PRZEWLEKŁA NIEWYDOLNOS´C´ SERCA

PRZEWLEKŁA NIEWYDOLNOŚĆ
SERCA
11
Dorota Kaszuba
Cele rozdziału
Po zapoznaniu sie˛ z treścia˛ rozdziału student powinien wykazać sie˛ wiedza˛
na temat:
¢
¢
¢
¢
obrazu klinicznego przewlekłej niewydolności serca,
leczenia farmakologicznego i niefarmakologicznego w niewydolności
serca,
interwencji piele˛gniarskich w odniesieniu do diagnoz piele˛gniarskich,
zakresu edukacji pacjenta z niewydolnościa˛ serca w celu przygotowania chorego do samoopieki i samokontroli.
Słowa kluczowe
przewlekła niewydolność serca, duszność, orthopnoë, obrze˛ki, opieka
wielodyscyplinarna, poradnia niewydolności serca
11.1. Przewlekła niewydolność serca
– podstawy kliniczne
Przewlekła niewydolność serca jest zespołem klinicznym powstałym na
skutek pogorszenia czynności serca jako pompy, prowadza˛cym do wysta˛pienia objawów podmiotowych, takich jak uczucie duszności w spoczynku lub podczas wysiłku, me˛czliwość, ogólne osłabienie, kołatania
serca oraz objawów przedmiotowych, takich jak tachykardia, tachypnoë,
poszerzenie żył szyjnych, obrze˛ki obwodowe, powie˛kszenie wa˛troby,
wodobrzusze.
Na wyste˛powanie duszności w niewydolności serca składa sie˛ wiele
czynników, m.in. dysfunkcja oddechowa, małe ste˛żenie hemoglobiny
i inne. Pocza˛tkowo duszność pojawia sie˛ podczas wysiłku, w zaawansowanej niewydolności serca – także w spoczynku.
Stopień zaawansowania choroby określa klasyfikacja czynnościowa
Nowojorskiego Towarzystwa Kardiologicznego – NYHA (patrz rozdział
,,Diagnostyka schorzeń układu sercowo-naczyniowego’’), oparta na ocenie ograniczenia codziennej aktywności chorych poprzez wyste˛powanie
duszności i innych typowych objawów niewydolności serca (kołatanie
serca, zme˛czenie).
Dla niewydolności serca charakterystyczne sa˛:
¢
¢
Duszność typu orthopnoë – to duszność, która pojawia sie˛ w pozycji
leża˛cej i zmniejsza ba˛dź uste˛puje po przyje˛ciu przez chorego pozycji
siedza˛cej lub po podłożeniu dodatkowych poduszek (uniesieniu wezgłowia łóżka). Jest spowodowana zwie˛kszonym powrotem krwi żylnej
do serca oraz niewydolnościa˛ lewej komory serca, co w efekcie powoduje zastój w kra˛żeniu płucnym. Wynika z braku możliwości przepompowania krwi przez niewydolne serce.
Napadowa duszność nocna – ostre napady duszności pojawiaja˛ce sie˛
zwykle w nocy, w pozycji leża˛cej. Przyczyna: jak w duszności typu
orthopnoë.
Duszność typu orthopnoë oraz napadowa duszność nocna wyste˛puja˛
u pacjentów w zaostrzeniu choroby, charakterystyczne sa˛ dla chorych
w zaawansowanym stadium choroby. Rzadko wyste˛puja˛ u pacjentów
z łagodna˛ lub umiarkowana˛ niewydolnościa˛ serca, stosuja˛cych leki moczope˛dne.
