Przestrzenne zróżnicowanie poziomu rozwoju usług w Polsce

Przestrzenne zróżnicowanie poziomu rozwoju usług w Polsce

Rozprawy Naukowe Instytutu Geografii i Rozwoju Regionalnego Uniwersytetu Wrocławskiego 11
PRZESTRZENNE ZRÓŻNICOWANIE
POZIOMU ROZWOJU USŁUG W POLSCE.
TEORETYCZNE I PRAKTYCZNE
UWARUNKOWANIA BADAŃ
Dariusz Ilnicki
Instytut Geografii i Rozwoju Regionalnego Uniwersytetu Wrocławskiego
Wrocław 2009
Redaktor naukowy:
Zdzisław Jary
Recenzent:
prof. dr hab. Jerzy Dzieciuchowicz
© Copyright 2009 by Instytut Geografii i Rozwoju Regionalnego
Skład komputerowy i łamanie:
Dariusz Ilnicki
Opracowanie graficzne okładki:
Dariusz Ilnicki
Druk:
Drukarnia Proofini Sp. J.
ul. Wejherowska 28
54–239 Wrocław
tel. 071 793 00 75
e–mail [email protected]
ISBN 978–83–928255–5–5
Studies of Institute of Geography and Regional Development, University of Wroclaw 11
SPATIAL DIVERSITY OF SERVICE
DEVELOPMENT LEVEL IN POLAND.
THEORETICAL AND PRACTICAL
DETERMINANTS OF RESEARCH
Dariusz Ilnicki
Institute of Geography and Regional Development, University of Wrocław
Wrocław 2009
Rewiewer
prof. dr hab. Jerzy Dzieciuchowicz
Printed in:
Drukarnia Proofini Sp.J.
ul. Wejherowska 28
54–239 Wrocław
tel. 071 793 00 75
e–mail [email protected]
PRZESTRZENNE ZRÓŻNICOWANIE POZIOMU ROZWOJU USŁUG W POLSCE …
SPIS TREŚCI
I. WSTĘP ..................................................................................................... 13
I. 1. Zarys problemu oraz cele opracowania .......................................................... 13
I. 2. Zakres czasowy i przestrzenny badań............................................................... 17
I. 3. Przedmiot pracy ................................................................................................. 18
I. 4. Metody i techniki badań .................................................................................... 19
I1. 5. Źródła danych ................................................................................................... 23
II. POJĘCIE I KLASYFIKACJE USŁUG .............................................. 25
II. 1. Czym są usługi ? ................................................................................................ 25
II. 1. 1 Wprowadzenie do zagadnienia definicji usług ....................................... 25
II. 1. 2 Przegląd definicji usług – działalności usługowych ............................... 27
II. 1. 3 Cechy, atrybuty usług – działalności usługowych .................................. 32
II. 2. Przegląd podejść klasyfikacyjnych usług – działalności usługowych .......... 33
II. 2. 1 Podejścia sektorowe ................................................................................ 33
II. 2. 2 Podejścia na bazie oficjalnie funkcjonujących klasyfikacji – systema–
tyk działalności gospodarczych ........................................................... 36
II. 2. 3 Podejścia naukowe .................................................................................. 44
II. 2. 4 Usługi profesjonalne – podejścia klasyfikacyjne oraz ich miejsce
w usługach jako całości ....................................................................... 52
III. KLASYFIKACJE GOSPODARKI NARODOWEJ, PROGRA–
MY BADAŃ STATYSTYCZNYCH ORAZ PODZIAŁ TERY–
TORIALNY JAKO PODSTAWA BADAŃ USŁUG ....................... 69
III. 1. Usługi w klasyfikacjach gospodarki narodowej obowiązujących po 1989 ... 69
III. 1. 1. Klasyfikacja Gospodarki Narodowej – KGN ....................................... 69
III. 1. 2. Europejska (EKD) i Polska Klasyfikacja Działalności (PKD 2000,
2004) .................................................................................................... 72
III. 1. 3. „Obowiązująca” klasyfikacja działalności gospodarczych – PKD
2007 ..................................................................................................... 76
III. 2. Źródła danych – usługi w programach badań statystycznych .................... 79
III. 2. 1. Zarys problemu ..................................................................................... 79
III. 2. 2. Zakres przedmiotowy programu badań statystycznych i jego zmiany
w latach 1986 – 2006 ........................................................................... 81
III. 2. 3. Usługi w programie badań statystycznych ........................................... 84
III. 3. Jednostka odniesienia przestrzennego .......................................................... 87
6
IV. USŁUGI W LITERATURZE PRZEDMIOTU ................................. 97
IV. 1. Dotychczasowe uogólnienia i uwarunkowania, dotyczące prowadzenia
badań usług ..................................................................................................... 97
IV. 2. Początki badań sektora usług do początku lat 70 ....................................... 101
IV. 3. Systematyczne badania usług ....................................................................... 105
