Nanohybrydowy ORMOCER do użycia w technice bulk

Nanohybrydowy ORMOCER do użycia w technice bulk

Z
CODZIENNEJ
PRAKTYKI
prof. dr Jürgen Manhart
Nanohybrydowy ORMOCER
do użycia w technice bulk-fill
w odcinku bocznym
Opis przypadku klinicznego
Bezpośrednia odbudowa kompozytowa zębów bocznych stanowi element standardowego
spektrum terapeutycznego w nowoczesnej stomatologii. Obecnie ta metoda
odbudowy znakomicie sprawdziła się w poddawanym obciążeniom siłami żucia
odcinku bocznym. Zabieg ten zazwyczaj przeprowadza się, stosując pracochłonną
technikę warstwową. Poza możliwościami, jakie dają wysoce estetyczne materiały
kompozytowe podczas aplikacji metodą licznych polichromatycznych warstw, istnieje
także wysokie zapotrzebowanie na najprostsze i najszybsze w użyciu, a dzięki
temu bardziej ekonomiczne materiały na bazie kompozytów do użytku w zębach
bocznych. Potrzebie tej można sprostać, stosując coraz popularniejsze materiały
kompozytowe o większej głębokości polimeryzacji (kompozyty typu bulk-fill).
S
pektrum produktów dostępnych w zakresie kompozytów do odbudowy
bezpośredniej w ostatnich latach bardzo się poszerzyło [6, 21, 22]. Poza klasycznymi
kompozytami uniwersalnymi ogromny wzrost oczekiwań estetycznych pacjentów doprowadził do wprowadzenia
na rynek wielu tzw. kompozytów estetycznych, które są materiałami kompozytowymi dostępnymi w dostatecznie dużej liczbie odcieni oraz o różnym stopniu
przezierności i braku przezierności [25].
Nieprzezierne odcienie zębinowe, przezierne pasty szkliwne oraz, o ile istnieje
taka potrzeba, kolory bazowe umożliwiają wykonywanie wysoce estetycznych
wypełnień przy użyciu techniki war-
32
wrzesień/pa ździernik 2015
stwowej z użyciem różnych kolorów. Są
one praktycznie nie do odróżnienia od
tkanek twardych zębów, a pod względem estetyki konkurują z uzupełnieniami pełnoceramicznymi. Niektóre
z tych systemów kompozytowych zawierają ponad 30 różnych materiałów
kompozytowych o różnych odcieniach
i stopniach przezierności. Kluczowe znaczenie ma jednak odpowiednie doświadczenie w pracy z tymi materiałami, stosowanymi głównie w odcinku przednim
przy pracy techniką warstwową, z zastosowaniem dwóch lub trzech różnych
stopni przezierności [25, 26].
Ze względu na parametry dotyczące wiązania i ograniczoną głębokość
polimeryzacji światłem kompozyty
światłoutwardzalne stosuje się zwykle
w technice warstwowej, gdzie grubość
poszczególnych warstw nie przekracza
2 mm. Każdą indywidualną warstwę
polimeryzuje się oddzielnie, przy czym
czas ekspozycji wynosi 10–40 sekund,
w zależności od mocy lampy polimeryzacyjnej oraz koloru/stopnia przezierności materiału kompozytowego [20].