Wyste˛powanie obrze˛ków w niewydolności serca wia˛że sie˛ ze zwie˛kszeniem obje˛tości płynu pozakomórkowego, czemu towarzyszy przyrost
masy ciała. Obrze˛ki wyste˛puja˛obustronnie, sa˛symetryczne, a ucisk palcem
pozostawia charakterystyczny dołek. U chorych chodza˛cych obrze˛ki
w pierwszej kolejności pojawiaja˛ sie˛ na kończynach dolnych, głównie na
stopach i wokół kostek, sa˛ mniejsze rano i narastaja˛ w cia˛gu dnia. U cho-
184
rych leża˛cych obrze˛ki lokalizuja˛ sie˛ w okolicy le˛dźwiowo-krzyżowej oraz
u me˛żczyzn w okolicy moszny. Przy długo utrzymuja˛cych sie˛ obrze˛kach
może dojść do przebarwień skóry oraz owrzodzeń na skutek zaburzeń
kra˛żenia. Brak leczenia może prowadzić do obrze˛ku całego ciała, zastoju
żylnego w wa˛trobie, wodobrzusza i płynu w jamach opłucnowych.
Zme˛czenie, osłabienie sa˛ cze˛stymi dolegliwościami zgłaszanymi
przez chorych z przewlekła˛ niewydolnościa˛ serca. Spowodowane sa˛ mała˛
pojemnościa˛ minutowa˛ serca i pogorszeniem czynności mie˛śni szkieletowych. Zme˛czenie dodatkowo może być nasilone zaburzeniami snu
(zwia˛zanymi z wyste˛powaniem duszności nocnej, le˛kiem, depresja˛ zakłócaja˛cymi odpoczynek nocny).
Czynnikami ryzyka sprzyjaja˛cymi przewlekłej niewydolności serca sa˛:
wiek, palenie tytoniu, hiperlipidemia, cukrzyca, otyłość i inne.
Główna˛ przyczyna˛ przewlekłej niewydolności serca jest choroba
wieńcowa, a w szczególności przebyty zawał mie˛śnia sercowego, druga˛ co
do cze˛stości przyczyna˛ jest nadciśnienie te˛tnicze. Do przyczyn przewlekłej
niewydolności serca zalicza sie˛ także kardiomiopatie, wady serca, czynniki
toksyczne (alkohol, leki, kokaina) i inne.
Rozpoznanie przewlekłej niewydolności serca wymaga przeprowadzenia badań diagnostycznych, które pozwola˛ na obiektywna˛ ocene˛, czy
wyste˛puja˛ce objawy wynikaja˛ z nieprawidłowej czynności serca (niewydolności serca), czy z innych przyczyn. Najważniejszym badaniem u chorych z podejrzeniem tego schorzenia jest echokardiografia, pozwalaja˛ca
na ocene˛ wymiarów jam serca, grubości ścian, parametrów czynności
skurczowej (frakcja wyrzutowa lewej komory – LVEF) oraz czynności
rozkurczowej. Do badań podstawowych zalicza sie˛ badanie elektrokardiograficzne (EKG), badanie radiologiczne klatki piersiowej (rozpoznanie
powie˛kszenia sylwetki serca, zastoju w kra˛żeniu płucnym, nagromadzenia
płynu w jamach opłucnowych), badania biochemiczne (morfologia krwi,
elektrolity, mocznik, kreatynina, glukoza, próby wa˛trobowe, analiza
moczu). W ostatnich latach w diagnostyce tego zespołu stosuje sie˛ również
osoczowe peptydy natriuretyczne: peptyd natriuretyczny typu B (BNP)
i N-końcowy pro-BNP (NT-pro-BNP) – prawidłowe ste˛żenie któregokolwiek z tych peptydów u nieleczonych chorych oznacza, że niewydolność
serca jest mało prawdopodobna. Inne badania diagnostyczne to koronarografia, badanie wysiłkowe, rezonans magnetyczny serca, ambulatoryjne
monitorowanie EKG.
Leczenie przewlekłej niewydolności serca ma na celu zmniejszenie
chorobowości i śmiertelności oraz poprawe˛ jakości życia chorych. Aby
cele te były możliwe do zrealizowania, stosuje sie˛ leczenie farmakologiczne wsparte poste˛powaniem niefarmakologicznym uwzgle˛dniaja˛cym
edukacje˛ chorych i ich rodzin/opiekunów. Stosowana jest również elektroterapia (kardiowersja, defibrylacja, wszczepialne stymulatory, kardiowertery-defibrylatory, stymulatory resynchronizuja˛ce) oraz zabiegi chirur-
185
giczne (np. pomostowanie aortalno-wieńcowe, chirurgiczne leczenie wad
zastawkowych i inne).
