13
17
20
23
32,1
32,9
34,3
40,2
38,8
37,1
35,6
32,4
32,9
31,5
33,8
32,1
17,4%
23,1%
39,5%
28,6%
4,2%
17,7%
16,7%
16,7%
15,4%
29,4%
Średnia
wieku
% Kobiet
Tabela 5. Zgony oparte na ICD 10 (International Statistical Classification
and Related Health Problem)
Źródło: Zakład Medycyny Sądowej w Gdańsku, 2008, Główny Urząd Statystyczny, 2008
20,0% 21,7%
of
Diseases
- 19 Dla diagnozy zjawiska problemowego używania narkotyków wykorzystano badania
jakościowe prowadzone w Gdańsku równocześnie wśród osób uzależnionych od amphetaminy
oraz pośród uzależnionych od opiatów.
Amphetamina jako narkotyk
Amphetamina jako drugi
Amphetamina łącznie
podstawowy
narkotyk
N
%
%
2001
16,3
44
394
2002
19,4
46
431
2003
16,3
43
341
2004
19,4
46
379
2005
22,6
43
412
2006
31,7
45
438
2007
35,1
42
422
Tabela 6. Proporcje używania amphetaminy w poszczególnych latach w Trójmieście
Źródło: Sekiewicz J. Project on Treatment Demand: Tracking long-term trends.
Author of guidelines: Michael Stauffacher, P-PG/Epid (02) 01 Annex, Strasbourg, long-term.
Badani narkomani opiatowi byli w prawie 40% uprzednio leczeni w ośrodkach
zajmujących się leczeniem uzależnień, natomiast narkomanii amphetaminowi byli uprzednio
leczeni tylko na poziomie 5,8%. W podziale na płeć nie zauważono istotnych różnic. Stary wzór
używania narkotyków (opiaty) reprezentowany jest przez 63,9% mężczyzn i 31,6% kobiet oraz
nowy wzór używania narkotyków reprezentowany jest przez 67,4% mężczyzn i 32,6% kobiet.
Istotne różnice wiekowe zauważono w dwóch wzorcach używania narkotyków
w przedziałach wiekowych poniżej lub 19 – go roku życia i w przedziale pomiędzy 20-tym a 30 tym rokiem życia. W przedziale 19 lat i poniżej opiaty używa jedynie 10,7 % nominowanych
natomiast uzależnieni od amphetaminy stanowią trzykrotnie większy odsetek (31,8%). W grupie
wiekowej 20-30 lat narkomani opiatowi przewyższają odsetek narkomanów uzależnionych od
amphetaminy i stanowią 65% nominowanych natomiast uzależnieni od amphetaminy to połowa
w tej grupie (54,1%) osób nominowanych. W grupie powyżej 30 – go roku życia odsetek
narkomanów opiatowych i używających amphetaminy stanowi 24,3% w starym wzorcu i 14.0%
w nowym.
W grupie kobiet nowy model (amphetaminy) jest dokładnym odzwierciedleniem
rozkładu procentowego obu płci w przedziałach wiekowych (29,1%, 54,4% i 16,5%). Stary model
(opiaty) również wykazuje tendencje zbliżone do rozkładu wiekowego obu płci na rzecz
większego doreprezentowania w przedziale wiekowym 19 lat i poniżej co jest wynikiem inicjacji
narkotykowej.
W podziale na wiek w grupie mężczyzn w wieku 19 lat i poniżej nowy model
(amphetaminy) jest czterokrotnie(!) częściej reprezentowany (33%) niż stary model (opiaty) –
8%. W wieku pomiędzy 20 a 30 tym rokiem życia występuje nadreprezentacja 71% starego
modelu (opiaty) w porównaniu z modelem nowym (amphetaminy) – 54%. Powyżej 30 – go roku
życia częściej reprezentowany jest stary model (21%) w porównaniu z nowym modelem 13%.
- 20 -
Model porównawczy narkomanów amphetaminowych i opiatowych
Płeć
Wiek poniżej 19
– roku
Kontakt
z centrami
leczenia
uzależnień
Używanie tylko
jednego
narkotyku
Aresztowania
policyjne
Inicjacja
narkotykowa
Stosunki rodzinne
Warunki
materialne
Zachowania
interpersonalne
Identyfikacja
z grupą
Sytuacja
narkomani amphetaminowi
narkomani opiatowi
Brak istotnych różnic
Brak istotnych różnic
30% badanych
10% badanych
96% badanych nigdy nie miała
wcześniejszego kontaktu
Model używania heroiny pokazuje że
tylko 50% badanych nie miało
wcześniejszego kontaktu
58 % badanych używa wyłącznie
amphetaminy
1% badanych używa wyłącznie heroiny
20% aresztowań w związku z używaniem
50% aresztowań w związku z używaniem
17-20 ty rok życia,
w prawie 100% przed wzięciem
amphetaminy osoby badane
eksperymentowały z cannabis, LSD czy
z środkami psychoaktywnymi.
Konflikty związane z odmiennym
systemem wartości.
Wyższy poziom wykształcenia matek
I ojców.
15-16 ty rok życia,
silne tendencje autodestrukcyjne,
całkowita negacja siebie, poczcie
niskiego wpływu na swoją sytuację,
zewnątrz sterowność, zależność
W grupie opiatowców występuje silne
poczucie winy stwarzania sobą sytuacji
konfliktowych.
Niski poziom wykształcenia rodziców
Uzależnieni od opiatów w olbrzymiej
większości nie przywiązują wagi do
sytuacji materialnej.
Uzależnieni od opiatów często
przedstawiają swoje warunki materialne
jako gorsze niż przeciętne bądź wręcz złe.
Uzależnieni od amphetaminy przywiązują
wagę do sytuacji materialnej.
Osoby uzależnione od amphetaminy
pozostają w warunkach materialnych
dobrych i bardzo dobrych
Osoby uzależnione od amphetaminy
przywiązują większą wagę do własnej
komunikatywności z kręgiem swoich
znajomych. Inną cechą tych osób jest
również to iż są one bardzo wyczulone na
ocenę otoczenia a ranga nadawana
komunikatywności w relacjach
z otoczeniem ma wśród uzależnionych od
amphetaminy bardzo duże znaczenie.
