czytaj PDF - Endokrynologia Pediatryczna

czytaj PDF - Endokrynologia Pediatryczna

Vol. 4/2005 Nr 2(11)
Endokrynologia Pediatryczna
Pediatric Endocrinology
Stężenie tyroksyny, insulinopodobnego czynnika wzrostu typu 1. oraz wskaźników syntezy kolagenu u wcześniaków i noworodków donoszonych
Serum concentration of thyroxine, insulin-like growth factor 1 and markers of
collagen synthesis in preterm and full-term newborns
Beata Kulik-Rechberger, 2Wanda Furmaga-Jabłońska, 1Elżbieta Pac–Kożuchowska, 1Aleksandra
Billewicz Kraczkowska, 1Artur Kościesza
1
1
2
Zakład Propedeutyki Pediatrii I Katedry Pediatrii
Klinika Patologii Noworodków, Niemowląt i Kardiologii I Katedry Pediatrii Akademii Medycznej w Lublinie
Adres do korespondencji:
dr hab. n. med. Beata Kulik-Rechberger, Zakład Propedeutyki Pediatrii, 20-093 Lublin, ul Chodźki 2, tel. (81) 718 53 71,
fax (81) 743 01 00
Słowa kluczowe: tyroksyna, insulinopodobny czynnik wzrostu typu1., wskaźniki syntezy kolagenu, noworodki
Key words: thyroxine, insulin-like growth factor-1, markers of collagen synthesis, newborns
STRESZCZENIE/ABSTRACT
Wstęp. Intensywne wzrastanie, dojrzewanie i funkcjonowanie organizmu dziecka możliwe jest dzięki współdziałaniu
hormonu wzrostu, insulinopodobnych czynników wzrostu (IGF) oraz hormonów tarczycy. Wzrastanie polega na proliferacji komórkowej, ale także na zwiększaniu ilości substancji międzykomórkowej, w skład której wchodzi kolagen
typu I i III. Celem pracy była ocena stężenia FT4, IGF-1 oraz PICP i PIIINP (wskaźników syntezy kolagenu typu I
i III) w surowicy wcześniaków i noworodków urodzonych o czasie, a także określenie zależności między wymienionymi parametrami i rozwojem fizycznym dzieci. Materiał i metodyka: Badaniami objęto 76 noworodków: 27 wcześniaków, których średnia wieku płodowego wynosiła 32,0 ± 2,9 tyg., a wiek w czasie prowadzenia badań – 37,7 ± 2,2
tyg., oraz 49 noworodków donoszonych, których wiek płodowy wynosił średnio 39 ± 0,9 tyg., a wiek w czasie badania 42,6 ± 1,9 tyg. Wyniki badań: Wiek płodowy wcześniaków jak również ich urodzeniowe parametry antropometryczne były istotnie mniejsze niż dzieci donoszonych, jednakże średnie tygodniowe przyrosty masy ciała od urodzenia do dnia badania w obu grupach były podobne. Podobne okazały się również stężenia FT4, IGF-1, PICP i PIIINP
w surowicy. Analizując zależności między badanymi parametrami, stwierdzono dodatnie korelacje między stężeniem
IGF-1, PICP i PIIINP, a także między stężeniem IGF-1, masą i długością ciała. Wnioski: Stężenie FT4, IGF-1, PIIINP
i PICP u wcześniaków badanych w 6. tygodniu życia nie różnią się od stężeń stwierdzanych u 4-tygodniowych noworodków donoszonych, mających podobne tempo wzrastania. Statystyczne zależności między IGF-1, parametrami
antropometrycznymi i wskaźnikami biosyntezy kolagenu potwierdzają, że czynnik ten bierze udział w rozwoju somatycznym dzieci. Zastosowanie PICP i PIIINP jako biochemicznych wskaźników wzrastania noworodków wymaga dalszych badań.
