Temat Jaka rzeka? Różne sposoby zagospodarowania

Temat Jaka rzeka? Różne sposoby zagospodarowania

Temat
Jaka rzeka? Różne sposoby zagospodarowania rzek a ochrona
przeciwpowodziowa.
Wstęp
Polska, będąc krajem dosyć ubogim w wodę, okresowo cierpi na jej nadmiar.
W porze dużych opadów, a także wiosennego topnienia śniegów na wielu obszarach
potoki i rzeki mogą występować z brzegów. Aby temu zapobiec, przeprowadzono
regulację koryt rzecznych. Doprowadziło to w wielu miejscach do zaginięcia
krajobrazu typowego dla brzegów rzek. Mimo tych przedsięwzięć powodzie
powtarzają się, a nawet często są jeszcze większe i groźniejsze. Dlaczego tak się
dzieje? Jak zapobiec temu chwilowemu nadmiarowi wody i jak zapobiegać
powodziom?
Cele
W wyniku udziału w zajęciach uczeń:
• wyjaśnia złożoność ekosystemów rzecznych, zależności pomiędzy różnymi
elementami ekosystemu,
• poznaje i ocenia skutki nieprzemyślanej ingerencji człowieka w przyrodę,
• analizuje sposoby zapobiegania powodziom oraz możliwości wykorzystania
zasobów rzecznych,
• podaje argumenty uzasadniające konieczność zagospodarowania rzek
i obszarów nadbrzeżnych,
• przyjmuje postawę wrażliwości na problemy związane z ochroną środowiska.
Materiały
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
strony internetowe:
http://wiem.onet.pl/wiem/005f73.html – definicja rzeki,
http://wiem.onet.pl/wiem/fts?q=retencja&szukaj.x=20&szukaj.y=5 – definicje pojęć
retencja, zbiornik retencyjny,
http://www-rak.sggw.waw.pl/~soknl/wisla/dwieidee.htm, http://wwwrak.sggw.waw.pl/~soknl/wisla/WISLA.HTM – Wisła, zagospodarowanie,
http://www-rak.sggw.waw.pl/~soknl/wisla/kaskada.htm – argumenty za i przeciw
kaskadzie Dolnej Wisły,
http://www-rak.sggw.waw.pl/~soknl/wisla/zagroz.htm – zagrożenia przyrody
Wisły,
http://www-rak.sggw.waw.pl/~soknl/wisla/lasy.htm – łęgi,
http://www.otkz.pol.pl/zapory/index.html – zapory w Polsce,
http://www.most.org.pl/tnz/sola/regul1.jpg – rzeka uregulowana (zdjęcie 1),
http://www.most.org.pl/tnz/sola/regul2.jpg – rzeka uregulowana (zdjęcie 2),
http://www.most.org.pl/tnz/sola/rzeka1.jpg – rzeka naturalna (zdjęcie 1),
http://www.most.org.pl/tnz/sola/rzeka2.jpg – rzeka naturalna (zdjęcie 2),
http://www.most.org.pl/tnz/sola/rzeka3.jpg – rzeka naturalna (zdjęcie 3),
http://www.most.org.pl/tnz/sola/rzeka4.jpg – rzeka naturalna (zdjęcie 4),
http://www.most.org.pl/tnz/sola/rzeka5.jpg – rzeka naturalna (zdjęcie 5),
•
•
-
http://www.cqs.washington.edu/crisp/hydro/photos.html – zdjęcia zapór w USA
(polecane zapory: Bonneville, Dworshak, Ice Harbor, Little Goose, Lower Granite,
Lower Monumental, McNary),
http://www.wwf.pl/ – strona Światowego Funduszu na Rzecz Przyrody (WWF)
zawiera informacje na temat prowadzonych przez tę organizację programów
i kampanii dotyczących ochrony rzek oraz budowy zapory w Nieszawie,
Häfner M., Ochrona Środowiska. Księga eko-testów do pracy w szkole
i w domu, Polski Klub Ekologiczny, Kraków 1993,
zestaw doświadczalny
- trzy tej samej wielkości probówki,
- olej jadalny,
- cztery liście pelargonii z jednej rośliny,
- woda.
Przebieg doświadczenia
Badanie wyparowywania wody przez rośliny
Ustawiamy trzy tej samej wielkości probówki i napełniamy je wodą tak, aby
zwierciadło znajdowało się 1,5 cm poniżej otworu. By zapobiec wyparowywaniu
wody, jej powierzchnię pokrywamy warstwą oleju jadalnego grubości 0,5 cm.
Ucinamy cztery liście z jednej pelargonii (dobieramy je tak, by ich wielkość była
porównywalna), a następnie jeden z nich wkładamy do pierwszej probówki. Trzy
pozostałe liście wkładamy do drugiej probówki. Trzecią pozostawiamy bez liści, jako
kontrolną. Po trzech dniach porównujemy poziom wody w probówkach. Widzimy, że
poziom wody obniżył się najbardziej w probówce, w której znajdują się trzy liście.