Podczas pracy materiałami kompozytowymi, które były do niedawna dostępne,
aplikacja grubszych warstw kompozytu
skutkowała niedostateczną polimeryzacją żywicy kompozytowej, a w efekcie
gorszymi właściwościami mechanicznymi i biologicznymi [3, 7, 37]. Aplikacja kompozytu warstwami o grubości
2 mm może być bardzo czasochłonna,
szczególnie w przypadku dużych ubytków w odcinku bocznym. Stąd na rynku
istnieje dość duże zapotrzebowanie
na materiały na bazie kompozytów, pozwalające na prostą i szybką, a więc bardziej ekonomiczną pracę w przypadku
takich wskazań [2]. W celu zaspokojenia tej potrzeby w ostatnich latach opracowano kompozyty typu bulk-fill, które
– pod warunkiem korzystania z lampy
polimeryzacyjnej o dostatecznie wysokiej mocy – można nanosić do ubytku szybciej, stosując uproszczoną technikę aplikacji, warstwami o grubości
4–5 mm, oraz krótszy czas polimeryzacji, wynoszący 10–20 sekund [5, 8, 20,
27, 28]. Określenie oznacza dosłownie
możliwość zastosowania tych materiałów do jednoetapowego wypełnienia całego ubytku, bez konieczności stosowania techniki warstwowej [14]. Obecnie
spośród plastycznych materiałów odtwórczych pozwalają na to tylko cementy oraz kompozyty do odbudowy
rdzenia zębów, aktywowane chemicznie albo wykazujące podwójny mechanizm wiązania. Jednak te pierwsze nie
mają dostatecznie dobrych właściwości
mechanicznych, aby móc wykonywać
wypełnienia cechujące się stabilnością
kliniczną w perspektywie długoterminowej w odcinkach bocznych uzębienia stałego, poddawanych obciążeniom
zwarciowym. W efekcie można je stosować wyłącznie jako wypełnienia przejściowe lub długoterminowe wypełnienia tymczasowe [10, 16, 24].
Z kolei druga wspomniana grupa nie
jest zatwierdzona jako materiały do odbudowy ani nie nadaje się do takich
zastosowań z punktu widzenia pracy
z nimi (np. modelowania powierzchni
zwarciowych). Kompozyty typu bulk-fill,
dostępne obecnie do stosowania w uproszczonej technice zakładania wypełnień w odcinku bocznym, nie pozwalają
faktycznie na odbudowę dosłownie jedną
warstwą. Bardziej szczegółowe badania
wykazały, że w warunkach klinicznych
ubytki, szczególnie na powierzchniach
interproksymalnych, są zasadniczo głęb-
sze niż maksymalna głębokość polimeryzacji podawana dla tych materiałów
(4–5 mm) [9, 11]. Wobec tego można
wypełniać ubytki o głębokości do 8 mm,
nakładając materiał w 2 warstwach, pod
warunkiem wybrania odpowiedniego
materiału – a ten zakres obejmuje wymiary większości ubytków, z jakimi
można spotkać się w rutynowej praktyce klinicznej.
Większość kompozytów zawiera organiczną matrycę złożoną z monomerów opartych na konwencjonalnych
metakrylanach [35]. Technologie siloranów [13, 17, 18, 23, 38, 45] i ormocerów [15, 31, 32, 39, 41–44] przedstawiają alternatywne podejście. Ormocery
(organicznie modyfikowana ceramika)
to modyfikowane organicznie, niezawierające metalu, nieorganiczne materiały kompozytowe [12]. Ormocery
można sklasyfikować pomiędzy polimerami nieorganicznymi i organicznymi,
zawierają one zarówno sieć nieorganiczną, jak i organiczną [33, 34, 44]. Tę grupę materiałów opracowano we Fraunhofer Institute for Silicate Research (ISC)
w Würzburgu. Po raz pierwszy zostały
one wprowadzone na rynek jako stomatologiczny materiał odtwórczy w 1998 r.
we współpracy z partnerami reprezentującymi przemysł dentystyczny [42, 43].
Od tego czasu dokonał się dalszy istotny rozwój w dziedzinie kompozytów
opartych na ormocerach przeznaczonych do tego typu zastosowań. Zastosowanie ormocerów nie ogranicza się jednak do stomatologicznych materiałów
odtwórczych. Materiały te z powodzeniem wykorzystywano przez lata w takich dziedzinach, jak elektronika, technologie mikrosystemów, udoskonalanie
tworzyw sztucznych, konserwacja, powłoki antykorozyjne, powłoki czynnościowe do powierzchni szklanych oraz
wysoce wytrzymałe, odporne na zadrapania powłoki ochronne [4, 36, 40].