Vol. 4/2005, Nr 2(11)
Endokrynologia_11.indd
33
33
2005-07-05, 22:42
Praca oryginalna
Endokrynol. Ped., 4/2005;2(11):33-38
Intensive growth and development of child’s organism as well as its function are possible due to actions of a growth
hormone, insulin-like growth factors (IGF) and thyroid hormones. By growth we understand cell proliferation and increase of amount of extracellular matrix which contains collagen type I and III. The aim of the study was to assess
serum concentration of FT4, IGF-1, as well as PICP and PIIINP (markers of collagen type I and III biosynthesis) in
preterm and full-term newborns. We also attempted to show relationships between the above mentioned parameters
and somatic development of children. Subjects and methods: Seventy five newborns were enrolled into the study: 27
preterm with mean gestational age 32.0 ± 2.9 weeks and chronological age (from conception to examination) – 37.7 ±
2.2 weeks as well as 49 full-term newborns, whose mean gestational age was 39.0 ± 0.9 weeks and chronological age
42.6 ± 1.9 weeks. Results: Gestational age of the preterm and their anthropometric parameters were statistically lower than full-term newborns, however the mean increase of body weight per week from birth to examination in both
groups did not show any differences. FT4, IGF-1, PICP and PIIINP serum concentrations proved similar as well. Analyzing relationships between investigated parameters positive correlations between IGF-1, PICP i PIIINP concentrations, as well as between IGF-1 concentration, body weight and body height were found. Conclusions: Serum concentrations of FT4, IGF-1, PIIINP and PICP in the preterms investigated in their sixth week of age do not differ from
concentrations of these parameters in forth week age newborns born in term that have similar growth velocity. Relationships between IGF-1, anthropometrical paramethers and biochemical markers of collagen biosynthesis prove that
IGF-1 takes part in somatic development of children. The use of PICP and PIIINP as a biochemical markers of growth
of newborns requires further research.
Wstęp
Intensywne wzrastanie, dojrzewanie i funkcjonowanie organizmu dziecka możliwe jest dzięki współdziałaniu hormonu wzrostu, insulinopodobnych czynników wzrostu oraz hormonów tarczycy. Powszechnie wiadomo, że hormony tarczycy (zwłaszcza w okresie pourodzeniowym) mają
wpływ na wzrastanie szkieletu oraz narządów wewnętrznych. Są one konieczne do prawidłowego
formowania chrząstki wzrostowej i do jej dojrzewania [1]. Czynnikami, które bezpośrednio stymulują wzrastanie dziecka, są insulinopodobne czynniki wzrostowe typu 1 i 2 (IGF-1, IGF-2). Najbardziej aktywnym czynnikiem wzrostowym w okresie pourodzeniowym jest IGF-1 [2]. Stymuluje on
replikację i różnicowanie mioblastów [3], a w warstwie proliferacyjnej chrząstki wzrostowej, gdzie
jest syntetyzowany lub dociera wraz z krwią, samodzielnie oraz przy współudziale GH stymuluje wzrastanie kości na długość [4]. Rozwój somatyczny dziecka polega nie tylko na proliferacji komórkowej, ale także na zwiększaniu ilości substancji międzykomórkowej, w skład której wchodzi kolagen typu I i III. Kolagen typu I występuje niemal
w każdym skupisku tkanki łącznej. Jest to jedyny
typ kolagenu znajdujący się w kości. Typ III kolagenu występuje w luźnej i zwartej włóknistej tkance łącznej całego ciała. Oba kolageny są podobnie
syntetyzowane. Konieczne do formowania prawidłowej, natywnej cząsteczki kolagenu jest enzymatyczne usuwanie propeptydów. Odszczepiane w
trakcie modyfikacji potranslacyjnych C- i N-końco-
we domeny prokolagenu pozostają w stosunku stechiometrycznym 1:1 do macierzystych cząstek kolagenu. Wykrywane we krwi stężenia C-końcowego propeptydu prokolagenu typu I (PICP) i N-końcowego propeptydu prokolagenu typu III (PIIINP)
proces syntezy kolagenu [5]. Niektóre badania
wskazują, że zarówno PICP, jak i PIIINP mogą być
wskaźnikami wzrastania dziecka [6]. Dowiedziono,
że hormony tarczycy stymulują syntezę insulinopodobnego czynnika wzrostu typu 1 (IGF-1), jak również wpływają na metabolizm kolagenu. Stymulująco na syntezę kolagenu wpływa również insulinopodobny czynnik wzrostu typu 1 [7].