W leczeniu farmakologicznym stosowane sa˛:
¢
¢
¢
¢
inhibitory enzymu konwertuja˛cego angiotensyne˛ (ACEI) (np. kaptopryl, enalapryl, lizynopryl, ramipryl, trandorapryl)
• poprawiaja˛ czynność komór i samopoczucie chorych, zmniejszaja˛
liczbe˛ hospitalizacji z powodu zaostrzenia niewydolności serca,
poprawiaja˛ przeżycie,
• dawkowanie: najcze˛ściej stopniowe, aż do uzyskania dawki docelowej lub najwie˛kszej tolerowanej przez pacjenta,
• działania niepoża˛dane: kaszel, hiperkaliemia, pogorszenie czynności
nerek, spadek ciśnienia te˛tniczego,
• w trakcie stosowania konieczne monitorowanie czynności nerek
i ste˛żenia elektrolitów,
beta-adrenolityki (np. bisoprolol, karwedylol, nebiwolol)
• poprawiaja˛ czynność komór i samopoczucie chorych, zmniejszaja˛
liczbe˛ hospitalizacji z powodu zaostrzenia i poprawiaja˛ przeżycie,
• jeśli to możliwe, powinny być wprowadzane w trakcie hospitalizacji
lub pod nadzorem w warunkach ambulatoryjnych,
• dawkowanie: stopniowe zwie˛kszanie dawki, aż do uzyskania dawki
docelowej lub najwie˛kszej tolerowanej przez pacjenta,
• działania niepoża˛dane: bradykardia, spadek ciśnienia te˛tniczego,
objawy zaostrzenia niewydolności serca,
antagoniści aldosteronu (np. eplerenon, spironolakton)
• zmniejszaja˛ liczbe˛ hospitalizacji z powodu zaostrzenia niewydolności serca i poprawiaja˛ przeżycie,
• działania niepoża˛dane: hiperkaliemia, pogorszenie czynności nerek,
powie˛kszenie i obrzmienie piersi (spironolakton),
• w trakcie stosowania konieczne monitorowanie czynności nerek
i ste˛żenia elektrolitów,
leki moczope˛dne
• pe˛tlowe (furosemid, torasemid, bumetanid), tiazydy (hydrochlorotiazyd, indapamid), oszcze˛dzaja˛ce potas (eplerenon, spironolakton),
• niezbe˛dne w leczeniu chorych z retencja˛ płynów,
• zmniejszaja˛ objawy zastoju żylnego w kra˛żeniu płucnym i systemowym,
• dawkowanie: zależy od objawów wynikaja˛cych z zastoju w kra˛żeniu,
wielkości obrze˛ków i diurezy,
• działania niepoża˛dane: spadek ciśnienia te˛tniczego, hipokaliemia,
hipomagnezemia, hipokalcemia.
Poza wymienionymi lekami stosowane sa˛ również: blokery receptora
angiotensynowego (ARB), digoksyna, leki przeciwzakrzepowe (np. warfaryna), leki przeciwpłytkowe (np. kwas acetylosalicylowy), statyny i inne.
186
11.2. Opieka piele˛gniarska nad pacjentem
z przewlekła˛ niewydolnościa˛ serca
Piele˛gnowanie chorych z niewydolnościa˛ serca oraz rola piele˛gniarki
w opiece nad pacjentami wymagaja˛ podejścia indywidualnego, zależnego
od stopnia zaawansowania choroby. W opiece piele˛gniarskiej należy
uwzgle˛dnić również wpływ niewydolności serca na organizm, choroby
współistnieja˛ce oraz na codzienna˛ aktywność pacjentów.
