PRAcE ORyGINALNE

prace oryginalne
Piel. Zdr. Publ. 2012, 2, 3, 201–206
ISSN 2082-9876
© Copyright by Wroclaw Medical University
Emilia Rozwadowska1, Elżbieta Krajewska-Kułak1, Katarzyna Kaniewska2,
Katarzyna Van Damme-Ostapowicz1, Andrzej Guzowski1, Krystyna Kowalczuk1,
Hanna Rolka1, Jolanta Lewko1
Analiza postrzegania wolontariatu przez studentów
pielęgniarstwa
Analysis of Volunteering Perception Among Nursing Students
1
2
Zakład Zintegrowanej Opieki Medycznej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku
Klinika Rehabilitacji, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku
Streszczenie
Wprowadzenie. Rozwój działalności wolontarystycznej w Polsce został zainicjowany przez Barbarę Hansen, Polkę
będącą wolontariuszką United Nations Development Programme – Umbrella Project.
Cel pracy. Analiza postrzegania idei wolontariatu, w szczególności jego definiowania i korzyści, oraz chęci zaangażowania się studentów pielęgniarstwa w działalność społeczną.
Materiał i metody. Badania przeprowadzono metodą sondażu diagnostycznego z wykorzystaniem autorskiego
kwestionariusza ankiety składającego się z 2 części – ogólnej i zasadniczej. Badaniem objęto 162 studentów pielęgniarstwa.
Wyniki. 82% ankietowanych uznało, iż wolontariuszem jest osoba dobrowolnie przeznaczająca swój wolny czas na
nieodpłatną pracę społeczną w organizacjach pozarządowych, kościelnych lub instytucjach publicznych, pomagająca ludziom spoza rodziny, kręgu przyjaciół lub znajomych. Największą korzyścią płynącą z działalności wolontarystycznej była możliwość samorealizacji (64%). Dwie trzecie badanych zadeklarowało, iż nikt z ich rodziny
i znajomych nie jest wolontariuszem.
Wnioski. Mimo znajomości korzyści płynących z pracy w charakterze wolontariusza studenci pielęgniarstwa nie
byli zainteresowani podjęciem takiej działalności (Piel. Zdr. Publ. 2012, 2, 3, 201–206).
Słowa kluczowe: wolontariat, studenci pielęgniarstwa.
Abstract
Background. Development of Polish voluntary action was initiated by Barbara Hansen, Polish female who was the
United Nations Development Programme – Umbrella volunteer.
Objectives. Analysis of nursing students perception on volunteerism idea, especially its definition and benefits, and
willingness of involving in social activity.
Material and Methods. Survey was carried out by a diagnostic method based on the author’s questionnaire composed of two parts – general and main. The research included 162 nursing students.
Results. 82% of respondents acknowledged that the volunteer is a person who voluntarily sacrifice his spare time
at non-profit social work in non-governmental organizations, church or public institutions, for helping people
outside the family or friends and colleagues circle. The greatest benefit in connection with the activities of the
voluntary service is the possibility of personal fulfilment (64%). The 2 of 3 of the surveyed declared that none of
their family and friends is a volunteer.
Conclusions. Although possessing knowledge of benefits from work as a volunteer, nursing students were not
interested in taking up such activity (Piel. Zdr. Publ. 2012, 2, 3, 201–206).
Key words: volunteerism, nursing students.
202
Praca społeczna w Polsce nie jest zjawiskiem
nowym, ma długoletnią tradycję angażowania się
w sprawy potrzebujących i borykających się z codziennymi problemami [1].