Celem pracy była ocena stężenia FT4, IGF-1
oraz PICP i PIIINP w surowicy noworodków z porodów przedwczesnych i urodzonych o czasie, a
także określenie zależności między wymienionymi
parametrami biochemicznymi i rozwojem fizycznym dzieci.
Pacjenci i metodyka
Badaniami objęto 76 rozwiniętych odpowiednio do wieku płodowego noworodków, urodzonych
między 27 i 41 tygodniem trwania ciąży. Dzieci podzielono na dwie grupy. Pierwszą stanowiły wcześniaki (n = 27), których średnia wieku płodowego wynosiła 32,0 ± 2,9 tygodnia, a wiek chronologiczny (od zapłodnienia do badania) 37,7 ± 2,2 tyg.
Drugą grupę tworzyły dzieci donoszone (n = 49).
Ich wiek płodowy wynosił średnio 39 ± 0,9 tyg., a
wiek chronologiczny 42,6 ± 1,9 tyg. Wiek płodowy
oraz urodzeniową masę ciała badanych noworodków podano w tabeli I. Określono długość i masę
34
Endokrynologia_11.indd
34
2005-07-05, 22:42
Kulik-Rechberger B. i inni – Stężenie tyroksyny, insulinopodobnego czynnika wzrostu typu 1. oraz wskaźników syntezy kolagenu...
Tabela I. Wiek płodowy, masa urodzeniowa, średni wiek i parametry antropometryczne noworodków w dniu badania oraz ich
tygodniowe przyrosty masy ciała
Table I. Gestational age, birth weight, mean age and anthropometrical parameters in newborns on the day of examination as well
as their weekly body weight increase
Noworodki
Wcześniaki
n = 27
Donoszone
n = 49
istotność
różnic
Wiek płodowy
(tygodnie)
(średnia)
Masa
urodzeniowa
(g)
Wiek
chronologiczny
(tygodnie)
Masa ciała
w dniu badania
(g)
Długość ciała
(cm)
Przyrosty
masy / tydz.
(g)
32,0 ± 2,9
1828 ± 690
37,7 ± 2,2
2668 ± 477
47,7 ±3,5
156 ± 175
38,9 ± 0,9
3328 ± 579
42,6 ± 1,9
4036 ± 803
54,5 ±3,7
172 ± 187
p < 0,001
p < 0,001
p < 0,001
p < 0,001
p < 0,001
ns
n – liczebność, p – istotność statystyczna, ns – nieistotne statystycznie
ciała dzieci. Krew pobierana była w godzinach porannych przy okazji wykonania koniecznych badań
diagnostycznych. Stężenie PICP w surowicy oznaczono metodą ELISA (stosując zestaw Metra Biosystem, USA), FT4 metodą immunoenzymatyczną
z użyciem zestawu firmy ABBOTT, PIIINP metodą RIA przy użyciu zestawu firmy Orion Diagnostica, IGF z wykorzystaniem testów IGF-1 IRMA firmy Immunotech. Wartości liczbowe opisano za po-
mocą podstawowych charakterystyk statystycznych
(średnia i odchylenie standardowe). Istotność różnic między średnimi wartościami badanych parametrów analizowano testem U Manna-Whitneya.
Korelacje między parametrami określano na podstawie współczynnika korelacji Pearsona. Za poziom istotności przyjęto p < 0,05.
Badania były wykonywane za zgodą Komisji
Etycznej AM w Lublinie.
Tabela II. Stężenia FT4, IGF-1, PIIINP oraz PICP w surowicy wcześniaków i dzieci donoszonych
Table II. Serum concentrations of FT4, IGF-1, PIIINP and PICP in preterm and full-term newborns
Wcześniaki
(n = 27)
Donoszone
(n = 49)
FT4
(ng/dl)
IGF-1
(ng/ml)
PIIINP
(ng/ml)
PICP
(ng/ml)
1,17 ± 0,25
123,4 ± 55,4
38,1 ± 19,6
1753,9 ± 444,9
1,28 ± 0,29
151,7 ± 77,5
33,6 ± 19,5
1571,8 ± 432,6
ns
ns
ns
ns
istotność różnic
n – liczebność, p – istotność statystyczna, ns – nieistotne statystycznie
Tabela III. Korelacje między stężeniami FT4, IGF-1, PICP, PIIINP, wiekiem chronologicznym i parametrami rozwoju somatycznego
noworodków
Table III. Correlations between FT4, IGF-1, PICP, PIIINP concentrations, chronological age and somatic development parameters
in newborns
Wiek
Chronol.
