docPROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARY
download 
Reklamacja Transkrypt
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARY
Urząd Gminy Stary Dzierzgoń Prognoza oddziaływania na środowisko projektu PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY STARY DZIERZGOŃ na lata 2011 – 2014 z uwzględnieniem lat 2015 - 2018 STARY DZIERZGOŃ, 2010 1 1. WSTĘP............................................................................................................................................................... 3 2. METODYKA SPORZĄDZENIA PROGNOZY ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO .................... 3 3. INFORMACJA O ZAWARTOŚCI, GŁÓWNYCH CELACH PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA I POWIĄZANIACH Z INNYMI DOKUMENTAMI ........................................................................................ 5 3.1. INFORMACJA O ZAWARTOŚCI, GŁÓWNYCH CELACH PROGRAMU ................................................................... 5 3.2. INFORMACJA O POWIĄZANIACH PROGRAMU Z INNYMI DOKUMENTAMI ...................................................... 10 4. STAN ŚRODOWISKA (W TYM NA OBSZARACH OBJĘTYCH PRZEWIDYWANYM ZNACZĄCYM ODDZIAŁYWANIEM) ORAZ POTENCJALNE ZMIANY TEGO STANU W PRZYPADKU BRAKU REALIZACJI PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU ................................... 10 4.1. PRZYRODA I KRAJOBRAZ (W TYM LASY) ..................................................................................................... 10 4.2. WODY POWIERZCHNIOWE I PODZIEMNE ..................................................................................................... 14 4.3. POWIERZCHNIA ZIEMI ................................................................................................................................. 17 4.4. POWIETRZE ATMOSFERYCZNE ................................................................................................................... 19 4.5. POTENCJALNE ZMIANY STANU ŚRODOWISKA W PRZYPADKU BRAKU REALIZACJI PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU (WARIANT ZEROWY) .................................................................................................................... 21 5. ISTNIEJĄCE PROBLEMY OCHRONY ŚRODOWISKA ISTOTNE Z PUNKTU WIDZENIA PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU, W SZCZEGÓLNOŚCI DOTYCZĄCYCH OBSZARÓW CHRONIONYCH ............................................................................................................................................... 22 6. CELE OCHRONY ŚRODOWISKA USTANOWIONE NA SZCZEBLU MIĘDZYNARODOWYM ALBO KRAJOWYM, ISTOTNE Z PUNKTU WIDZENIA PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU ...... 26 7. PRZEWIDYWANE ZNACZĄCE ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO ORAZ ZABYTKI ......... 28 8. ROZWIĄZANIA MAJĄCE NA CELU ZAPOBIEGANIE, OGRANICZANIE LUB KOMPENSACJĘ PRZYRODNICZĄ NEGATYWNYCH ODDZIAŁYWAŃ NA ŚRODOWISKO, MOGĄCYCH BYĆ REZULTATEM REALIZACJI PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU .................................................... 40 9. ROZWIĄZANIA ALTERNATYWNE DO ROZWIĄZAŃ ZAWARTYCH W PROJEKTOWANYM DOKUMENCIE WRAZ Z UZASADNIENIEM ICH WYBORU, W TYM TAKŻE WSKAZANIE NAPOTKANYCH TRUDNOŚCI WYNIKAJĄCYCH Z NIEDOSTATKU TECHNIKI LUB LUK WE WSPÓŁCZESNEJ WIEDZY ............................................................................................................................. 44 10. INFORMACJE O PRZEWIDYWANYCH METODACH ANALIZY REALIZACJI PROJEKTOWANEGO DOKUMENTU ORAZ CZĘSTOTLIWOŚCI JEJ PRZEPROWADZANIA ...... 45 11. INFORMACJE O MOŻLIWYM TRANSGRANICZNYM ODDZIAŁYWANIU NA ŚRODOWISKO .............................................................................................................................................................................. 46 2 1. Wstęp Niniejszy projekt Prognozy oddziaływania na środowisko projektu Programu ochrony srodowiska dla gminy Stary Dzierzgoń na lata 2011-2014 z uwzględnieniem lat 2015-2018 (nazywanych dalej odpowiednio Prognozą i Programem) stanowi część strategicznej oceny oddziaływania na środowisko (sooś). Podstawą prawną wykonania prognozy oddziaływania na środowisko programu ochrony środowiska są przepisy ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 r. Nr 199, poz.1227 z późn. zm). W Dziale IV, Rozdział 1, Art. 46 stwierdzono, że: „Przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko wymagają m.in. projekty: polityk, strategii, planów lub programów w dziedzinie przemysłu, energetyki, transportu, telekomunikacji, gospodarki wodnej, gospodarki odpadami, leśnictwa, rolnictwa, rybołówstwa, turystyki i wykorzystywania terenu, opracowywanych lub przyjmowanych przez organy administracji, wyznaczających ramy dla późniejszej realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko.” Przeprowadzenie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko jest też wymagane w przypadku wprowadzania zmian do już przyjętego dokumentu. W celu przeprowadzania strategicznej oceny oddziaływania na środowisko, organ opracowujący projekt dokumentu, sporządza prognozę oddziaływania na środowisko. Rolą Prognozy jest sprawdzenie, czy w rozwiązaniach przyjętych w projekcie Programu zabezpieczony został we właściwy sposób interes środowiska przyrodniczego. Ma ona również wykazać, czy przyjęte w tym dokumencie rozwiązania mają na celu zapobieganie, ograniczenie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, chronią przed powstawaniem konfliktów i zagrożeń oraz w jakim stopniu warunki realizacji rozwiązań mogą oddziaływać na środowisko. Ważnym elementem Prognozy jest także próba odpowiedzi na pytanie, czy realizacja Program zapewni warunki dla zrównoważonego rozwoju. Prognoza oddziaływania na środowisko współtworzy ostateczną wersję dokumentu podstawowego, jakim jest Program ochrony środowiska dla gminy Stary Dzierzgoń na lata 2011-2014 z uwzględnieniem lat 2015-2018”. Wnioski i rekomendacje w niej zawarte zostaną włączone do Programu w jego kształcie ostatecznym. 2. Metodyka sporządzenia Prognozy oddziaływania na środowisko Prognozę oddziaływania Programu na środowisko sporządzono zgodnie z wytycznymi zawartymi w ustawie z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 r. Nr 199, poz.1227 z późn. zm.), zwanej dalej ustawą UIOŚ. Zgodnie z rozdziałem 2 Art. 51 przywołanej ustawy prognoza oddziaływania na środowisko: 1. zawiera: a. informacje o zawartości, głównych celach projektowanego dokumentu oraz jego powiązaniach z innymi dokumentami, b. informacje o metodach zastosowanych przy sporządzaniu prognozy, c. propozycje dotyczące przewidywanych metod analizy skutków realizacji postanowień projektowanego dokumentu oraz częstotliwości jej przeprowadzania, d. informacje o możliwym transgranicznym oddziaływaniu na środowisko, 3 e. streszczenie sporządzone w języku niespecjalistycznym; 2. określa, analizuje i ocenia: a. istniejący stan środowiska oraz potencjalne zmiany tego stanu w przypadku braku realizacji projektowanego dokumentu, b. stan środowiska na obszarach objętych przewidywanym znaczącym oddziaływaniem, c. istniejące problemy ochrony środowiska istotne z punktu widzenia realizacji projektowanego dokumentu, w szczególności dotyczące obszarów podlegających ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, d. cele ochrony środowiska ustanowione na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym, istotne z punktu widzenia projektowanego dokumentu, oraz sposoby, w jakich te cele i inne problemy środowiska zostały uwzględnione podczas opracowywania dokumentu, e. przewidywane znaczące oddziaływania, w tym oddziaływania bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe, stałe i chwilowe oraz pozytywne i negatywne, na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru, a także na środowisko, a w szczególności na: • różnorodność biologiczną, • ludzi, • zwierzęta, • rośliny, • wodę, • powietrze, • powierzchnię ziemi, • krajobraz, • klimat, • zasoby naturalne, • zabytki, • dobra materialne • z uwzględnieniem zależności między tymi elementami środowiska i między oddziaływaniami na te elementy; 3. przedstawia: a. rozwiązania mające na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, mogących być rezultatem realizacji projektowanego dokumentu, w szczególności na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru, b. biorąc pod uwagę cele i geograficzny zasięg dokumentu oraz cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru – rozwiązania alternatywne do rozwiązań zawartych w projektowanym dokumencie wraz z uzasadnieniem ich wyboru oraz opis metod dokonania oceny prowadzącej do tego wyboru albo wyjaśnienie braku rozwiązań alternatywnych, w tym wskazania napotkanych trudności wynikających z niedostatków techniki lub luk we współczesnej wiedzy. Informacje zawarte w Prognozie oddziaływania na środowisko zostały opracowane stosownie do stanu współczesnej wiedzy i metod oceny oraz dostosowane do zawartości i stopnia szczegółowości projektowanego dokumentu. W prognozie oddziaływania na środowisko uwzględniono informacje zawarte w prognozach oddziaływania na środowisko sporządzonych dla innych, przyjętych już, dokumentów powiązanych z projektem dokumentu będącego przedmiotem postępowania. Do przeprowadzenia Prognozy wykorzystane zostały w głównej mierze dane Urzędu Gminy w Starym Dzierzgoniu, Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Gdańsku, Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego, Głównego i Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego, dane będące w posiadaniu instytutów i placówek naukowo–badawczych, jak również sporządzone w ostatnich latach opracowania z zakresu omawianego zagadnienia. 4 Do sporządzenia Prognozy oddziaływania na środowisko projektu wykorzystano również wyniki i analizy badań dotyczących aktualnego stanu środowiska w gminie Stary Dzierzgoń i w powiecie sztumskim, w tym informacje dotyczące aktualnego stanu środowiska przyrodniczego, wodnego, glebowo–gruntowego i atmosferycznego. Prognozę sporządzono przy zastosowaniu: metod opisowych, analiz jakościowych opartych na danych dostępnych z państwowego monitoringu środowiska oraz identyfikacji i wartościowania skutków przewidywanych zmian w środowisku. Przyjęto, że Prognoza ma charakter rozpoznawczy i ostrzegawczy. Jednym z jej zadań w odniesieniu do Programu ochrony środowiska jest identyfikacja i wskazanie tych ewentualnych rodzajów planowanej aktywności, gdzie istnieje prawdopodobieństwo, że sposoby osiągania celów wyznaczonych w Programie będą powodować również negatywne skutki dla środowiska. Wskazane zostały potencjalne pola konfliktów oraz najważniejsze aspekty środowiskowe dla poszczególnych typów projektów, które będą następnie przedmiotem szczegółowej analizy w dalszych pracach nad przygotowaniem poszczególnych zadań. Wskazane zostały także elementy środowiska, których stan może ulec pogorszeniu w wyniku realizacji Programu. 3. Informacja o zawartości, głównych celach Programu ochrony środowiska i powiązaniach z innymi dokumentami 3.1. Informacja o zawartości, głównych celach Programu Obszar objęty opracowaniem Pod względem administracyjnym gmina Stary Dzierzgoń położona jest w południowo - wschodniej części powiatu sztumskiego, który z kolei zlokalizowany jest we wschodniej części województwa pomorskiego. Gmina położona jest w odległości około 40 km na południe od Elbląga, 30 km na południowy wschód od Malborka i 28 km na wschód od Sztumu. Gmina Stary Dzierzgoń, zgodnie z podziałem J. Kondrackiego (2002), położona jest w obrębie następujących jednostek geograficznych (rysunek 5): • • • PROWINCJA: Niż Środkowoeuropejski (31) PODPROWINCJA: Pojezierza Południowobałtyckie (Pojezierze Pomorskie) (314-316), MAKROREGION: Pojezierze Iławskie (314.9) Powierzchnia gminy wynosi 185,7 km2 (18 570 ha). Stanowi to 25,43% powierzchni powiatu sztumskiego. Gmina podzielona jest na 15 sołectw (Bucznik, Folwark, Górki, Kornele, Lipiec, Lubochowo, Matule, Milikowo, Mortąg, Myślice, Przezmark, Skolwity, Stare Miasto, Stary Dzierzgoń i Tabory), w skład których wchodzi 42 miejscowości. Powierzchnia użytków rolnych wynosi 66,87% obszaru gminy. W strukturze użytków rolnych 51,91% przypada na grunty orne. Grunty poddane antropopresji (zabudowane i zurbanizowane) stanowią 3,18% powierzchni gminy. Gmina Stary Dzierzgoń charakteryzuje się średnim wskaźnikiem lesistości, który wynosi 25,35%. Na terenie gminy dominuje zabudowa jednorodzinna i zagrodowa. Dominującą formą własności mieszkań jest własność prywatna, stanowiąca 85,9% istniejącej substancji mieszkaniowej. Własność komunalna - należąca do gminy - obejmuje 79 lokali mieszkalnych. 5 Stan techniczny budynków jest dostateczny. Przeważająca część zasobów (65,35%) pochodzi z okresu przedwojennego. Z okresu powojennego pochodzi 34,65% zasobów, w tym w ostatnim dziesięcioleciu wybudowano około 2% zasobów mieszkaniowych. Średnie wysokości bezwzględne w północno – zachodniej części gminy wynoszą około 5 m n.p.m, a w części północno – wschodniej około 130 m n.p.m.). Cały obszar gminy znajduje się w strefie maksymalnego zasięgu zlodowaceń północnopolskich (lądolodu fazy pomorskiej) i stanowi najmłodszą krainę polodowcową charakteryzującą się dużym zróżnicowaniem i świeżością form rzeźby terenu. Występują tu formy rzeźby pochodzenia lodowcowego, wodnolodowcowego, rzecznego i eolicznego. Zgodnie z podziałem rolniczo-klimatycznym Polski według R. Gumińskiego, gmina położona jest w przejściowej strefie klimatycznej, na pograniczu dwóch dzielnic klimatycznych: gdańskiej (Żuławy Wiślane) i wschodniego skraju dzielnicy bydgoskiej. Według danych GUS, w 2009 r. liczba ludności na obszarze gminy Stary Dzierzgoń wynosiła 4 035 osób (według faktycznego miejsca zamieszkania). Osób zameldowanych było nieznacznie więcej 4 175 osób. Średnia gęstość zaludnienia wynosiła 22 osoby na 1 km2. Największa liczba mieszkańców zamieszkiwała w Lubochowie, Myślicach, Przezmarku, Starym Dzierzgoniu i Starym Mieście. Przyrost naturalny jest dodatni i wyniósł w 2009 roku 9 osób (2,2 promila). Ujemne jest natomiast saldo migracji – w 2009 r. 4 osoby więcej wymeldowało się z terenu gminy, niż zameldowało. Stała tendencja spadku salda migracji, która utrzymuje się na przestrzeni kilku lat, jest wynikiem wyjazdów ludzi młodych do większych miast w poszukiwaniu pracy lub za granicę. Gmina Stary Dzierzgoń ma charakter typowo rolniczy, przemysł jest tu stosunkowo słabo rozwinięty. Według GUS, w 2009 r. zarejestrowanych było 220 podmiotów gospodarczych, z czego 9 z sektora publicznego, a 211 z sektora prywatnego. W 2002 r. funkcjonowało 160 podmiotów gospodarczych. Przeważały osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą - 174 podmiotów (79% wszystkich podmiotów). Są to przede wszystkim małe zakłady usługowe, rzemieślnicze i handlowe. Na terenie gminy funkcjonowały ponadto: spółki handlowe (6 podmiotów), spółdzielnia, fundacja oraz stowarzyszenia i organizacje społeczne (9 podmiotów). Przemysł w gminie reprezentują drobne zakłady produkcyjno – usługowe wśród których można wymienić: PPHU POL-DREW, PPHU CHEMILAND, Firmę Usługowo – Handlową ARTEX czy Dzierzgońskie Przedsiębiorstwo Produkcyjno – Rynkowe ALMA. Podstawową formą działalności w gminie jest rolnictwo indywidualne. Wynika to z faktu, że teren gminy należy do regionu glebowo – rolniczego o relatywnie wysokim potencjale agroekologicznym. W ogólnej powierzchni gruntów ornych zdecydowaną większość zajmują zasiewy. Najpowszechniej uprawianymi zbożami są pszenica i pszenżyto, natomiast wśród pozostałych roślin dominuje rzepak i rzepik. Ogólna ocena rolniczej przestrzeni produkcyjnej, kwalifikuje gminę do obszaru mającego podstawy do rozwoju rolnictwa wysokotowarowego. Na terenie gminy nie występuje wyraźna specjalizacja gospodarstw według kierunków produkcji. Produkcje zwierzęcą jako dominujący kierunek deklaruje około 20% gospodarstw indywidualnych, a mieszaną (roślinną i zwierzęcą) około 55% gospodarstw. 