Wśród badanych uzależnionych od
amphetaminy 80% przejawia pozytywne
nastawienia wobec życia.
U osób uzależnionych od amphetaminy
u których istnieje wyraźne zadowolenie
z życia oraz identyfikacja z grupą
podyktowana poczuciem oparcia w kimś
z grupy
Potrzeba więzi i bliskości grupą jest
silniejsza niż u osób używających opiaty
–
Osoby używające amphetaminy
Uzależnieni od opiatów wykazują
dezorientację, wyraźnie przejawiają
niechęć do analizowania własnych
relacji z otoczeniem.
Wśród badanych uzależnionych od
opiatów tylko 30% osób przejawia
pozytywne nastawienia wobec życia.
Cechuje ich ogólny brak poczucia sensu,
złe stosunkami z otoczeniem, poczucie
osamotnienia. Związki z otoczeniem
cechuje pesymizm i uczucie niepewności
W grupie osób używających opiaty
- 21 materialna
wyraźnie postrzegają związek własnej
przyszłości od takich cech jak
pracowitość czy własne ambicje.
Wyznacza to bardziej pragmatyczną
postawę w ich społecznego
funkcjonowania
Wzajemne
relacje i postawy
obu grup wobec
siebie
Relacja w stronę opiatowców jest
przejawiana w sposób skrajnie
nietolerancyjny.
Im silniejsze związanie z systemem
grupy, tym większa nietolerancja wobec
przyjmujących środki z grupy opiatów
Kontakty
interpersonalne
Narkomani używający amphetaminy
czują się w kontaktach z innymi osobami
swego kręgu raczej akceptowanymi.
Kontakt z otoczeniem jest dla nich łatwy
i poprzez to odczuwają akceptacje
otoczenia. Posiadają lepszą
komunikatywność a tym samym
przychylniejszą ocenę otoczenia
Styl życia
Charakterystyczną cechą dla
amphetaminowców są zachowania
rytualne, dążenie do indywidualności
przy zachowaniu świadomości zbiorowej.
pozycja materialna tych osób nie
warunkuje odczuć dotyczących
perspektyw na przyszłość. Ich widzenie
przyszłości nie zmienia się bez względu
na ich sytuację materialną. Prezentowana
jest tu postawa unikania niezależnie od
tego w jakich warunkach materialnych
osoby te pozostają
Osoby uzależnione od opiatów przyjmują
postawy tolerancyjne wobec używających
amphetaminy.
Osoby uzależnione od opiatów wykazują
wnikliwsze spostrzeganie w kierunku
postawy bardziej rozumiejącej dla
uzależnionych od amphetaminy co ma
swe źródło w braku dystansu wobec
narkomanii
Opiatowcy nie są zadowoleni ze swoich
relacji z innymi narkomanami swego
kręgu.
W kontaktach odczuwają brak poczucia
akceptacji, towarzyszy im poczucie
dezorientacji co do własnych relacji
z otoczeniem.
Styl życia uzależnionych od opiatów
zawiera się w odejściu od podstawowych
wartości, dotychczas społecznie
akceptowanych. Często uzależnienie
prowadzi do całkowitej zmiany
otoczenia.
Postawy wobec narkomanów
W celu określenia postawy młodzieży wobec narkomanów przeprowadzono w roku 2007 w
fundacji „Pomorski Dom Nadziei” cykl badań mających pokazać postawy wobec narkomanii i
osób uzależnionych. Badanie przeprowadzono na próbie 288 uczniów klas trzecich, gimnazjów i
liceów sopockich.
- 22 -
Wykres 8. Postawy uczniów szkół średnich wobec narkomanów.
Próba spocka, Sopot 2008.
Na pytanie jakie uczucia kojarzą ci się z pojęciem narkoman rozkład odpowiedzi byt
następujący: wśród uczniów szkół gimnazjum rozkład odpowiedzi był równomierny cechował
uczucia pozytywne, negatywne i ambiwalentne oraz obojętne. Odpowiedzi i kształtowały się
w przedziale od 21,6% do 26,2% dla każdej z kategorii uczuć. W szkołach średnich dominującą
postawą jest współczucie. Ponad 30 % uczniów określiło swoje uczucia wobec narkomanów
mianem odrazy i pogardy. Wśród badanych nie mających kontaktów z narkotykami co piąty uczeń
szkoły gimnazjalnej i co trzeci szkoły średniej byłby skłonny udzielić pomoc narkomanowi.
Odsetek ten był wyższy wśród osób zażywających narkotyki.
W badaniu reakcji na wiadomość iż badanych uczniów kolega lub znajomy brał
narkotyki, prawie 60 % młodzieży gimnazjum namawiałoby takie osoby do leczenia i zerwania
z nałogiem, a co piąty zakłada, że ni mógłby przyjaźnić się z taką osobą. Sytuacja ta nie
przeszkadzałoby to co dziesiątej osobie. W szkołach średnich nie przeszkadzałoby to 30 %
badanych. Również 30% uczniów stwierdziła iż przeszkadzałoby im to, jednak nic by w tej
sprawie nie zrobili. Jedynie 16,3 % namawiałoby taką osobę do leczenia i zerwania z nałogiem.
Inne badania przeprowadzone przez Pentor w roku 2004 wskazują, iż 7% naszego
społeczeństwa jest zdania, że narkomania w Polsce nigdy nie osiągnie takich rozmiarów jak
w Europie Zachodniej, 10%, że nie wcześniej niż za 10 lat a 21%, iż nastąpi to za 5-10 lat, 49%
badanych spodziewa się rozkwitu narkomanii w ciągu najbliższych paru lat a 13% jest
przekonane, że już osiągnęła swoje najwyższe stadium.