Masa ciała
Długość
ciała
Przyrosty
masy
FT4
IGF-1
PICP
PIIINP
FT4
ns
ns
ns
ns
_
ns
ns
ns
IGF-1
ns
r = 0,25
p < 0,03
r = 0,25
p < 0,03
ns
ns
_
r = 0,37
p < 0,001
r = 0,41
p < 0,001
PICP
ns
ns
ns
ns
ns
r = 0,37
p < 0,001
_
r = 0,48
p < 0,001
PIIINP
ns
ns
ns
ns
ns
r = 0,41
p < 0,001
r = 0,48
p < 0,001
_
r – współczynnik istotności, ns – nieistotne statystycznie, p – istotność statystyczna
35
Endokrynologia_11.indd
35
2005-07-05, 22:42
Praca oryginalna
Endokrynol. Ped., 4/2005;2(11):33-38
Wyniki badań
Wiek płodowy wcześniaków, jak również ich
urodzeniowe parametry antropometryczne były
istotnie mniejsze niż dzieci donoszonych, jednakże średnie tygodniowe przyrosty masy ciała od dnia
urodzenia do dnia badania w obu grupach okazały się podobne (tab. I). Podobne okazały się również stężenia FT4, IGF-1, PICP i PIIINP w surowicy (tab. II). Analizując zależności między badanymi
parametrami stwierdzono dodatnie korelacje między stężeniami IGF-1, PICP i PIIINP, a także między stężeniem IGF-1, masą i długością ciała (tab.
III).
Dyskusja
W prawidłowych warunkach, ostatni trymestr
życia płodowego oraz pierwsze miesiące życia pourodzeniowego charakteryzują się intensywnym
wzrastaniem dziecka, co regulowane jest przez hormony i czynniki wzrostu. Należy do nich IGF-1.
Czynnik ten, działając na drodze endokrynnej i parakrynnej, stymuluje syntezę kolagenu oraz powoduje proliferację i różnicowanie się komórek, w
tym komórek chrząstki wzrostowej [4]. Wiele badań wskazuje na bezpośredni lub pośredni udział
IGF-1 w regulacji wzrastania płodu [8–10]. Dowiedziono, że istnieją dodatnie korelacje między stężeniem IGF-1 i parametrami rozwoju somatycznego
noworodków [11]. W badaniach własnych również
znaleziono dodatnią korelację między IGF-1 oraz
masą i długością ciała noworodków. Nie stwierdzono jednakże, aby wcześniaki, które miały mniejsze wymiary ciała niż noworodki donoszone, miały
również niższe stężenie IGF-1 w surowicy. Mając
na uwadze stymulującą rolę IGF-1 w rozwoju dzieci można przypuszczać, że to stosunkowo wysokie
stężenie czynnika w krwi wcześniaków przyczyniło się do ich tempa wzrastania równie intensywnego jak noworodków donoszonych. Istotny jest również fakt, że dzieci w okresie badania nie były narażone na niedobory białkowe czy kaloryczne, które
powodują zmniejszenie stężenia czynnika we krwi
[12, 13].
Oprócz hormonu wzrostu i insulinopodobnych
czynników wzrostowych istotną rolę w rozwoju
dziecka odgrywają hormony tarczycy. Już w latach
siedemdziesiątych ubiegłego stulecia udowodniono, że hormony tarczycy stymulują wzrastanie kości, pośrednio poprzez wzrost sekrecji GH, a także bezpośrednio, niezależnie od hormonu wzrostu
[14–16]. Z badań Wolfa i wsp. [17] wynika, że hormony tarczycy stymulują również syntezę IGF-1 w
wątrobie zwierząt, zwiększając jego stężenie we
krwi. Zważywszy na fakt, że fibroblasty posiadają receptory jądrowe dla hormonów tarczycy [19],
badano zależności między hormonami tarczycy a
wskaźnikami metabolizmu kolagenu w krwi pępowinowej noworodków [19]. Autorzy nie wykazali, aby istniały korelacje między stężeniem FT4 i
IGF-1 oraz między stężeniem PIIINP i FT4. W badaniach własnych także nie stwierdzono korelacji
między stężeniem FT4 i pozostałych parametrów
biochemicznych. Nie było również korelacji między parametrami rozwoju fizycznego i stężeniem
FT4. Należy jednak zauważyć, że stężenie FT4 u
dzieci przedwcześnie urodzonych było niemal istotnie niższe (p < 0,07) niż u noworodków donoszonych. Nie można zatem wykluczyć, że dzieci, które w czasie badania miały już blisko 6 tygodni, we
wcześniejszym okresie życia mogły być narażone
na hipotyreozę.