6 Obszar gminy Stary Dzierzgoń jest położony w obrębie Pojezierza Iławskiego i charakteryzuje się szczególnymi walorami krajobrazowymi i przyrodniczymi. Aktualnie na terenie gminy nie istnieje baza noclegowo – żywieniowa gotowa na przyjęcie turystów, brak jest też odpowiedniej infrastruktury sprzyjającej rozwojowi turystyki (np. stadniny koni, boiska, pola namiotowe, gospodarstwa agroturystyczne). Zawartość projektu aktualizacji Programu gospodarki odpadami Program wykonany został na zlecenie Urzędu Gminy w Starym Dzierzgoniu przez firmę STAWO z Warszawy, ul. Zoltana Balo 8/4. Program zawiera 12 rozdziałów merytorycznych i przedstawia stan środowiska na dzień 31.12.2009 roku. Dokument jest aktualizacją Programu ochrony środowiska dla gminy Stary Dzierzgoń na lata 2004 – 2007 z uwzględnieniem perspektywy 2008-2011, który został przyjęty Uchwałą Nr I/13/05 Rady Gminy w Starym Dzierzgoniu z dnia 25.02.2005 r. Program ochrony środowiska dla gminy Stary Dzierzgoń przedstawia aktualny stan środowiska, określa hierarchię niezbędnych działań zmierzających do poprawy tego stanu, umożliwia koordynację decyzji administracyjnych oraz wybór decyzji inwestycyjnych podejmowanych przez różne podmioty i instytucje. Sam Program nie jest dokumentem stanowiącym, ingerującym w uprawnienia poszczególnych jednostek administracji rządowej i samorządowej oraz podmiotów użytkujących środowisko. Należy jednak oczekiwać, że poszczególne jego wytyczne i postanowienia będą respektowane i uwzględniane w planach szczegółowych i działaniach inwestycyjnych w zakresie ochrony środowiska. Program ochrony środowiska dla gminy Stary Dzierzgoń na lata 2011 – 2014 z uwzględnieniem lat 2015 – 2018 jest dokumentem planowania strategicznego, zawierającym cele i kierunki polityki prowadzonej przez gminę i określającym wynikające z nich działania. W Programie ujęte zostały następujące zagadnienia, dotyczące bądź poszczególnych elementów środowiska, bądź też wybranych rodzajów presji na środowisko: • • • • • • • • • zasoby przyrody, w tym lasy i obszary cenne przyrodniczo oraz prawnie chronione, krajobraz, wody powierzchniowe i podziemne, powierzchnia ziemi, w tym gleby i surowce mineralne, zdrowie i bezpieczeństwo ludzi, powietrze atmosferyczne, klimat akustyczny, promieniowanie elektromagnetyczne, systemy: transportowy, budownictwo i gospodarka komunalna, turystyka i rekreacja, pobór wody, wykorzystanie energii Na podstawie kompleksowego raportu o stanie środowiska oraz źródłach jego przekształcenia i zagrożenia przedstawiono propozycję działań programowych umożliwiających spełnienie zasady zrównoważonego rozwoju poprzez koordynację działań w sferze gospodarczej, społecznej i środowiskowej. Daje to możliwość planowania przyszłości gminy w perspektywie kilkunastu lat i umożliwia aktywizację społeczeństwa - zwiększenie inicjatywy i wpływu społeczności na realizację działań rozwojowych. Nadrzędny cel Programu ochrony środowiska dla gminy Stary Dzierzgoń sformułowano następująco: 7 Osiągnięcie zrównoważonego rozwoju gminy Stary Dzierzgoń, gdzie ochrona środowiska i jego walory stanowią nieodłączną część procesów rozwojowych Przedstawione zagadnienia ochrony środowiska ujęte zostały w sposób kompleksowy, z wyznaczeniem celów strategicznych, długo- i krótkoterminowych, a także przyjęciem zadań z zakresu wszystkich sektorów ochrony środowiska. Spośród nich dokonano wyboru najistotniejszych zagadnień, których rozwiązanie przyczyni się w najbliższej przyszłości do poprawy stanu środowiska na terenie gminy. Są to następujące cele i zadania: Priorytet 1 Rozwój infrastruktury technicznej ochrony środowiska Priorytet 2 Utrzymanie dobrej jakości powietrza atmosferycznego Priorytet 3 Edukacja ekologiczna społeczeństwa gminy Cele i działania proponowane w Programie ochrony środowiska stworzą warunki dla takich zachowań ogółu społeczeństwa, które polegać będą w pierwszej kolejności na niepogarszaniu stanu środowiska przyrodniczego na terenie gminy, a następnie na jego poprawie. Realizacja celów wytyczonych w Programie spowoduje zrównoważony rozwój gospodarczy, polepszenie warunków życia mieszkańców przy zachowaniu walorów środowiska naturalnego na terenie gminy Stary Dzierzgoń. W Programie wyznaczono, obok celów strategicznych, długo- i krótkoterminowych dla każdego opisywanego powyżej elementu, także kierunki działań i konkretne zadania, które powinny być zrealizowane w ciągu czterech lat (okres 2011-2015), aby poprawić stan środowiska lub nie dopuścić do jego pogorszenia. Są to przede wszystkim zadania o charakterze pozainwestycyjnym organizacyjnym, edukacyjnym lub kontrolnym. Zaplanowano także zadania inwestycyjne. Są to: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. Ochrona, pielęgnacja i konserwacja istniejących pomników przyrody Identyfikacja okazów dendroflory nie objętych jeszcze ochroną Wytypowanie obszarów cennych do objęcia ochroną prawną Edukacja mieszkańców w zakresie wartości przyrodniczych i krajobrazowych gminy – w tym przygotowanie opracowań, publikacji, informatorów, map dotyczących obiektów przyrodniczych i zabytków kulturowych oraz promocja proekologicznych form turystyki i rolnictwa Przygotowanie szerokie oferty turystyczno-krajoznawczej i rekreacyjnej Opracowanie standardów powierzchniowych i programowych, dotyczących publicznych terenów zieleni jako norm obowiązujących przy opracowaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego Tworzenie nowych oraz modernizacja i rewaloryzacja istniejących terenów zieleni urządzonej Dbałość o stan zieleni tras komunikacyjnych o największym nasileniu ruchu Opracowanie kalendarzy stałych zadań dla dzieci i młodzieży z placówek oświatowych w zakresie pielęgnacji zieleni towarzyszącej tym placówkom Współudział w opracowywaniu i wdrażaniu i aktualizacji powiatowego oraz wojewódzkiego programu zwiększania lesistości Zwiększanie lesistości gminy Rejestr zbiorników bezodpływowych (szamb) oraz kontrola stanu technicznego szamb i umów na opróżnianie szamb Rejestr przydomowych oczyszczalni ścieków Budowa sieci kanalizacyjnej dla miejscowości Kielmy, Stare Miasto, Folwark, Nowy Folwark, Milikowo 8 15. Budowa oczyszczalni ścieków mechaniczno – biologicznej w Myślicach oraz kanalizacyjnej 16. Budowa oczyszczalni ścieków mechaniczno – biologicznej w Starym Dzierzgoniu oraz sieci kanalizacyjnej 17. Realizacja planu pozostałych inwestycji związanych z modernizacją istniejącej i budową nowej sieci kanalizacyjnej na terenie Gminy w miarę posiadanych środków 18. Bieżące remonty i naprawy sieci wodociągowej 19. Rozbudowa sieci wodociągowych 20. Utrzymanie urządzeń melioracji podstawowych – odmulanie rowów 21. Informowanie mieszkańców gminy o konieczności oszczędzania wody w gospodarstwach domowych oraz o możliwościach relatywnego zmniejszania jej zużycia 22. Rekultywacja terenów zdegradowanych 23. Rekultywacja miejsc po nielegalnym wydobyciu kopalin 24. Inwentaryzacja i likwidacja „dzikich” wysypisk 25. Szkolenia dla osób uprawiających ziemie 26. Upowszechnianie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej wśród rolników 27. Podnoszenie świadomości mieszkańców o zagrożeniu i degradującym oddziaływaniu wypalania traw 28. Wyposażenie jednostek OSP w nowoczesny sprzęt przeciwpożarowy 29. Przygotowanie i przeprowadzanie szkoleń mieszkańców Gminy w zakresie wystąpienia sytuacji kryzysowej 30. Współpraca na szczeblu powiatowym i wojewódzkim z odpowiednimi służbami antykryzysowymi 31. Remonty nawierzchni ulic 32. Budowa i modernizacja chodników oraz ścieżek rowerowych 33. Modernizacja kotłowni i wymiana instalacji grzewczych 34. Wykonanie termomodernizacji obiektów użyteczności publicznej Gminy 35. Termomodernizacja pozostałych obiektów 36. Montaż kolektorów słonecznych, kotłowni gazowych, itp 37. Działalność edukacyjno – informacyjna z zakresie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych i energii niekonwencjonalnej, w tym rozwiązań technologicznych, administracyjnych i finansowych 38. Popularyzacja wykorzystania energii z odnawialnych źródeł 39. Budowa oświetlenia ulicznego na drogach gminnych i wymiana opraw na energooszczędne 40. Wymiana okien na dźwiękoszczelne w budynkach, przy których nie ma możliwości obniżenia poziomu hałasu innymi metodami 41. Modernizacja i rozbudowa sieci parkingów na terenie Gminy 42. Dalsze prowadzenie edukacji ekologicznej nt. zmniejszania ilości odpadów oraz właściwej gospodarki odpadami 43. Przeprowadzenie akcji „Sprzątanie Świata” 44. Propagowanie zmiany ogrzewania węglowego na bardziej przyjazne środowisku 45. Promowanie: izolacji cieplnej budynków, wymiany okien, zmiany systemów grzewczych, alternatywne źródła energii 46. Przygotowanie i aktualizacja informacji o podmiotach uprawnionych do wywozu ścieków i odbioru odpadów 47. Umieszczenie na stronie www Gminy informacji nt. obiektów i terenów przyrodniczo cennych w Gminie 48. Organizacja konkursów plastycznych o tematyce ekologicznej 49. Prenumerata czasopism o tematyce ekologicznej dla szkół 50. Współpraca ze szkołami i in. jednostkami (prowadzenie edukacji ekologicznej, konkursy, wystawy przyrodnicze, zielone obozy, itp.) 51. „Zielone skrzynki” – umożliwienie mieszkańcom Gminy składania uwag, wniosków i swoich pomysłów związanych z ochroną środowiska do specjalnych skrzynek oraz e-mailem 52. Stworzenie rejestrów informacji środowiskowych 9 3.2. Informacja o powiązaniach Programu z innymi dokumentami Założenia wyjściowe do opracowania Programu ochrony środowiska opierają się na uwarunkowaniach zewnętrznych, czyli tych, które dotyczą wszystkich regionów jak i wewnętrznych, które wynikają z zamierzeń rozwojowych gminy, determinujących przyszły kształt rozwoju gospodarczego, społecznego a także środowiskowo-przestrzennego. Program ochrony środowiska nie zawiera zapisów, które byłyby sprzeczne z przepisami ustawy Prawo ochrony środowiska lub z pozostałymi przepisami (ustawy o odpadach, Prawa wodnego, Prawa geologicznego, ustawy o ochronie przyrody, ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko). Kształt Programu ochrony środowiska determinują ustalenia, rekomendacje, cele i zadania wynikające: • • - z obowiązującego systemu prawa ochrony środowiska w Polsce, w tym zobowiązań Polski przyjętych w zakresie ochrony środowiska w ramach procesu akcesji do Unii Europejskiej oraz innych zobowiązań międzynarodowych; z dokumentów koncepcyjnych i strategicznych z obszaru ochrony środowiska i planowania przestrzennego oraz ze strategii i polityk sektorowych (zwłaszcza w zakresie energetyki, energetyki odnawialnej, rozwoju regionalnego, edukacji ekologicznej, transportu, leśnictwa): Polityka Ekologicznej Państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016 Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013 Krajowa Strategia Ochrony i Zrównoważonego Użytkowania Różnorodności Biologicznej oraz Program Działań na lata 2007-2013 Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego Plan zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego Program Ochrony Środowiska Województwa Pomorskiego 4. Stan środowiska (w tym na obszarach objętych przewidywanym znaczącym oddziaływaniem) oraz potencjalne zmiany tego stanu w przypadku braku realizacji projektowanego dokumentu Program ochrony środowiska dla gminy Stary Dzierzgoń, którego projekt jest przedmiotem oceny w niniejszej Prognozie, dotyczy całego obszaru gminy. Wyznaczone zadania mające na celu poprawę sytuacji w zakresie gospodarki odpadami obejmują obszar całej gminy. Z tego powodu ocenę stanu środowiska, przedstawiono dla całej gminy Stary Dzierzgoń. Przyjęto tym samym, że cała gmina (choć w różnym stopniu i kierunkach) objęta będzie oddziaływaniem skutków realizacji Programu. Poniżej przedstawiono stan poszczególnych elementów środowiska gminy, które mogą zostać poddane oddziaływaniu w wyniku realizacji Programu ochrony środowiska. 4.1. Przyroda i krajobraz (w tym lasy) Obszar gminy Stary Dzierzgoń charakteryzuje się szczególnymi walorami krajobrazowymi i przyrodniczymi. Jego niewątpliwymi atutami są zróżnicowane formy ukształtowania powierzchni terenu, a także duża ilość jezior i terenów leśnych. 10 Na obszarze gminy Stary Dzierzgoń występują różne typy ekosystemów, odmiennych pod względem przyrodniczym i krajobrazowym. Zalicza się do nich ekosystemy naturalne i półnaturalne, przy czym najważniejsze to: • • • • • • • • • • • • kompleksy leśne, siedliska łąkowe, w tym zespoły roślinności łąk wilgotnych, roślinność pastwisk, siedliska drzewiaste i krzewiaste wzdłuż cieków wodnych, siedliska roślinności przywodnej i bagiennej, zbliżone do naturalnych, alejowe nasadzenia przydrożne, zespoły komponowanej roślinności wysokiej parków i cmentarzy, zespoły roślinne w obrębie zabudowy i na obrzeżach terenów rolnych oraz w strefach przydrożnych, kępowe formacje drzewiaste i krzewiaste towarzyszące zabudowie lub stanowiące skupienia śródpolne, zespoły roślinności okrajkowej, rośliny kultur rolniczych z charakterystycznym składem gatunkowym, zbiorowiska antropogeniczne, roślinność ruderalna, synantropijna. Gmina Stary Dzierzgoń położona jest na skraju dużych kompleksów leśnych o wysokich walorach przyrodniczych. Część gminy położona jest w obrębie ekologicznego obszaru węzłowego o randze międzynarodowej, będącego elementem krajowej sieci ekologicznej ECONET, Parku Krajobrazowego Pojezierza Iławskiego oraz Obszaru Chronionego Krajobrazu Rzeki Dzierzgoń. Ponadlokalne powiązania przyrodnicze gminy to także okołobałtycki zielony pierścień stanowiący koncepcję osłony ekologicznej Bałtyku oraz skandynawsko-iberyjski szlak przelotu ptaków. Teren gminy zaliczany jest do obszaru Zielonych Płuc Polski. Ogółem, obszary prawnie chronione zajmują na terenie gminy powierzchnię 5 458,3 ha, w tym parki krajobrazowe - 2 640,3 ha, a obszar chronionego krajobrazu - 2 818 ha. Park Krajobrazowy Pojezierza Iławskiego wraz ze strefą ochronną W gminie Stary Dzierzgoń występuje północny fragment Parku Krajobrazowego Pojezierza Iławskiego. Podstawa prawna utworzenia: rozporządzenie wojewodów: olsztyńskiego (nr 120 z dnia 17 maja 1993 roku) i elbląskiego (nr 8/93 z dnia 18 maja 1993 roku). Rozporządzenia te zostały wykazane jako obowiązujące na obszarze województwa pomorskiego (zarządzenie Wojewody Pomorskiego nr 43/99 z dnia 19 marca 1999 roku w sprawie ustalenia wykazów aktów prawa miejscowego obowiązujących w województwie (Dz. Urz. Województwa Pomorskiego nr 22 z dnia 26 marca 1999 roku, poz. 70). Cała powierzchnia Parku wynosi 25 045 ha (w tym w gminie Stary Dzierzgoń - 2 640,3 ha tj. 10,5%), a powierzchnia otuliny parku wynosi 18 038 ha (w tym w gminie - 1 618,9 ha tj. 9%). Park obejmuje krajobraz młodoglacjalny z dużym udziałem zwartych kompleksów leśnych. Przeważają subkontynentalne grady i bory mieszane. Lasy ciągną się w zachodniej części