Kompozytowe stomatologiczne materiały odtwórcze na bazie ormocerów są
obecnie produkowane przez dwie firmy
stomatologiczne (seria Admira, VOCO,
Cuxhaven; CeramX, Dentsply, Constance). W dotychczasowych ormocerach
dentystycznych dodawano do składu
czystego ormoceru (oprócz inicjatorów,
stabilizatorów, pigmentów i wypełniaczy
nieorganicznych) dodatkowe metakrylany w celu poprawy wygody pracy [19].
Z tego względu w tym przypadku lepiej jest mówić o kompozytach na bazie ormocerów.
Według producenta nowy ormocer
typu bulk-fill – Admira Fusion x-tra
(VOCO, Cuxhaven) – wprowadzony
na rynek w 2015 r., nie zawiera już poza
ormocerami konwencjonalnych monomerów w matrycy. Zastosowano w nim
technologię nanowypełniaczy z nieorganicznymi wypełniaczami, stanowiącymi
wagowo 84%. Jest on dostępny w kolorze uniwersalnym. Wykazuje skurcz polimeryzacyjny równy jedynie 1,2% objętościowo, a zarazem niskie naprężenia
związane ze skurczem. Materiał Admira
Fusion x-tra można nakładać w warstwach do 4 mm, a każda z nich jest
polimeryzowana przez 20 s (moc lampy polimeryzacyjnej > 800 mW/cm²).
Plastyczna konsystencja oraz cechy materiału Admira Fusion x-tra pozwalają
lekarzowi dentyście odbudowywać ubytki techniką z użyciem jednego materiału. Pokrycie powierzchni zwarciowej
dodatkowym materiałem kompozytowym – niezbędne w przypadku stosowania płynnych kompozytów typu bulk-fill
– nie jest już konieczne.
Przypadek kliniczny
47-letni pacjent zgłosił się do kliniki
w celu stopniowej wymiany posiadanych
przez siebie wypełnień amalgamatowych
na wypełnienia w kolorze zębów. Podczas pierwszej wizyty wymieniono stare
wypełnienie amalgamatowe w zębie 46
(zdj. 1). Ząb reagował na zimno bez
opóźnienia, wynik testu na opukiwanie
Forum Stomatologii Praktyc znej
33
Z
CODZIENNEJ
PRAKTYKI
również był prawidłowy. Po uzyskaniu
informacji na temat możliwych opcji terapeutycznych i ich kosztów pacjent zdecydował się na wykonanie wypełnienia
kompozytowego z ormoceru Admira
Fusion x-tra (VOCO GmbH, Cuxhaven) w technice bulk-fill.
Leczenie rozpoczęto od dokładnego
oczyszczenia zęba przy użyciu pasty profilaktycznej niezawierającej fluoru i gumowego kielicha w celu usunięcia zewnętrznych złogów. Materiał Admira
Fusion x-tra jest dostępny tylko w kolorze uniwersalnym, dlatego nie było potrzeby szczegółowego określania koloru
zęba. Po podaniu miejscowego środka
znieczulającego ostrożnie usunięto z zęba amalgamat (zdj. 2). Po jego usunięciu wykończono ubytek drobnoziarnistym
wiertłem diamentowym i założono koferdam, aby odizolować ząb (zdj. 3). Koferdam
oddziela pole zabiegowe od jamy ustnej,
ułatwia czystą i wydajną pracę oraz gwarantuje, że pole zabiegowe nie jest zanieczyszczane przez substancje, takie jak krew,
płyn dziąsłowy czy ślina. Skażenie szkliwa i zębiny powodowałoby znacząco gorszą adhezję kompozytu do twardych tkanek zęba oraz stanowiłoby zagrożenie dla
długoterminowego powodzenia leczenia
odtwórczego z zachowaniem optymalnej
integralności brzeżnej. Dodatkowo kofer-
Zdj. 1. Stan przed leczeniem – wypełnienie amalgamatowe w zębie 46
34
wrzesień/pa ździernik 2015
dam zabezpiecza pacjenta przed substancjami drażniącymi, takimi jak system łączący. Koferdam stanowi więc kluczowe
narzędzie, pozwalające zapewnić wysoką
jakość i usprawniające pracę techniką adhezyjną. Minimalny wysiłek, jaki należy
włożyć w zakładanie koferdamu, jest również kompensowany poprzez eliminację konieczności wymiany wałków oraz próśb pacjenta o możliwość wypłukania ust.