11.2.1. Wybrane diagnozy piele˛gniarskie u pacjentów
z przewlekła˛ niewydolnościa˛ serca
Opis charakterystycznych zmian w funkcji układu kra˛żenia oraz towarzysza˛cych zmian ogólnoustrojowych w przebiegu przewlekłej niewydolności
serca, a także specyfika procesu terapii, stanowia˛ podstawe˛ do określenia
rozpoznania piele˛gniarskiego. Najcze˛ściej spotykane diagnozy piele˛gniarskie u pacjentów z niewydolnościa˛ serca ukazuja˛ zakres opieki piele˛gniarskiej oraz charakteryzuja˛ istotne problemy indywidualnej sytuacji pacjenta,
z którymi spotyka sie˛ piele˛gniarka w swojej pracy zawodowej. W dalszej
cze˛ści przedstawiono wybrane, najcze˛ściej spotykane diagnozy piele˛gniarskie, cele opieki i zakresy interwencji piele˛gniarskich.
Diagnoza piele˛gniarska: uczucie duszności ograniczaja˛ce codzienna˛
aktywność towarzysza˛ce przewlekłej niewydolności serca.
Cel opieki: zmniejszenie duszności, minimalizowanie ograniczeń codziennej aktywności.
Interwencje piele˛gniarskie:
¢
¢
¢
¢
¢
¢
ocena stopnia nasilenia duszności (nasilenie duszności może być różne
– od niewielkiej przy dużym wysiłku fizycznym, przez duszność
wyste˛puja˛ca˛ w spoczynku, nasilana˛ przez każda˛ aktywność fizyczna˛,
do cie˛żkiej duszności wyste˛puja˛cej w zaostrzeniu choroby),
dostosowanie aktywności fizycznej do wydolności wysiłkowej chorego
– w razie potrzeby pomoc w czynnościach samoobsługowych, zależnie
od stopnia samodzielności pacjenta w tym zakresie,
w zaostrzeniu choroby – ograniczenie wysiłku fizycznego,
ułożenie chorego w pozycji wysokiej lub półwysokiej, przy silnej
duszności i podejrzeniu obrze˛ku płuc – w pozycji siedza˛cej z opuszczonymi nogami,
podanie choremu tlenu przez maske˛ lub cewnik donosowy zgodnie
z zaleceniem lekarza w celu zapewnienia odpowiedniej saturacji,
założenie kaniuli do żyły obwodowej,
187
¢
¢
¢
¢
¢
¢
¢
monitorowanie parametrów: ciśnienie te˛tnicze, te˛tno, cze˛stość i charakter oddechu,
ocena stanu świadomości oraz zabarwienia skóry,
ograniczenie podaży płynów do 1,5–2 l/dobe˛ w celu uniknie˛cia dalszej
hiperwolemii prowadza˛cej do nasilenia duszności,
utrzymanie właściwego mikroklimatu sali – temperatura otoczenia
18–22°C, wilgotność około 60%,
udział w farmakoterapii – leki moczope˛dne (diuretyki) i inne zgodnie
z zaleceniem lekarza,
ocena skuteczności leczenia diuretycznego przez prowadzenie dobowej
zbiórki moczu, codzienna˛ kontrole˛ masy ciała,
zmniejszenie niepokoju, le˛ku zwia˛zanego z dusznościa˛ przez życzliwe
zainteresowanie, spokojne sprawowanie opieki, wyjaśnienie istoty
i celowości podejmowanych czynności, obecność osób bliskich.
Diagnoza piele˛gniarska: złe samopoczucie spowodowane uczuciem
rozpierania w jamie brzusznej z powodu wodobrzusza w przebiegu
niewydolności serca.
Cel opieki: wyrównanie gospodarki wodno-elektrolitowej, poprawa samopoczucia.