O śladowej bezinteresownej działalności społecznej pisał już Cyprian Kamil Norwid w liście do
Michaliny z Dziekońskich Zaleskiej (1862 r.): „Oto
społeczność polska! Społeczność narodu, który nie
zaprzeczam, iż o ile jako patriotyzm wielki jest,
o tyle jako społeczeństwo jest żaden. Wszystko, co
patriotyzmu i historycznego dotyczy uczucia, tak
wielkie i wielmożne jest w narodzie tym, że kapelusz zdejmą przed ulicznikiem warszawskim – ale
wszystko to, czego nie od patriotyzmu, czego nie
od narodowego, ale czego od społecznego uczucia
wymaga się, to jest tak początkujące, małe i prawie
nikczemne, że strach wspomnieć o tym (...) Jesteśmy żadnym społeczeństwem. Jesteśmy wielkim
sztandarem narodowym. (...) Polaka jest ostatnie
na globie społeczeństwo, a pierwszy na planecie
naród” [2].
Wzorem dla państwa polskiego stały się zasady
pracy wolontarystycznej wypracowane w Wielkiej
Brytanii i to z nich właśnie korzysta wiele polskich
organizacji pozarządowych [3]. Mimo że wolontariat można utożsamiać z pracą społeczną, wykorzystywanie go przez władze PRL-u do propagowania pracy społecznej lub czynów społecznych,
rekomendowanych jako praca dobrowolna sprawiło, że ma do dziś zabarwienie negatywne i często
kojarzy się z ówczesnym systemem [4, 5]. Hasło
to jednoznacznie przywodziło na myśl coś, co jest
narzucone, niepotrzebne, bezsensowne i wykorzystywane w manipulacjach politycznych [4].
Ideę wolontariatu w Polsce zainicjowała Barbara Hansen, Polka, wolontariuszka United Nations Development Programme – Umbrella Project
(przedstawicielstwo Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. rozwoju gospodarczego), mieszkająca poza granicami kraju, która podczas swoich
pobytów w Polsce wielokrotnie, choć początkowo
bezowocnie, podejmowała próby zainteresowania
różnych organizacji ideą wolontariatu [6].
Najlepszy okres polskiego ruchu społecznikowskiego przypadł na czas od zakończenia II wojny światowej do czasów komunistycznych.
W Polsce powojennej wolontariat ograniczał się
do Związku Harcerstwa Polskiego [7]. W okresie
PRL-u samorządność społeczeństwa została drastycznie i jednostronnie ograniczona przez państwo, które przejęło niemal całkowitą kontrolę nad
życiem gospodarczym i społecznym. Przerwana
została również tradycja filantropijna oraz jej instytucjonalna ciągłość [1].
Rok 1984 był przełomowy w historii polskiego wolontariatu. Doszło wówczas do zawarcia
umów między Polską a Programem Narodów
E. Rozwadowska et al.
Zjednoczonych do Spraw Rozwoju (UNDP – The
United Nations Development Programme) o usługach członków organizacji Wolontariuszy Narodów Zjednoczonych (United Nations Volunteers)
i o podejmowaniu działań ułatwiających funkcjonowanie UNDP. Rezultatem powyższej współpracy było powołanie 1 października 1990 r. Biura
Przedstawiciela Programu Narodów Zjednoczonych do Spraw Rozwoju Gospodarczego, które
uzyskało rangę ambasady [8, 9].
Mimo nieregularnego zaangażowania polskiego społeczeństwa w ruchy społecznikowskie,
są przykłady osób, o których w rozwoju filantropii zapomnieć nie można. Z pewnością należy do
nich zaliczyć Jana Korczaka – lekarza, nauczyciela,
wychowawcę, prekursora działań na rzecz praw
dziecka i całkowitego jego równouprawnienia [10].
Wprowadził on samorządy wychowanków, mające prawo stawiać przed dziecięcym sądem swoich
wychowawców. Był pionierem działań w dziedzinie resocjalizacji nieletnich, diagnozowania wychowawczego oraz opieki nad dzieckiem trudnym.
Uważał, że „dziecko kojarzy i rozumuje jak osoba
dorosła – nie ma tylko jej bagażu doświadczeń”.
W latach 1912–1942 razem ze Stefanią Wilczyńską
założył i prowadził Dom Sierot dla dzieci żydowskich w Warszawie [10].
