Przekształcenia sektora gazowniczego w Polsce na przykładzie

Przekształcenia Sektora
Profesjonalne Gazownictwo 2008
Przekształcenia sektora gazowniczego w Polsce
na przykładzie PGNiG w latach 1996–2008
Sprostać warunkom rynkowym
Fot. PGNiG
Implementacja dyrektywy 2003/55/WE (jak i poprzedniej
98/30/WE) przyczyniła się do powstania szeregu przemian,
jakie zachodziły i jakie zachodzą nie tylko na rynku Polskim,
ale i w pozostałych krajach wspólnoty. Wyrazistym przykładem tego stanu rzeczy jest proces przekształceń polskiego
sektora gazowniczego, który to w ostatnich latach uległ istotnemu przeobrażeniu. Podmiotem tych zmian jest w znacznej mierze Grupa Kapitałowa PGNiG (GK PGNiG), która jako
jedyna pionowo zintegrowana firma w sektorze gazowym
posiada wiodącą pozycje w większości obszarów sektora
gazowniczego w Polsce, będąc tym samym jedną z największych grup kapitałowych – wg rankingu Rzeczpospolitej
z 2007 roku PGNIG GK sklasyfikowano na czwartym miejscu
z pośród dwóch tysięcy największych pod względem wielkości przychodów ze sprzedaży przedsiębiorstw w Polsce.
Grupa Kapitałowa PGNiG jest również jednym z największych polskich pracodawców, zatrudniając na koniec 2007
roku 30 325 pracowników [19].
Grupa ta, pełniąc kluczową rolę na polskim rynku gazowym, składa się ze spółek prawa handlowego o profilu produkcyjnych, handlowym i usługowym, obejmując działalnością m.in. poszukiwanie i wydobycie złóż, magazynowanie
paliw gazowych oraz obrót i dystrybucję gazu ziemnego.
Restrukturyzacja PGNiG
w ujęciu chronologicznym
W dniu 2 kwietnia 1996 roku Rada Ministrów uchwaliła
„Program restrukturyzacji organizacyjnej przedsiębiorstwa
państwowego PGNiG” obejmujący 3 etapy przekształceń:
I. Etap: komercjalizacja przedsiębiorstwa państwowego (dokonana w dniu 30.10.1996 r.), czyli według art. 1 ust. 1
ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw
państwowych, dokonano przekształcenia przedsiębiorstwa
30
P
R
O
F
E
S
J
O
N
A
L
N
E
G A
państwowego w spółkę prawa handlowego. Spółka ta mogła wstępować we wszystkie stosunki prawne, których podmiotem było przedsiębiorstwo państwowe, bez względu na
charakter tych stosunków [17];
II. Etap: wyodrębnienie zakładów zaplecza. W ramach tego
etapu utworzono, a także częściowo sprywatyzowano ponad dwadzieścia spółek powstałych na majątku samobilansujących zakładów (oddziałów) PGNiG S.A. Proces ten
objął 13,5 tys. pracowników, którzy zostali przeniesieni
do nowo utworzonych spółek. Przekształcenia te objęły
aktywa o łącznej wartości netto ok. 600 mln zł;
III. Etap: utworzenie przez PGNiG podstawowych spółek: Polskie Gazownictwo S.A. i Polskie Górnictwo Naftowe S.A.
– etap ten nie został zrealizowany.
23 maja 2000 roku rząd podjął decyzję zmieniającą III etap
„Programu restrukturyzacji organizacyjnej PGNiG” z 2 kwietnia 1996 roku, zgodnie z którą:
1. Z PGNiG S.A. zostaną wyodrębnione spółki ze 100%
udziałem PGNiG S.A.:
• spółka poszukiwawczo-produkcyjna,
• cztery makroregionalne spółki dystrybucyjne utworzone drogą wniesienia do właściwych spółek 23 obecnych
oddziałów gazowniczych;
2. Skarb Państwa będzie bezpośrednim akcjonariuszem
spółki PGNiG S.A., w której pozostaną najważniejsze
składniki majątku, głównie przesył i magazynowanie.
PGNiG S.A. w szczególności prowadzić będzie działalność w zakresie: zarządzania istniejącymi kontraktami na
import gazu, przesyłu i magazynowania;
3. Ponownie opracowany projekt docelowych założeń prywatyzacji PGNiG S.A. zostanie przedłożony przez Ministra
Skarbu Państwa Radzie Ministrów po przeprowadzeniu
wydzielenia i rejestracji omawianych wcześniej spółek.
W latach 1999–2000 PGNiG S.A. prowadziło restrukturyzację wewnętrzną zwaną „Małą restrukturyzacją”. 1 stycznia
2000 roku w jej ramach dokonano wewnętrznego organizacyjno-podmiotowego rozdziału spółki na trzy obszary działalności: wydobywczo-poszukiwawczą, przesyłowo-magazynową
oraz dystrybucyjną w formie odrębnie rozliczanych (w oparciu
o rynkowe mechanizmy) grup oddziałów (podsektorów) [10].