Interwencje piele˛gniarskie:
¢
¢
¢
¢
¢
¢
188
obserwacja i pomiar obrze˛ków – codzienna kontrola masy ciała, pomiar
obwodu brzucha – dokumentowanie wyników pomiarów,
ograniczenie podaży płynów do 1,5–2,0 l/dobe˛ w zaawansowanej
niewydolności serca, wskazanie możliwości zaspokojenia nadmiernego pragnienia (picie cze˛ste, lecz w małych ilościach, stosowanie
mniejszej szklanki wypełnionej do połowy i inne), wyjaśnienie celowości zaleceń oraz konieczności ich przestrzegania,
dieta niskosodowa – ograniczenie spożycia sodu do 2 3 g/dobe˛ w łagodnej niewydolności serca (I i II klasa NYHA) lub 2 2 g/dobe˛ w zaawansowanej niewydolności serca,
ograniczenie sodu w pożywieniu przez unikanie słonych pokarmów
(peklowane i marynowane we˛dliny, sery, warzywa konserwowe,
zestawy przypraw, kiszona kapusta, ogórki, chipsy, orzeszki solone)
oraz niedosalanie posiłków,
zalecenie diety lekkostrawnej w zwia˛zku z wyste˛puja˛cymi dolegliwościami (z powodu ucisku narza˛dów przez zalegaja˛cy płyn jamy
brzusznej), posiłki spożywane cze˛ściej i w mniejszej ilości,
udział w leczeniu farmakologicznym przez podawanie na zlecenie
lekarza leków moczope˛dnych (np. furosemidu), najcze˛ściej droga˛
dożylna˛ w postaci wstrzyknie˛ć powtarzanych 2 lub 3 razy na dobe˛ lub
w postaci cia˛głego wlewu dożylnego,
¢
obserwacja w kierunku wysta˛pienia objawów ubocznych leczenia diuretycznego (hipotonia, odwodnienie, utrata elektrolitów, zwłaszcza
potasu):
• kontrola ciśnienia te˛tniczego krwi,
• pomiar masy ciała,
• prowadzenie bilansu płynów,
• obserwacja w kierunku odwodnienia: spadek ciśnienia te˛tniczego,
zmniejszenie elastyczności skóry, suchość je˛zyka i błon śluzowych
jamy ustnej, obniżenie napie˛cia gałek ocznych, słabe wypełnienie żył
szyjnych, zmniejszenie diurezy poniżej 20 ml/godz.,
• kontrola elektrolitów.
Diagnoza piele˛gniarska: dyskomfort zwia˛zany z nasilonymi obrze˛kami
kończyn dolnych w przebiegu niewydolności serca oraz ryzyko rozwoju
zmian skórnych w miejscach obje˛tych obrze˛kami.
Cel opieki: zmniejszenie obrze˛ków, zapobieganie powikłaniom.
Interwencje piele˛gniarskie:
¢
¢
¢
¢
¢
¢
¢
ocena wielkości i lokalizacji obrze˛ków,
codzienna kontrola masy ciała oraz prowadzenie bilansu płynów w celu
monitorowania narastania lub zmniejszania sie˛ obrze˛ków,
piele˛gnacja obrze˛knie˛tej skóry przez dokładne i delikatne mycie,
osuszanie, natłuszczanie skóry, unikanie nakłuwania obrze˛knie˛tej
skóry, ochrona przed uszkodzeniem i zakażeniem (unikanie urazów,
moczenia nóg, drażnia˛cego działania obuwia),
zapobieganie długotrwałemu unieruchomieniu ze wzgle˛du na łatwe powstawanie zmian i owrzodzeń spowodowanych zaburzeniami kra˛żenia,
obserwacja obrze˛knie˛tej skóry pod ka˛tem wysta˛pienia zmian,
zalecenie dłuższych okresów leżenia w cia˛gu dnia z uniesionymi
kończynami dolnymi, co przyczynia sie˛ do zwie˛kszenia diurezy w mechanizmie przemieszczenia płynu z tkanek do przestrzeni wewna˛trznaczyniowej oraz poprawy przepływu nerkowego,
dieta z ograniczeniem płynów (1,5–2 l/dobe˛) i sodu (2–3 g/dobe˛).