Kolejną postacią jest Adam Chmielowski
(święty Brat Albert), polski zakonnik, założyciel
zgromadzenia albertynów, malarz i święty Kościoła rzymskokatolickiego [11]. Poświęcił swoje życie
dla biednych i bezdomnych – otwierał w Krakowie przytuliska, aby przez stworzenie godziwych
warunków życia ratować w nich ludzką godność
i kierować ku Bogu [11].
Należy również wymienić Fryderyka Skarbka
– ekonomistę, organizatora szpitalnictwa i wielu
bezinteresownych akcji dobroczynnych, pełniącego funkcję prezesa Rady Głównej Opieki Zakładów Dobroczynnych Bogu [12].
Obenie do najistotniejszych aktów prawnych
regulujących tematykę wolontariatu w Polsce należą [12, 13]:
– ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie,
– ustawa z dnia 29 listopada 1990 r. o pomocy
społecznej,
– rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 13 stycznia 1999 r. w sprawie zlecania przez Państwowy Fundusz Rehabilitacyjny
Osób Niepełnosprawnych organizacjom pozarządowym i jednostkom samorządu terytorialnego
zadań z zakresu rehabilitacji zawodowej, społecznej i leczniczej,
– rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 30 czerwca 2000 r. w sprawie
szczegółowych zasad i form współdziałania w ad-
203
Analiza postrzegania wolontariatu przez studentów pielęgniarstwa
ministracji publicznej z innymi podmiotami oraz
wzorów ofert, umów i sprawozdań z realizacji zadań pomocy społecznej,
– rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 września 2000 r. w sprawie placówek opiekuńczo-wychowawczych,
– rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej z dnia 1 września 2000 r. w sprawie zasad, na których wolontariusze mogą podjąć pracę
w placówkach opiekuńczo-wychowawczych udzielających pomocy dzieciom częściowo lub całkowicie pozbawionym rodziców,
– rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 11 grudnia 2002 r. w sprawie
szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym poradni
specjalistycznych.
Celem pracy była ocena, w jaki sposób studenci pielęgniarstwa postrzegają idee wolontariatu,
a w szczególności jakie stawiają jemu zadania, czy
dostrzegają korzyści z niego płynące oraz czy są
grupy, z którymi chcieliby pracować, a także jakie
są motywy odmowy zaangażowania się w omawianą działalność. Badanie zostało poprzedzone hipotezą, iż współczesna młodzież nie jest zainteresowana działalnością społecznikowską, co wynika ze
sposobu spędzania wolnego czasu i małej liczby
ich znajomych angażujących się społecznie.
Materiał i metody
Badania przeprowadzono po uzyskaniu zgody
Komisji Bioetycznej Uniwersytetu Medycznego
w Białymstoku nr R-I-002/223/2009.
Badania zostały przeprowadzone metodą sondażu diagnostycznego z wykorzystaniem autorskiego kwestionariusza składającego się z 2 części
– ogólnej i zasadniczej.
Pytania zadane w części ogólnej dotyczyły wieku, płci, wykształcenia, miejsca zamieszkania i sytuacji materialnej.
Pytania zawarte w części zasadniczej odnosiły
się m.in. do wcześniejszego zetknięcia się z pojęciem „wolontariat”, rozumienia jego znaczenia,
opinii czy wolontariuszem może zostać tylko osoba
młoda, cech jakie powinien posiadać wolontariusz
medyczny, postrzegania korzyści z zostania wolontariuszem, przeszkód powodujących, że młodzi
ludzie nie zostają wolontariuszami, deklaracji czy
sami ankietowani chcieliby być wolontariuszami
i z kim chcieliby pracować.