Wśród środowisk, które są najbardziej zagrożone narkomanią ankietowani postrzegają
młodych, sfrustrowanych ludzi, którym nie wychodzi w życiu (3%), osoby słabe psychicznie
(4%), studentów (7%), dzieci z rodzin patologicznych (8%) i bogaczy (8%). W 68% byli
przekonani, iż są to w większość dzieci i młodzież. Odporne na narkomanię są natomiast osoby
ceniące życie rodzinne (1%), osoby duchowne (2%), osoby wykształcone (2%), ludzie
mieszkający na wsi (5%), wierzący (7%) i osoby starsze (9%).
Badanie, mówiące o plagach, które w Polsce rozwijają się najszybciej i te, które są
najtrudniejsze do zwalczania to pornografia 4%, przemoc w rodzinie -13%, alkoholizm - 26%
oraz 63% - narkomania i 69% - przestępczość nieletnich. Według badanych najtrudniejsza do
zwalczania jest natomiast pornografia (4%), napastowanie seksualne dzieci (15%), przemoc
w rodzinie 916%), alkoholizm (28%), przestępczość nieletnich (63%) i narkomania (65%).
- 23 Z badań wynika zatem, że pomimo, iż najszybciej w Polsce rozwija się przestępczość
nieletnich to jednak dużo łatwiej można sobie z nią poradzić niż z narkomanią. 86%
ankietowanych jest przekonane, że narkotyki to znacznie groźniejszą pułapką niż alkohol,
ponieważ wystarczy raz lub dwa spróbować, żeby stać się nałogowcem. Badani w przypadku
rozpoznania handlarza narkotyków natychmiast zawiadomiliby policję. Ponad połowa badanych
jest jednak przekonana, że odpowiedzialni rodzice w każdych warunkach potrafią uchronić swoje
dziecko przed narkomanią (58%) a każdy, kto ma choć odrobinę silnej woli, może sobie sam
poradzić z tym nałogiem (46%).
Badania prowadzone w Gdańsku obrazujące postawy społeczne wobec narkomanii.
Badania przeprowadzono na próbie 627 osób, w tym 263 kobiet i 364 mężczyzn. Badaniem
objęto: duchownych (55 osoby), dziennikarzy (36 osób), lekarzy (37 osób), nauczycieli (71 osób),
pracowników naukowych (30 osób), policjantów (31 osób), polityków (42 osoby), oficerów
wojska (66 osób) studentów (143 osoby) oraz pracowników administracji państwowej
piastujących funkcje kierownicze, prawników - w liczbie 116 osób pokazują, iż badani decydenci
i opiniotwórcy pozytywną postawę wyrazili tylko wobec pojęć: "człowiek" i "prostytutka".
Najbardziej negatywna postawa wystąpiła wobec pojęcia "narkoman" (5,44), następnie
wobec pojęcia "osoba zarażona HIV/AIDS" (4,64) oraz pojęcia "homoseksualista" (4,14).
Narkoman - do negatywnych cech zaliczono: lenistwo, miękkość, niezaradność,
nieuczciwość, słabość, brud, nieodpowiedzialność, brak rozsądku, biedę, bierność, pesymizm
i brak popularności. Narkomanowi nie przypisano żadnych pozytywnych cech.
W pytaniach o stosunek do osób zarażonych HIV/AIDS oraz grup ryzyka,
stwierdzono, iż
- mężczyźni są mniej tolerancyjni wobec osób zarażonych HIV niż kobiety.
- za izolacją osób zarażonych HIV i chorych na AIDS opowiedziało się 10,65% kobiet oraz
26,10% mężczyzn.
- najmniej restryktywni wobec osób z HIV/AIDS są ludzie młodzi do 24 roku życia 10,19%
badanych w tym wieku uznało, że należy izolować zarażonych HIV
Wnioski: Mężczyźni (decydenci i opiniotwórcy) są mniej tolerancyjni wobec osób zarażonych
HIV niż kobiety. Za izolacją osób zarażonych HIV i chorych na AIDS opowiedziało się 10,65%
kobiet oraz 26,10% mężczyzn. Najmniej restryktywni wobec osób z HIV/AIDS są ludzie młodzi
do 24 roku życia - 10,19% badanych w tym wieku uznało, że należy izolować zarażonych HIV.
Najmniej tolerancyjni byli decydenci i opiniotwórcy w wieku 35-44lat - aż 35,92 % badanych
w tym wieku uznało, że należy izolować zarażonych HIV.
III. OPIS ORAZ OCENA POSIADANYCH ZASOBÓW I PODEJMOWANYCH DZIAŁAŃ
W WOJEWÓDZTWIE
1.
Ograniczanie popytu
W woj.pomorskim w proces przeciwdziałania narkomanii zaangażowane są publiczne
oraz niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej oraz inne jednostki organizacyjne działające
w sektorze ochrony zdrowia, szkoły, organizacje pozarządowe.
Na terenie województwa pracują 54 poradnie publiczne i niepubliczne, które
nastawione są wyłącznie na prowadzenie działalności dla osób uzależnionych bądź prowadzą inne
działania, 6 ośrodków dla osób chorych na AIDS, 6 ośrodków leczenia uzależnień, oraz
rozproszony program dektoksykacji.
- 24 Profilaktyka
Kampanie prewencyjne w woj.pomorskim skierowane są głównie do młodzieży,
z powodu wieku, w którym rozpoczyna się zażywanie narkotyków. Działania podejmowane
w szkołach, są najczęstszą formą przeciwdziałania uzależnieniu od narkotyków. Programy
profilaktyczne są tak konstruowane by przynosiły trwałe efekty, które dopasowane są do
otaczającej rzeczywistości. W programach brane są również pod uwagę te grupy młodzieży, która
nie uczęszcza do szkoły. Są to działania skierowane do grup młodych ludzi mieszkających
w blokowiskach i dzielnicach ubóstwa. W woj. pomorskim dokonano w ostatnich latach
znacznego postępu w dziedzinie tworzenia skutecznych programów edukacyjnych, które nie
opierają się już wyłącznie na doraźnych działaniach antynarkotykowych, a raczej koncentrują się
na kampaniach pro-zdrowotnych i szkoleniach w zakresie promowania właściwego stylu życia.