Diagnoza piele˛gniarska: łatwa me˛czliwość spowodowana ograniczeniem wydolności wysiłkowej na skutek zmniejszenia pojemności minutowej serca.
Cel opieki: poprawa tolerancji wysiłku oraz możliwości samodzielnego
funkcjonowania.
Interwencje piele˛gniarskie:
¢
ocena wydolności wysiłkowej chorego – niewielkie (II klasa NYHA)
lub znaczne (III klasa NYHA) ograniczenie aktywności fizycznej,
189
¢
¢
¢
¢
¢
¢
¢
ograniczenie każdego rodzaju aktywności fizycznej – nawet najmniejszy wysiłek powoduje nasilenie dolegliwości (NYHA IV) – w celu
dostosowania interwencji do indywidualnych możliwości pacjenta,
dokonanie pomiaru ograniczenia czynnościowego na podstawie zwykłych czynności, które chory może sam wykonać (lub których nie
może wykonać), np. słanie łóżka, ubieranie sie˛, chodzenie (np. wyjście
do toalety – samodzielne, z pomoca˛, z użyciem wózka), możliwość
wejścia po schodach (liczba schodów), w celu oceny zmniejszenia
ograniczeń (poprawa stanu chorego) lub ich poste˛pu (progresja choroby),
pomoc w podstawowych czynnościach dnia codziennego w zakresie
wynikaja˛cym z oceny wydolności czynnościowej chorego (w przypadku chorych w IV klasie NYHA pomoc w zakresie wszelkich czynności
samoobsługowych, takich jak spożywanie posiłków, ubieranie sie˛,
mycie i inne czynności higieniczne),
w miare˛ poprawy stanu i zwie˛kszenia tolerancji wysiłku zache˛canie do
podejmowania aktywności dostosowanej do wydolności wysiłkowej,
w razie potrzeby asystowanie choremu przy chodzeniu, pouczenie
o konieczności odpoczynku przy wysta˛pieniu dolegliwości (duszność,
kołatanie serca) w czasie chodzenia czy innej aktywności,
umożliwienie choremu kontaktu z fizjoterapeuta˛ (ustalenie indywidualnego programu rozszerzania zakresu aktywności fizycznej) – w miare˛
poprawy stanu chorego regularne, pocza˛tkowo nadzorowane ćwiczenia, które m.in. poprawiaja˛ siłe˛ mie˛śniowa˛, ogólna˛ kondycje˛ fizyczna˛,
prowadza˛c do zwie˛kszenia tolerancji wysiłku fizycznego,
w stabilnym okresie choroby pacjentom zalecana jest regularna,
umiarkowana codzienna aktywność fizyczna, jej brak ma wpływ na
poste˛p choroby (zalecenia Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego) – edukacja chorego w zakresie poża˛danej i bezpiecznej dla
chorego aktywności fizycznej w domu,
w miare˛ możliwości – udział chorego w rehabilitacji kardiologicznej,
udział w leczeniu farmakologicznym przez podawanie zleconych
leków wpływaja˛cych na poprawe˛ wydolności fizycznej i komfortu
(jakości) życia chorych z niewydolnościa˛ serca (ACEI, beta-blokery,
antagoniści aldosteronu, diuretyki, aminy katecholowe).