Ubytek oddzielono częściową formówką wykonaną z metalu (zdj. 4).
Na potrzeby przygotowania zębiny do
łączenia adhezyjnego wybrano uniwersalny system łączący Futurabond M+
(VOCO GmbH, Cuxhaven).
Z
CODZIENNEJ
PRAKTYKI
Futurabond M+ to nowoczesny, jednobuteleczkowy system łączący, kompatybilny ze wszystkimi technikami
przygotowywania zębiny: techniką samowytrawiania i technikami opartymi
o zastosowanie kwasu fosforowego (wybiórcze wytrawianie szkliwa lub technika
całkowitego wytrawiania i płukania szkliwa oraz zębiny). W tym przypadku wybrano technikę wybiórczego wytrawiania
szkliwa, nanosząc 35-procentowy kwas
fosforowy (Vococid, VOCO GmbH,
Cuxhaven) wzdłuż brzegów szkliwa i pozostawiając go na 30 s (zdj. 5). Następnie
spłukiwano kwas przez 20 s, używając
strumienia sprężonego powietrza i wody.
Nadmiar wody starannie usunięto z ubyt-
ku sprężonym powietrzem (zdj. 6).
Na zdjęciu 7 przedstawiono obfitą aplikację uniwersalnego systemu łączącego Futurabond M+ na szkliwo i zębinę
za pomocą szczoteczki microbrush. System łączący dokładnie wcierano w tkanki twarde zębów przy użyciu aplikatora
przez 20 s. Następnie starannie usuwano rozpuszczalnik za pomocą suchego,
niezawierającego oleju sprężonego powietrza (zdj. 8), a system łączący polimeryzowano światłem przez 10 s (zdj. 9).
W efekcie uzyskano błyszczącą powierzchnię ubytku, równomiernie pokrytą systemem łączącym (zdj. 10).
Należy to starannie sprawdzić, ponieważ
wszelkie matowe obszary ubytku wska-
Zdj. 2. Stan po usunięciu wypełnienia amalgamatowego
36
wrzesień/pa ździernik 2015
zują na niedostateczną aplikację systemu łączącego w tych okolicach. W najgorszym przypadku może to prowadzić
do osłabienia wiązania adhezyjnego uzupełnienia w tych okolicach, a jednocześnie do upośledzonego uszczelnienia
zębiny, co może skutkować nadwrażliwością pozabiegową. Jeśli w ocenie wzrokowej stwierdzi się obecność takich obszarów, ponownie aplikuje się w tych
miejscach system łączący.
W kolejnym etapie wypełniono ubytek, który zmierzono wcześniej sondą
periodontologiczną (głębokość od dna
ubytku do krawędzi na powierzchni
zwarciowej wynosiła 6 mm), materiałem
Admira Fusion x-tra w części mezjalnej,
tak aby pozostała głębokość w całym
ubytku nie przekraczała 4 mm. Jednocześnie odbudowano całkowicie mezjalną powierzchnię interproksymalną
do poziomu brzegu preparacji (zdj. 11).
Materiał odtwórczy utwardzano lampą polimeryzacyjną (o natężeniu światła > 800 mW/cm²) przez 20 s (zdj. 12).