W programach tych rekreacja, sport oraz działania pro-społeczne są alternatywą dla zażywania
narkotyków. Kładzie się nacisk by działania te pozwoliły na zbudowanie pewności siebie
i wyrabianie w młodzieży umiejętności rozwiązywania problemów i właściwej komunikacji.
W obecnych programach prawdziwe i rzetelne informacje są konieczne z jednej strony, z drugiej
zaś nowe podejście do problemu narkotykowego nie ogranicza się już tylko do prowadzenia
wykładów, oferuje natomiast nowe możliwości. Programy te, uczą jak przeciwstawiać się presji
wywieranej na nie przez otoczenie, i umieć przeciwdziałać namowom na palenie tytoniu, picie
alkoholu i używanie narkotyków. Oddźwięk tych programów jest o wiele większy niż
w przypadku działań prewencyjnych nakierowanych na rodzinę, media i społeczności lokalne,
zmierzających do zniechęcenia do zażywania narkotyków.
Na podstawie analizy diagnozy zjawiska oraz wielu badań w tym ESPAD z roku 2007,
można sformułować stwierdzenie, iż:
 W szkołach podstawowych i gimnazjalnych występuje zbliżony odsetek uczniów
zagrożonych alkoholizmem.
 W szkołach podstawowych problem zagrożenia uczniów alkoholizmem jest znacznie
większy niż narkomanią.
 W gimnazjach gwałtownie rośnie liczba młodzieży zagrożonej narkomanią.
 Najwięcej uczniów zagrożonych uzależnieniami jest w szkołach ponadgimnazjalnych.
 Mimo wiedzy i świadomości szkodliwości picia i zażywania środków psychoaktywnych,
w takich okolicznościach jak np. dyskoteka, wycieczka szkolna, używanie ich jest normą,
stylem bycia.
 Społeczny charakter przyczyn zjawiska picia i odurzania się, którymi są złe
funkcjonowanie rodziny, bezrobocie i niski status materialny rodzin, ogranicza
skuteczność oddziaływań profilaktyczno - wychowawczych szkoły.
 Szkoły opracowały szkolne programy profilaktyki problemów dzieci i młodzieży.
 Uczniowie badanych szkół posiadają wiedzę na temat szkodliwości spożywania alkoholu,
narkotyków i palenia tytoniu.
 W wyniku realizowanych programów profilaktycznych mówi się głównie o przyroście
wiedzy uczniów na temat skutków zachowań ryzykownych, mniej natomiast o zmianach
poglądów i zachowań.
 Profilaktykę zagrożenia narkomanią i alkoholizmem gimnazja traktują priorytetowo.
 Na terenach wiejskich większym problemem jest spożywanie alkoholu, niż używanie
narkotyków.
 Więcej profesjonalnych szkoleń dla nauczycieli organizuje się w większych ośrodkach
miejskich.
Szkoły wskutek informacji o zagrożeniach podejmują stepujące działania:
 Diagnozowane nadal są się zagrożenia związane z uzależnieniami.
- 25  Planowane są i systematycznie realizowane działania wychowawcze i profilaktyczne.
 Uczniowie chętnie uczestniczą w szkolnych zajęciach profilaktycznych, a dzięki
aktywnemu uczestnictwu w szeregu działań profilaktycznych, uczniowie coraz częściej
wykazują odpowiednią postawę wobec zagrożeń problematyką alkoholizmu i narkomanii.
 Szkoły podejmują skuteczne działania w ramach realizowanego programu
wychowawczego i programu profilaktyki, większość podejmuje działania bezpośrednie
z chwilą uzyskania informacji o zagrożeniu.
 Wiele treści dotyczących profilaktyki realizowanych jest w ramach ścieżki prozdrowotnej
oraz programów szkoły promującej zdrowie.
 Uczniowie zagrożeni uzależnieniami otrzymują różnorodne formy pomocy
psychologiczno-pedagogicznej.
 Nauczyciele dokształcają się i doskonalą swoje umiejętności w zakresie pomocy dzieciom
zagrożonym uzależnieniem.
 Wszystkie szkoły współpracują z poradniami psychologiczno-pedagogicznymi, które
wspierają szkoły w zakresie działań profilaktycznych.
 Szkoły rozpoznają potrzeby swoich uczniów. Wszystkie prowadzą działania wspierające
wychowawczą funkcję rodziny, organizują w miarę swoich potrzeb pomoc materialną
i socjalną.
Przyjęto rozwiązanie polegające na postrzeganiu pedagogów i psychologów szkolnych
jako inspiratorów i koordynatorów działań profilaktycznych szkoły oraz opracowywanie
szkolnych programów wychowawczych i profilaktyki, po dokonaniu bardzo dokładnej diagnozy
sytuacji. Obecnie uwzględnia się w szkolnych programach wychowawczych i profilaktyki:
 procedury postępowania w sytuacjach kryzysowych oraz zasady współpracy z rodzicami,
 zadania wszystkich pracowników szkoły w zakresie pomocy dzieciom i młodzieży,
zagrożonych uzależnieniem,
 współpracę z różnymi instytucjami, w szczególności organizacjami pozarządowymi,
wspierającymi działalność szkół i placówek w zakresie rozwiązywania problemów dzieci
i młodzieży,
 dokonuje się systematycznej oceny efektów podejmowanych działań wychowawczych
i zapobiegawczych.
W roku 2007 w woj.pomorskim prowadzona była profilaktyka w 149 szkołach.
Samorządy powiatowe i miejskie przeznaczyły na profilaktykę narkomanii kwotę 6
418 tyś. PLN. W realizacji KPPN w roku 2007 oraz w latach poprzedzających analizę brało
udział 165 podmiotów. Na realizację programu samorządy przeznaczyły kwotę: 1 815 tyś PLN.
1.2.