Badaniem objęto 162 studentów pielęgniarstwa, wśród których była widoczna przewaga kobiet (93%) nad mężczyznami (6%). Prawie połowa
badanych – 41% miała 22 lata, 36% miało 21 lat,
4% – 23 lata, 4% – 25 lat i 3% – 24 lata. Wszyscy
respondenci studiowali pielęgniarstwo (96% na
I roku) – 85% na Uniwersytecie Medycznym
w Białymstoku, a 14% w Państwowej Wyższej
Szkole Zawodowej w Białej Podlaskiej. 70% ankietowanych mieszkało w mieście, 59% z nich określiło swoją sytuację materialną jako dobrą, 25% jako
przeciętną, 11% – bardzo dobrą, 3% – raczej złą,
1% – złą.
Wyniki
90% badanych spotkało się już z pojęciem „wolontariat”. Prawie połowa tej grupy – 40% poznała
definicję wolontariatu w szkole, od nauczycieli lub
na uczelni, 38% z mediów, 34% od znajomych, a 3%
od członków rodziny. W opinii 91% respondentów
wolontariat to bezinteresowna, dobrowolna i nieodpłatna pomoc innym, w szczególności osobom
potrzebującym i słabszym, w wolnym czasie. 83%
ankietowanych uznało, że wolontariuszem nie
musi być wyłącznie osoba młoda. Uzasadnieniem
powyższego było stwierdzenie, że pomagać może
każdy, gdyż nie ma to związku z wiekiem (75%).
Ankietowani byli bardzo zgodni w definiowaniu pojęcia „wolontariusz” – 82% z nich uznało,
że jest to osoba dobrowolnie przeznaczająca swój
wolny czas na nieodpłatną pracę społeczną w organizacjach pozarządowych, kościelnych lub instytucjach publicznych, pomagająca osobom spoza
rodziny, kręgu przyjaciół lub znajomych. W opinii
badanych wolontariusz powinien się cechować:
chęcią niesienia pomocy (94%), bezinteresownością (91%), odpowiedzialnością (90%), komunikatywnością (81%), delikatnością (54%), kreatywnością (48%) oraz dobrym stanem zdrowia (20%).
Zdaniem respondentów do największych korzyści płynących z działalności wolontarystycznej
należy zaliczyć: możliwość samorealizacji (64%),
formę zagospodarowania wolnego czasu (61%)
oraz sposobność przełamania poczucia osamotnienia (45%). W opinii badanych głównymi przeszkodami uniemożliwiającymi podjęcie decyzji
o działalności wolontarystycznej był brak: czasu (84%), motywacji (65%), informacji, gdzie się
udać, by zostać wolontariuszem (51%) oraz odpowiedniej wiedzy i kwalifikacji (20%).
Opinie respondentów w kwestii chęci zostania
wolontariuszem były podzielone – 40% nie było
zainteresowanych taką działalnością (66% z nich
jako przyczynę podało brak czasu), przeciwnie
opowiedziało się 30% badanych (dla 40% z nich
motywacją było to, że ktoś im kiedyś pomógł, a dla
30% chęć niesienia pomocy innym), 30% nie miało
natomiast zdania na ten temat. Mając możliwość
wyboru potencjalnego miejsca pracy w charakterze
wolontariusza 70% ankietowanych zdecydowałoby się na pomoc dzieciom w domu dziecka, 62%
204
E. Rozwadowska et al.
dzieciom w domach małego dziecka, 8% mniejszościom narodowym, a 7% osobom bezdomnym.
Dwie trzecie badanych zadeklarowało, iż nikt
z ich rodziny i znajomych nie jest wolontariuszem.
Tylko 20% ma w swoim otoczeniu osoby poświęcające swój wolny czas na działalność społeczną,
z czego 88% to znajomi lub przyjaciele ankietowanych, a 21% – ich członkowie rodziny. Głównym
miejscem pracy w charakterze wolontariusza są:
dom dziecka (15%), Caritas (12%), ulica – pomoc
bezdomnym (9%), hospicjum (9%) oraz ośrodek
pomocy społecznej (6%).
Respondenci na pytanie: czy wolontariusze
mają swój kodeks etyczny w 46% odpowiedzieli
twierdząco, a w 5% przecząco. Aż 41% z nich nie
miało zdania w powyższej kwestii.