Odbudowa mezjalnej powierzchni interproksymnalnej przekształciła ubytek, należący początkowo do II klasy,
w „faktyczną I klasę”. Następnie zdjęto formówkę, ponieważ nie była już ona
potrzebna (zdj. 13). Zapewnia to lepszy
dostęp do ubytku przy użyciu narzędzi
ręcznych podczas formowania struktur
powierzchni zwarciowej na dalszym eta-
pie zabiegu, a dzięki poprawie widoczności pola zabiegowego umożliwia lepszą
kontrolę wzrokową kolejno nanoszonych
warstw materiału. Druga warstwa materiału Admira Fusion x-tra całkowicie wypełniła pozostałą część ubytku (zdj. 14).
Po ukształtowaniu powierzchni zwarciowej w sposób funkcjonalny, chociaż
nieskomplikowany (zdj. 15) – co ułatwia także przeprowadzenie szybkiego
wykańczania i polerowania – ponownie
przeprowadzono polimeryzację materiału odtwórczego przez 20 s (zdj. 16).
Po zdjęciu koferdamu starannie wykończono wypełnienie przy użyciu narzędzi rotacyjnych i krążków ściernych
oraz dostosowano je w zwarciu w wa-
runkach statycznych i dynamicznych.
Następnie zastosowano silikonowe narzędzia polerskie impregnowane diamentami (Dimanto, VOCO GmbH,
Cuxhaven), aby nadać powierzchni wypełnienia gładkie i lśniące wykończenie.
Na zdjęciu 17 przedstawiono wykończone wypełnienie, wykonane z ormoceru
techniką bezpośrednią, odtwarzające
początkowy kształt zęba, z anatomicznie funkcjonalną powierzchnią żującą,
fizjologicznie ukształtowanym punktem stycznym i akceptowalnym wyglądem estetycznym. Na zakończenie
użyto gąbeczki w celu aplikacji na zęby lakieru fluorkowego (Bifluorid 12,
VOCO GmbH, Cuxhaven).
Zdj. 3. Po usunięciu wypełnienia amalgamatowego wypełniono ubytek i odizolowano go za pomocą koferdamu
Forum Stomatologii Praktyc znej
37
Z
CODZIENNEJ
PRAKTYKI
Uwagi końcowe
Znaczenie materiałów na bazie kompozytów do odbudowy bezpośredniej
będzie w przyszłości nadal rosło. Uzyskuje się z nich sprawdzone naukowo,
wysokiej jakości wypełnienia w odcinku bocznym, narażonym na obciążenia
zwarciowe, których niezawodność udokumentowano w piśmiennictwie. Wyniki obszernej pracy przeglądowej wykazały, że wskaźnik rocznej utraty wypełnień
w odcinku bocznym (2,2%) nie różni się
znamiennie statystycznie od wypełnień
amalgamatowych (3,0%) [29]. Rosnąca presja ekonomiczna w sektorze opieki zdrowotnej tworzy zapotrzebowanie
na prostsze, szybsze, a więc bardziej ekonomiczne podstawowe metody leczenia
obok czasochłonnych wypełnień z najwyższej półki. Już od pewnego czasu
na rynku dostępne są w tym celu kompozyty o zoptymalizowanej głębokości
polimeryzacji, które można wykorzy-
Zdj. 4. Oddzielenie ubytku częściową formówką
38
wrzesień/pa ździernik 2015
stać do wykonywania akceptowalnych klinicznie i estetycznie uzupełnień w odcinku bocznym przy zastosowaniu procedury,
która jest bardziej ekonomiczna w porównaniu do tradycyjnych kompozytów hybrydowych [1, 30]. Poza kompozytami typu
bulk-fill o klasycznym składzie opartym
na metakrylanach, zakres produktów oferowanych w dziedzinie kompozytowych
materiałów adhezyjnych o dużej głębokości polimeryzacji został teraz powiększony
o nanohybrydową wersję ormoceru.