Leczenie i rehabilitacja
W woj. pomorskim istnieją liczne programy terapeutyczne. Wiele z nich koncentruje
się na skróceniu procesu leczenia, podnoszenia kwalifikacji terapeutów, bardziej
zindywidualizowanej terapii, oraz na przygotowaniu pacjentów do samodzielnego życia po
zakończeniu leczenia. Programy zastępcze, takie jak terapia metadonowa dla osób uzależnionych
od heroiny nadal nie została uruchomiona w Gdańsku. Terapia uzależnień narkotykowych
obejmuje poradnictwo, motywowanie, leczenie farmakologiczne, rehabilitację i integracje
społeczną. Wiele programów leczenia uzależnień to programy które są zindywidualizowane
i dostosowane do sytuacji pacjenta, oraz jego problemów. W wielu programach leczenie obejmuje
także członków rodziny uzależnionych. W istniejących ośrodkach na terenie woj. pomorskiego
- 26 osoby uzależnione od narkotyków uczą się właściwego stylu życia. Środowiskiem, w którym jest
wiele osób uzależnionych od narkotyków są również więzienia położone na terenie województwa.
W zakładach karnych prowadzone są programy zmierzające do ograniczenia popytu na narkotyki
- oraz rozprzestrzeniania się wirusa HIV/AIDS – obejmują one leczenie i rehabilitację więźniów
uzależnionych od narkotyków. Doświadczenia w prowadzeniu terapii osób uzależnionych
pokazują, iż u różnych pacjentów skutkują różne metody leczenia. Powadzenie lub przegrana
programów leczenia uzależnień od narkotyków zależy od wielu wewnętrznych i zewnętrznych
czynników wpływających na uzależnionego.
W woj.pomorskim działa 6 stacjonarnych ośrodków leczenia uzależnień w tym dwa
publiczne. Ośrodki dysponują 178 – ma łóżkami – stan na 31 grudnia 2008r.
Wykres 9. Liczba łóżek w dniu 31 grudnia 2004 dla leczenia alkoholizmu i narkomanii
Źródło: Pomorskie Centrum Zdrowia Publicznego, Gdańsk, 2008
1996
1997
1998
1999
2000
2
Psychiatria
263
244
296
249
275
Szpital
Specjalistyczn
y
22
19
14
13
11
Tabela 7. Przyjęcia do szpitali psychiatrycznych i specjalistycznych z powodu F11-F19
Źródło: Pomorskie Centrum Zdrowia Publicznego, Gdańsk, 2008
- 27 -
1996
Liczba
przypadków
1997
583
1998
556
1999
598
2000
539
2001
317
Tabela 8. Interwencje Pogotowia Ratunkowego w Trójmieście z powodu używania narkotyków
Źródło: Pomorskie Centrum Zdrowia Publicznego, Gdańsk, 2008
1.3.
Readaptacja społeczna
Osoby uzależnione po zakończonej terapii są podmiotem procesu, w którym
funkcjonują w rozmaitych jego aspektach, sferze prywatnej, społecznej i zawodowej.
W tym celu istnieje w Gdańsku szereg programów mających na celu zintegrowanie byłych
narkomanów ze społeczeństwem. Służy temu np. program „Następny Krok”. Program – oprócz
nastawienia na osoby kończące leczenie – daje możliwość współdziałania samorządu lokalnego,
specjalistycznych placówek i instytucji oraz organizacji pozarządowych. Dzięki stabilnej, jasnej
i długofalowej polityce wspomniane podmioty wzajemnie współpracują i uzupełniają się tworząc
spójny system działań z obszaru reintegracji i pomocy społecznej. Program mający charakter
środowiskowy dla Gdańska i województwa pokazuje, mechanizm powrotu do społeczeństwa osób
uzależnionych. Program ma tez na celu umożliwienie (poprzez aktywne zaangażowanie w życie
osób uzależnionych) osobom z problemem narkotykowym wyjście z tego stanu i podjęcie
zdrowego i wolnego od uzależnienia życia.
1.4.
Ograniczanie szkód zdrowotnych
W celu zmniejszenia rozmiarów szkód zdrowotnych spowodowanych używaniem
środków odurzających i substancji psychotropowych oraz rozwiązywaniem problemów
społecznych osób uzależnionych na terenie woj. pomorskiego istnieje wiele podmiotów
w sektorze publicznym, samorządowym oraz organizacji pozarządowych zajmujących
problemami narkomanii. Są to:
 Centrum Diagnostyczno-Klinicznym HIV/AIDS - Zakładem Diagnostyki Laboratoryjnej
 Pracownia Diagnostycznymi Kliniki Chorób Zakaźnych i Wojewódzkiego Szpitala Zakaźnego
w Gdańsku
 Poradnia Konsultacyjną Zakażeń Retrowirusowych i Nabytych Niedoborów Immunologicznych
 Wielospecjalistyczna Poradnią HIV/AIDS przy Wojewódzkiej Przychodni SkórnoWenerologicznej
 Areszt Śledczy – Oddział dla narkomanów nosicieli wirusa HIV
 Wojewódzki Ośrodek Szkolenia Kadr Medycznych
 Wojewódzka Stacja Krwiodawstwa
 Ośrodki Terapii Uzależnień
 Stowarzyszenie Wolontariuszy Wobec AIDS- „Bądź z nami”
 Poradnie Profilaktyki Leczenia i Rehabilitacji Osób Uzależnionych
 Pełnomocnik Kuratora Oświaty ds. Promocji Zdrowia - Centrum Edukacji Nauczycieli
- 28  Kuratorium Oświaty
 Towarzystwo Profilaktyki Środowiskowej „ MROWISKO „
Istnieje wiele punków anonimowego testowania na obecność wirusa HIV w Gdańsku,
Gdyni, w Słupsku czy w Rumi w zakładach publicznej i niepublicznej służby zdrowia.
(Wojewódzki Szpital Zakaźny, LAB MED., Miejska Stacja Sanitarno Epidemiologiczna,
Laboratorium Analityczne -A-B-O Szpital Morski im PCK, Laboratorium Analiz Lekarskich,
Samodzielny publiczny Szpital Zespolony, Wojewódzka Przychodnia Skórno-Wenerologiczna)
Na terenie województwa pracuje 21 edukatorów z certyfikatem RES Humanie.