Podstawowym wskaźnikiem rozwoju dziecka są
jego przyrosty masy ciała. W praktyce klinicznej
ocena wzrastania wcześniaka przy użyciu tego parametru może być trudna, tym bardziej, gdy jest on
chory i jego masa zmienia się w zależności od stopnia nawodnienia. Z badań Trivedi i wsp. [6] wynika, że o intensywności wzrastania niemowląt i dzieci po pierwszym roku życia świadczyć mogą stężenia PICP i PIIINP w krwi. Dla neonatologów istotne staje się pytanie, czy wskaźniki te odzwierciedlają również dojrzałość i stopień rozwoju somatycznego płodu i noworodka? Wyniki badań dotyczących zależności między rozwojem somatycznym
noworodków a stężeniem wskaźników biosyntezy
kolagenu typu I i III we krwi nie są jednoznaczne.
Według Yunoki i wsp. [19] wskaźnikiem dojrzałości płodu może być PIIINP. W ostatnim trymestrze
ciąży, wraz ze wzrostem wieku płodowego stężenie PIIINP, a także wskaźników syntezy kolagenu
typu I we krwi pępowinowej zmniejsza się [11, 19,
20]. Z badań Hytinantti i wsp. [21] wynika, że u noworodków donoszonych nie ma zależności między
masą urodzeniową i stężeniem PICP we krwi pępowinowej. Kajantie i wsp. [11] oraz Seibold-Weiger
i wsp. [22] podają, że stężenie wskaźników syntezy kolagenu typu I zależy od stopnia rozwoju somatycznego donoszonych noworodków i u noworodków z masą ciała odpowiednią do wieku płodowego jest większe niż u noworodków małych
w stosunku do wieku płodowego U tych ostatnich
stwierdzano także niższe stężenie PIIINP w suro-
36
Endokrynologia_11.indd
36
2005-07-05, 22:42
Kulik-Rechberger B. i inni – Stężenie tyroksyny, insulinopodobnego czynnika wzrostu typu 1. oraz wskaźników syntezy kolagenu...
wicy [20, 21, 23]. W badaniach własnych porównywano stężenia wskaźników syntezy kolagenu u noworodków z masą ciała odpowiednią do wieku płodowego, ale różniących się stopniem dojrzałości,
a co za tym idzie również masą ciała. Nie stwierdzono, aby wcześniaki miały statystycznie mniejsze stężenie PICP i PIIINP niż noworodki donoszone, co potwierdziły wcześniejsze badania autorów
[24]. Z badań tych wynika, że istnieje statystycznie
istotna odwrotnie proporcjonalna zależność między
stężeniem PICP a wiekiem płodowym, jak również
odwrotnie proporcjonalna zależność między masą
urodzeniową a stężeniem PICP w surowicy noworodków w pierwszych dwóch tygodniach życia. Takie wyniki według Furmagi-Jabłońskiej wskazują
na intensywne procesy formowania kolagenu zachodzące już w okresie płodowym, a więc w czasie
najwyższej dynamiki rozwojowej organizmu. Analizując przyrosty masy ciała po urodzeniu Kajantie
i wsp. [25], a także Seibold-Weiger i wsp. [22] zauważyli, że noworodki z wyższymi wskaźnikami
syntezy kolagenu typu I i III miały większe przyrosty masy ciała. W badaniach własnych tygodniowe przyrosty masy ciała wcześniaków były podobne jak noworodków donoszonych. Podobne okazały
się również stężenia wskaźników syntezy kolagenu
w obu grupach, co zdaje się potwierdzać zależność
między tempem wzrastania a stężeniem wskaźników syntezy kolagenu. Stwierdziliśmy również, że
przyrosty masy ciała w całej grupie badanych dzie-
ci niemal istotnie (r = 0,22, p < 0,057) korelowały
ze stężeniem PIIINP w surowicy.