Parku od okolic Starego Dzierzgonia i Zalewa do Iławy. Silnie rozwinięta jest sieć hydrograficzna. Na obszarze parku i jego otuliny znajdują się 43 zbiorniki jeziorne, o łącznej powierzchni 6 003 ha, z których 50% powierzchni przypada na kompleks najdłuższego w Polsce jeziora Jeziorak (27,5 km). Pod względem florystycznym obszar Parku charakteryzuje się wysoką różnorodnością. Głównym składnikiem są zbiorowiska leśne, znaczny jest udział roślinności wodnej, mniejszy bagienno-torfowej, łąkowej i synantropijnej. Na terenie parku stwierdzono występowanie 187 gatunków kręgowców: 10 gatunków płazów (6 chronionych - kumak nizinny, huczek ziemny, ropucha szara i zielona, rzekotka drzewna i traszka zwyczajna), 4 gatunki chronionych gadów (jaszczurka zwinka, padalec, zaskroniec, żmija 11 zygzakowata, 135 gatunków ptaków (w tym 116 chronionych) i 32 gatunki ssaków z chronionymi: wiewiórką, łasicą, jeżem, wydrą i prawdopodobnie wilkiem. Świat ornitologiczny to przede wszystkim bielik, orlik krzykliwy, rybołów, kania ruda, kania czarna, trzmielojad, myszołów, krogulec, jastrząb, błotniak stawowy, kobuz oraz inne gatunki umieszczone w wykazie gatunków zagrożonych w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt: zielonka, gągoł, kropiatka, bąk, kormoran. Spośród wyróżnionych na obszarze Parku 4 rodzajów stref obejmujących tereny o szczególnych walorach, na terenie gminy Stary Dzierzgoń występują: • • • strefa rezerwatowa R-4 „Witoszewo” – składają się na nią kompleksy leśne otaczające jeziora Gemben i Witoszewskie oraz lasy położone na wschód od jezior Motławskich, strefa przyrodnicza P-1 „Bądze – Biele Błota” w skład której wchodzą tereny leśne wraz z jeziorem Bądze, strefa przyrodnicza P-6 „Jezioro Ewingi” obejmująca na terenie gminy lasy. Ponadto, na terenie gminy znajduje się także strefa buforowa B-1 „Bucznik” w obrębie której położone są pozostałe tereny strefy ochronnej oraz tereny spoza strefy, charakteryzujące się dużą antropopresją i mniejszymi walorami przyrodniczymi. Obszar Chronionego Krajobrazu Rzeki Dzierzgoń Podstawą prawną utworzenia była Uchwała nr VI/51/85 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Elblągu w sprawie utworzenia Zespołu Parków Krajobrazowych nad Zalewem Wiślanym oraz obszarów chronionego krajobrazu, zaktualizowana rozporządzeniem Wojewody Elbląskiego z dnia 12 lutego 1997 roku. Rozporządzenie to zostało wykazane jako obowiązujące na obszarze województwa pomorskiego (Zarządzenie Wojewody Pomorskiego nr 43/99 z 19 marca 1999 roku w sprawie ustalenia wykazu aktów prawa miejscowego obowiązujących w województwie (Dz. Urz. Województwa Pomorskiego nr 22 z dnia 26 marca 1999 roku, poz. 70). Ustalenia w sprawie OChK zawiera także Uchwała Nr 1161/XLVII/10 Sejmiku Województwa Pomorskiego z dnia 28 kwietnia 2010 r. w sprawie obszarów chronionego krajobrazu w województwie pomorskim. Obszar Chronionego Krajobrazu Rzeki Dzierzgoń obejmuje strefę doliny rzeki Dzierzgoń i rzeki Dzierzgonki. Obszar chroniony rzeki ma na całej długości charakter przyrzecza w strefie moreny czołowej. W części południowej przeważa rzeźba pagórkowata i falista, w środkowej – wzgórz czołowo morenowych. Jego celem jest ochrona walorów przyrodniczych i krajobrazowych strefy dolinnej oraz ochrona biotopu rzek. Powierzchnia całkowita OChK wynosi 4 371 ha, a na obszarze gminy OChK zajmuje on powierzchnię 2 818 ha (14,7% powierzchni ogólnej). Obszar znajduje się także na terenie gmin: Dzierzgoń i Stary Targ. 12 Obszar sieci Natura 2000 - Lasy Iławskie Na terenie gminy znajduje się część obszaru sieci Natura 2000 - (kod obszaru PLB 280005) Lasy Iławskie. Całkowita powierzchnia obszaru wynosi 24 604,2 ha, w tym na terenie gminy Stary Dzierzgoń - 2 601,7 ha. Obszar został powołany Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. z dnia 21 października 2004 r.). Obszar Lasy Iławskie jest dużym kompleksem leśnym (60% powierzchni zajmują drzewostany ponad 40-letnie), obejmujący także tereny bagienne rozproszone po całym obszarze. Rzeźba terenu została ukształtowana w czasie zlodowacenia bałtyckiego (morena czołowa, rynny polodowcowe i sandry). Występuje tu 31 jezior, o zróżnicowanej wielkości (od 0,5 do 163 ha), reprezentujących wszystkie typy troficzne. Na terenie ostoi dominują drzewostany bukowe i sosnowe. W bezodpływowych zagłębieniach terenu, o wysokim poziomie wód gruntowych, rosną bory bagienne i lasy olszowe. Obok leśnych, wodnych, bagiennych i torfowiskowych zbiorowisk roślinnych występują tu różnorodne zbiorowiska segetalne. Obszar ten jest ostoją ptasią o randze europejskiej E 16. Występuje tu co najmniej 29 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 10 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). W okresie lęgowym obszar zasiedla rybołów (PCK) - co najmniej 2%-3% populacji krajowej (C6), bielik (PCK) - co najmniej 2% populacji krajowej (C6), gągoł - co najmniej 2% populacji krajowej (C3) oraz co najmniej 1% populacji krajowej (C3,C6) następujących gatunków ptaków: kania czarna (PCK), kania ruda (PCK), podgorzałka (PCK), podróżniczek (PCK), trzmielojad. W stosunkowo wysokiej liczebności (C7) występuje bocian czarny, orlik krzykliwy (PCK), żuraw, rybitwa czarna. Ostoja jest ważna dla ochrony dobrze zachowanych siedlisk buczyny (pomorskiej i kwaśnej), zboczowych lasów klonowo-lipowych oraz grądu subatlantyckiego. Liczne są także płaty łęgów jesionowo-olszowych. Obszar ważny dla ochrony bobra i wydry. Warto też podkreślić bogatą florę roślin naczyniowych (790 taksonów) z licznymi gatunkami rzadkimi i ginącymi w skali Polski oraz gatunkami prawnie chronionymi (32). Pomniki przyrody Na terenie gminy ustanowiono 12 pomników przyrody, będących cennymi okazami dendroflory. Podstawą prawna ustanowienia było rozporządzenie Wojewody Elbląskiego nr 6/96 z dnia 25 czerwca 1996 roku i nr 13/98 z dnia 28 grudnia 1998 roku. Większość z pomników przyrody znajduje się na terenach leśnych. Dziewięć z nich stanowią dęby szypułkowe o obwodzie pni od 3,07 do 4,5 m i wysokości od 20 do 25 m, znajdujące się na terenie Nadleśnictwa Susz, Leśnictwo Mortąg. Pozostałe pomniki przyrody to: świerk pospolity (o wysokości 35 m, położony w Milikowie przy zabudowaniach p. Ryszarda Bajora), lipa drobnolistna (o wysokości 28 m, położona w Starym Dzierzgoniu, po prawej stronie szosy do Susza, 100 m przed cmentarzem komunalnym) i sosna wejmutka (o wysokości 32 m, położona na terenie Nadleśnictwa Susz, Leśnictwo Królewskie). Świat zwierząt reprezentowany jest na terenie gminy przez szereg gatunków lądowych i wodnych. Należą do nich: • • • Ptaki – bąk, bączek, orlik krzykliwy, kanai ruda i czarna, rybołów, żuraw, kropiatka, zielonka, samotnik, dzięcioł średni i duży, zielonosiwy, muchołówka białoszyja, muchołówka mała, podróżniczek, orlik krzykliwy, zimorodek, zięba, perkoz, wróbel, mazurek, szpak, kos, sikorka, sierpówka, bocian biały, czapla siwa, jaskółka dymówka, jaskółka oknówka, pliszka, sroka, jastrząb, myszołów, błotniak stawowy, pustułka, sowa, łyska, kruk, wrona, sójka, gil, trznadel, makolągwa, szczygieł, szpak, słowik, skowronek, kuropatwa, jerzyk, kukułka, bażant Ryby – lin, leszcz, węgorz, szczupak, oko, karaś, płoć Płazy – żaba trawna, jeziorkowa, moczarowa, śmieszka, rzekotka drzewna, ropucha szara i zielona, traszka grzebieniasta i zwyczajna, kumak nizinny, grzebieniuszka 13 • • Gady – żmija, zaskroniec, padalec, jaszczurka zwinka, żyworódka Ssaki – zając, sarna, jele, dzik, lis, kuna, borsuk, nietoperz, kret, mysz domowa, mysz badylaraka, nornica, jeż, jenot, wiewiórka Zasoby leśne, obok wybitnego znaczenia przyrodniczego, posiadają także znaczenie gospodarcze, wynikające przede wszystkim z faktu, że są rezerwuarem dla pozyskiwania drewna i runa leśnego. Lasy mają również duże znaczenie dla turystyki i rekreacji., odgrywają istotną rolę w kształtowaniu stosunków wodnych oraz stanowią schronienie i środowisko życiowe dla wielu rzadkich już przedstawicieli fauny i flory. Grunty leśne na terenie gminy Stary Dzierzgoń zajmują obszar o powierzchni 4 723,9 ha, a same lasy 4 604,1 ha. Na przestrzeni ostatnich 8 lat powierzchnia zalesiona na terenie gminy zwiększyła się o 282 ha (w 2002 r. wynosiła 4 442,2 ha). Najwięcej zalesień przeprowadzono w 2006 r. - 46,6 ha, a także w 2002 r. - 32,0 ha i 2005 r. - 27,0 ha. W 2009 r. zalesiono 5,5 ha gruntów. Grunty leśne publiczne zajmowały w 2009 r. powierzchnię 4 523,4% (95,7% wszystkich gruntów leśnych w gminie) - w całości należały do Skarbu Państwa. Grunty leśne prywatne zajmowały powierzchnię 200,5 ha. Ich powierzchnia zwiększyła się od 2002 r. o blisko 70 ha. Wskaźnik lesistości dla gminy wynosi 24,8% (w 2002 r. - 23,2 %) i jest nieznacznie niższy od wskaźnika lesistości kraju, który wynosi 29%. Lasy w obrębie omawianej jednostki administrowane są przez Nadleśnictwo Kwidzyn (90,54 ha) i Nadleśnictwo Susz (pozostała powierzchnia). Rozmieszczenie lasów na terenie gminy jest nierównomierne – centralna i północno – wschodnia część gminy nie posiada większych kompleksów leśnych, a większy kompleks lasów występuje w części południowej gminy. Dwa mniejsze kompleksy leśne znajdują się w zachodniej części obszaru. 4.2. Wody powierzchniowe i podziemne Wody powierzchniowe Wody na terenie gminy odprowadzane są do Zalewu Wiślanego. Obszar gminy jest położony w zlewniach następujących cieków wodnych: Tabela 1. Powierzchnia zlewni Zlewnia Powierzchnia zlewni w gminie Rzeki Dzierzgoń bd Rzeki Liwy 13 km2 Rzeki Drwęcy 6,5 km2 Rzeki Brzeźnicy 5,8 km2 Główna rzeką na terenie gminy jest Dzierzgoń. Przez obszar gminy przepływają także rzeki: Nowa Dzierzgonka i Stara Dzierzgonka. Tabela 2. Cieki powierzchniowe na terenie gminy Stary Dzierzgoń Nazwa cieku Długość cieku w gminie Rzeka Stara Dzierzgonka 6,65 Rzeka Nowa Dzierzgonka 16,65 Rzeka Dzierzgoń 25,68 Rzeka Dzierzgoń (z niem. Sorge, zwana także Dzierzgonką) bierze swój początek na wysokości 125 m n.p.m. na Pojezierzu Iławskim i uchodzi do jeziora Druzno. Rzeka przepływa przez obszary Pojezierza 14 Iławskiego i depresję Żuław. Od strony południowej do rzeki Dzierzgoń na terenie gminy wpadają lewostronne jej dopływy: w Myślicach i w Starym Mieście. Rzeka pełni rolę osi hydrograficznej na omawianym obszarze. Jest jednocześnie południowym fragmentem koncentrycznego układu odwodnienia z ośrodkiem w jeziorze Drużno. Rzeka jest żeglowna na odcinku około 15 kilometrów, do miejscowości Bągart. Rzekę Dzierzgoń można - ze względu na jej charakter - podzielić na dwa odcinki. Odcinek wysoczyznowy, kręty o szybkim przepływie i dużym spadku. Poniżej miasta Dzierzgoń rzeka wyrównuje swój bieg i znacznie zmniejsza prędkość przepływu, stając się typowym ciekiem nizinnym płynącym w wałach przeciwpowodziowych. Długość rzeki wynosi 45 km, a na terenie gminy - 25,68 km. Jeziora na terenie gminy Stary Dzierzgoń zajmują obszar 221,9 ha, przy czym ich powierzchnia jeszcze w XIX wieku była znacznie większa. Wiele jezior zostało osuszonych podczas prac melioracyjnych - w ten sposób powstały rozległe obszary łąkowe np. za zachód od Mortąga tzw. Mortąskie Łąki. Aktualnie na terenie gminy Stary Dzierzgoń zlokalizowane są następujące jeziora: • • • • • jezioro typu rynnowego Mołtawa Wielka w Przezmarku – powierzchnia jeziora wynosi 45,2 ha, maksymalna głębokość 7,5m, średnia głębokość 3,3 m. Z jeziora wypływa rów, prowadzący wodę do rzeki Dzierzgonki. jezioro Mołtawa Mała zajmuje powierzchnię 13,7 ha, jego maksymalna głębokość wynosi 12,4 m zaś średnia głębokość to 3,6 m. jezioro Bądze położone jest w miejscowości Bądze, ma powierzchnię 149,9 ha, przy długości 3 km i szerokości 750 m. Maksymalna głębokość jeziora wynosi 6,7 m, średnia głębokość 2,5 m, a linia brzegowa ma długość 5,8 km. Z jeziora Bądze wypływa rów prowadzący wodę do rzeki Liwy. Otoczenie akwenu stanowią głównie lasy, jedynie przy wsi Bądze znajdują się podmokłe pola i łąki. jezioro Gemben położone w lesie koło miejscowości Bucznik, powierzchnia jego wynosi 15,6 ha, maksymalna głębokość 6 m, a średnia 3,1 m jezioro Witoszewskie położone na granicy z gminą Zalewo posiada linię brzegową styczną na długości ok. 200 m do granicy gminy Stary Dzierzgoń. Powierzchnia jeziora wynosi 63,8 ha, a maksymalna głębokość 12,2 m. Stan czystości wód powierzchniowych Cieki i jeziora na obszarze gminy są wodami powierzchniowymi o szczególnej wrażliwości na zanieczyszczenia ze względu na niewielkie przepływy. W 2008 r. i 2009 r. nie badano stanu czystości jezior oraz rzek płynących przez teren gminy. Badane przez Powiatową Stację Sanitarno-Epidemiologiczną w Malborku wody jezior służących jako kąpieliska uznano za nadające się do eksploatacji. Wody kąpieliska na jeziorze Mołtawa w Przezmarku dopuszczono warunkowo do kąpieli ludności. Stan czystości osadów wodnych jezior i rzek Osady o wysokiej zawartości substancji szkodliwych mogą być źródłem wtórnego zanieczyszczenia wód, w wyniku ich przemieszczania się na skutek powodzi czy działalności człowieka. Na terenie gminy Stary Dzierzgoń badania osadów dennych jeziora Mołtawa, pod kątem zawartości metali i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych – WWA, zostały wykonane przez Centralne Laboratorium Chemiczne Państwowego Instytutu Geologicznego na zlecenie PIOŚ. 15 W badanych osadach zawartość metali przedstawiała się następująco: • • • • kadm w osadach jeziora Mołtawa 1 – 2 ppm, ołów w osadach jeziora Mołtawa 50 – 100 ppm rtęć w osadach jeziora Mołtawa 0,2 – 0,5 ppm cynk w osadach jeziora Mołtawa 100 – 200 ppm Otrzymane stężenia przewyższały poziom tła geochemicznego otrzymany na podstawie bada osadów innych jezior położonych na obszarze powiatu sztumskiego. Wody podziemne Warstwami wodonośnymi głównego poziomu użytkowego na obszarze gminy są osady czwartorzędowe. Czwartorzędowy poziom wodonośny Miąższość osadów czwartorzędowych na terenie gminy wynosi od 85 do 250 m. Na czwartorzędowy poziom wodonośny składają się 2 warstwy wodonośne: • • górna plejstoceńska warstwa wodonośna występuje w serii piasków wodnolodowcowych młodszych zlodowaceń północnopolskich, w obrębie ciągłego kompleksu piaszczysto-gliniastego. Utwory te zalegając na rzędnych od 40 do 60 m n. p. m. składają się z piasków drobnoi średnioziarnistych, miejscami pylastych. Warstwa wodonośna występuje na głębokości od kilku do 30 m. Serię tą, ze względu na łatwość udostępniania i korzystne parametry hydrologiczne, uznano za główną warstwę na obszarze gminy. Warstwa wodonośna jest zasilana bezpośrednio przez opady, dolna plejstoceńska warstwa wodonośna występuje w utworach piaszczystych starszych zlodowaceń, a głównie w osadach interglacjału eemskiego. Zasilanie warstwy odbywa się drogą pośrednią przez wyżej zalegające osady. Zwierciadło wody układa się na obszarze gminy na rzędnych około 50 m n. p. m. i ma charakter napięty. Miąższość warstwy wodonośnej waha się przeważnie w granicach do 5 do 20 m (średnio 12 m). Obie wymienione warstwy wodonośne w obrębie dolin i rynien łączą się tworząc jeden poziom wodonośny. W północno – zachodniej części gminy Stary Dzierzgoń strop poziomu wodonośnego zalega na głębokości około 80 m. Jego wydajność jest stosunkowo niewielka do około 20 m3/h z otworu. W północno – wschodniej części gminy (rejon wsi Tabory, Giślinek, Skolwity, Popity) głębokość stropu warstw wynosi od 80 do 150 m. Wydajność jest wyższa i przekracza 40 m3/h. Wody są średniej jakości i wymagają uzdatniania. W południowej części gminy występuje fragment głównego zbiornika wód podziemnych (GZWP nr 210), iławskiego. Zbiornik jest wieku czwartorzędowego, o średniej głębokości ujęć od 5 do 30 m p.p.t. i szacunkowych zasobach dyspozycyjnych 180 tys. m3/d. Na obszarze zbiornika dominują wody klasy Ic, o zmiennej zawartości żelaza, miejscami nawet do 5 mg/dm3. Dla zbiornika w roku 1966, w Przedsiębiorstwie Hydrogeologicznym w Gdańsku wykonano dokumentację hydrogeologiczną (decyzja MOŚZNiL nr GK-kdh/BJ/489-6031/98 z dnia 28.06.1998 r.). Jakość wód podziemnych Na obszarze gminy Stary Dzierzgoń nie ma zlokalizowanych punktów monitoringowych jakości wód podziemnych. Klasyfikację wód przeprowadza się w oparciu o pomiary wykonane w punktach znajdujących się w granicach administracyjnych powiatu sztumskiego, ale poza obszarem gminy. 