11.3. Przygotowanie chorego z przewlekła˛
niewydolnościa˛ serca do samoopieki
Przygotowanie chorego do aktywnego udziału w procesie opieki jest
niezbe˛dnym aspektem poste˛powania piele˛gniarskiego nad chorymi z przewlekła˛ niewydolnościa˛ serca. Europejskie Towarzystwo Kardiologiczne
190
w swych wytycznych podkreśla wage˛ edukacji chorych z niewydolnościa˛
serca. Edukacja pozwala na poprawe˛ współpracy z pacjentem, a to z kolei
– na uzyskanie lepszych efektów leczenia. Zaleca sie˛, aby w edukacji
udział brali również krewni chorego. Po wypisaniu ze szpitala opieka nad
pacjentami powinna być kontynuowana w specjalnych przychodniach
z nadzorem piele˛gniarskim (poradnia niewydolności serca). Opieka wielodyscyplinarna nad chorymi z niewydolnościa˛ serca, w której zasadnicza˛
role˛ odgrywa piele˛gniarka, jest dobrze rozwinie˛ta w krajach Europy
Zachodniej, Skandynawii, Stanach Zjednoczonych. W Polsce podejmuje
sie˛ próby tworzenia takiego modelu opieki (Poznański Program Opieki
nad Chorymi z Niewydolnościa˛ Serca), cia˛gle jednak nie ma rozwia˛zań
systemowych. W takiej sytuacji konieczne jest przekazanie choremu
w trakcie hospitalizacji podstawowych informacji dotycza˛cych samoopieki
i samokontroli.
Zakres informacji dla chorych z niewydolnościa˛ serca niezbe˛dny
w przygotowaniu pacjentów do samoopieki:
1. Podstawowe informacje dotycza˛ce istoty choroby, np. przyczyn,
objawów, sposobów leczenia.
2. Informacje dotycza˛ce farmakoterapii:
¢
¢
¢
¢
¢
działanie podstawowe stosowanych leków,
sposób dawkowania leków (zazwyczaj stopniowe dawkowanie),
konieczność przestrzegania harmonogramu stosowanych leków,
rozpoznawanie podstawowych objawów ubocznych stosowanych leków,
korzystne efekty stosowanych w niewydolności serca leków (beta-adrenolityki, ACEI) moga˛ być odczuwane z opóźnieniem (nawet po
kilku tygodniach, miesia˛cach), co wymaga cierpliwości oraz systematycznego stosowania zaleconych leków mimo braku natychmiastowej poprawy samopoczucia chorego.
3. Informacje dotycza˛ce samokontroli – nauczenie chorego:
¢
¢
¢
samodzielnego pomiaru ciśnienia te˛tniczego krwi, te˛tna, codziennego
pomiaru masy ciała oraz dokumentowania pomiarów w dzienniczku
samokontroli,
kontroli obrze˛ków – wielkości i lokalizacji,
rozpoznawania objawów świadcza˛cych o zaostrzeniu choroby, wymagaja˛cych kontaktu z lekarzem, piele˛gniarka˛ sprawuja˛ca˛ opieke˛ ambulatoryjna˛ nad chorym lub zgłoszenia sie˛ do szpitala:
• znaczne nasilenie duszności, duszność typu orthopnoë, napadowa
duszność nocna,
• narastanie obrze˛ków (przyrost masy ciała > 2 kg/3 dni),
• wysta˛pienie nowych niepokoja˛cych objawów: napady szybkiego
bicia serca, ból w klatce piersiowej nieuste˛puja˛cy po nitroglicerynie,
191
¢
zwolnienie cze˛stości serca < 50/min, spadek skurczowego ciśnienia
krwi < 90 mmHg, objawy infekcji dróg oddechowych,
określenia przyczyn moga˛cych spowodować zaostrzenie niewydolności serca: nieprzestrzeganie zaleceń dotycza˛cych farmakoterapii oraz
poste˛powania niefarmakologicznego, infekcje, niewydolność nerek,
niedokrwistość, niedokrwienie mie˛śnia sercowego, arytmie nadkomorowe i komorowe, bradykardia, niektóre leki: NLPZ, kortykosteroidy,
leki przeciwdepresyjne, antagoniści wapnia.