W realizacji programu profilaktyki HIV /AIDS brały udział 44 podmioty. W ramach
podejmowanych działań udzielono 1815 porad lekarskich, 1580 zabiegów pielęgniarskich
i pobrania krwi. W analogiczny czasie zaobserwowano jedynie 12 ekspozycji zawodowych
u pracowników służby zdrowia oraz 44 ekspozycje pozazawodowe.
Podejmowano działania związane z profilaktyką HIV/AIDS w następujących
obszarach:
1. profilaktyka poekspozycyjna u pracowników służby zdrowia
2. profilaktyka po zawodowej ekspozycji na zakażenie HIV
3. profilaktyka zakażeń matczyno – dziecięcych
4. szkolenia w zakresie HIV/AIDS – staże podyplomowe dla lekarzy i lekarzy stomatologów
5. szkolenia wolontariuszy w zakresie zakażenia HIV/AIDS
6. konferencja naukowa z okazji Światowego Dnia AIDS z udziałem przedstawicieli Urzędu
Marszałkowskiego, Urzędu Wojewody, Władz Uczelni, Klinik AMG, Policji Wydziału
Oświaty, Kasy Chorych, Izby Lekarskiej, Izby Pielęgniarskiej
7. zebrania naukowo-szkoleniowe dotyczące HIV/AIDS dla lekarzy, członków PTEiLChZ
Biorąc pod uwagę podział administracyjny kraju najwięcej zakażonych wirusem HIV
jest na w województwach nadmorskich. Zakłada się, że wysoki odsetek nosicieli HIV na terenach
województw północnych związany jest m.in. z ryzykownymi kontaktami seksualnymi
związanymi z turystyką nadmorską, a także - jak np. w przypadku województwa pomorskiego z bliskim położeniem obwodu kaliningradzkiego. Według uśrednionych rocznych danych
Państwowego Zakładu Higieny z lat 2002 i 2006, dotyczących liczby nowo wykrytych zakażeń
HIV w Polsce województwo pomorskie jest w ścisłej ,,niechlubnej'' czołówce. Zajmuje trzecie
miejsce wśród województw pod względem nowo wykrytych zakażeń HIV (1,9 zakażeń na
100.000 ludności) oraz drugie miejsce pod względem zapadalności na AIDS (0,6 na 100.000
ludności).
Do 31 grudnia 2007 r. w województwie pomorskim zanotowano 876 zakażeń wirusem
HIV, z czego 65 osób zmarło na AIDS. Szacuje się, że rzeczywista liczba zakażonych jest
znacznie większa i wynosi ponad 2000.
Wobec tych niepokojących danych epidemiologicznych przedstawiciele
najważniejszych instytucji zajmujących się tematyką HIV/AIDS z terenu województwa
pomorskiego podpisali 26 października 2007 r. porozumienie w sprawie powołania Zespołu ds.
Realizacji Programu Zwalczania AIDS i Zapobiegania Zakażeniom HIV (Zespół ds. HIV/AIDS).
Porozumienie podpisane zostało pomiędzy:
 Samorządem Województwa Pomorskiego
 Pomorskim Centrum Zdrowia Publicznego
 Wojewódzką Stacją Sanitarno-Epidemiologiczną
 Pomorskim Oddziałem Wojewódzkim NFZ
 Pomorskim Kuratorium Oświaty
- 29 Powołany Zespół ekspertów opracował ,,Program Zwalczania AIDS i Zapobiegania
Zakażeniom HIV na lata 2007-2011'' dla województwa pomorskiego wraz ze szczegółowym
harmonogramem działań, przyjęty następnie przez Zarząd Województwa Pomorskiego Uchwałą
941/77/07 z 27 listopada 2007 r.
Powstały program jest programem polityki zdrowotnej, scala działania różnych
instytucji i stanowi strategię działań w zakresie profilaktyki HIV/AIDS.
Ukierunkowany jest w znacznym stopniu na działania profilaktyczne, gdyż
profilaktyka wciąż pozostaje najważniejszym czynnikiem walki z szerzeniem się epidemii
HIV/AIDS.
Opracowany program jest wielopłaszczyznowy, pilotowany będzie w sposób
epidemiologicznie rozsądny, zgodny z uwarunkowaniami województwa, oparty na podstawach
naukowych. Łączy w sobie dostęp do informacji, poradnictwa, leczenia i świadczeń socjalnych.
Program Zwalczania AIDS i Zapobiegania Zakażeniom HIV na lata 2007-2011 dla
województwa pomorskiego opracowany przez Zespół ds. HIV/AIDS uznany został przez Krajowe
Centrum ds. AIDS (agendę Ministerstwa Zdrowia) za najlepszy samorządowy program w tym
zakresie i stanowi wzorzec do pracy nad podobnymi programami dla innych województw.
2.
2.1.
OGRANICZANIE PODAŻY
Walka z nielegalnym rynkiem
W Polsce a także na terenie woj. pomorskiego istnieje wiele zorganizowanych grup
przestępczych, z których szereg ma charakter międzynarodowy. Na terenie kraju działają
ekspozytury międzynarodowych mafii, w tym karteli narkotykowych, a przestępczość korupcyjna
zagraża nie tylko administracji centralnej i terenowej, ale także aparatowi ścigania i wymiaru
sprawiedliwości. Tradycyjnym źródłem zysków dla grup przestępczych pozostają narkotyki.
Obszar woj. pomorskiego – z racji swego położenia, z portami morskimi oraz lotniskiem
międzynarodowym - jest nie tylko strefą tranzytu, ale staje się także rynkiem zbytu narkotyków
klasycznych. Obserwuje się coraz ściślejsze powiązania polskich środowisk przestępczych
z innymi krajami, np. przy produkcji i obrocie amfetaminą.