16 Od 2000 r. znajdują się w powiecie dwa punkty Regionalnego monitoringu jakości wód podziemnych (106, 107, 108): w Sztumie na ujęciu komunalnym (nr otworów wg użytkownika 8 -Tr i 5A-Q) oraz w Dzierzgoniu na ujęciu komunalnym (nr otworu wg użytkownika 1-Q). Ostatnie badania wykonano w 2009 r. Ocena ogólna jakości wód podziemnych w tych punktach została określona na II klasę jakości. Na podstawie przeprowadzonych analiz stwierdzono, że wody południowo-wschodniej części powiatu (rejon Przezmarka) zaliczają się do klasy I b, jednak ich jakość nie jest trwała i ulega pogorszeniu w trakcie eksploatacji. Do III klasy tj. wód o złej jakości, wymagających skomplikowanego uzdatniania, zaliczono wody występujące na południowy wschód od miasta Dzierzgonia ze względu na wysoką zawartość amoniaku. Zasadniczo wody piętra czwartorzędowego charakteryzują się wysoką barwą (10–35 mgPt/dm3), odczynem słabo zasadowym, mineralizacją ogólną od 268 do 397 mg/dm3. Twardość ogólna zamyka się w granicach 4,5–7,5 mval/dm3 (woda średnio twarda i twarda), a zawartość siarczanów i chlorków jest nieznaczna. Ujmowane wody podziemne charakteryzują się zróżnicowanymi zawartościami żelaza - na obszarze gminy Stary Dzierzgoń wody zawierają ponadnormatywne ilości zarówno żelaza (do 5 mgFe/dm3), jak i manganu (do 0,3 mgMn/dm3), w związku z czym wymagają prostego uzdatniania. Państwowy monitoring wód podziemnych zalicza obszar powiatu sztumskiego do stref występowania wód podziemnych o wysokiej jakości, nadających się do wszystkich celów, po niewielkim uzdatnieniu. 4.3. Powierzchnia ziemi Gleba jest wytworem złożonego procesu, zwanego procesem glebotwórczym, na który składają się oddziaływaniu klimatu, skały macierzyste, położenie w rzeźbie terenu i przede wszystkim organizmów żywych – zwierzęcych i roślinnych. Proces ten jest powolny. Z tego względu zasoby glebowe uważa się za praktycznie nieodnawialne, konieczna jest więc ich szczególna ochrona, także ze względu na szybkość procesów degradacji gleby. Na obszarze gminy Stary Dzierzgoń przeważają gleby brunatne (wyługowane, kwaśne, właściwe), wykształcone z glin i piasków gliniastych. Występują one na 71% użytków rolnych. Drugie w kolejności występowania są mady zalegające na 12% powierzchni użytków rolnych. Pozostały obszar gruntów rolniczych pokrywają czarne ziemie, gleby bagienne, pseudobielice, torfy i gleby glejowe. Wśród kompleksów przydatności rolniczej gleb gruntów ornych wyraźnie przeważa kompleks pszenny dobry (59,6% powierzchni gruntów ornych). Kompleks żytni bardzo dobry zajmuje około 5,4% powierzchni gruntów ornych. Wśród użytków zielonych dominujący jest kompleks średni występujący na obszarze 94,35% powierzchni tych użytków. Urozmaicenie genetyczne gleb na obszarze gminy Stary Dzierzgoń wynika z budowy podłoża. Na zwietrzelinach utworów węglanowych kredy wykształciły się rędziny brunatne i czarnoziemne, w zależności od stopnia uwilgocenia zaliczane do kompleksu pszennego dobrego lub wadliwego. Na podłożu gliniastym lub lessowym wytworzyły się gleby brunatne i czarne ziemie, zaliczane do kompleksu pszennego dobrego i żytniego bardzo dobrego oraz zbożowo-pastewnego mocnego. Na podłożu piasków gliniastych wytworzyły się gleby brunatne i bielicowe, zaliczane do kompleksu żytniego dobrego lub żytnio-ziemniaczanego. W obniżeniach terenu i dolinach rzecznych wykształciły się gleby organiczne torfowe i murszowo-torfowe, gleby bagienne, mady, oraz gleby mineralne wykształcone na piaskach. Obszary te zajmowane są przez użytki zielone. 17 Wskaźnik bonitacji rzeźby dla rolnictwa gminy wynosi 6 w dziesięciopunktowej skali IUNG i wiąże się z: • • • znacznym udziałem gleb ciężkich i bardzo ciężkich do uprawy – 9%, zakwaszeniem gleb – ponad 67% gleb wymaga systematycznego wapnowania, wyraźną przewagą gleb średnich wśród gruntów ornych (III b i IV a) – około 60% powierzchni. Tabela 3. Klasyfikacja bonitacyjna gleb użytków rolnych na obszarze gminy Stary Dzierzgoń Typ Gleby gruntów ornych i sadów Gleby łąk i pastwisk wskaźnika III a III b IV a IV b V VI I II III IV V VI Powierzchnia 552,74 1278,03 1599,39 568,27 382,03 255,32 35,74 14,05 239,04 418,63 130,29 47,30 (ha) Udział w 6,02 13,93 17,43 6,19 4,16 2,78 0,39 0,15 2,60 4,55 1,42 0,51 pow. gminy (ha) Udział w 9,83 22,74 28,45 10,11 10,55 4,54 0,63 0,25 4,25 7,44 2,31 0,84 pow. gr. rolnych (ha) Źródło: Informacje Urzędu Gminy Stary Dzierzgoń Najsłabsze jakościowo gleby zajmują 14,3% powierzchni użytków rolnych i koncentrują się w południowej i południowo – wschodniej części gminy. Obniżona wartość rolnicza jest spowodowana powszechnie występującym zjawiskiem erozji w strefie pagórków moreny czołowej. Badania geochemiczne gleb na obszarze gminy Stary Dzierzgoń nie były prowadzone, natomiast w trakcie realizacji „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna 1995) przez Państwowy Instytut Geologiczny, wykonano analizy chemiczne 22 próbek gleb z obszaru powiatu sztumskiego. Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano wartości dopuszczalne stężeń określone w Załączniku do Rozporządzenia Ministra Środowiska dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. Nr 165 z dnia 4 października 2002 r., poz 1359). Klasyfikacja próbek gleb z terenu powiatu sztumskiego w oparciu o w/w Rozporządzenie wykazała, że oznaczone ilości metali we wszystkich próbkach są niższe od dopuszczalnych wartości stężeń dla grupy A. Przy sumarycznej klasyfikacji stosuje się zasadę zaliczenia gleby do danej grupy, gdy zawartość przynajmniej jednego pierwiastka przewyższa górną granicę wartości dopuszczalnej w grupie. Sumaryczna klasyfikacja wskazuje, że 100% badanych gleb z obszaru powiatu Sztum należy do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie). Przeciętna zawartość oznaczonych pierwiastków w glebach powierzchniowych powiatu sztumskiego jest bardzo zbliżona do ich przeciętnej zawartości w glebach z obszarów niezabudowanych Polski. Zdecydowana większość gleb obszaru powiatu wykazuje odczyn kwaśny (<6,7) lub obojętny (6,77,4). Gleby o odczynie kwaśnym (typowym dla większości gleb warstwy powierzchniowej z obszaru Polski) występują przede wszystkim w południowej części obszaru powiatu. Na obszarze gminy Stary Dzierzgoń występują wyłącznie surowce czwartorzędowe. Obszar zbudowany jest z pokładów glin zwałowych wysoczyzny morenowej i utworów wodnolodowcowych, głównie piaszczystych obszarów sandrowych. Liczne wzgórza morenowe, które mogłyby dostarczyć materiału piaszczysto-żwirowego przykryte są glinami zwałowymi, które powodują zaglinienie i zapylenie kruszywa naturalnego. W systemie ewidencji zasobów złóż kopalin „MIDAS”, na obszarze gminy Stary Dzierzgoń zarejestrowane są 4 złoża kruszywa naturalnego. Złoża występują pod niewielkim nadkładem i są 18 eksploatowane systemem odkrywkowym, co zwłaszcza przy złożach o dużej powierzchni ma znaczny wpływ na środowisko przyrodnicze. Tabela 4. Zestawienie złóż w gminie Stary Dzierzgoń (stan zasobów według systemu gospodarki i ochrony bogactw mineralnych „MIDAS”, 2010 r.) Lp. Nazwa złoża Kopalina Stan zagospodarowania 1 2 Zasoby w tys. Mg geologiczne przemysłowe Wydobycie bilansowe Dzierzgoń III KN (pż) R 233 233 Dzierzgoń-Minięta KN (pż) R 223 I 3 Dzierzgoń-Stare KN (pż) Z 288 – Miasto 4 Dzierzgoń-Stare KN (pż) E 697 214 Miasto II źródło: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy w Warszawie, 2010 r. – – 35 4.4. Powietrze atmosferyczne Na terenie gminy nie prowadzi się własnych pomiarów zanieczyszczeń powietrza, nie ma też stanowisk pomiarowych Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska ani Wojewódzkiej i Powiatowej Stacji Sanitarno - Epidemiologicznej. W celu scharakteryzowania stanu aktualnego w zakresie jakości powietrza atmosferycznego na terenie gminy Stary Dzierzgoń odniesiono się do „Rocznej oceny jakości powietrza w województwie pomorskim. Raport za 2009 rok” sporządzonej przez WIOŚ w Gdańsk. Zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (art. 89) Wojewódzki Inspektor ochrony Środowiska w terminie do 31 marca każdego roku dokonuje oceny poziomów substancji w powietrzu w danej strefie za rok poprzedni oraz odrębnie dla każdej substancji dokonuje klasyfikacji stref. Począwszy od marca 2008 roku zmieniła się część przepisów dotyczących przeprowadzania oceny jakości powietrza. Uchylone zostało m.in. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji (Dz.U.02.87.796). Obecnie obowiązującym aktem prawnym jest Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz.U.08.47.281). Również w marcu 2008 roku weszło w życie Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 marca 2008 roku w sprawie stref, w których dokonuje się oceny jakości powietrza (Dz.U.08.52.310). Na mocy ww. rozporządzenia powiat sztumski znalazł się w strefie malborsko-sztumskiej o kodzie PL.22.07.z.03. W skład strefy wchodzą powiaty: nowodworski, malborski, sztumski. Wyjątek stanowi podział stref dla ozonu O3, w odniesieniu do którego powiat sztumski zaliczony został do strefy pomorskiej o kodzie PL.22.w.ba.00. Badania powietrza prowadzone są na stacjach: Malbork ul. Konopnickiej, Malbork ul. Mickiewicza, Nowy Staw, Nowy Dwór Gdański. Podobnie jak w latach poprzednich, klasyfikacja stref przeprowadzana jest oddzielnie dla dwóch grup kryteriów: ze względu na ochronę zdrowia ludzi oraz ze względu na ochronę roślin, a otrzymane wyniki opisywane są w trzech klasach: Tabela 5. Klasy stref dla poziomów dopuszczalnych oraz poziomów docelowych Poziom stężeń Klasa strefy Wymagane działania Nie przekracza poziomu A - 19 Poziom stężeń dopuszczalnego, nie przekracza poziomu docelowego Mieści się pomiędzy poziomem dopuszczalnym a poziomem dopuszczalnym powiększonym o margines tolerancji Przekracza poziom dopuszczalny powiększony o margines tolerancji lub przekracza poziom docelowy Klasa strefy Wymagane działania B Marszałek Województwa informuje właściwego ministra o działaniach podejmowanych na rzecz zmniejszenia odpowiedniej emisji (POŚ art. 91 ust.4) Sejmik województwa w terminie 15 miesięcy uchwala program ochrony powietrza (POŚ art. 91 ust. 3,5) C Tabela 6. Klasy stref dla celów długoterminowych Nie przekracza poziomu celu D1 długoterminowego Przekracza poziom celu D2 Wpisanie osiągnięcia celów długoterminowego długoterminowych do wojewódzkiego programu ochrony środowiska (POŚ art. 91a) przy czym: poziom dopuszczalny to standard jakości powietrza, określa on poziom substancji, który ma być osiągnięty w określonym terminie i który po tym terminie nie powinien być przekraczany; poziom docelowy to poziom, który ma być osiągnięty w określonym czasie za pomocą ekonomicznie uzasadnionych działań technicznych i technologicznych; poziom ten określa się w celu zapobiegania lub ograniczenia szkodliwego wpływu danej substancji na zdrowie ludzi lub środowisko jako całość; poziom celu długoterminowego to poziom substancji, poniżej którego bezpośredni szkodliwy wpływ na zdrowie ludzi lub środowisko jako całość jest mało prawdopodobny; poziom ten ma być osiągnięty w długim okresie czasu, z wyjątkiem sytuacji, gdy nie może być osiągnięty za pomocą ekonomicznie uzasadnionych działań technicznych i technologicznych. Poniżej przedstawiono wyniki zbiorczej klasyfikacji strefy malborko-sztumskiej oraz pomorskiej ze względu na poszczególne zanieczyszczenia pod kątem ochrony zdrowia. Tabela 7. Klasyfikacja strefy malborsko-sztumskiej pod kątem ochrony zdrowia w 2009 roku Nazwa strefy Klasy dla poszczególnych zanieczyszczeń w obszarze strefy SO2 NO2 PM10 Pb C6H6 CO As Cd Ni B(a)P O3 malborsko-sztumska A A A A A A A A A A A Tabela 8. Klasyfikacja strefy pomorskiej z uwzględnieniem parametrów kryterialnych określonych dla ozonu (O3) pod kątem ochrony zdrowia – poziomy docelowe do 2010 r. Nazwa strefy Poziom docelowy dla roku 2010 strefa pomorska A Tabela 9. Klasyfikacja strefy pomorskiej z uwzględnieniem parametrów kryterialnych określonych dla ozonu (O3) pod kątem ochrony zdrowia – poziomy celów długoterminowych (2020 r.) Nazwa strefy Poziom celów długoterminowych (2020 r.) strefa pomorska D2 20 Tabela 10. Klasyfikacja strefy pomorskiej z uwzględnieniem parametrów kryterialnych określonych dla ozonu (O3) pod kątem ochrony roślin – poziomy celów długoterminowych (2020 r.) Nazwa strefy Poziom celów długoterminowych (2020 r.) strefa pomorska D2 W wyniku rocznej oceny jakości powietrza za 2009 rok dla zanieczyszczeń mających określone poziomy dopuszczalne strefę malborsko-sztumską zakwalifikowano do klasy A (bez przekroczonych standardów emisyjnych). Dla zanieczyszczeń mających określone poziomy docelowe w wyniku rocznej oceny jakości powietrza za 2009 rok obszar strefy otrzymał klasę A według kryterium ochrony zdrowia. Na obszarze całego województwa (strefa pomorska) wystąpiło przekroczenie poziomu celów długoterminowych dla ozonu według kryterium ochrony zdrowia oraz kryterium ochrony roślin. W wyniku klasyfikacji, strefa pomorska otrzymała klasę D2. Podsumowując, jakość powietrza atmosferycznego na terenie Gminy Stary Dzierzgoń jest dobra. Dopuszczalne poziomy zanieczyszczeń nie są przekraczane. 