Badając zależności między parametrami
biochemicznymi stwierdziliśmy dodatnie korelacje
między stężeniem IGF-1 i wskaźnikami metabolizmu kolagenu typu I i III. Dodatnie korelacje między stężeniem IGF-1 i wskaźnikami metabolizmu
kolagenu wykazali także Kajantie i wsp. [11] oraz
Seibold-Weiger i wsp. [22], co sugeruje, że IGF-1
stymuluje syntezę kolagenu. Podobnie jak Kajantie
i wsp. [25] stwierdziliśmy również dodatnie korelacje między badanymi wskaźnikami metabolizmu
kolagenu. Nie ma podstaw, żeby uważać, że synteza
jednego typu kolagenu zależy od syntezy drugiego.
Prawdopodobnie procesy te przebiegają równolegle
z podobnym natężeniem.
Wnioski
Stężenie FT4, IGF-1, PIIINP i PICP u wcześniaków badanych w 6. tygodniu życia nie różnią się od
stężeń stwierdzanych u 4-tygodniowych noworodków donoszonych, mających podobne tempo wzrastania. Statystyczne zależności między IGF-1, parametrami antropometrycznymi i wskaźnikami biosyntezy kolagenu potwierdzają, że czynnik ten bierze udział w rozwoju somatycznym dzieci. Zastosowanie PICP i PIIINP jako biochemicznych wskaźników wzrastania noworodków wymaga dalszych
badań.
PIŚMIENNICTWO/REFERENCES
[1]
Lewinson D., Harel Z., Shenzer P. et al.: Effect of thyroid hormone and growth hormone on recovery from hypothyroidism of
epiphyseal growth plate cartilage and its adjacent bone. Endocrinology, 1989:124, 937–945.
[2] Niedźwiedzka A.: Insulinopodobny czynnik wzrostowy 1 (somatomedyna C) i jego białka wiążące 1 i 3 u dzieci, ze
szczególnym uwzględnieniem cukrzycy. Endokrynol. Diabetol. Chor. Przemiany Materii Wieku Rozw., 2000:6, 51–58.
[3] Ewton D.Z., Coolican S.A., Mohan S. et al.: Modulation of insulin-like growth factor actions in L6A1 myoblasts by insulin-like
growth factor binding protein (IGFBP)-4 and IGFBP-5: a dual role for IGFBP-5. J. Cell Physiol., 1998:177, 47–57.
[4] Nilsson A., Isgaard J., Lindahl A. et al.: Regulation by growth hormone of number of chondrocytes containing IGF-I in rat
growth plate. Science. 1986:233, 571–574.
[5] Drąg-Zalesińska M., Osiecka B.J., Tomasz P., Wysocka T.: Histologia. Podręcznik dla studentów medycyny i stomatologii.
Red. Zabel M., Urban & Partner, Wrocław 2000, 43–75.
[6] Trivedi P., Risteli J., Risteli L. et al.: Serum concentrations of the type I and III procollagen propeptides as biochemical markers
of growth velocity in healthy infants and children and in children with growth disorders. Pediatr. Res., 1991:30, 276–280.
[7] Grinspoon S.K., Baum H.B., Peterson S. et al.: Effects of rhIGF-I administration on bone turnover during short-term fasting.
J. Clin. Invest., 1995:96, 900–906.
[8] Gluckman P.D., Pinal C.S.: Regulation of fetal growth by the somatotrophic axis. J. Nutr., 2003:133, 1741S 01746S.
[9] Javaid M.K., Godfrey K.M., Taylor P. et al.: Umbilical venous IGF-1 concentration, neonatal bone mass, and body composition.
J. Bone Miner. Res., 2004:19, 56–63.
[10] Verhaeghe J., van Bree R., van Herck E. et al.: C-peptide, insulin-like growth factors I and II, and insulin-like growth factor
binding protein-1 in umbilical cord serum: Correlations with birth weight. Am. J. Obstet. Gynecol., 1993:169, 89–97.