Konsekwencją wprowadzonych zmian było uproszczenie zarządzania dystrybucją dzięki zniesieniu pośredniej struktury
zarządzania. Oddziały gazownicze zaczęły podlegać bezpośrednio Oddziałowi Głównemu. Utworzono również Oddział
Górnictwo Naftowe, z siedzibą w Warszawie, nadzorujący pięć
oddziałów sektora górnictwa naftowego, w tym Zakład Odazotowania Gazu w Odolanowie.
Zmiany dotyczyły również wyodrębnienia sześciu Regionalnych Oddziałów Przesyłu z siedzibami w Gdańsku,
Poznaniu, Tarnowie, Świerklanach, Warszawie i Wrocławiu
będących wraz z Pionem Przesyłu i Podziemnymi Magazynami Gazu (PMG) Oddziału Głównego, operatorem ponad
Z
O
W N
I
C
T
W O
2
0
0
8
Profesjonalne Gazownictwo 2008
17,6 tys. km sieci wysokiego ciśnienia (powyżej 4 MPa),
obsługującym 16 tłoczni, 1 700 stacji redukcyjno-pomiarowych I stopnia oraz systemowe podziemne magazyny
gazu. Zintensyfikowano również działania w zakresie restrukturyzacji zatrudnienia, wdrażania nowoczesnych metod zarządzania, wydzielania działalności pomocniczych
i korzystania z outsourcingu oraz wprowadzono likwidację
zbędnych komórek organizacyjnych.
W grudniu 2001 roku i styczniu 2002 roku weryfikowano
przyjęte dotychczas Programy restrukturyzacji i prywatyzacji PGNiG S.A., a 29 stycznia 2002 roku Rada Ministrów
przyjęła dokument pt. Strategia gospodarcza Rządu, w której
wskazano m.in. kierunki restrukturyzacji wybranych (podstawowych) sektorów gospodarki, w tym gazownictwa.
Przy sporządzaniu przez Ministerstwo Gospodarki dokumentu pt. „Ocena realizacji i korekta założeń polityki energetycznej Polski do 2020 r.” przyjętego przez Radę Ministrów 25 kwietnia 2002 roku, zarysowano również kwestie
przekształceń organizacyjnych, strukturalnych i własnościowych sektora paliwowo-energetycznego.
Uwzględniając powyższą Strategię Rządu w czerwcu
2002 roku, zarząd PGNiG S.A. opracował, pozytywnie zaopiniowany przez Radę Nadzorczą, dokument pt. „Strategia
przekształceń PGNiG S.A. – Prywatyzacja i restrukturyzacja Spółki”. Strategia zakładała wydzielenie z PGNiG S.A.
6 spółek dystrybucyjnych i spółki poszukiwawczo-wydobywczej, a następnie etapową prywatyzację, poprzez ofertę giełdową akcji PGNiG S.A. (przy zachowaniu większościowego udziału Skarbu Państwa). Dodatkowo poruszone
zostały również inne ważne tematy, jak zwiększenie wielkości sprzedaży na dotychczasowym terenie, gazyfikację
tzw. „białych plam” (w tym we współpracy z konkurencją),
kontynuowanie restrukturyzacji majątkowej, zatrudnienia,
finansowej i organizacyjnej spółki, w celu wzrostu jej wartości przed skierowaniem akcji spółki na giełdę.
Na podstawie przeprowadzonych analiz, Ministerstwo Skarbu Państwa po szczegółowych konsultacjach i uzgodnieniach
międzyresortowych, skierowało pod obrady rządu projekt restrukturyzacji i prywatyzacji polskiego sektora gazowego. Po
zgłoszeniu dodatkowych uwag, 13 sierpnia 2002 roku Rada
Ministrów przyjęła „Program restrukturyzacji i prywatyzacji
Polskiego Górnictwa Naftowego i Gazownictwa S.A.”.
W programie za priorytetowe uznano osiągnięcie następujących celów:
1. Bezpieczeństwa energetycznego kraju, rozumianego jako
stworzenie technicznych i ekonomicznych warunków do
zagwarantowania ciągłości dostaw gazu do odbiorców po
ekonomicznie uzasadnionych cenach;
2. Warunków stabilnego i długotrwałego wzrostu gospodarczego oraz poprawę pozycji konkurencyjnej polskiego sektora
gazowego, w perspektywie wejścia do Unii Europejskiej.
Program ten zakładał wydzielenie z PGNiG S.A. poszczególnych rodzajów działalności pomocniczej i serwisowej.