4.5. Potencjalne zmiany stanu środowiska w przypadku braku realizacji projektowanego dokumentu (wariant zerowy) Podstawowym założeniem Programu jest uzyskanie poprawy jakości wszystkich komponentów środowiska przyrodniczego. Zapisy dokumentu są propozycją spójnego systemu działań proekologicznych wzajemnie się uzupełniających. Brak realizacji Programu będzie skutkować pogorszeniem stanu środowiska przyrodniczego w gminie Stary Dzierzgoń. Poniżej przedstawiono potencjalne zmiany, jakie mogłyby mieć miejsce w przypadku braku realizacji ustaleń Programu dla poszczególnych elementów środowiska (wariant zerowy): Ochrona przyrody i krajobrazu Bioróżnorodność gminy Stary Dzierzgoń na tle innych jednostek administracyjnych jest wysoka. W związku z tym zaniechanie realizacji ustaleń w zakresie ochrony przyrody byłoby działaniem zdecydowanie negatywnym. Brak ochrony najcenniejszych przyrodniczo ekosystemów mógłby się stać powodem zubożenia zasobów biologicznych gminy. Postępująca degradacja ekosystemów wywołałaby szereg nieodwracalnych niekorzystnych zmian w ich strukturze. Zmniejszenie bioróżnorodności może stać się powodem zaniku części siedlisk, co będzie skutkowało zmianami w składzie gatunkowym, np. wycofywaniem się gatunków endemicznych i stenotypowych oraz ekspansją gatunków obcych, zastępujących rodzime. Podobne zmiany spowoduje również odizolowanie przestrzenne obszarów cennych przyrodniczo i fragmentaryzacja korytarzy ekologicznych umożliwiających swobodny przepływ gatunków pomiędzy węzłami ekologicznymi. Ochrona powietrza atmosferycznego Gmina Stary Dzierzgoń leży w strefie, w której nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego. W przypadku zaniechania realizacji zadań zmierzających do ograniczenia emisji pyłów i gazów do atmosfery, jakość powietrza atmosferycznego może się stale pogarszać. Brak inwestycji w dziedzinie stosowania ekologicznych i alternatywnych źródeł energii przyczyni się do podwyższonej emisji zanieczyszczeń pyłowych i gazowych. Brak działań związanych z termomodernizacją spowoduje wzmożone zapotrzebowanie na energię cieplną i w efekcie pogorszenie jakości powietrza w wyniku niskiej emisji. Wskaźnik motoryzacji w ostatnich latach 21 wykazuje stałą tendencję wzrostową, stąd też brak realizacji zadań związanych z ograniczeniem emisji ze źródeł komunikacyjnych spowoduje zwiększone stężenia dwutlenku azotu, pyłów i węglowodorów aromatycznych, w tym przede wszystkim benzo(a) pirenu. Hałas Brak działań związanych z ochroną przed hałasem utrwali dotychczasowy stan narażenia części mieszkańców na ponadnormatywny hałas komunikacyjny. Ochrona wód W przypadku braku realizacji ustaleń zawartych w Programie mogą wystąpić następujące niekorzystne zmiany: pogorszenie się jakości wód oraz stosunków wodnych. Jednym z głównych ustaleń Programu jest zapewnienie rozwoju sieci wodno-kanalizacyjnej, zgodnych z obowiązującym prawem i zobowiązaniami wobec UE. Brak działań w tym zakresie wpłynie na pogarszanie się czystości wód powierzchniowych i może zagrozić wodom podziemnym. Wariant nie podejmowania realizacji zamierzeń Programu nie jest wskazany nie tylko ze względów ochrony zdrowia ludzi i środowiska, ale również z powodów gospodarczych tj. konieczności zachowania konkurencyjności regionu wobec innych obszarów i atrakcyjności regionalnej oferty na rynku krajowym. W gospodarce rynkowej wzrastające koszty opłat za emisję odpadów wymuszają minimalizację ich wytwarzania, a w przypadku, kiedy nie udało się uniknąć ich wytworzenia ukierunkowują działania na ich gospodarcze wykorzystanie. Podsumowując, nie uzasadnione byłoby zalecenie odstąpienia od realizacji zawartych w dokumencie rozwiązań. Skumulowane korzyści związane z realizacją Programu znacznie przewyższą ewentualne negatywne skutki realizowanych poszczególnych zadań. 5. Istniejące problemy ochrony środowiska istotne z punktu widzenia projektowanego dokumentu, w szczególności dotyczących obszarów chronionych Obecnie do największych zagrożeń szaty roślinnej zalicza się postępującą presję procesów urbanizacyjnych na tereny otwarte, przejawiająca się w rozwoju budownictwa mieszkaniowego. Następuje stałe zastępowanie istniejącej roślinności półnaturalnej roślinnością zbiorowisk zastępczych. Kolejną nieprawidłowością jest również zaśmiecanie terenów zieleni, wycinanie drzew na posesjach prywatnych i wymiana ich na owocowe i ozdobne. Następuje stałe zastępowanie istniejącej roślinności półnaturalnej roślinnością zbiorowisk zastępczych. Zagrożeniem dla funkcjonowania obszarów przyrodniczo cennych są także: • • • • • • • • • wypalanie trzcinowisk i zarośli, prowadzenie prac melioracyjnych, budowy dróg i umocnień wodnych, wprowadzanie obiektów kubaturowych, zanieczyszczanie wód gruntowych i powierzchniowych, gospodarka leśna, która doprowadziłaby do nadmiernego prześwietlenia drzewostanu, nielegalna wycinka drzew, wykorzystywanie terenów jako dzikich wysypisk śmieci i gruzu, zbyt duża presja rekreacyjna i związana z nią synatropizacja flory, płoszenie zwierząt i zadeptywanie runa, występowanie huby korzeniowej i szkodników wtórnych, 22 • • mała różnorodność biologiczna - uboga struktura ekologiczna obszarów polnych i niektórych łąk (brak zadrzewień i zakrzewień, roślinności miedz i drobnych oczek wodnych), znikające szpalery drzew w pasach drogowych. Potencjalnymi ogniskami zanieczyszczeń wód powierzchniowych na terenie gminy są: • • • • • • • ścieki bytowe i gospodarcze odprowadzane do gruntu, brak systemu odprowadzania ścieków na przeważającej części gminy, przecieki z kanalizacji, spływy obszarowe z terenów rolniczych, źródła liniowe (drogi i kolej) oraz związane z terenami komunikacyjnymi i terenami obsługi komunikacji substancje ropopochodne, punkty dystrybucji paliw płynnych, „dzikie” wysypiska zlokalizowane w pobliżu lub bezpośrednio do cieków i zbiorników wodnych. Jednym z ważniejszych zagrożeń dla jakości wód powierzchniowych na obszarze gminy jest znaczna zawartość substancji biogennych, które prowadzą do eutrofizacji zbiorników. Azotany i fosforany pochodzą głównie z terenów rolniczych, ale ich źródłem są również te gospodarstwa domowe, które mają nieszczelne szamba. Czwartorzędowe warstwy wodonośne są w większości dobrze izolowane od powierzchni, co minimalizuje stopień zagrożenia. Niemniej, niebezpieczeństwo zanieczyszczenia wód podziemnych stwarzają: • • • • • nieszczelne urządzenia kanalizacyjne, zrzuty nieoczyszczonych ścieków, „dzikie” wysypiska śmieci, infiltracja zanieczyszczeń z powierzchni w tym nawozów i środków ochrony roślin, infiltracja zanieczyszczonych wód powierzchniowych. Zagrożenia jakości wód podziemnych w gminie wiążą się przede wszystkim z antropopresją. Niewłaściwe prowadzenie działalności gospodarczo – bytowej wydaje się być jedynym czynnikiem realnie zagrażającym czystości wód. Osobnym problemem wpływających na środowisko wodne i biotyczne są melioracje. Osuszanie terenów wywołuje niekorzystne skutki w środowisku przyrodniczym, między innymi powoduje obniżenie poziomu wód gruntowych, w wyniku czego wysychają studnie, przyspiesza również spływ wód, zmniejszając retencję. Mokradła są naturalnym magazynem wody - wiosną przyjmują jej nadmiar i umożliwiają przesączanie w głąb gleby oraz odnawianie zasobów wód gruntowych. Są ponadto miejscem życia wielu gatunków roślin i zwierząt. Łąki jednokośne są bogatsze w gatunki od łąk dwukośnych. Na łąkach jednokośnych gniazduje wiele gatunków ptaków, które wprowadzają potomstwo przed koszeniem, wiele rzadkich roślin zakwita i wydaje nasiona. Na dwukośnych łąkach pierwszy pokos jest wcześniej w trakcie koszenia gniazda ptaków są niszczone a rośliny ścinane przed wydaniem nasion. Na terenie gminy gleby ulegają zanieczyszczeniu różnorodnymi związkami chemicznymi poprzez kontakt z innymi elementami środowisk powierzchniowych. Źródła zanieczyszczeń dzielą się na dwa podstawowe typy: punktowe i powierzchniowe. Do pierwszych należą: obiekty przemysłowe, miejsca zrzutu ścieków, złomowiska, magazyny paliw i sieć ich dystrybucji. Zanieczyszczenia powierzchniowe (obszarowe) pochodzą zarówno ze źródeł naturalnych, jak i antropogenicznych. Czynnikami naturalnymi są procesy wietrzenia skał i erozji gleb, a antropogenicznymi – rolnictwo i leśnictwo, urbanizacja, budownictwo, transport oraz depozycje atmosferyczne. 23 Najgroźniejsze zanieczyszczenia gleb powodowane są przez pestycydy używane w produkcji rolniczej i ogrodniczej od drugiej połowy XIX w. Zawierają one związki ołowiu, arsenu, kadmu, rtęci i cynku. Gleby wielu miast uległy skażeniu tymi środkami wskutek nadmiernego ich stosowania na niewielkich obszarowo działkach i ogródkach. Według informacji Komendy Powiatowej Państwowej Straży Pożarnej w Sztumie na terenie powiatu, a zatem i na terenie gminy, nie występują zakłady zaliczane do zakładów o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej ani zakłady o zwiększonym ryzyku. Niemniej jednak istnieją zakłady, w których przechowywane lub używane są substancje niebezpieczne, w tym łatwopalne (stacje benzynowe). Do istotnych zagrożeń należą pożary, a największe ryzyko występuje dla pojedynczych zabudowań mieszkalnych, lasów i upraw rolnych oraz stacji paliw. Na terenie gminy występuje, w przeważającym stopniu, zabudowa murowana o pokryciu niepalnym, ale spotykana jest również zabudowa drewniana, stanowiąca duże zagrożenie pożarowe. Na terenie gminy nie występują budowle zagrożone katastrofami; brak tu obiektów energetyki i łączności o znaczeniu krajowym lub regionalnym, obiektów przechowujących substancje promieniotwórcze oraz składowisk materiałów niebezpiecznych. Nie występują tu również zagrożenia związane z transportem wodnym lub lotniczym oraz zagrożenia atakami terrorystycznymi. Zagrożenia powodziowe na obszarze gminy mogą wiązać się z powodziami opadowymi, powstającymi z deszczu nawalnego oraz z powodziami roztopowymi związanymi z wodami powierzchniowymi. Ocenia się jednak, że prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożenia powodziowego na obszarze gminy jest niewielkie i może wiązać się z lokalnymi podtopieniami terenów rolniczych, zwłaszcza na odcinkach dolin cieków. Inną formą zagrożeń naturalnych, które mogą wystąpić na obszarze gminy, jest zagrożenie erozją wodną. Jest ona przyczyną degradacji środowiska glebowego, powoduje obniżanie wartości użytkowej gleb, a pośrednio prowadzi także do zmniejszenia plonów. Obok erozji rzeczywistej występuje również zagrożenie erozją potencjalną – dotyczy ono terenów trwale pokrytych roślinnością, której usunięcie może zapoczątkować uruchomienie procesów erozyjnych. Zagrożenie zwiększa się ze względu na występowanie okresów bezdeszczowych, zanieczyszczenia lasów, a także zwiększoną ilość osób przebywających w lasach. Zagrożeniem dla sieci energetycznej mogą być duże opady mokrego śniegu, którego ciężar może spowodować uszkodzenie linii napowietrznych. Głównymi źródłami zanieczyszczeń powietrza na terenie gminy są: 1. 2. 3. 4. źródła komunalno – bytowe: kotłownie lokalne, indywidualne paleniska domowe, emitory z zakładów użyteczności publicznej. Mają one znaczący wpływ na lokalny stan zanieczyszczenia powietrza. Emitują najczęściej zanieczyszczenia pyłowe i gazowe. źródła transportowe – emisja zanieczyszczeń następuje na niskiej wysokości, tworząc niską emisję. Główne zanieczyszczenia to: węglowodory, tlenki azotu, tlenek węgla, pyły, związki ołowiu, tlenki siarki pylenie wtórne z odsłoniętej powierzchni terenu zanieczyszczenia alochtoniczne, napływające spoza terenu gminy, zgodnie z dominującym kierunkiem wiatru. 24 Ze względu na sposób odprowadzania zanieczyszczeń do atmosfery, emisję można podzielić na zorganizowaną i niezorganizowaną. Emisja zorganizowana występuje, gdy zanieczyszczenia odprowadzane są do atmosfery za pomocą emitora (komin, wyciąg wentylacyjny), natomiast emisja niezorganizowana występuje na hałdach, terenach zabudowanych lub podczas parowania cieczy. Jeszcze innym rodzajem emisji jest emisja ze źródeł liniowych i powierzchniowych, takich jak drogi i parkingi. W odniesieniu do podstawowych zanieczyszczeń powietrza największymi źródłami emisji są: • • • • • • • • w przypadku SO2 – procesy spalania paliw w energetyce i sektorze komunalno-bytowym i przemyśle; w przypadku NOx –procesy energetycznego spalania paliw i transport; w przypadku pyłów – procesy energetycznego spalania paliw w przemyśle, energetyce oraz sektorze komunalno-bytowym; w przypadku CO2 - transport i procesy energetycznego spalania paliw w energetyce; w przypadku CH4 – dystrybucja paliw, odpady oraz rolnictwo; w przypadku niemetanowych lotnych związków organicznych (NMLZOs) – źródła naturalne (przyroda) i transport; w przypadku NH3 – rolnictwo (hodowla zwierząt i uprawa ziemi); w przypadku metali ciężkich i trwałych związków organicznych (POPs) – procesy spalania paliw w przemyśle oraz sektorze komunalno-bytowym, procesy przemysłowe. Jednym z największych źródeł zanieczyszczenia powietrza na terenie gminy jest tzw. niska emisja, czyli emisja pochodząca ze źródeł o wysokości nie przekraczającej kilku - kilkudziesięciu metrów wysokości. Zjawisko to występuje na terenach zwartej zabudowy, gdzie nie ma możliwości przewietrzania. Elementem składowym niskiej emisji są zanieczyszczenia emitowane podczas ogrzewania budynków mieszkalnych lub użyteczności publicznej. Niewątpliwym problemem jest nagminne spalanie w domowych piecach paliw niskiej jakości, a także odpadów, w tym tworzyw sztucznych, gumy i tekstyliów. W związku z tym do atmosfery przedostają się duże ilości sadzy, węglowodorów aromatycznych, merkaptanów i innych szkodliwych dla zdrowia ludzi związków chemicznych. Nasila się to szczególnie w okresie grzewczym. Emisja taka może powodować wyraźne okresowe pogorszenie stanu czystości powietrza na terenach zasiedlonych i w ich bezpośrednim sąsiedztwie. Może to być uciążliwe także dla mieszkańców terenów o słabych warunkach przewietrzania. Źródła zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego gminy znajdują się również poza jej granicami. Emisja i dyfuzja zanieczyszczeń w atmosferze ma charakter transgraniczny. Szczególnie jest to odczuwalne przy wiatrach zachodnich i północnych. Do głównych źródeł hałasu kształtujących klimat akustyczny na terenie gminy należą: • • • • • • komunikacja samochodowa i kolejowa, parkingi, zakłady przemysłowe, rzemieślnicze i usługowe, obiekty publiczne związane z hałaśliwą działalnością: stadion, tereny zabaw, dyskoteki, kluby muzyczne, imprezy okolicznościowe: koncerty, występy uliczne, tereny budowy. Oddziaływanie hałasu przemysłowego ma znaczenie lokalne i jest ściśle nadzorowane przez służby ochrony środowiska. Na klimat akustyczny gminy wpływ ma również hałas komunalny. 