Pranie brudnych pieniędzy jest ściśle powiązane z nielegalnym handlem narkotykami,
oraz z innych poważnych przestępstw z nimi związanych. Konfiskaty nawet dużych ilości
narkotyków ma często bardzo ograniczony wpływ na całość zjawiska handlu i zażywania
nielegalnych narkotyków. Rynek narkotykowy jest w tym względzie elastyczny, a poważne
kryzysy, nie mają zasadniczego wpływu na jego funkcjonowanie. Ceny detaliczne narkotyków
wykazują znikomą wrażliwość na konfiskaty dużych dostaw narkotyków. Jednak blokowanie
i odbieranie profitów pochodzących ze sprzedaży narkotyków, może znacznie zakłócić działanie
rynku narkotykowego. Pieniądze stoją, zarówno na początku, jak i na końcu nielegalnego
łańcucha narkotykowego.
Rosnąca gwałtownie na terenie woj. pomorskiego po 1999 r. liczba stwierdzonych
przestępstw narkotykowych z ustawy z dn. 29 lipca 2005r. o przeciwdziałaniu narkomanii,
obecnie rocznie wzrasta o ok. 40 - 50 proc. W 1999 r. stwierdzono 585 przestępstw, w 2000 - 665,
w 2001 - 1057, w 2002 – 1 684, w 2003 – 2 285, w roku 2004 – 4 683 w roku 2004 – 4 683
w roku 2007 – 3 819. Liczba przestępstw pomiędzy latami 2003 i 2004 podwoiła się!
Wśród przestępstw z ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, najwięcej odnotowano
przestępstw z art. 45, dotyczących udzielania wbrew przepisom ustawy innej osobie środka
odurzającego lub substancji psychotropowej, ułatwianie bądź umożliwienie ich użycia. Przepis
ten ma chronić życie człowieka, które może zostać zagrożone w przypadku bezzasadnego
- 30 używania środków odurzających lub substancji psychotropowych. Przestępstwo to stwierdzono na
przestrzeni lat 1999 – 166 razy, 2000 – 152, 2001 – 258, i 344 razy w roku 2002. W roku 2003
liczba tych przestępstw zmalała do 200 by osiągnąć poziom 363 przypadków w roku 2004 oraz
kolejno liczbę zdarzeń w roku 2007 – 412.
Innym przestępstwem licznie występującym wśród przestępstw z ustawy
o przeciwdziałaniu narkomanii, drugą grupę stanowi przestępstwo z art. 44 mówiące
o niezgodnym z ustawą wprowadzaniu do obrotu środków odurzających. W roku 2001
przestępstw tych na terenie woj. pomorskiego stwierdzono 146, w roku 2002 – 167, w roku 2003
– 71, w roku 2004 – 79 przypadków i w roku 2007 – 98 przypadków.
Wśród przestępstw popełnianych z ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, liczną
grupę stanowią nieletni. W roku 1999 stanowili grupę 231 osób, w 2000 – 288, w 2001 – 156 i
w roku 2002 liczba ta zwiększyła się do 356 oraz w roku 2003 do 429, wreszcie w roku 2007
spadła do ilości 159 osób.
Wykres 10. Przestępstwa stwierdzone w woj. pomorskim w roku 2007 z Ustawy z dnia 29 lipca 2005r.
o przeciwdziałaniu narkomanii wg. poszczególnych art. Ustawy.
Źródło: Komenda Główna Policji 2008
- 31 -
Wykres 11.
Wykres 11. Przestępstwa stwierdzone w woj. pomorskim w roku 2007 z Ustawy z dnia 29 lipca 2005r.
o przeciwdziałaniu narkomanii ogółem.
Źródło: Komenda Główna Policji 2008
Skazani ogółem
Skazani dorośli z Ustawy Nieletni skazani z ustawy
narkotykowej
narkotykowej
2001
16 461
172
26
2002
18 861
330
35
2003
22 947
621
51
2004
28 980
985
102
2005
28 448
1 404
71
2006
25 567
1374
87
Tabela 12. Nieletni - podejrzani o przestępstwa z Ustawy o narkomanii w woj. pomorskim
Źródło: Komenda Główna Policji 2008
- 32 -
Wykres 12. Skazani prawomocnie z ustaw o przeciwdziałaniu narkomanii
Źródło: Ministerstwo Sprawiedliwości, 2008
- 33 IV.
WNIOSKI I REKOMENDACJE
Od połowy lat siedemdziesiątych najważniejszym czynnikiem rozwojowym w
Trójmieście był znaczący wzrost uzależnień od heroiny. W połowie lat pierwszej dekady XXI
wieku odnotowano nieznaczne używanie kokainy.
Do końca lat 90-tych częstotliwość uzależnień od heroiny ustabilizowała, jednakże na
poziomie znacznie niższym niż dekadę wcześniej. Od roku 2000 tendencje są zróżnicowane.
Ilości skonfiskowanej amphetaminy wzrastały po roku 2000, zwłaszcza w drugiej
połowie dekady. Jednakże w Trójmieście konfiskaty amphetaminy wiążą się z wielością
wskaźników popytu, choć w poszczególnych latach istnieją niewielkie tendencje wzrostowe.
Dane z sondaży i badań dotyczące kokainy wskazują na względnie niską
częstotliwość wśród ogółu populacji i na dominację sporadycznego, a nie przymusowego jej
zażywania.
Amfetamina jest obecna głównie w środowiskach miejskich woj. pomorskiego. Od
1995 roku wzrosła dostępność nielegalnie wytwarzanej amfetaminy. Popularne stało się używanie
MDMA (ekstaza) .
Narkotykiem którego obecność jest najczęściej obserwowana wśród młodzieży jest
cannabis. Częstotliwość jest tutaj zmniejszająca się w większości województwa.
Istnieją znaczące różnice w sposobach zażywania narkotyków. W województwie
pomorskim obserwuje się odwrót od iniekcji.
Badania ESPAD ukazują silny efekt wieku zwiększający się wśród młodzieży i
nastolatków a następnie opadający.
W woj. pomorskim odnotowuje się efekt starzenia się populacji narkomanów, choć
nadal obserwuje się nowe przypadki.
W danych dotyczących narkomanów mężczyźni przeważają liczebnie nad kobietami
w stosunku średnim 4/1. Sondaże ujawniają nieco mniejsze zróżnicowanie wśród ogółu populacji
lub wśród młodzieży.