Omówienie
Wolontariat, mimo swojej długiej tradycji, stał
się przedmiotem badań dopiero z początkiem lat
90. XX w. Kanios [3] podaje, że jedno z pierwszych
badań w Polsce nad wolontariatem przeprowadzono w 1996 r. w Centrum Wolontariatu w Warszawie. Kolejne, również w tym samym miejscu,
odbyło się rok później i tym razem objęło większą
liczbę wolontariuszy.
Każdy rodzaj pomocy w opinii Trempały [14,
16] jest ważnym elementem życia społecznego, które przejawia się we wsparciu otrzymanym (autentycznej wymianie zachowań pomocnych) oraz we
wsparciu postrzeganym. Wsparcie jest postrzegane
subiektywnym przekonaniem, że pomoc od bliskich urzeczywistni się w chwili potrzeby, a także
w poczuciu więzi społecznej.
Analizując uzyskane wyniki oraz literaturę
można ocenić, że tendencja braku zainteresowania
wolontariatem widoczna u studentów pielęgniarstwa jest zjawiskiem obserwowanym powszechnie. Uzasadnieniem jest brak czasu, który z jednej
strony może ukazywać, że studenci z uwagi na
obciążenie dydaktyczne w ramach studiów mają
utrudnioną możliwość angażowania się społecznie, z drugiej jednak może świadczyć o braku
umiejętności organizacji czasu.
Mimo że studenci mają wiedzę z zakresu definiowania wolontariatu i są w stanie wymienić korzyści płynące z zaangażowania się w działalność
społeczną, nie jest to jednak wystarczającym bodźcem do podjęcia takiej pracy.
Rozwadowska [16] zbadała 149 studentów Wydziału Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku, którzy zdefiniowali wolontariat
jako bezinteresowną, dobrowolną i nieodpłatną
pomoc innym, w szczególności osobom potrzebującym i słabszym, w wolnym czasie. Niemal cała
badana populacja stwierdziła, że największą korzyścią, jaką niesie wolontariat jest możliwość zagospodarowania czasu oraz zdobywanie nowych
umiejętności, wiedzy i doświadczeń. Największe
zainteresowanie potencjalną pracą w charakterze
wolontariusza przejawia się w domach dziecka,
domach małego dziecka oraz miejscach, gdzie
przebywają umierające dzieci i osoby niepełnosprawne intelektualnie.
Ankietowani z niniejszego badania określili
odmienne niż w badaniach Rozwadowskiej korzyści płynące z pracy wolontarystycznej. Zdaniem
respondentów były nimi przede wszystkim: możliwość samorealizacji oraz przełamania poczucia
osamotnienia.
Badania przeprowadzone przez Komisję Europejską w 2000 r. [16, 17] wykazały, że 25% populacji zajmowało się bezpłatną pracą w domach,
organizacjach naukowych, na rzecz sportu, religii
oraz w sektorze pomocy społecznej. W Niemczech
natomiast [cyt. za 15] najwięcej ludzi (6% ogółu)
angażuje się w pomoc szkołom i przedszkolom.
Niewiele mniej niemieckich wolontariuszy współpracuje z kościołami i instytucjami religijnymi
oraz opieką społeczną (odpowiednio 5 i 4%).
Autorzy niniejszej pracy wykazali, że aż 70% respondentów jako potencjalne miejsce pracy w charakterze wolontariusza wybrałoby dom dziecka.
Z badań CBOS w 1998 r. [18] wynika, iż najbardziej aktywne społecznie są osoby z wyższym
wykształceniem (44%). Wśród pracujących zawodowo najwięcej wolontariuszy to przedstawiciele
kadry kierowniczej i inteligencji (42%), a pracownicy umysłowi niższego szczebla stanowią 35%.
Z analizy pozostałych grup zawodowych wynika,
że w wolontariat angażowała się tylko co 5. osoba,
najrzadziej prywatni przedsiębiorcy (9%) [18].