25 6. Cele ochrony środowiska ustanowione na szczeblu międzynarodowym albo krajowym, istotne z punktu widzenia projektowanego dokumentu Najważniejsze cele ochrony środowiska zawarte w dokumentach lub przepisach wyższego rzędu (szczebla międzynarodowego lub krajowego) przedstawione zostały w rozdziale 3.2. Poniżej przedstawiono pozostałe cele, istotne z punktu widzenia projektowanego dokumentu. Dyrektywy Unii Europejskiej Członkostwo w Unii Europejskiej wymusiło dostosowanie przepisów polskiego prawa ochrony środowiska do rozwiązań Wspólnoty. Przepisy Unijne dotyczące ochrony środowiska są bardzo rozbudowane i dotyczą praktycznie wszystkich dziedzin życia społeczno-gospodarczego. Te specyficzne akty prawne zakładają możliwość elastycznych działań państw członkowskich pod warunkiem, że w określonym czasie państwa te doprowadzą na swym terytoriom do zrealizowania założonych celów. Eksperci Unii zajmujący się problematyką ochrony środowiska określili 11 zasad, które powinny być przestrzegane we wszystkich państwach członkowskich: 1. Lepiej zapobiegać niż leczyć; 2. Należy uwzględniać skutki oddziaływania na środowisko w możliwie najwcześniejszym stadium podejmowania decyzji; 3. Trzeba unikać eksploatowania przyrody powodującego znaczne naruszenie równowagi ekologicznej 4. Należy podnieść poziom wiedzy naukowej, by umożliwić podejmowanie właściwych decyzji; 5. Koszty zapobiegania i usuwania szkód ekologicznych powinien ponosić sprawca zanieczyszczenia; 6. Działania w jednym państwie członkowskim nie powinny powodować pogorszenia stanu środowiska w innym; 7. Polityka ekologiczna państw członkowskich w zakresie ochrony środowiska musi uwzględniać interesy państw rozwijających się; 8. Państwa Unii Europejskiej powinny wspierać ochronę środowiska w skali międzynarodowej i globalnej; 9. Ochrona środowiska jest obowiązkiem każdego, zatem konieczna jest edukacja w tym zakresie; 10. Środki ochrony środowiska powinny być stosowane odpowiednio do rodzaju zanieczyszczenia, potrzebnego działania oraz obszaru geograficznego, który mają chronić. Jest to zasada subsydiarności; 11. Krajowe programy dotyczące ochrony środowiska powinny być koordynowane na podstawie wspólnych długoterminowych programów, a krajowa polityka ekologiczna – harmonizowana w ramach Wspólnoty Europejskiej. Zasady powyższe zostały także uwzględnione przy formułowaniu zasad polskiej polityki ekologicznej. Negocjacje z Unią Europejską w obszarze „Środowisko” Polska zakończyła 26 października 2001 r., a 25 listopada 2002 r. UE przyjęła wspólne stanowisko, w którym potwierdziła wynegocjowane warunki oraz zgodziła się na dodatkowy okres przejściowy w odniesieniu do dyrektywy 2001/80/WE (dotyczy emisji zanieczyszczeń do powietrza), co ostatecznie zamknęło stanowisko w tym obszarze. Podpisanie Traktatu Akcesyjnego między Polską a Wspólnotą nastąpiło 16 kwietnia 2003r., a przystąpienie do Unii stało się faktem 1 maja 2004r. Dostosowanie do przepisów i standardów Unii Europejskiej znalazło odzwierciedlenie w prawie polskim. Rolą samorządów jest podejmowanie działań, w tym działań inwestycyjnych mających na celu wywiązanie się z ustaleń negocjacyjnych. Z uwagi na koszty finansowe realizacji wszystkich działań, wynikających z konieczności pełnego uwzględnienia prawa wspólnotowego, Polska wynegocjowała w niektórych obszarach okresy 26 przejściowe, w tym w obszarze „Środowisko”. Unia zaakceptowała łącznie 10 wniosków Polski o okresy przejściowe w obszarze „Środowisko”. Dokumenty krajowe Program jest spójny z ustaleniami i rekomendacjami wynikającymi z: • • • Polityki Ekologicznej Państwa; Strategii Rozwoju Kraju 2007-2015; Narodowej Strategii Spójności 2007-2013. Polityka ekologiczna państwa: założenia, cele i zasady Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej stwierdza w art.5, że Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę środowiska kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju i ustala także, że ochrona środowiska jest obowiązkiem m. in. władz publicznych, które przez swą politykę powinny zabezpieczyć bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom. Polityka ekologiczna państwa zmierza do harmonizowania rozwoju kraju poprzez równoważenie celów ochrony środowiska z celami gospodarczymi i społecznymi. Celem polityki ekologicznej państwa jest zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego, a pod pojęciem tym należy rozumieć nie tylko czyste powietrze, zdrową wodę i bezpieczną dla zdrowia żywność, ale także możliwości wypoczynku i rekreacji oraz trwałe występowanie wszystkich stwierdzanych obecnie dziko żyjących gatunków. Polityka uwzględnia następujące priorytety (wynikające z przyjętych zobowiązań z tytułu ratyfikowanych konwencji międzynarodowych oraz protokołów do tych konwencji): • • • Konieczność likwidacji związanych ze stanem środowiska bezpośrednich zagrożeń dla życia i zdrowia ludzi; Konieczność przeciwdziałania degradacji środowiska przyrodniczego na terytorium kraju, zwłaszcza na terenach o szczególnych walorach przyrodniczych, w tym przestrzeni rolniczej i leśnej; Konieczność w partycypowaniu przez Polskę w przeciwdziałaniu zagrożeniom środowiska o charakterze globalnym. Zgodnie z polityką ekologiczną państwa działalność gospodarcza tych dziedzin gospodarki, które wykazują presje na środowisko w formie bezpośredniego lub pośredniego korzystania z jego zasobów lub są źródłem zanieczyszczenia (np. przemysł, rolnictwo, leśnictwo, gospodarka komunalna, budownictwo), wymaga stosowania rozwiązań gwarantujących zachowanie walorów środowiska przyrodniczego i możliwość odtwarzania odnawialnych zasobów. Analizowany projekt Programu uwzględnia cele ochrony środowiska ustanowione na poziomie międzynarodowym, krajowym i regionalnym. Świadczą o tym ustalenia Programu w zakresie priorytetów, których realizacja ma doprowadzić do poprawy stanu przyrody, efektywniejszego wykorzystania zasobów i walorów środowiska w rozwoju społeczno-gospodarczym. Dążenia te mają jednocześnie służyć zachowaniu dóbr przyrody przyszłym pokoleniom, a także sprzyjać rozwojowi gospodarczemu i poprawie atrakcyjności regionu. Realizacja celów z zakresu rozbudowy infrastruktury ochrony środowiska powinna umożliwić osiągniecie standardów określonych dyrektywami Unii Europejskiej i wynikających z Traktatu Akcesyjnego. W Programie ochrony środowiska dla zawarto następujące cele, zbieżne z celami dokumentów przyjętych na wyższych szczeblach: 27 Edukacja na rzecz zrównoważonego rozwoju Ustalenia Programu w zakresie podnoszenia świadomości ekologicznej społeczeństwa w pełni odzwierciedlają tendencje europejskiej polityki ekologicznej oraz założenia Polityki ekologicznej państwa. Dokumenty te jako jeden z głównych priorytetów zakładają kształtowanie proekologicznych wzorców konsumpcji i zachowań. Ochrona i racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi Cele Programu w dziedzinie gospodarki wodnej i ochrony wód są zbieżne z priorytetami Polityki ekologicznej państwa, które dotyczą uporządkowania gospodarki ściekowej, czy też efektywnej ochrony przed powodzią i skutkami suszy. Rozwój infrastruktury technicznej, szczególnie na obszarach wiejskich, jest także priorytetem Strategii Rozwoju Kraju na lata 2007-2015 i Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. Modernizacja obiektów należących do infrastruktury ochrony środowiska, w zakresie gospodarki wodnej, ma bez wątpienia wpływ na jakość wód. Ochrona powietrza atmosferycznego Kwestie związane z ochroną powietrza, wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii, czy też ograniczeniem emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych znajdują się m.in. w Polityce ekologicznej państwa do 2030 roku. Należą do nich zagadnienia związane ze zmniejszeniem uciążliwości transportu dla mieszkańców i środowiska. Ochrona dziedzictwa przyrodniczego (przyroda, lasy, gleby, zasoby surowców mineralnych) Cele Programu, związane z ochrona przyrody znajdują swoje odpowiedniki w dokumentach takich jak: Polityka ekologiczna państwa, Strategia Rozwoju Kraju na lata 2007-2015. Poza zagadnieniami związanymi z ochroną przyrody sensu stricte, istnieją także dokumenty pośrednio wpływające na stan przyrody. Oddziaływanie hałasu Zmniejszenie zagrożenia hałasem jest zagadnieniem mniej powszechnym, w porównaniu do wyżej wymienionych. Jednak cel ten został uznany za priorytetowy nie tylko w Programie, ale także w Polityce ekologicznej państwa. 7. Przewidywane znaczące oddziaływania na środowisko oraz zabytki Charakterystyka typów i źródeł oddziaływania na środowisko Z analizy Harmonogramu rzeczowo-finansowego, który zawiera przewidziane do realizacji zadania inwestycyjne i pozainwestycyjne na okres czterech lat 2011-2014 wynika, że przewiduje się realizację 21 przedsięwzięć inwestycyjnych, na które z kolei składać się będzie znacznie większa liczba pojedynczych zamierzeń budowlanych. Liczbę tę można traktować jako oszacowanie wyjściowe, gdyż nie uwzględnia m.in. poszczególnych przedsięwzięć związanych z budową kanalizacji sanitarnej lub rozbudową sieci wodociągowej. Są to następujące zadania: 1. Tworzenie nowych oraz modernizacja i rewaloryzacja istniejących terenów zieleni urządzonej 2. Zwiększanie lesistości gminy 3. Budowa sieci kanalizacyjnej dla miejscowości Kielmy, Stare Miasto, Folwark, Nowy Folwark, Milikowo 4. Budowa oczyszczalni ścieków mechaniczno – biologicznej w Myślicach oraz kanalizacyjnej 5. Budowa oczyszczalni ścieków mechaniczno – biologicznej w Starym Dzierzgoniu oraz sieci kanalizacyjnej 28 6. Realizacja planu pozostałych inwestycji związanych z modernizacją istniejącej i budową nowej sieci kanalizacyjnej na terenie Gminy w miarę posiadanych środków 7. Bieżące remonty i naprawy sieci wodociągowej 8. Rozbudowa sieci wodociągowych 9. Utrzymanie urządzeń melioracji podstawowych – odmulanie rowów 10. Rekultywacja terenów zdegradowanych 11. Rekultywacja miejsc po nielegalnym wydobyciu kopalin 12. Inwentaryzacja i likwidacja „dzikich” wysypisk 13. Remonty nawierzchni ulic 14. Budowa i modernizacja chodników oraz ścieżek rowerowych 15. Modernizacja kotłowni i wymiana instalacji grzewczych 16. Wykonanie termomodernizacji obiektów użyteczności publicznej Gminy 17. Termomodernizacja pozostałych obiektów 18. Montaż kolektorów słonecznych, kotłowni gazowych, itp 19. Budowa oświetlenia ulicznego na drogach gminnych i wymiana opraw na energooszczędne 20. Wymiana okien na dźwiękoszczelne w budynkach, przy których nie ma możliwości obniżenia poziomu hałasu innymi metodami 21. Modernizacja i rozbudowa sieci parkingów na terenie Gminy Jak już wspomniano w rozdziale dotyczącym metodyki wykonania niniejszej Prognozy, w dokumencie tym nie jest możliwe poddanie ocenie oddziaływania na środowisko każdego zadania z osobna, nawet w odniesieniu do tak skonkretyzowanej listy zadań. Oprócz dużej liczby zadań przewidzianych do realizacji, tylko część z nich posiada już swoją lokalizację (przynajmniej co do generalnego przebiegu i rejonu realizacji), natomiast pozostałych przypadkach inwestycje realizowane będą w bliżej nieokreślonych jeszcze lokalizacjach. Szczegółowa ocena oddziaływania na środowisko, a w tym na środowisko przyrodnicze, jest dla zasadniczej większości projektów obligatoryjnym i integralnym elementem procedury planowania inwestycji. Po analizie ujętych w Programie celów i zadań, wytypowano rodzaje działań mogących oddziaływać na środowisko, grupując je odpowiednio według specyfiki (np. budowa lub modernizacja dróg, termomodernizacja, tworzenie i utrzymanie terenów zielni miejskiej, rekultywacja terenów, budowa sieci kanalizacyjnej i wodociągowej i in.). Wszystkie zadania i kierunki działań wyznaczone w Programie służyć mają bezpośrednio poprawie stanu i jakości środowiska lub poprawie jakości życia mieszkańców gminy. Niemniej, niektóre z nich mogą stanowić źródło oddziaływań i ingerencji w środowisko. Dokonano kolejnego podziału na te działania, które mogą mieć częściowo negatywny wpływ na środowisko (głównie są to zadania inwestycyjne) oraz takie, których realizacja przyniesie wyłącznie pozytywne skutki. Do drugiej grupy należą przede wszystkim zadania z zakresu organizacji, monitoringu środowiska, zarządzania, sporządzania planów, ekspertyz, edukacji ekologicznej itp. Uwzględniono ponadto moment wywierania wpływu – w procesie budowy oraz/lub w procesie eksploatacji. 29 Typologia działań/zadań przyjętych w Programie ochrony środowiska wraz z oceną oddziaływania na środowisko na etapie budowy i eksploatacji Lp Rodzaj zadania (źródło oddziaływań) 1. Tworzenie nowych oraz modernizacja i rewaloryzacja istniejących terenów zieleni urządzonej Zwiększanie lesistości 2. 3. Realizacja planu inwestycji związanych z budową sieci kanalizacyjnej na terenie gminy 4. Bieżące remonty i naprawy sieci wodociągowej 5. Rozbudowa sieci wodociągowych 6. Utrzymanie urządzeń melioracji podstawowych 7. Rekultywacja terenów zdegradowanych i miejsc po nielegalnym wydobyciu kopalin Likwidacja „dzikich” wysypisk Elementy środowiska objęte Kierunek i sposób potencjalnie negatywnego oddziaływania na środowisko potencjalnym negatywnym (stresor) oddziaływaniem na etapie budowy (wykonania) oraz likwidacji na etapie eksploatacji (odbiornik) Przyroda i krajobraz klimat akustyczny hałas brak powietrze emisja zanieczyszczeń do powietrza flora i fauna klimat akustyczny hałas brak Gospodarka wodna, ochrona wód powietrze emisja zanieczyszczeń do powietrza, stymulowanie wzrostu presji gleba i ziemia przekształcenia powierzchni ziemi, urbanizacyjnej hałas, zaburzenie stosunków wodnych klimat akustyczny wody podziemne powietrze emisja zanieczyszczeń do powietrza, stymulowanie wzrostu presji gleba i ziemia przekształcenia powierzchni ziemi, urbanizacyjnej klimat akustyczny hałas, zaburzenie stosunków wodnych wody podziemne powietrze emisja zanieczyszczeń do powietrza, stymulowanie wzrostu presji gleba i ziemia przekształcenia powierzchni ziemi, urbanizacyjnej klimat akustyczny hałas, zaburzenie stosunków wodnych wody podziemne Ochrona powierzchni ziemi 8. 9. 10. 11. Budowa kolektorów słonecznych i kotłowni gazowych Modernizacja kotłowni i wymiana instalacji grzewczych Remonty nawierzchni ulic Rozbudowa i modernizacja dróg klimat akustyczny powietrze hałas emisja zanieczyszczeń do powietrza Ochrona powietrza brak klimat akustyczny brak brak krajobraz powietrze czasowe, odwracalne zakłócenia w krajobrazie emisja zanieczyszczeń do powietrza, przekształcenie krajobrazu przerwanie połączeń 30 Lp Rodzaj zadania (źródło oddziaływań) Budowa i modernizacja chodników Elementy środowiska objęte potencjalnym negatywnym oddziaływaniem (odbiornik) klimat akustyczny flora i fauna gleba i ziemia wody podziemne 12. Wykonanie termomodernizacji obiektów użyteczności publicznej Gminy Termomodernizacja pozostałych obiektów fauna powietrze klimat akustyczny 13. Modernizacja i rozbudowa sieci parkingów na terenie Gminy krajobraz powietrze klimat akustyczny flora i fauna gleba i ziemia wody podziemne Kierunek i sposób potencjalnie negatywnego oddziaływania na środowisko (stresor) na etapie budowy (wykonania) oraz likwidacji na etapie eksploatacji przekształcenia powierzchni ziemi, hałas przerwanie połączeń przyrodniczych, stworzenie barier dla przemieszczania się zwierząt, zarówno migracji, jak i lokalnego rozprzestrzeniania, bezpośrednia utrata siedlisk zakłócenia fauny na skutek obecności człowieka, użycia urządzeń, hałasu, światła tymczasowe zmiany hydrologiczne (wody powierzchniowe i podziemne) wibracje emisja zanieczyszczeń do powietrza, hałas zasłonięcie dostępu do gniazd ptaków Hałas czasowe, odwracalne zakłócenia w krajobrazie emisja zanieczyszczeń do powietrza, przekształcenia powierzchni ziemi, hałas przerwanie połączeń przyrodniczych, stworzenie barier dla przemieszczania się zwierząt, zarówno migracji, jak i lokalnego rozprzestrzeniania, zakłócenia fauny na skutek obecności człowieka, użycia urządzeń, hałasu, światła tymczasowe zmiany hydrologiczne (wody powierzchniowe i podziemne) 31 przyrodniczych bariera dla przemieszczania się zwierząt hałas i światło emisja zanieczyszczeń do powietrza inwazja gatunków przydrożnych wibracje zdarzenia/wypadki z udziałem niebezpiecznych materiałów sól i inne substancje chemiczne stosowane jako środki odladzające zanieczyszczenia wód spływające z drogi stymulowanie wzrostu presji urbanizacyjnej brak przekształcenie krajobrazu przerwanie połączeń przyrodniczych bariera dla przemieszczania się zwierząt hałas i światło emisja zanieczyszczeń do powietrza wibracje zdarzenia/wypadki sól i inne substancje chemiczne Lp Rodzaj zadania (źródło oddziaływań) Elementy środowiska objęte potencjalnym negatywnym oddziaływaniem (odbiornik) Kierunek i sposób potencjalnie negatywnego oddziaływania na środowisko (stresor) na etapie budowy (wykonania) oraz likwidacji na etapie eksploatacji wibracje 32 stosowane jako środki odladzające zanieczyszczenia wód spływające z powierzchni stymulowanie wzrostu presji urbanizacyjnej Poniżej przedstawiono matrycę oddziaływania działań i zadań wyznaczonych w Programie na poszczególne elementy środowiska. Przyjęto następujące oznaczenia oddziaływań: • • • • • • • • • • bezpośrednie - B, pośrednie - P, krótkoterminowe - K, długoterminowe - D, stałe - S chwilowe – Ch skumulowane - Sk pozytywne + i warunkowo pozytywne (+) negatywne – i warunkowo negatywne (-) brak oddziaływania – 0 Dla określenia skutków realizacji danego przedsięwzięcia/zamierzenia przyjęto następującą skalę oceny: • • • • • • • Wzmacniające – zadanie służy bezpośrednio osiąganiu celów ochrony środowiska. Oczekiwane znaczące zmniejszenie oddziaływań