Zdj. 5. Wybiórcze wytrawianie szkliwa 35-procentowym kwasem fosforowym
Zdj. 6. Stan po wypłukaniu kwasu i starannym osuszeniu ubytku
Forum Stomatologii Praktyc znej
39
Z
CODZIENNEJ
PRAKTYKI
Zdj. 7. Aplikacja systemu łączącego Futurabond M+ na szkliwo i zębinę za pomocą szczoteczki microbrush
Zdj. 8. Staranne odparowanie rozpuszczalnika z systemu łączącego za pomocą strumienia powietrza
40
wrzesień/pa ździernik 2015
Zdj. 9. Polimeryzacja światłem systemu łączącego przez 10 s
Zdj. 10. Po aplikacji systemu łączącego cały uszczelniony ubytek ma lśniącą powierzchnię
Forum Stomatologii Praktyc znej
41
Z
CODZIENNEJ
PRAKTYKI
Zdj. 11. Pierwsza warstwa materiału Admira Fusion x-tra wypełnia mezjalny obszar ubytku i kształtuje powierzchnię styczną
aż do poziomu krawędzi brzeżnej
Zdj. 12. Polimeryzacja światłem materiału odtwórczego przez 20 s
42
wrzesień/pa ździernik 2015
Zdj. 13. Stan po usunięciu formówki
Zdj. 14. Druga warstwa materiału Admira Fusion x-tra całkowicie wypełnia ubytek
Forum Stomatologii Praktyc znej
43
Z
CODZIENNEJ
PRAKTYKI
Zdj. 15. Uformowanie funkcjonalnej, ale nieskomplikowanej anatomii powierzchni zwarciowej
Zdj. 16. Polimeryzacja wypełnienia typu MO. Ubytek na powierzchni przedsionkowej wypełniono w kolejnym etapie
44
wrzesień/pa ździernik 2015
Zdj. 17. Efekt – wykończone, wypolerowane na wysoki połysk wypełnienie. Z powodzeniem odtworzono funkcję i estetykę zęba
PIŚMIENNICTWO
1. Burke F.J., Palin W.M., James A., Mackenzie L.,
Sands P. The current status of materials
for posterior composite restorations: the
advent of low shrink. Dent Update 2009;
36: 401–402.
2. Burtscher P. Von geschichteten Inkrementen zur Vier-Millimeter--Technik – Anforderungen an Komposit und Lichthärtung.
DZW Die Zahnarzt Woche 2011; 39: 6–8.
3. Caughman W.F., Caughman G.B., Shiflett
R.A., Rueggeberg F., Schuster G.S. Correlation of cytotoxicity, filler loading and
curing time of dental composites. Biomaterials 1991; 12: 737–740.
4. Ciriminna R., Fidalgo A., Pandarus V., Beland F.,
Ilharco L.M., Pagliaro M. The sol-gel route to
advanced silica-based materials and recent
applications. Chem Rev 2013; 113: 6592–6620.
5. Czasch P., Ilie N. In vitro comparison of mechanical properties and degree of cure of
fill composites. Clin Oral Investig 2013; 17:
227–235.
6. Ferracane J.L. Resin composite – state of the
art. Dent Mater 2011; 27: 29–38.
7. Ferracane J.L, Greener E.H. The effect of resin
formulation on the degree of conversion and
mechanical properties of dental restorative
resins. J Biomed Mater Res 1986; 20: 121–131.
8. Finan L., Palin W.M., Moskwa N., McGinley
E.L., Fleming G.J. The influence of irradiation
potential on the degree of conversion and
mechanical properties of two flowable RBC
base materials. Dent Mater 2013; 29: 906–912.
9. Frankenberger R., Biffar R., Fecht G., Tietze P.,
Rosenbaum F. Die richtige Basisversorgung –
Expertenzirkel. Dental Magazin 2012:
12–24.
10. Frankenberger R., Garcia-Godoy F., Kramer N.
Clinical Performance of Viscous Glass Ionomer Cement in Posterior Cavities over
Two Years. Int J Dent 2009; Article ID:
781 462.