Działalność w sferze przesyłu, magazynowania i hurtowego obrotu gazem (w tym obsługa kontraktów take-or-pay)
pozostawiona została w PGNiG S.A. Zakładano, że Spółka
zachowa podstawową działalność oraz dominującą pozycję
w Grupie Kapitałowej. Będzie funkcjonowała w szczególności w oparciu o strukturę obecnego Oddziału Głównego oraz
sześciu Regionalnych Oddziałów Przesyłu. Jej strategicznym celem miała być maksymalizacja wielkości oraz rentowności sprzedaży, usług przesyłowych i magazynowych.
P
R
O
F
E
S
J
O
N
A
L
N
E
G A
Przekształcenia Sektora
Zajmować się miała także promowaniem rozwoju rynku
gazowego w Polsce poprzez wspieranie rozwoju spółek
dystrybucyjnych zarówno tych wydzielonych ze struktury
PGNiG S.A., jak też nowych (z mniejszościowym udziałem
PGNiG S.A.), podejmujących działalność na obszarze słabo
lub wcale niezgazyfikowanym [10].
W dniu 23 stycznia 2003 roku, zgodnie z przyjętym przez
Rząd Programem, działalność podjęło 6 spółek ze 100% kapitałem PGNiG S.A., które działały w sferze dystrybucji oraz
detalicznego obrotu gazem ziemnym. Były to:
• Dolnośląska Spółka Gazownictwa Sp. z o.o. z siedzibą we
Wrocławiu,
• Górnośląska Spółka Gazownictwa Sp. z o.o. z siedzibą
w Zabrzu,
• Karpacka Spółka Gazownictwa Sp. z o.o. z siedzibą w Tarnowie,
• Mazowiecka Spółka Gazownictwa Sp. z o.o. z siedzibą
w Warszawie,
• Pomorska Spółka Gazownictwa Sp. z o.o. z siedzibą
w Gdańsku,
• Wielkopolska Spółka Gazownictwa Sp. z o.o. z siedzibą
w Poznaniu.
Zmieniono również wewnętrzną strukturę organizacyjną
firmy – łącząc Oddział Główny i Oddział Górnictwo Naftowe
– utworzono Centralę Spółki. Wynikiem czego było skrócenie drogi decyzyjnej pomiędzy oddziałami wydobywczymi
a powstałą Centralą Spółki. Trzonem organizacyjnym centrali
spółki stały się departamenty odpowiadające między innymi
za politykę koncesyjną, poszukiwawczą, wydobywczą i magazynową. Zmiany te wynikały z przyjętej w dniu 3 września
2003 roku przez zarząd PGNiG S.A. „Strategii rozwoju Górnictwa Naftowego do roku 2022”, która zakładała znaczny wzrost
krajowego wydobycia gazu ziemnego i ropy naftowej. Działania te miały na celu umocnienie roli i znaczenia służb sektora
poszukiwawczo-wydobywczego w strukturach PGNiG S.A.
W październiku 2003 roku PGNiG S.A. przystąpiło do Gas
Transmission Europe (GTE), organizacji skupiającej operatorów systemów przesyłowych z całej Europy, której celem
jest stworzenie jednolitego i bezpiecznego europejskiego systemu przesyłowego. Udział w tej organizacji miał umożliwić
wpływ strony polskiej na zapisy tworzonych przez Komisję
Europejską aktów prawnych dotyczących przesyłu gazu.
W grudniu 2003 roku zabezpieczono euroobligacje przed
żądaniem wcześniejszego wykupu ze strony obligatariuszy,
poprzez podpisanie umowy z 16 bankami. Umowa ta zapewniała kredyt na 600 mln euro. Celem emisji euroobligacji było przeznaczenie dochodów na restrukturyzację
kosztów finansowych firmy, szczególnie zmianę zadłużenia
krótkoterminowego na długoterminowe. Wzrost zadłużenia PGNiG S.A. spowodowany był wzrostem kosztów importowanego gazu z Rosji o kilkadziesiąt procent i co z tym
związane brakiem wystarczających podwyżek gazu ograniczonych, przepisami polskiego prawa, które pozwalały na
zmianę taryf tylko raz w roku o nie więcej niż 12,5%.
W kwietniu 2004 roku rząd przyjął „Program wprowadzenia konkurencyjnego rynku gazu i harmonogramu jego
wdrożenia”. Dokument ten próbował odnieść się do sektora gazu jako całości i wskazać sposób osiągnięcia pełnej
konkurencyjności rynku gazu, poprzez wyznaczenie zadań,
terminów, wskazanie podmiotów odpowiedzialnych za realizację i ich nadzór. W tym sensie dokument ten stanowił
zatem pewną formę strategii urynkowienia sektora.
Z
O
W
N
I
C
T
W
O
2
0
0
8
31