W 2007 r. liczną reprezentację wśród wolontariuszy także mieli przedstawiciele kadry kierowniczej i inteligencji (38%), ale nie można tu już było zauważyć wpływu miejsca pracy na aktywność
społeczną, ponieważ wielu wolontariuszy było
także rolnikami (39%) [19]. Jako uzasadnienie tak
dużej aktywności społecznej CBOS podaje, że jest
to grupa bardzo związana z Kościołem, co wyraźnie sprzyja angażowaniu się w problemy swojej
społeczności [19].
Z badań przeprowadzonych przez CBOS
w kwietniu 2011 r. [20] wynika, że tylko co 2. ankietowany (spośród próby 1192 osób) zadeklarował,
że w ciągu ostatnich 12 miesięcy przynajmniej raz
zaangażował się w dobrowolną, nieodpłatną pracę
na rzecz osób nieznajomych, lokalnej wspólnoty
lub na rzecz jakiejś organizacji społecznej. 28% badanych brało udział w „wolontariacie pośrednim”,
wykonywanym przez organizacje lub instytucje.
Badanie wykazało także, iż definiowanie wolonta-
205
Analiza postrzegania wolontariatu przez studentów pielęgniarstwa
riatu jest kwestią problematyczną – 26% respondentów uważało, że wysłanie dobroczynnego smsa
lub wrzucenie pieniędzy do puszki w czasie zbiórki publicznej (49%) można określić jako działania
wolontariusza. Z badań wynika ponadto, że ankietowani postrzegali wolontariusza jako osobę młodą (73%), dobrze usytuowaną (32%), wykształconą
(52%), religijną (50%), bezinteresownie działającą
dla dobra innych (88%) oraz trzeźwo patrzącą na
świat (74%)[25].
Niniejsze badanie wykazało, że ankietowani nie
mieli problemu zarówno ze zdefiniowaniem wolontariatu (91% uznało, że jest to bezinteresowna,
dobrowolna i nieodpłatna pomoc innym, w szczególności osobom potrzebującym i słabszym, w wolnym czasie), jak i wolontariusza, który powinien
cechować się zwłaszcza chęcią niesienia pomocy,
bezinteresownością i odpowiedzialnością.
Zasadne byłoby przeprowadzenie podobnych
badań wśród studentów innych kierunków medycznych oraz na uczelniach humanistycznych,
aby analizując liczbę godzin dydaktycznych móc
porównać, czy studenci, którzy mają mniej zajęć
w ramach studiów reprezentują stanowisko odmienne w kwestii wpływu czasu na decyzję o działalności społecznej.
Wnioski
Prawie cała badana populacja (91%) zdefiniowała wolontariat jako bezinteresowną, dobrowolną
i nieodpłatną pomoc innym, w szczególności osobom potrzebującym i słabszym, w wolnym czasie.
W opinii badanych największą korzyścią wolontariatu jest możliwość samorealizacji.
Niemal połowa ankietowanych (40%) nie była zainteresowana podjęciem pracy w charakterze
wolontariusza, z czego dwie trzecie jako przyczynę
podało brak czasu.
Tylko co drugi ankietowany wiedział, że 5 grudnia jest dniem wolontariusza.
Piśmiennictwo
[1] Leś E.: Od filantropii do pomocniczości. Studium porównawcze rozwoju działalności organizacji społecznych,
Dom Wyd. Elipsa, Warszawa 2000, 17.
[2] Norwid C.K.: Do Michaliny z Dziekońskich Zaleskiej (List z 14 listopada 1864). [W:] Norwid C.K., Pisma wszystkie. Wyd. J. Gomulicki, t. 9, Warszawa 1971, 63.
[3] Kanios A.: Społeczne tendencje studentów do pracy w wolontariacie. Wyd. Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej,
Lublin 2008, 1–166.
[4] Moroń D.: Wolontariat w trzecim sektorze. Prawo i praktyka. Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2009,
1–205.