Korzystne – zadanie istotnie zwiększa szansę lub tempo osiągania celów ochrony środowiska. Oczekiwane mierzalne zmniejszenie oddziaływań Potencjalnie korzystne – korzyści środowiskowe spodziewane w wyniku realizacji danego projektu przeważają w sposób jednoznaczny nad ewentualnymi skutkami negatywnymi, jednak ich osiągnięcie nie jest zagwarantowane i wymaga spełnienia dodatkowych warunków. Prawdopodobne niewielkie zmniejszenie oddziaływań Neutralne – nie można zidentyfikować istotnych (znaczących) oddziaływań na środowisko (ani pozytywnych, ani negatywnych). Wpływ na środowisko jest pomijalny Potencjalnie negatywne – koszty/negatywne skutki środowiskowe równoważą lub przewyższają możliwe pozytywy w osiąganiu celów środowiskowych – możliwe jest, przynajmniej częściowe wyeliminowanie negatywnych skutków, pod warunkiem odpowiedniej realizacji celu/działania. Ryzyko okresowego, lokalnego zwiększenia negatywnego oddziaływań Niekorzystne/hamujące – realizacja projektu niesie ze sobą niemożliwe do uniknięcia koszty środowiskowe, przeważające ewentualne (o ile występują) pozytywy w tym zakresie. Prawdopodobne mierzalne zwiększenie oddziaływań Ryzyko konfliktu – realizacja projektu niesie ze sobą niemożliwe do uniknięcia konflikty z wymogami ochrony środowiska praktycznie wykluczając możliwość ich osiągnięcia. Bardzo prawdopodobny, znaczący wzrost natężenia oddziaływań Matryca oddziaływania na środowisko – przewidywane oddziaływania na środowisko 0 Realizacja planu inwestycji związanych z budową sieci kanalizacyjnej na terenie gminy korzystne 0 Bieżące remonty i naprawy sieci wodociągowej Rozbudowa sieci wodociągowej potencjalnie korzystne 0 0 Utrzymanie urządzeń melioracji podstawowych potencjalnie korzystne 0 0 korzystne 0 + B D S Rekultywacja miejsc po nielegalnym wydobyciu kopalin + B D S + B D S 0 + B D S + B D S 0 0 0 0 0 0 0 0 (+) P D S (+) P D S + B D S (-) B D S + B D S 0 + B D S + B D S 0 0 0 0 + B D S 0 0 0 + B D S 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 + B D S + B D S 0 0 Krajobraz + B D S + B D S 0 Powierzchnia ziemi + B D S + B D S 0 Powietrze Woda Rośliny Zwierzęta + B D S + B D S + B D S + B D S 0 Klimat wzmacniające + B D S + B D S 0 Zabytki i dobra materialne 0 Zasoby naturalne wzmacniające Tworzenie nowych oraz modernizacja i rewaloryzacja istniejących terenów zieleni urządzonej Zwiększanie lesistości gminy Ludzie Natura 2000 Zadanie Komponenty środowiska przyrodniczego Różnorodność biol. Ocena zadania pod względem potencjalnego oddziaływania na środowisko 0 potencjalnie korzystne 0 wzmacniające 0 0 potencjalnie korzystne 0 0 korzystne 0 (-) B D S Modernizacja kotłowni i wymiana instalacji grzewczych Budowa kolektorów słonecznych Remonty nawierzchni ulic Rozbudowa i modernizacja dróg Budowa i modernizacja chodników Budowa ścieżek rowerowych Wykonanie termomodernizacji obiektów użyteczności publicznej gminy Termomodernizacja pozostałych obiektów 0 0 0 0 0 0 0 0 + B D S (-) B D S 0 0 35 0 + B D S + B D S 0 + B D S Krajobraz 0 0 Powierzchnia ziemi 0 + B D S + B D S 0 Powietrze 0 Woda 0 Klimat wzmacniające + B D S + B D S + B D S + B D S + B D S Zabytki i dobra materialne Rekultywacja terenów zdegradowanych + B D S + B D S 0 Zasoby naturalne 0 Rośliny wzmacniające Zwierzęta Likwidacja „dzikich” wysypisk Ludzie Natura 2000 Zadanie Różnorodność biol. Komponenty środowiska przyrodniczego Ocena zadania pod względem potencjalnego oddziaływania na środowisko 0 0 0 0 0 0 0 + B D S + B D S 0 0 + B D S + B D S 0 + B D S + B D S 0 0 0 0 B D S B D S 0 0 0 0 + B D S 0 0 0 36 B D S B D S Klimat 0 Zabytki i dobra materialne 0 Zasoby naturalne 0 Krajobraz 0 Powierzchnia ziemi Powietrze + B D S Woda 0 Rośliny 0 Zwierzęta potencjalnie korzystne Różnorodność biol. Modernizacja i rozbudowa sieci parkingów na terenie gminy Natura 2000 Zadanie Ludzie Komponenty środowiska przyrodniczego Ocena zadania pod względem potencjalnego oddziaływania na środowisko 0 0 0 Z oceny oddziaływania wpływu planowanych zadań wynika, że we wszystkich przypadkach zamierzenia Programu będą mieć co najmniej potencjalnie korzystny wpływ na poszczególne komponenty środowiska. W kilku przypadkach rodzaj potencjalnego wpływu zależy całkowicie od sposobu prowadzenia działań. W niektórych przypadkach może wystąpić negatywny wpływ na niektóre komponenty środowiska. We wszystkich zadaniach, przy realizacji których może wystąpić negatywne oddziaływanie na niektóre komponenty środowiska, stwierdzono pozytywne oddziaływania na inne elementy. Należy podkreślić, że ostateczne skutki środowiskowe podejmowanych działań będą zależne m.in. od lokalnej chłonności środowiska lub od występowania w rejonie realizacji przedsięwzięcia tzw. obszarów wrażliwych. Na etapie budowy realizacja prawie wszystkich zadań może w pewnym zakresie oddziaływać na środowisko, jednak nie powinno to być oddziaływanie znaczące. Ponadto, jest ono krótkotrwałe i chwilowe. Bezpośrednie potencjalne oddziaływania na środowisko jakie mogą wystąpić w wyniku realizacji zadań Programu : • • • • • • nieodwracalne przekształcenia terenów w przypadku realizacji nowych inwestycji drogowych i pozostałych komunikacyjnych oraz innych inwestycji infrastrukturalnych, przerwanie powiązań ekologicznych w przypadku budowy nowych ciągów komunikacyjnych, lokalne pogorszenie podstawowych wskaźników zanieczyszczenia powietrza, lokalne, chwilowe podwyższenie poziomu hałasu na etapie budowy (praktycznie wszystkie typy przedsięwzięć przewidzianych do realizacji z wyłączeniem działań na rzecz ochrony przyrody), chwilowy wzrost ilości odpadów (realizacja inwestycji budowlanych), wzrost ilości ścieków opadowych (drogi, kanalizacje wód opadowych na nowych terenach). W kategorii oddziaływań pośrednich wskazano przede wszystkim: • • • wzrost intensywności gospodarowania i zmiany zagospodarowania terenu w rejonie inwestycji drogowych, wzrost intensywności ruchu i związanych z tym emisji na modernizowanych drogach, wzrost presji urbanizacyjnej na terenach zabudowy mieszkaniowej po uzbrojeniu ich w sieć kanalizacyjno-wodociągową. Z przeprowadzonej w Prognozie analizy wynika, że ze względu na rodzaj, skalę oraz zasięg przestrzenny oddziaływań szczególnie znaczące skutki środowiskowe generowane mogą wystąpić w wyniku realizacji projektów zaplanowanych w ramach: • • • budowa i modernizacja dróg oraz infrastruktury związanej z komunikacją (w tym parkingi), budowa i rozbudowa inwestycji związanych z gospodarką wodno-ściekową (sieć wodociągowa i kanalizacyjna), inwestycje związane z budową i modernizacją źródeł ciepła. Jednocześnie należy podkreślić, że zgodnie z obowiązującym prawem realizacja przedsięwzięć, dla których wymagane jest uzyskanie decyzji środowiskowej, zawiera uwarunkowania, które gwarantują, że w sytuacji stwierdzenia znaczącego negatywnego oddziaływania, w ocenie odpowiadającej szczegółowości projektu budowlanego każdego z wymienionych zadań, wskazane zostaną szczegółowe rozwiązania mające na celu zapobieganie i ograniczenie tych oddziaływań. Poniżej przedstawiono charakterystykę ww. oddziaływań na środowisko. 37 Drogi W odniesieniu do budowy i modernizacji dróg oraz infrastruktury komunikacyjnej zidentyfikowano możliwe do wystąpienia potencjalne negatywne oddziaływania o charakterze lokalnym, związane z etapem ich realizacji oraz późniejszej eksploatacji (czyli ruchem pojazdów): • • • • • • • • • • • - zaburzenie stosunków wodnych wskutek osuszenia gruntu, przekształcenia powierzchni ziemi, zajmowanie powierzchni, niszczenie struktury gleby, przekształcenie krajobrazu, pogorszenie jakości powietrza (emisja substancji gazowych i pyłów w wyniku spalania paliw, ścierania opon, ścieranie nawierzchni dróg, okładzin hamulcowych, pylenie wtórne z nawierzchni drogi) pogorszenie klimatu akustycznego (emisja hałasu związana z pracą maszyn budowlanych, a w okresie eksploatacji - pracą układów napędowych, toczeniem opon po nawierzchni) generowanie odpadów (remonty dróg, zmiotki uliczne, odpady z koszy postojowych, odpady ze zdarzeń losowych i wypadków), generowanie ścieków (wody opadowe i roztopowe z powierzchni dróg), zanieczyszczenie gleb i gruntów związkami metali ciężkich i substancjami ropopochodnymi, zakwaszanie gleb i gruntów związkami siarki i azotu, zasalanie gleb i gruntów środkami zimowego utrzymania dróg, zagrożenie dla różnorodności biologicznej w wyniku realizacji projektów drogowych, które dotyczy: zmian cech siedlisk/biotopów, spowodowanych np. odwodnieniem, zanieczyszczeniem gleby, przekształcenia struktury krajobrazu i likwidacja siedlisk/ekosystemów na skutek zmiany sposobu użytkowania ziemi, fragmentacji siedlisk, tworzenia barier na trasa korytarzy ekologicznych. Dość specyficznym zagrożeniem jest zmiana warunków mikroklimatycznych, a także zmiana związana z pojawianiem się sztucznych źródeł światła (czego efektem jest także wzrost śmiertelności gatunków latających, zwłaszcza owadów). Pojęcie „oddziaływania na środowisko” obejmuje także oddziaływanie na zdrowie ludzi; inwestycje drogowe mogą dotyczyć tego aspektu nie tylko poprzez zmianę parametrów jakości środowiska (głównie ze względu na hałas i zanieczyszczenie powietrza), ale także poprzez poprawę poziomu bezpieczeństwa komunikacyjnego. Niemniej, drogi te wyznaczone zostały przeważnie w terenie o intensywnej zabudowie, z dużym udziałem usług lub funkcji przemysłowej. Z kolei drogi przeznaczone do modernizacji już istnieją, stąd oddziaływanie tego zadania na środowisko będzie minimalne i wystąpi tylko na etapie realizacji. Oddziaływanie na środowisko nowych dróg (lub dróg o istotnie zmienionych parametrach) może rozciągać się w pasie o szerokości rzędu kilkudziesięciu metrów, zazwyczaj ogranicza się jednak do pasa przyległego do drogi. Pośrednie oddziaływanie inwestycji drogowych może być większe: nowa droga (a nawet same plany inwestycji drogowej) może stanowić argument przy wyborze lokalizacji innej inwestycji. Działania związane z modernizacja dróg mogą spowodować wzrost średniej prędkości ruchu pojazdów na danym odcinku i z tego tytułu generować większy hałas. Poprawa parametrów drogi może również zwiększyć ruch na niej (nie tylko przepustowość, ale również wzrost obciążenia wynikający z wyboru 38 lepszej jakościowo lub/i czasowo trasy), a przez to zwiększyć presję akustyczną na przyległe tereny i na powietrze atmosferyczne. Generalnie jednak poprawa płynności ruchu skutkuje zmniejszeniem emisji zanieczyszczeń, aczkolwiek wpływ prędkości ruchu samochodów na wielkość emisji jest różny w odniesieniu do poszczególnych typów pojazdów, typów silników, itp.). Dla ludzi korzystna jest budowa obwodnic terenów zurbanizowanych, ponieważ poprawia bezpieczeństwo ruchu i mieszkańców oraz odsuwa źródło emisji od miejsc przebywania ludzi. Pozytywnym oddziaływaniem jest odciążenie dróg istniejących (w przypadku budowy nowych dróg). Kanalizacja i wodociągi Negatywne oddziaływania na środowisko podziemnych sieci przesyłowych związane są praktycznie wyłącznie z etapem ich budowy (z wyjątkiem sytuacji awaryjnych). Dotyczy to w szczególności zaburzenia stosunków wodnych oraz przekształcenie powierzchni ziemi. Rekultywacja terenów Projekty związane z rekultywacją terenów zdegradowanych mają zdecydowanie pozytywny efekt ekologiczny. Negatywne oddziaływania są możliwe (tak jak w przypadku innych inwestycji) głównie na etapie wykonywania. W efekcie powinny poprawić się warunki funkcjonowania siedlisk przyrodniczych i gatunków na terenach objętych działaniami. Awarie Potencjalne awarie, jakie mogą wystąpić podczas budowy, eksploatacji lub likwidacji obiektów opisywanych w Programie to: • • • pożary, zanieczyszczenie gruntów i wód podziemnych substancjami ropopochodnymi pochodzącymi z eksploatowanych pojazdów mechanicznych oraz składowanych olejów i smarów przeznaczonych do bieżącej konserwacji urządzeń, awaria urządzeń pomiarowych. Sytuacje tego typu są praktycznie nie do przewidzenia. Zapobieganiu tego typu awariom służy prawidłowa budowa i eksploatacja obiektów i instalacji oraz przestrzeganie wymagań zawartych w instrukcji eksploatacji i decyzji środowiskowej. W przypadku wystąpienia takiej awarii może nastąpić zanieczyszczenie środowiska gruntowo – wodnego w rozmiarach trudnych do oszacowania. Oceniając skumulowane niekorzystne skutki realizacji i eksploatacji poszczególnych działań, to z najpoważniejszymi oddziaływaniami należy liczyć się w przypadku rozwoju sieci drogowej. Jednakże realizacja poszczególnych przedsięwzięć, w tym zakresie podlegać będą że zgodnie z obowiązującym prawem wymagać będzie uzyskania decyzji środowiskowej, zawierającej uwarunkowania, które zagwarantują, że w sytuacji stwierdzenia znaczącego negatywnego oddziaływania, wskazane zostaną szczegółowe rozwiązania mające na celu zapobieganie i ograniczenie tych oddziaływań. Program nie zawiera propozycji działań, które byłyby sprzeczne lub zagrażające siedliskom przyrodniczym lub walorom krajobrazowym tych obszarów jak i funkcji obszarów objętych ochroną prawną. 39 Dla wszystkich przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz.U. 2010 r. Nr 213 poz. 1397) nakłada obowiązek sporządzenia takiego dokumentu. 8. Rozwiązania mające na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, mogących być rezultatem realizacji projektowanego dokumentu Program ochrony środowiska jest dokumentem zawierającym zestaw działań, które mają na celu docelowo poprawę środowiska. Poszczególne cele, kierunki działań i zadania zostały dobrane w ten sposób, aby w sposób optymalny (w danych realiach ekonomicznych, prawnych i organizacyjnych) chronić interes środowiska. Jednak część wyznaczonych w Programie zadań może na etapie budowy (częściej) lub eksploatacji (rzadziej) oddziaływać mniej lub bardziej negatywnie na pewne komponenty środowiska. Inne zadania mogą charakteryzować się dualnym charakterem oddziaływania: pozytywnym na jeden element, a negatywnym na drugi. W przypadku stwierdzenia, że dana inwestycja może: • zawsze znacząco oddziaływać na środowisko lub • potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko przeprowadzona zostanie ocena oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko, zgodnie z wymaganiami ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 r. Nr 199, poz.1227 z późn. zm.). W ocenach oddziaływania na środowisko stwierdzone zostaną szczegółowe rozwiązania mające na celu zapobieganie i ograniczanie tych presji. Poniżej przedstawiono ogólne zasady i kierunki, jakie powinny być przyjęte podczas realizacji zadań wyznaczonych w Programie ochrony środowiska w celu zapobiegania, ograniczenia lub kompensacji przyrodniczej negatywnych oddziaływań na środowisko. Uwzględniono etap planowania, lokalizowania i projektowania inwestycji, jej budowy, a także późniejszej eksploatacji. Etap I: planowanie, lokalizowanie i projektowanie inwestycji • • • • • Podczas planowania inwestycji konieczne jest uwzględnienie zapisów dokumentów opracowanych w ramach planowania rozwoju gminy Stary Dzierzgoń (Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, Strategia Rozwoju i inne, które zostaną przyjęte). Negatywne oddziaływanie inwestycji na środowisko należy ograniczyć do racjonalnego poziomu poprzez dobrze przemyślany wybór najmniej konfliktowych lokalizacji, ponieważ skala wywoływanych przez nie przekształceń środowiska zależeć będzie w znacznym stopniu od lokalnych uwarunkowań. Lokalizacja wszelkich inwestycji powinna uwzględnić szlaki migracyjne zwierząt oraz występowanie zagrożonych i cennych gatunków fauny. Ważne jest utrzymanie głównych korytarzy ekologicznych. Lokalizacja inwestycji powinna do minimum ograniczyć konieczność przekształcania powierzchni ziemi i degradacji krajobrazu. Zaprojektowanie budowy przejść dla zwierząt nad i pod drogami oraz przepławek na ciekach. 