(Jednocześnie doświadczenie to może służyć do wyjaśnienia procesu transpiracji
roślin.)
Mówiąc o roli roślinności w zatrzymywaniu i magazynowaniu wody, a w dalszej
kolejności (pośrednio) w zapobieganiu powodziom, możemy zajrzeć na stronę
internetową http://www-rak.sggw.waw.pl/~soknl/wisla/lasy.htm i dowiedzieć się
czegoś więcej na temat lasów łęgowych.
Przebieg zajęć
1. Uczniowie oglądają na stronie internetowej
http://www.most.org.pl/tnz/sola/regul1.jpg,
http://www.most.org.pl/tnz/sola/regul2.jpg, zdjęcia rzek: naturalnej i uregulowanej
następnie opisują, czym różnią się ich brzegi. Wyjaśniają, która rzeka bardziej im
się podoba i dlaczego, oraz jakie są zalety i wady obu typów rzek.
2. Uczniowie znajdują na stronie internetowej http://wwwrak.sggw.waw.pl/~soknl/wisla/dwieidee.htm informacje dotyczące obu typów rzek:
uregulowanej i naturalnej. Wyszukują wyrazy niezrozumiałe dla siebie. Ta część
zajęć służy jednocześnie wprowadzeniu i wyjaśnieniu kilku pojęć związanych
z hydrologią, takich jak: retencja, tereny zalewowe, fala powodziowa, tamy,
zbiorniki zaporowe, zbiorniki retencyjne, poldery
http://wiem.onet.pl/wiem/005f73.html,
http://wiem.onet.pl/wiem/fts?q=retencja&szukaj.x=20&szukaj.y=5.
Uczniowie znajdują argumenty przeciw uregulowaniu rzek i za nim
http://www-rak.sggw.waw.pl/~soknl/wisla/dwieidee.htm,
http://www-rak.sggw.waw.pl/~soknl/wisla/zagroz.htm.
3. W tej części zajęć uczniowie wykonują doświadczenie obrazujące, jak wielką rolę
w ochronie przed powodzią spełniają rośliny, i dowodzące, że zabetonowanie
terenu lub pozbawienie go roślinności przyczynia się do zwiększenia
niebezpieczeństwa powodzi.
4. W tej części zajęć uczniowie poznają jeden ze sposobów wykorzystania rzek
przez człowieka – budowanie tam. Oglądają na stronach internetowych
http://www.otkz.pol.pl/zapory/index.html,
http://www.cqs.washington.edu/crisp/hydro/photos.html zdjęcia tam w Polsce i na
świecie. Opisują, jakie wrażenia robią na nich te zdjęcia. Oglądają mapę
rozmieszczenia zapór w Polsce http://www.otkz.pol.pl/zapory/index.html.
Wypisują nazwy rzek w Polsce, na których znajdują się zapory.
5. Korzystając z kolejnego adresu internetowego, wyjaśniamy funkcje, jakie pełnią
zapory i wymieniamy rodzaje zagrożeń związanych z ich istnieniem http://wwwrak.sggw.waw.pl/~soknl/wisla/kaskada.htm, http://www.wwf.pl/.
Rozszerzenie I
Interesującym uzupełnieniem tematu byłoby przeprowadzenie części zajęć
w terenie, nad rzeką, a w dalszej kolejności – jednodniowa wycieczka nad zaporę.
Rozszerzenie II
Na lekcję można zaprosić gości, specjalistów np. hydrologa, działacza ochrony
środowiska z organizacji zaangażowanej w ochronę rzek (np. z WWF
– Światowy Fundusz na Rzecz Przyrody, który prowadzi obecnie kampanię
przeciwko budowie zapory w Nieszawie oraz program „Żyjące rzeki Polski”).
Rozszerzenie III
Podczas kolejnej lekcji uczniowie odgrywają scenki obrazujące sytuacje konfliktowe
związane z różnymi sposobami zagospodarowania rzek. Każdy z uczniów wciela się
w inną rolę, wykorzystując zdobyte wiadomości i argumenty przeciw technicznemu
zagospodarowywaniu rzek i za nim. Propozycje ról: mieszkańcy terenów
nadrzecznych – rolnicy, turyści przyjeżdżający nad rzekę z miast, żeby odpocząć,
przemysłowiec, hydrolog, działacz ochrony przyrody. Kto jeszcze mógłby mieć coś
do powiedzenia? Niech uczniowie spróbują dojść do porozumienia, znaleźć
rozwiązania kompromisowe. Czy jest to łatwe? Co sprawia największe trudności
w nawiązaniu współpracy? W trakcie dyskusji uczniowie mogą posługiwać się
informacjami uzyskanymi w internecie.
Magdalena Cheda