Poziom nielegalnego zażywania narkotyków i uzależnień jest względnie stabilny. Nie
wydaje się jednak, aby był to przypadek legalnych narkotyków (np. nadużywanie leków lub
rozpuszczalników). W Trójmieście istnieje silna korelacja pomiędzy uzależnieniem a
wskaźnikami niskiego statusu społeczno-ekonomicznego i względną deprawacją. Ten związek
wydaje się być nieobecny lub nawet odwrotny w przypadku danych nt. zażywania narkotyków
zebranych w sondażach obejmujących ogół populacji.
Po roku 1980 rynek heroiny w Trójmieście gwałtownie się skurczył się i stał się
bardziej profesjonalny w latach 90-tych. Nielegalny rynek amfetaminy i MDMA rozrósł się
gwałtownie po 2000 roku.
Odnotowany został znaczny wzrost przypadków śmierci spowodowanych
zażywaniem narkotyków. Jednocześnie następuje wzrost ilości zachorowań na AIDS wśród
narkomanów, chociaż częstotliwość występowania seropozytywnego wyniku HIV zmniejsza się.
Dokładna analiza problemu prowadzi do przyjęcia następujących wniosków:

Obserwuje się względną stabilizację nadużywania substancji psychoaktywnych na
podstawie wielu wskaźników

używanie narkotyków jest najbardziej rozpowszechnione w aglomeracji Trójmiasta

najliczniejszą grupą konsumentów narkotyków są osoby do 25 roku życia

na podstawie analizy statystyk policyjnych dostępność narkotyków oceniana jest jako
wysoka lecz stabilna
- 34 
liczbę narkomanów ocenia się na ponad 5 tysięcy

najważniejszym elementem ograniczenia popytu na narkotyki staje się dotarcie do grup
wysokiego ryzyka

dla ograniczania szkód społecznych i zdrowotnych, w grupie narkomanów opatowych
zaleca się utworzenie na poziomie Trójmiasta programu metadonowego.

programy ograniczające popyt na narkotyki powinny obejmować wszystkie aspekty
problemu począwszy od wieku rozpoczynania używania narkotyków, aż do
ograniczenia zdrowotnych i społecznych skutków ich zażywania

dla podniesienia jakości życia osób uzależnionych należy dążyć do redukcji zachowań
ryzykownych związanych z używaniem narkotyków

obserwuje się ogólną akceptację strategii leczenia narkomanów przy niskim poziomie
represji za przestępstwa z ustawy antynarkotykowej

zaleca się kontynuowanie monitoringu i oceny redukcji popytu i podaży na środki
psychoaktywne

zaleca się dalsze rozwijanie badań naukowych nad problemami medyczno-społecznymi
narkomanii

należy nadal zwiększenie ofertę szkolnych zajęć pozalekcyjnych oraz propozycji
alternatywnych, proponowanych przez szkoły, w ramach prewencji używania
narkotyków przez młodzież

należy dbać o zwiększenie rangi szkoły, m. in. przez umocnienie w środowisku jej
tożsamości
- 35 Bibliografia
1. Gdański Program Przeciwdziałania Narkomanii na lata 2006 – 2010, (2007) Gdańsk
2. Informator statystyczny opieki zdrowotnej województwa pomorskiego 2008 r., (2008).
PCZP. Gdańsk
3. Kaflik M., Sternalski M, (1989) Analiza zużycia leków, w: Zeszyty Problemowe
Narkomanii, Warszawa
4. Kemmesies U, (1997) Research on Hidden Populations: How to reach the strangeness,
The snowball sampling technique (unpublished paper)
5. Komenda Główna Policji. Biuro do Walki z Przestępczością Narkotykową, (2000)
Informacja o stanie zagrożenia narkomanią i wynikach zwalczania przestępstw
związanych z narkotykami
6. Łuczak E. (1989): Zjawisko uzależnień wśród młodzieży w Polsce (W) Problemy
zagrożenia młodzieży uzależnieniem, Warszawa.
7. Mejer-Zahorowski, O, (1994) Przegląd programów rehabilitacyjnych dla osób
uzależnionych realizowanych w Polsce, Biuro ds. Narkomanii, Warszawa
8. Meldunki Roczne 2000 – 2007, (2008), PZH, Warszawa
9. Narodowy Program Zdrowia - założenia polityki zdrowotnej państwa (2005),
Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej, Warszawa
10. Organizacja polityki zapobiegania narkomanii w Polsce, (2002) Ministerstwo Zdrowia
i Opieki Społecznej, Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, Warszawa
11. Pompidou Subgroup on Treatment Demands: Treated drug users in 22 European cities.
TD follow-up project. Trends 1992-2000, Pompidou Group, Council of Europe,
Strasbourg.
12. Profilaktyka w środowisku lokalnym: praca zbiorowa (red. Grażyna Świątkiewicz)
(2002) Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, Warszawa
13. Rynek pracy województwa pomorskiego w 2007 r., (2008), Gdańsk
14. Sękiewicz J, (2005) Multi-City Study of Drug Misuse, Trends 2004, UW, Gdańsk
15. Sierosławski J. (1999) Między mitami a wiedzą naukową: polityka wobec alkoholu
i narkotyków w Polsce.Świat Problemów nr 12, s. 30-33
16. Sierosławski J. (2003) Używanie alkoholu i narkotyków przez młodzież szkolną. Raport
z ogólnopolskich badań ankietowych zrealizowanych w 2003r, IPiN, Warszawa
17. Sierosławski J. Narkomania w Polsce w 2007 roku. Dane lecznictwa stacjonarnego.
IPiN, Warszawa
18. Świadczenia medyczne w woj. pomorskim, (2008) NFZ, Gdańsk
- 36 19. Wojewódzki Plan Zdrowotny (2007), SWP, Gdańsk
20. Wsparcie województw i społeczności lokalnych w zapobieganiu narkomanii na
poziomie lokalnym (2004) UKIE, Warszawa
21. Zatrudnienie socjalne, (2007) WZPS, Gdańsk