40 • • • Aby ograniczyć oddziaływanie drogi jako źródła emisji hałasu i spalin należy w projekcie uwzględnić możliwość budowy ekranów akustycznych oraz takie rozwiązania, które poprawią płynność ruchu (np. wydzielenie pasa awaryjnego, wydzielenie pasów do skrętu w rejonie skrzyżowań, budowa zatok w rejonie przystanków komunikacji, budowa przestrzeni parkingowych, odpowiednia geometria łuków, budowa skrzyżowań wielopoziomowych). Środki organizacyjne, jakie powinny zostać podjęte są następujące: zapewnienie wysokiego poziomu przebiegu procedur oceny oddziaływania na środowisko dla poszczególnych przedsięwzięć wyznaczonych w Programie, angażowanie w proces oceny oddziaływania na środowiska jak najszerszego grona społeczeństwa, z przedstawicielami służb ochrony przyrody, organizacji społecznych i ekspertów, prowadzenie konsultacji społecznych na możliwie najwcześniejszym etapie planowania. W przypadku inwestycji polegającej na przebudowie istniejącego obiektu należy zwrócić uwagę na zminimalizowanie negatywnych oddziaływań zidentyfikowanych podczas dotychczasowej eksploatacji. Etap II: realizacja (budowa) inwestycji • • • • • • • • • • • • Prace budowlane prowadzone powinny być z odpowiednim natężeniem i z zachowaniem wszelkich zasad, zarówno BHP, przeciwpożarowych, jak i ochrony terenu. Przeszkolenie pracowników realizujących inwestycje pod kątem przepisów BHP i przestrzegania wymogów ochrony środowiska podczas wykonywania prac. Ograniczenie terenu zajętego pod inwestycję (łącznie z zapleczem i bazą budowy) do koniecznego minimum. Prawidłowe zabezpieczenie i użytkowanie techniczne sprzętu i placu budowy, w tym zwłaszcza w pobliżu ekosystemów szczególnie wrażliwymi na zmiany warunków siedliskowych. W celu ograniczenia zanieczyszczenia gruntów zaplecze budowy powinno być zabezpieczone. Oleje, smary, paliwa, itp. będą przechowywane w szczelnych zbiornikach zamkniętych. Planując organizację placu budowy należy przewidzieć selektywne gromadzenie odpadów z podziałem na składniki mające charakter surowcowy. Stosowanie odpowiednich technologii, materiałów i rozwiązań konstrukcyjnych, uwzględniających wymogi najlepszej dostępnej techniki oraz zasad dobrej praktyki i rzetelnej wiedzy technicznej i naukowej. Dostosowanie terminów prac budowlanych do terminów rozrodu zwierząt. Maskowanie elementów dysharmonijnych dla krajobrazu, stosowanie materiałów i elementów architektonicznych minimalizujących ten wpływ na krajobraz (np. dobór kolorystyki, zieleni, itp.). Zabezpieczenie drzew przed możliwością uszkodzenia korzeni i pni. Zebranie warstwy humusowej i przechowanie w taki sposób, który umożliwi późniejsze jej wykorzystanie. W miarę możliwości, dbanie o nienaruszenie stosunków wodnych. Umożliwienie migracji zwierząt podczas trwania prac. Etap III: eksploatacja inwestycji • • Przestrzeganie reżimu technologicznego. W celu zapewnienia bezpiecznej dla środowiska eksploatacji poszczególnych technologii powinny one mieć precyzyjne instrukcje eksploatacji (ze szczególnym uwzględnieniem aspektów środowiskowych), której przestrzeganie będzie gwarantowało minimalizacje wpływu obiektu na środowisko. Wszystkie urządzenia i maszyny wykonane powinny być zgodnie z obowiązującymi normami i przepisami. Zaprojektowanie przechwytywania wszystkich rodzajów powstających ścieków (sanitarnych, technologicznych, ścieków z dróg i placów) i kierowanie ich do oczyszczalni ścieków. Ścieki 41 • • • • • • • • • − − − − − − − − • technologiczne mogą być w sprzyjających okolicznościach recyrkulowane do procesów technologicznych, w których mogą być bez stwarzania zagrożeń wykorzystywane. Ścieki ze stanowiska mycia kół pojazdów podczyszczane powinny być w separatorach. Stosowanie urządzeń i materiałów atestowanych. Opracowanie instrukcji postępowania na wypadek wystąpienia awarii lub katastrofy. Przestrzeganie przepisów BHP oraz ppoż. Prowadzenie szkolenia obsługi zakładu w zakresie ich obowiązków, a także procedur bezpieczeństwa. Serwisowanie maszyny i urządzenia zgodnie z wymaganiami producentów, Wykonywanie napraw i prac konserwatorskich urządzeń i maszyn przez wyspecjalizowane firmy lub odpowiednio przeszkolonych pracowników, Dokonanie zamiany uszkodzonych i nie działających urządzeń na sprawne, Utrzymywanie sprawnej instalacji przeciwpożarowej w należytym stanie. Minimalizacja emisji hałasu poprzez: obudowę maszyn lub ich części osłonami akustycznymi, stosowanie elementów amortyzujących, np. elastycznych podkładek, stosowanie najwyższej jakości tłumików w maszynach, systematyczne kontrole sprzętu, jego konserwację i bezzwłoczne dokonywanie napraw usterek, racjonalne i efektywne wykorzystanie czasu pracy urządzeń, zapewnienie odpowiedniej strefy buforowej wokół zakładów z gęstą zabudową drzew, skoordynowanie godzin eksploatacji urządzeń o wysokim poziomie hałasu ze sposobem wykorzystania przyległych terenów, unikanie sprzętu o wysokim poziomie hałasu. Wdrożenie koniecznego monitoringu wpływu inwestycji na środowisko. Etap IV: likwidacji inwestycji Działania analogiczne jak w przypadku realizacji inwestycji. Działania kompensacyjne W przypadku, gdy całkowite uniknięcie danego oddziaływania jest niemożliwe i istnieje niebezpieczeństwo nieodwracalnego zniszczenia szczególnie cennych elementów przyrody, konieczne jest podjęcie odpowiednio wcześniej działań kompensacyjnych. Należy m.in. zapewnić odtworzenie zniszczonych siedlisk w miejscach zastępczych, sztuczne zasilanie osłabionych populacji; tworzenie alternatywnych połączeń przyrodniczych i różnorodnych tras migracji zwierząt. Adekwatnie do wskazanych negatywnych oddziaływań, przewiduje się przede wszystkim następujące środki zapobiegające oraz ograniczające negatywne oddziaływanie na środowisko dla tych typów przedsięwzięć, w przypadku których stwierdzono prawdopodobieństwo negatywnego oddziaływania na środowisko. Drogi i infrastruktura komunikacyjna Podstawowym sposobem minimalizacji negatywnych oddziaływań na środowisko powinno być poszukiwanie optymalnego przebiegu dróg. Wśród innych sposobów ograniczania zagrożeń wymienić można: • • należyte zabezpieczenie sprzętu budowlanego, tak by uniknąć zanieczyszczenia środowiska oraz nadmiernego hałasu, dostosowanie terminu robót do terminów rozrodu zwierząt, 42 • • • • • • • • • stosowanie ekranów akustycznych i/lub zieleni osłonowej, ograniczenie do minimum sfery bezpośredniej ingerencji, rekultywacja terenu w miejscach poboru kruszyw z wykorzystaniem zabezpieczonej w czasie prac wierzchniej warstwy gleby, stosowanie hydrotechnicznych działań zabezpieczających, w tym np. przepompowywanie wody w miejscach przerwania naturalnych połączeń, budowa przejść dla zwierząt nad i pod drogami, w przypadku emisji spalin zabezpieczeniem jest zieleń izolacyjna, działająca jako naturalna bariera biogeochemiczna, przeciwdziałająca rozprzestrzenianiu się zanieczyszczeń. Substancje, które nie zdołają przedostać się poza osłony – opadają na jezdnię, stąd konieczność uszczelnionego systemu odprowadzania ścieków (najlepiej systemy zamknięte, zapobiegające rozbryzgom). swoistym zabezpieczeniem jest stosowanie odpowiednio dobranych roślin. Dla złagodzenia skutków koncentracji zanieczyszczeń zalecane są zabiegi podnoszące pH gleby i zawartości materii organicznej. stosowanie materiałów budowlanych i elementów architektonicznych minimalizujących negatywny wpływ na krajobraz, w tym np. poprzez stosowanie ogrodzeń drewnianych zamiast betonowych, dostosowanie kolorystyki; maskowanie zielenią elementów dysharmonijnych, poprawa stanu nawierzchni drogi, a także poprawa płynności ruchu uzyskana poprzez takie zabiegi, jak: poszerzenie drogi, wydzielenie pasa awaryjnego, wydzielenie pasów do skrętu w rejonie skrzyżowań, budowa zatok w rejonie przystanków komunikacji, budowa przestrzeni parkingowych, zmiana geometrii łuków, zmiana geometrii skrzyżowań, w tym budowa skrzyżowań wielopoziomowych i inne działania o podobnym charakterze. Kanalizacja, wodociągi Rekomendowane działania minimalizujące wpływ na środowisko obejmują: • • • • • • • • • zabezpieczenia techniczne sprzętu i placu budowy, stosowanie technologii podwójnych zabezpieczeń w miejscach szczególnie narażonych na awarię sieci przesyłu, zabezpieczenie techniczne sprzętu, dostosowanie terminu robót do terminów rozrodu zwierząt, ograniczenie do minimum sfery bezpośredniej ingerencji, rekultywacja terenu w miejscach składowania niewykorzystanego surowca ziemnego z wykorzystaniem zabezpieczonej w czasie prac wierzchniej warstwy gleby, stosowanie rozwiązań technicznych minimalizujących zaburzania stosunków wodnych, stosowanie rozwiązań technicznych minimalizujących zaburzania funkcjonowania połączeń przyrodniczych, np. odpowiednia izolacja podziemnych sieci przesyłu ciepła, ograniczająca wzrost temperatury gruntu, maskowanie zielenią naziemnych elementów sieci dysharmonijnych dla krajobrazu. 43 9. Rozwiązania alternatywne do rozwiązań zawartych w projektowanym dokumencie wraz z uzasadnieniem ich wyboru, w tym także wskazanie napotkanych trudności wynikających z niedostatku techniki lub luk we współczesnej wiedzy Cele, kierunki działań i zadania zawarte w Programie mają charakter dość ogólny, z wyjątkiem zadań, które służą realizacji konkretnych obiektów lub miejsc ze wskazaną lokalizacją. Dokładne określanie alternatywnych rozwiązań dla planowanych kierunków działań i zadań oznaczałoby konieczność opracowania Prognozy na bardzo dużym poziomie szczegółowości, który adekwatny jest dla wymaganych przez prawo raportów ooś dla poszczególnych przedsięwzięć inwestycyjnych. Nie jest to zadanie niemożliwe do wykonania, jednak ze względu na różny stopień zaawansowania prac projektowych dla poszczególnych przedsięwzięć (niektóre projekty nie zostały jeszcze rozpoczęte, w niektórych przypadkach zapisane w programie zadania to kontynuacja podjętych wcześniej prac) oraz jakość, kompletność i dostępność informacji przyrodniczej z rejonów ewentualnych kolizji przyrodniczych. Uwzględniono fakt, że zaproponowane działania i zadania zmierzają właśnie do poprawy środowiska i zostały wybrane jako optymalne rozwiązania. Jako warianty alternatywne danego przedsięwzięcia można rozważać: • • • • • warianty lokalizacji, warianty konstrukcyjne, warianty technologiczne, warianty organizacyjne, wariant niezrealizowania inwestycji - tzw. wariant „0”. Dla przedsięwzięć z określoną lokalizacją dokonano wcześniej analizy wariantowej, a wybrane miejsce zostało uznano jako optymalne m.in. ze względów środowiskowych. Wariant „0” nie oznacza, że nic się nie zmieni, ponieważ brak realizacji inwestycji może także powodować negatywne konsekwencje środowiskowe. Wariant taki został omówiony w oddzielnym rozdziale niniejszej Prognozy. Ponadto należy wskazać, że część projektów (zwłaszcza dotycząca infrastruktury wodno-kanalizacyjnej i gospodarki odpadami) służyć będzie wypełnieniu konkretnych zobowiązań wobec Unii Europejskiej lub zawartych w prawie krajowym. Inwestycje te uznano za bezalternatywne. W przypadku, gdy nie została wskazana konkretna lokalizacja, wskazane będzie na etapie projektu wykonanie analizy wielokryterialnej z uwzględnieniem aspektów ochrony środowiska. Reasumując, alternatywy poszczególnych zadań będą ewentualnie określone na etapie projektowania poszczególnych inwestycji. 44 10. Informacje o przewidywanych metodach analizy realizacji projektowanego dokumentu oraz częstotliwości jej przeprowadzania Wdrażanie Programu ochrony środowiska będzie podlegało regularnej ocenie w zakresie: • • • • określenia stopnia wykonania przedsięwzięć priorytetowych określenia stopnia realizacji przyjętych celów oceny rozbieżności pomiędzy przyjętymi celami i działaniami, a ich wykonaniem analizy przyczyn tych rozbieżności. Wójt Gminy odpowiada za wdrożenie systemu opracowanego w Programie ochrony środowiska i jest zobowiązany do opracowania oraz wdrożenia systemu monitoringu. Monitorowanie realizacji Programu umożliwi ocenę prawidłowości i efektywności działań oraz szybkie i elastyczne reagowanie na zmiany. Monitoring ochrony środowiska polegał będzie głównie na działaniach organizacyjno – kontrolnych. System monitoringu i oceny zadań oraz celów zawartych w programie ochrony środowiska obejmuje: obligatoryjne terminy zawarte w aktach prawnych, system sprawozdawczości organów urzędowych i podmiotów gospodarczych. Kontrola realizacji Programu wymaga także oceny stopnia realizacji przyjętych w nim celów i działań, przewidzianych do wykonania w określonym terminie. Należy systematycznie oceniać też stopień rozbieżności między założeniami a realizacją programu oraz analizować przyczyny tych niespójności. Opiniowanie projektu programu Proces uchwalania aktualizacji Programu jest poprzedzony etapem opiniowania. Zgodnie z ustawą projekt programu podlega zaopiniowaniu przez Zarząd Powiatu Sztumskiego. Raport z postępów we wdrażaniu planu Wójt Gminy co 2 lata sporządza raport z wykonania programu ochrony środowiska i przedstawia go Radzie Gminy. W 2013 roku nastąpi ocena realizacji przedsięwzięć priorytetowych przewidzianych do realizacji w latach 2011 - 2012. Ten cykl będzie się powtarzał co dwa lata, co zapewni ciągły nadzór nad wykonaniem Programu. Raport z realizacji gminnego programu ochrony środowiska będzie obejmować: • • • • • ocenę stopnia realizacji określonych w programie celów i kierunków działań, sprawozdanie z wykonanych zadań pozainwestycyjnych i inwestycyjnych, zgodność wykonanych zadań z harmonogramem prac, sprawozdanie z realizacji harmonogramu finansowania założonych przedsięwzięć. oceniać wpływ realizacji Programu na jakość środowiska obszaru objętego Programem w oparciu o zestaw obiektywnych wskaźników efektywności programu opisanych w rozdziale sposób kontroli oraz dokumentowania realizacji programu. Raport może zawierać także informacje dotyczące zaistniałych zmian w aktach prawnych, założeniach podstawowych, programach i planach wyższego rzędu, itp., co będzie powodować konieczność weryfikacji programu i jego aktualizację. 45 Wskaźniki monitorowania efektywności Programu System monitoringu realizacji Programu ochrony środowiska składa się z podstawowych elementów: • • • • monitoring środowiska, monitoring wdrażania zapisów programu ochrony środowiska, a także jego przygotowania, oceny i aktualizacji, monitoring społeczny (odczucia i skutki), monitoring, inspekcje i egzekucje leżące w zakresie zadań WIOŚ i innych instytucji. Podstawą monitoringu realizacji programu jest sprawozdawczość oparta na wskaźnikach odzwierciedlających stan środowiska i presję na środowisko. Analiza tych wskaźników będzie podstawą do korekty i weryfikacji przedsięwzięć planowanych w Programie ochrony środowiska. 11. Informacje o możliwym transgranicznym oddziaływaniu na środowisko Program ochrony środowiska dla gminy Stary Dzierzgoń nie zawiera rozstrzygnięć (ani nie stwarza możliwości), w wyniku których mogłoby wystąpić transgraniczne oddziaływanie na środowisko, wymagające przeprowadzenia postępowania, wymaganego w treści art.58 pkt.2 ustawy – Prawo ochrony środowiska. 46