Forum Stomatologii Praktyc znej
45
Z
CODZIENNEJ
PRAKTYKI
11. Frankenberger R., Vosen V., Krämer N.,
Roggendorf M. -Komposite: Mit dicken
Schichten einfacher zum Erfolg? Quintessenz 2012; 65: 579–584.
12. Greiwe K., Schottner G. ORMOCERe: Eine
neue Werkstoffklasse. FhG-Berichte 1990;
2: 64–67.
13. Guggenberger R., Weinmann W.. Exploring
beyond methacrylates. American Journal
of Dentistry 2000; 13: 82–84.
14. Hickel R. Neueste Komposite – viele Behauptungen. BZB Bayerisches Zahnärzteblatt 2012;49:50-53.
15. Hickel R., Dasch W., Janda R., Tyas M., Anusavice K. New direct restorative materials.
FDI Commission Project. Int Dent J 1998;
48: 3–16.
16. Hickel R., Ernst C.P., Haller B. et al. Direkte
Kompositrestaurationen im Seitenzahnbereich – Indikation und Lebensdauer.
Gemeinsame Stellungnahme der Deutschen Gesellschaft für Zahnerhaltung
(DGZ) und der Deutschen Gesellschaft
für Zahn-, Mund- und Kieferheilkunde
(DGZMK) aus dem Jahr 2005. Deutsche Zahnärztliche Zeitschrift 2005; 60:
543–545.
17. Ilie N., Hickel R. Silorane-based dental composite: behavior and abilities. Dent Mater J
2006; 25: 445–454.
18. Ilie N., Hickel R. Macro-, micro- and nano-mechanical investigations on silorane and
methacrylate-based composites. Dent Mater 2009; 25: 810–819.
19. Ilie N., Hickel R. Resin composite restorative materials. Aust Dent J 2011; 56 Suppl
1: 59–66.
20. Ilie N., Stawarczyk B. -Komposite: neue
Entwicklungen oder doch herkömmliche
Komposite? ZMK 2014; 30: 90–97.
21. Kunzelmann K.H. Komposite – komplexe
Wunder moderner Dentaltechnologie.
Teil 1: Füllkörpertechnologie. Ästhetische
Zahnmedizin 2007; 10: 14–24.
22. Kunzelmann K.H. Komposite – komplexe
Wunder moderner Dentaltechnologie. Teil
2: Matrixchemie. Ästhetische Zahnmedizin
2008; 11: 22–35.
23. Lien W., Vandewalle K.S. Physical properties
of a new silorane-based restorative system.
Dent Mater 2010; 26: 337–344.
24. Lohbauer U. Dental Glass Ionomer Cements as Permanent Filling Materials? –
Properties, Limitations and Future Trends.
Materials 2010; 3: 76–96.
25. Manhart J. Charakterisierung direkter zahnärztlicher Füllungsmaterialien für den
Seitenzahnbereich. Alternativen zum
Amalgam? Quintessenz 2006; 57: 465–481.
46
wrzesień/pa ździernik 2015
26. Manhart J. Direkte Kompositrestauration:
Frontzahnästhetik in Perfektion. ZWP Zahnarzt-Wirtschaft-Praxis 2009; 15: 42–50.
27. Manhart J. Neues Konzept zum Ersatz von
Dentin in der kompositbasierten Seitenzahnversorgung. ZWR Das Deutsche Zahnärzteblatt 2010; 119: 118–125.
28. Manhart J. Muss es immer Kaviar sein? –
Die Frage nach dem Aufwand für Komposite im Seitenzahnbereich. ZMK 2011;
27: 10–15.
29. Manhart J., Chen H., Hamm G., Hickel R. Review of the clinical survival of direct and
indirect restorations in posterior teeth of
the permanent dentition. Oper Dent 2004;
29: 481–508.
30. Manhart J., Chen H.Y., Hickel R. Three-year
results of a randomized controlled clinical
trial of the posterior composite QuiXfil in
class I and II cavities. Clin Oral Investig 2009;
13: 301–307.