37
Endokrynologia_11.indd
37
2005-07-05, 22:42
Praca oryginalna
Endokrynol. Ped., 4/2005;2(11):33-38
[11] Kajantie E., Hytinantti T., Koistinen R. et al.: Markers of type I and type III collagen turnover, insulin-like growth factors, and
their binding proteins in cord plasma of small premature infants: relationships with fetal growth, gestational age, preeclampsia,
and antenatal glucocorticoid treatment. Pediatr. Res., 2001:49, 481–489.
[12] Ogilvy-Stuart A.L., Hands S.J., Adcock C.J. et al.: Insulin, insulin-like growth factor I (IGF-I), IGF-binding protein-1, growth
hormone, and feeding in the newborn. J. Clin. Endocrinol. Metab., 1998:83, 3550–3557.
[13] Sawaya A.L., Martins P.A., Grillo L.P. et al.: Long-term effects of early malnutrition on body weight regulation. Nutr. Rev.,
2004:62, S127–33.
[14] Hervas F., Escorbar G.M., Escorbar Del Ray F.: Rapid effects of single small doses of L-thyroxine and triiodothyronine on
growth hormone, as atudied in the rat by radioimmunoassay. Endocrinology, 1975:97, 91–101.
[15] Montes A., Hervas F., Jolin T.: Effects of thyroidectomy and thyroxine on plasma growth hormone and insulin levels in rats.
Horm. Res., 1977:8, 148–158.
[16] Thorngren K.G., Hansson L.L.: Effect of thyroxine and growth hormone on longitudinal bone growth in the hypophysectomized
rat. Acta. Endocrinol. (Copenh), 1973:74, 24–40.
[17] Wolf M., Ingbar S.H., Mose A.: Thyroid hormone and growth hormone interact to regulate insulin-like growth factor-I
messenger ribonucleic acid and circulating levels in the rat. Endocrinology, 1989:125, 2905–2914.
[18] Nystrom E., Lundberg P.A., Petersen K. et al.: Evidence for a slow tissue adaptation to circulating thyroxine in patients with
chronic L-thyroxine treatment. Clin. Endocrinol. (Oxf), 1989:31, 143–150.
[19] Yunoki H., Yagi H., Nagashima K. et al.: N-terminal propeptide of type-III procollagen concentrations in the cord blood: an
index of newborn maturity. Biol. Neonate, 1990:58, 264–270.
[20] Vanhaesebrouck P., Kint J., Van Kets H. et al.: Aminoterminal propeptide of type III procollagen in cord blood and amniotic
fluid of high-risk pregnancies: a biochemical approach to the dynamic assessment of deviant fetal growth. Pediatr. Res.,
1994:36, 71–76.
[21] Hytinantti T., Rutanen E.M., Turpeinen M. et al.: Markers of collagen metabolism and insulin-like growth factor binding protein1 in term infants. Arch. Dis. Child. Fetal Neonatal. Ed., 2000:83, 17–20.
[22] Seibold-Weiger K., Wollmann H.A., Ranke M.B. et al.: Plasma concentrations of the carboxyterminal propeptide of type I
procollagen (PICP) in preterm neonates from birth to term. Pediatr. Res., 2000:48, 104–108.
[23] Ogueh O., Khastgir G., Studd J. et al.: Maternal and fetal plasma levels of markers of bone metabolism in gestational diabetic
pregnancies. Early Hum. Dev., 1998:53, 155–161.
[24] Furmaga-Jabłońska W., Kozłowska M., Kościesza A. et al.: Stężenie metabolitów kolagenu Typu I w surowicy w powiązaniu
z rozwojem fizycznym noworodków. Przegl. Lek., 2002:59 (suppl. I – Postępy w neonatologii), 107–110.
[25] Kajantie E., Dunkel L., Risteli J. et al.: Markers of type I and III collagen turnover as indicators of growth velocity in very low
birth weight infants. J. Clin. Endocrinol. Metab., 2001:86, 4299–4306.
38
Endokrynologia_11.indd
38
2005-07-05, 22:42