Praca doktorska pt. „Polityka państw Grupy Wyszehradzkiej wobec

mgr Mateusz Babicki
Instytut Politologii
Wydziała Nauk Społecznych
Uniwersytet Gdański
Praca doktorska pt. „Polityka państw Grupy Wyszehradzkiej
wobec mniejszości narodowych, etnicznych i językowych”
Streszczenie
Praca doktorska pt. „Polityka państw Grupy Wyszehradzkiej wobec mniejszości
narodowych, etnicznych i językowych”, przygotowana pod kierunkiem dr hab. prof. UG
Jacka Tebinki oraz promotora pomocniczego dr Sylwii Mrozowskiej w Zakładzie Historii
Najnowszej i Myśli Politycznej Instytutu Politologii WNS UG stanowi kompleksową analizę
kształtowania się i rozwoju polityki narodowościowej czterech państw środkowoeuropejskich,
tworzących od roku 1992 Grupę Wyszehradzkiej (regionalne porozumienie rządów o
wzajemnej współpracy, z udziałem Polski, Węgier i Czechosłowacji, a od 1993 r. Czech i
Słowacji) na przestrzeni lat 1989 – 2014. Punktem odniesienia niezbędnym dla wyjaśnienia i
ukazania procesu kształtowania były zarówno historyczne i polityczne uwarunkowania
obecnego układu stosunków etnicznych w omawianych krajach począwszy od przełomu XIX
i XX w., a skończywszy na wydarzeniach ostatnich kilkunastu miesięcy, jak również krajowe
i międzynarodowe akty prawne oraz rekomendacje i dyrektywy w zakresie ochrony praw
mniejszości narodowych i etnicznych oraz języków regionalnych.
Z uwagi na obszerny zakres chronologiczny i terytorialny omawianych zagadnień,
obejmujący sześć rozdziałów w rozprawie wykorzystano jednocześnie trzy metody badawcze:
metoda porównawcza, analiza instytucjonalno-prawna oraz metoda historyczna. Było to
spowodowane obecnością w temacie tejże pracy doktorskiej typowych kwestii z zakresu nauk
o polityce i stosunków międzynarodowych również elementów historii najnowszej, prawa
konstytucyjnego i samorządowego, socjologii i etnologii oraz problematyki językowej i
kulturowej w szerokim tego słowa ujęciu.
Elementem kluczowym w rozprawie było ukazanie różnic w zakresie
klasyfikowania omawianych grup narodowościowych, etnicznych i językowych zarówno w
skali wewnątrzkrajowej, jak i międzynarodowej w oparciu o liczne i wzajemnie się różniące
definicje poszczególnych grup. Owa otwartość w definiowaniu przejawia się następnie w
ramowym i uznaniowym charakterze międzynarodowych aktów prawnych, jak np.
Konwencja Ramowa o Ochronie Mniejszości Narodowych i Europejska Karta Języków
Regionalnych lub Mniejszościowych, a także krajowych ustaw i przepisów wykonawczych
dotyczących spraw mniejszości.
Wspomniane uprzednio procesy tworzenia polityki narodowościowej państw
Grupy Wyszehradzkiej w obecnym kształcie przebiegały równolegle z procesami
transformacji politycznej i społecznej zachodzącymi w nich oraz integracji z NATO i Unią
Europejską. Tym samym, nie sposób było pominąć wpływ wywierany przez organizacje
międzynarodowe – OBWE, Radę Europy i Unię Europejską oraz rządy państw
euroatlantyckich na kwestie zapewnienia rządów państwa opartych na zasadach gospodarki
wolnorynkowej, demokracji i przestrzeganiu praw człowieka, w tym również mniejszości
narodowych, etnicznych i językowych. Wyrazem tychże wymagań były określone przez
Komisję Europejską w czerwcu 1993 r. „kryteria kopenhaskie”, zawierające również
odniesienie do sytuacji mniejszości zasady integracji i akcesji do Wspólnoty wszystkich
krajów byłego bloku wschodniego do euroatlantyckich.