IV. 4. Badania usług w „pierwszej dekadzie” okresu transformacji .................... 106
IV. 5. Współczesna geografia usług ........................................................................ 109
IV. 6. Próba podsumowania .................................................................................... 115
V. PODEJŚCIE WSKAŹNIKOWE DO OKREŚLENIA POZIOMU
ROZWOJU USŁUG .......................................................................... 119
V. 1. Wprowadzenie do problemu .......................................................................... 119
V. 2. Kryterium liczby pracujących w usługach ................................................... 119
V. 3. Kryterium liczby instytucji usługowych ....................................................... 122
V. 4. Kryterium możliwości lub warunków uczestnictwa w korzystaniu z usług 124
V. 5. Pozostałe miary ................................................................................................ 125
VI. CHARAKTERYSTYKA ROZWOJU USŁUG W POLSCE.
OD UJĘCIA REGIONALNEGO DO LOKALNEGO .................. 133
VI. 1. Usługi w strukturze sektorowej oraz ich struktura wewnętrzna .............. 133
VI. 2. Przestrzenne aspekty rozwoju sektora usług. Regionalne zróżnico–
wanie struktury wewnętrznej usług ........................................................... 136
VI. 2. 1. Struktura sektorowa – podejście tradycyjne ....................................... 136
VI. 2. 2. Struktura sektorowa – podejście taksonomiczne ................................ 141
VI. 2. 3. Struktura wewnętrzna usług – ujęcie taksonomiczne i regionalne ..... 148
VI. 3. Poziom rozwoju usług – ujęcie regionalne .................................................. 151
VI. 4. Próba oceny poziomu rozwoju usług w Polsce na poziomie lokalnym ..... 157
VI. 4. 1. Wprowadzenie – uwarunkowania prowadzenia tego typu badań ....... 157
VI. 4. 2. Próba określenia poziomu rozwoju usług na poziomie lokalnym ...... 163
VI. 4. 3. „Krok dalej” w ocenie poziomu rozwoju usług na poziomie lokalnym 176
VI. 4. 4. Poziom rozwoju usług na poziomie lokalnym – weryfikacja dotych–
czasowych wyników i ustaleń ............................................................ 181
VI. 5. Zmiany poziomu rozwoju usług w układzie podregionów (66) ................. 186
VI. 5. 1. Zmiany poziomu rozwoju usług – podejście czynnikowe dla 2001
i 2005 roku ......................................................................................... 186
VI. 5. 2. Etapy zmian poziomu rozwoju usług w latach 2001–2005. Podejście
z wykorzystaniem wskaźnika wielkości J. Perkala ............................ 189
7
VI. 5. 3. Próba określenia wpływu poszczególnych rodzajów działalności
na poziom rozwoju usług z wykorzystaniem metody J. Perkala ....... 193
VII. WYBRANE ELEMENTY INFRASTRUKTURY FINANSOWEJ 201
VII. 1. Wybrane przestrzenne aspekty funkcjonowania placówek bankowych
w Polsce w 2005 roku ................................................................................... 201
VII. 2. Wybrane przestrzenne aspekty funkcjonowania punktów poboru
pieniądza – bankomatów ............................................................................. 209
VII. 3. Demograficzna i przestrzenna charakterystyka transakcji bankoma–
towych. Ujęcie wewnątrzmiejskie, regionalne, krajowe ........................... 217
VII. 3. 1. Próba identyfikacji czynników lokalizacji bankomatów w skali
wewnątrzmiejskiej ............................................................................. 217
VII. 3. 2. „Pochodzenie” i wiek usługobiorców realizujących wypłaty z ban–
komatów we Wrocławiu .................................................................... 219
VII. 3. 3. Rytm życia miasta przez pryzmat usługi bankomatowej .................. 225
VII. 3. 4. Pola obsługi – obszary dominacji rynkowej ..................................... 237
VII. 3. 5. Usługa bankomatowa jako identyfikator oddziaływania miasta ....... 245
VIII. PODSUMOWANIE ......................................................................... 251
LITERATURA .......................................................................................... 257
ŹRÓDŁA DANYCH ................................................................................. 293
AKTY PRAWNE ...................................................................................... 295
SPIS TABEL .............................................................................................. 297
SPIS RYCIN .............................................................................................. 299
SUMMARY ................................................................................................ 303
LIST OF TABLES .................................................................................... 309
LIST OF FIGURES .................................................................................. 311