[5] Dąbrowski J.: Idea i działalność wolontariatu w Polsce. Początki wolontariatu w PWSZ im. Witelona w Legnicy.
www.wa.legnica.edu.pl/files/artyku_.doc, data pobrania: 26.10.2010.
[6] Pietrowski D., Jordan P.: Stowarzyszenie Centrum Wolontariatu. Roczniak 2001, 7, 5–7.
[7] http://pl.wikipedia.org/wiki/Wolontariat, data pobrania 26.09.2010.
[8] Gocko B.: Aspekt społeczno-prawny wolontariatu w III Rzeczypospolitej Polskiej. Seminare 2007, 24, 355–370.
[9] Ochman M.: Centrum Wolontariatu w Warszawie. [W:] Wolontariat – nowe spojrzenie na pracę społeczną.
Roczniak. Pismo o organizacjach pozarządowych w Polsce, BORIS, Warszawa 1996, 27–30.
[10] http://pl.wikipedia.org/wiki/Janusz_Korczak, data pobrania 26.09.2010.
[11] http://pl.wikipedia.org/wiki/Adam_Chmielowski, data pobrania 26.09.2010.
[12] http://pl.wikipedia.org/wiki/Fryderyk_Skarbek, data pobrania 26.09.2010.
[13] Wszystko o wolontariacie – Wkładka nr 1. http://www.ecw.przeworsk.org/biblioteczka/wszystko_o_wolontariacie_wkladka_1.pdf, data pobrania 4.08.2010.
[14] Trempała E.: Pomoc spontaniczna (nieformalna) i sformalizowana (formalna). [W:] Pracownicy socjalni i wolontariusze a możliwości reformy pomocy społecznej. Red.: Marzec-Holka K. Bydgoszcz 1998, 21.
[15] Rozwadowska E., Krajewska-Kułak E., Kropiwnicka E., Kaniewska K., Krajewska-Ferishah K., Szyszko-Perłowska A., Kowalczuk K., Klimaszewska K., Van Damme-Ostapowicz K., Kondzior D.: Burnout education
for volunteers in the opinion of medical volunteers. Prog. Health Sci. 2011, 1(1), 109–115.
[16] Rozwadowska E., Krajewska-Kułak E., Wiśniewska A., Młynarczyk I., Hładuński M., Szymańczyk P.,
Romanowska J., Turko B., Porowska W., Skiepko U., Chilińska E., Ryniec M., Doluk I., Drzymkowski J.,
Tyrakowska Z., Ryniec M., Wybraniak M., Górska N., Chilicka M.A., Terlikowski R.: Postrzeganie wolontariatu
przez studentów Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku. Doniesienie wstępne. [W:] W drodze do brzegu życia.
T. 9. Praca zbiorowa. Red.: Krajewska-Kułak E., Łukaszuk C.R., Lewko J. Białystok 2011, 103–114.
[17] http://www.unic.un.org.pl/iyv/, data pobrania 11.11.2010.
[18] Raport CBOS 1998, BS/44/44/98: Zbiorowa aktywność społeczna Polaków, Warszawa 1998, 1–18.
[19] Raport CBOS 2008, BS/20/2008: Polacy o swojej aktywności społecznej, Warszawa 2008, 1–18.
[20] Komunikat z badań Centrum Badania Opinii Społecznej: Młody, bogaty, wykształcony religijny – mit polskiego
wolontariusza, BS/63/2011.
206
Adres do korespondencji:
Emilia Rozwadowska
Zakład Zintegrowanej Opieki Medycznej UM
tel./faks: 85 748 55 25
e-mail: [email protected]
Konflikt interesów: nie występuje
Praca wpłynęła do Redakcji: 15.11.2011 r.
Po recenzji: 10.02.2012 r.
Zaakceptowano do druku: 12.10.2012 r.
Received: 15.11.2011
Revised: 10.02.2012
Accepted: 12.10.2012
E. Rozwadowska et al.