Efektem blisko 7 lat negocjacji członkowskich Czech, Polski, Słowacji i Węgier z
Brukselą było stworzenie rozbudowanych i skutecznych mechanizmów w zakresie ustawowej
ochrony praw mniejszości narodowych, etnicznych i językowych oraz zwalczania i
zapobiegania zjawiskom ksenofobii, rasizmu i dyskryminacji o podłożu etnicznym i
programów na rzecz różnego rodzaju wsparcia mniejszości, także w obszarze polityki
społecznej (Romowie). Te korzystne z punktu widzenia praw mniejszości rozwiązania,
których wprowadzenia oczekiwała Komisja Europejska oznaczały jednocześnie istnienie
swoistych „podwójnych standardów”, albowiem Unia wymagała od swoich przyszłych
członków realizacji założeń, których wcześniej nie oczekiwała od dotychczasowych państw
członkowskich.
Oprócz genezy współczesnego układu stosunków narodowościowych w czterech
omawianych krajach pracy doktorskiej pt. „Polityka państw Grupy Wyszehradzkiej wobec
mniejszości narodowych, etnicznych i językowych” dużo miejsca poświęcono kwestiom
obecności spraw mniejszości w programach głównych sił politycznych w Czechach, w
Polsce, na Słowacji i na Węgrzech oraz samej aktywności politycznej grup
narodowościowych, etnicznych i społeczności regionalnych. Działalność polityczna
ugrupowań zrzeszających mniejszości narodowe i etniczne oraz społeczności regionalne na
szczeblu centralnym i samorządowym jest bowiem urzeczywistnieniem zasad autonomii
kulturalnej i politycznej zaangażowanych w nią społeczności. Buduje ona wśród mniejszości
oraz społeczeństw większości poczucie współodpowiedzialności za sprawy zamieszkiwanego
przez nie państwa bądź regionu, a tym samym zapobiega marginalizacji mniejszości oraz
stanowi skuteczną barierę dla ruchów separatystycznym.
Koncesyjny charakter ustawodawstwa regulującego prawa mniejszości nie zawsze
odpowiada wymaganiom otaczającej rzeczywistości, szczególnie w obliczu rosnącej w całej
Europie roli tzw. „nowych” mniejszości, które stanowią coraz bardziej liczne społeczności
imigrantów. W obliczu tego wyzwania, przed którym niebawem staną również omawiane w
pracy kraje Grupy Wyszehradzkiej dotychczasowe przepisy krajowe i międzynarodowe
prawne regulujące status mniejszości i faworyzujące tzw. „stare”, autochtoniczne mniejszości
będą wymagały daleko idących modyfikacji. W pracy starano się pokazać ponadto wybrane
tendencje separatystyczne w Europie Zachodniej i na Bałkanach, które rosną w siłę na terenie
całej Europy wraz ze wzrostem znaczenia politycznego i gospodarczego regionów oraz
języków i kultury regionalnej.
Mówiąc o „podwójnych standardach” w zakresie praw mniejszości UE, w
rozprawie wielokrotnie wskazywano również na ich nieskuteczność i nieobecność w relacjach
nowych państw członkowskich z Komisją Europejską już po uzyskaniu członkostwa we
Wspólnocie. W przypadku krajów postkomunistycznych w okresie poakcesyjnym znaczenie
sytuacji mniejszości je zamieszkujących wróciło do agendy spraw polityki wewnętrznej oraz
relacji bilateralnych z krajach sąsiednimi oraz wszystkimi państwami – ojczyznami
mniejszości narodowych. W sytuacjach skrajnych napięcia na tle sytuacji mniejszości i
nieprzestrzegania ich praw zawsze mogą stać się elementem spraw międzynarodowych, tak
jak miało to miejsce w przeszłości.
W świecie XXI wieku zarówno państwa (nie tylko Grupy Wyszehradzkiej), jak i
zamieszkujące je mniejszości, stoją wobec poważnego wyzwania jakim jest wszechobecna
kultura masowa. W pracy wyraźnie podkreślono, iż jedynie wola samych zainteresowanych
mniejszości i grup autochtonicznych na rzecz zachowania własnej kultury, tożsamości i
języka sprawi, że ich odrębność jako element dziedzictwa duchowego państw przez nie
zamieszkałych zostanie zachowana. Nie zwalnia to w żaden sposób państwa z obowiązku
finansowania różnego rodzaju niezbędnych dla mniejszości zadań.