4. Informacje dotycza˛ce poste˛powania dietetycznego:
¢
¢
¢
¢
¢
dieta niskosodowa (< 3 g/dobe˛),
ograniczenie płynów (1,5–2 l/dobe˛),
ograniczenie alkoholu – ostrożne spożywanie alkoholu, unikanie picia
alkoholu w dużych ilościach i przez dłuższy czas, zakaz spożywania
alkoholu w kardiomiopatii alkoholowej,
inne zalecenia: dieta lekkostrawna, przeciwmiażdżycowa, bogata
w potas i magnez, o odpowiedniej liczbie kalorii, z uwzgle˛dnieniem
wyste˛powania ewentualnych zaburzeń odżywiania,
monitorowanie i zapobieganie zaburzeniom odżywiania: redukcja
masy ciała u osób z otyłościa˛, w przypadku wyniszczenia pochodzenia
sercowego (stwierdzenie niekorzystnego spadku masy ciała) – wła˛czenie do diety wysokoenergetycznych składników żywieniowych.
5. Informacje dotycza˛ce aktywności fizycznej:
¢
¢
¢
¢
¢
aktywność fizyczna musi być dostosowana do wydolności wysiłkowej
chorego,
regularna aktywność fizyczna poprawia wydolność wysiłkowa˛ oraz
jakość życia chorych,
ćwiczenia powinny być dostosowane indywidualnie dla każdego
chorego,
zalecane sa˛ krótkie spacery w celu trenowania mie˛śni obwodowych,
ćwiczenia fizyczne, również w formie treningu fizycznego nadzorowanego przez fizjoterapeute˛ oraz lekarza, zalecane sa˛ wszystkim chorym
z niewydolnościa˛ serca z wyja˛tkiem chorych w IV klasie NYHA.
6. Informacje dotycza˛ce możliwości wykonywania pracy zawodowej:
¢
¢
¢
przeciwwskazana jest cie˛żka praca fizyczna,
możliwość podje˛cia pracy po hospitalizacji zależy od stopnia poprawy
funkcji serca,
konieczne może być cze˛ściowe lub całkowite przejście na rente˛.
7. Informacje dotycza˛ce sposobów radzenia sobie z nadmiernym napie˛ciem emocjonalnym, le˛kiem i niepokojem:
192
¢
¢
¢
¢
określenie przyczyn problemu (najcze˛ściej ograniczenia spowodowane
mała˛ tolerancja˛ wysiłku, wyste˛powanie duszności, uzależnienie od
otoczenia, brak wsparcia),
wskazanie sposobów rozładowania nadmiernego napie˛cia emocjonalnego (stosowanie różnych technik relaksacyjnych, rozwijanie zainteresowań dostosowanych do wieku i stopnia zaawansowania choroby),
wła˛czenie osób bliskich w edukacje˛ oraz opieke˛ nad chorym,
umożliwienie kontaktu z psychologiem.
Pytania sprawdzaja˛ce
1. Wymień podstawowe objawy przewlekłej niewydolności serca oraz patomechanizm
ich powstawania.
2. Podaj zakres zadań piele˛gniarki, wynikaja˛cych z udziału w leczeniu
farmakologicznym chorego z niewydolnościa˛ serca.
3. Przedstaw cele i sposoby monitorowania gospodarki wodno-elektrolitowej
u pacjenta z niewydolnościa˛ serca.
4. Wymień niezbe˛dne elementy przygotowania chorego z niewydolnościa˛ serca do
samokontroli.
5. Przedstaw zakres edukacji chorego z niewydolnościa˛ serca.
Piśmiennictwo
1. Camm J.A., Lüscher T.F., Serruys P.W.: Choroby serca i naczyń. Podre˛cznik
Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego, tom II. Termedia Wydawnictwo
Medyczne, Poznań 2006/2007.
2. Hajduk A., Kaszuba D.: Opieka piele˛gniarska nad pacjentami z chorobami układu
kra˛żenia. W: Piele˛gniarstwo internistyczne (red. D. Talarska, D. Zozulińska-Ziółkiewicz). Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2009.
3. Kokot F. (red.): Choroby wewne˛trzne. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
2004.
4. Kózka M., Płaszewska-Żywko L. (red.): Diagnozy i interwencje piele˛gniarskie.
Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008.
5. Wytyczne 2008 Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego dotycza˛ce rozpoznawania i leczenia ostrej i przewlekłej niewydolności serca.