31. Manhart J., Hollwich B., Mehl A., Kunzelmann K.H., Hickel R. Randqualität von Ormocer- und Kompositfüllungen in Klasse-II-Kavitäten nach künstlicher Alterung.
Deutsche Zahnärztliche Zeitschrift 1999;
54: 89–95.
32. Manhart J., Kunzelmann K.H., Chen H.Y.,
Hickel R. Mechanical properties and wear
behavior of light-cured packable composite resins. Dental Materials 2000; 16: 33–40.
33. Moszner N., Gianasmidis A., Klapdohr S., Fischer U.K., Rheinberger V. Sol-gel materials
2. Light-curing dental composites based
on ormocers of cross-linking alkoxysilane
methacrylates and further nano-components. Dent Mater 2008; 24: 851–856.
34. Moszner N., Völkel T., Cramer von Clausbruch S., Geiter E., Batliner N., Rheinberger V. Sol-Gel Materials, 1. Synthesis and
Hydrolytic Condensation of New Cross-Linking Alkoxysilane Methacrylates and
Light-Curing Composites Based upon the
Condensates. Macromol Mater Eng 2002;
287: 339–347.
35. Peutzfeldt A. Resin composites in dentistry:
the monomer systems. Eur J Oral Sci 1997;
105: 97-116.
36. Schmidt H., Wolter H. Organically modified
ceramics and their applications. Journal of
Non-Crystalline Solids 1990; 121: 428–435.
37. Tauböck T.T. -Komposite. Wird die Füllungstherapie einfacher, schneller und erfolgreicher? teamwork J Cont Dent Educ 2013; 16:
318–323.
38. Weinmann W., Thalacker C., Guggenberger
R. Siloranes in dental composites. Dent Mater
2005; 21: 68–74.
39. Wolter H. Kompakte Ormocere und Ormocer-Komposite. Fraunhofer-Institut für Silikatforschung (ISC) – Tätigkeitsbericht 1995;
1995: 56–63.
40. Wolter H., Schmidt H. Isolationsschichten auf
der Grundlage organisch modifizierter Keramiken und deren Applikationen [Insulation
layers on base of organic modified ceramics
and their application]. DVS Berichte 1990;
129: 80–85.
41. Wolter H., Storch W. Neuartige Silanklasse
–Werkstoffe für Formkörper. ISC-Tätigkeitsbericht 1992; 1992: 61–72.
42. Wolter H., Storch W., Ott H. Dental filling
materials (posterior composites) based on
inorganic/organic copolymers (ORMOCERs).
MACRO AKRON 1994; 503.
43. Wolter H., Storch W., Ott H. New inorganic/
organic copolymers (ORMOCERs) for dental applications. Materials Research Society
Symposia Proceedings 1994; 346: 143–149.
44. Wolter H., Storch W., Schmitzer S. et al. Neue
biokompatible Dentalwerkstoffe auf Ormocer-Basis. In: Planck H, Stallforth H (Hrsg) Tagungsband Werkstoffwoche 1998, Band 4,
Symposium 4: Werkstoffe für die Medizintechnik. Weinheim: Wiley VCH, 1998, 245–248.
45. Zimmerli B., Strub M., Jeger F., Stadler O., Lussi
A. Composite materials: composition, properties and clinical applications. A literature
review. Schweiz Monatsschr Zahnmed 2010;
120: 972–986.
prof. dr Jürgen Manhart
Poradnia Stomatologii Zachowawczej i Periodontologii w Monachium, prowadzi seminaria oraz praktyczne
warsztaty w dziedzinie estetycznej stomatologii rekonstrukcyjnej (materiały kompozytowe, odbudowy
pełnoceramiczne, wkłady korzeniowe, planowanie leczenia estetycznego).
Adres do korespondencji:
prof. dr Jürgen Manhart,
Polyclinic for Conservative Dentistry and Periodontology
Goethestrasse 70, 80336 Munich, Germany,
e-mail: [email protected]
www.manhart.com, www.dental.education