PRZESTRZENNE ZRÓŻNICOWANIE POZIOMU ROZWOJU USŁUG W POLSCE …
CONTENTS
I. INRODUCTION ...................................................................................... 13
I. 1. Outline of the problem and objectives of the paper ........................................ 13
I. 2. Temporal and spatial framework of researches............................................... 15
I. 3. Subject of the paper ........................................................................................... 17
I. 4. Methods and techniques of research; the main assumptions ......................... 18
I. 4. Sources of data .................................................................................................... 22
II. THE NOTION AND CLASSIFICATIONS OF SERVICES ............. 25
II. 1. What are services? ............................................................................................ 25
II. 1. 1 Introduction to the definition of services ................................................ 25
II. 1. 2 The review of approaches to the definition of services ........................... 27
II. 1. 3 Features of services ................................................................................. 32
II. 2. The review of approaches to classification of services .................................. 33
II. 2. 1 The sector approach ................................................................................ 33
II. 2. 2 Approaches based on official classifications – taxonomy of economic
activities ............................................................................................... 36
II. 2. 3 Scientific approaches .............................................................................. 44
II. 2. 4 Professional services – classification approaches and their place
among services in general .................................................................... 52
III. CLASSIFICATIONS OF NATIONAL ECONOMY, STATIS–
TICAL RESEARCH PROGRAMMES AND TERRITORIAL
DIVISION AS A BASIS FOR CONDUCTING RESEARCH
INTO SERVICES ................................................................................ 69
III. 1. Services in classifications of national economy since 1989 .......................... 69
III. 1. 1. Classification of National Economy (KGN) ......................................... 69
III. 1. 2. European Classification of Activities (EKD) and Polish Classifi–
cation of Activities (PKD 2000, 2004) ................................................ 72
III. 1. 3. The “binding” classification of economic activities – PKD 2007 ....... 76
III. 2. Sources of data – services in statistical research programmes ................... 79
III. 2. 1. Introduction – outline of the problem ................................................... 79
III. 2. 2. Thematic scope of statistical research programme and its changes
between 1986– 2006 ............................................................................ 81
III. 2. 3. Services in statistical research programme ........................................... 84
III. 3. Spatial reference unit ...................................................................................... 87
10
IV. SERVICES IN THE SUBJECT MATTER LITERATURE ............ 97
IV. 1. Generalisations and determinats concerning research into services
conducted so far ............................................................................................. 97
IV. 2. Beginnings of research in the service sector until early 70s ...................... 101
IV. 3. Regular analyses of services .......................................................................... 105
IV. 4. Research into services in „the first decade” of the transformation period
......................................................................................................................... 106
IV. 5. Contemporary geography of services .......................................................... 109
IV. 6. An attempt at recapitulation ........................................................................ 115
V. INDICATOR APPROACH FOR THE DEFINITION OF SER–
VICE DEVELOPMENT LEVEL .................................................... 119
V. 1. Introduction to the problem ........................................................................... 119
V. 2. The criterion of the number of the employed in the service sector ............ 120
V. 3. The criterion of the number of service institutions ...................................... 122
V. 4. The criterion of possibility or conditions of using the services ..................... 124
V. 5. Other indicators .............................................................................................. 125
VI. CHARACTERIZATION OF SERVICE DEVELOPMENT
IN POLAND FROM REGIONAL TO LOCAL ASPECTS .......... 133
VI. 1. Services in the sector structure and their inner structure ......................... 133
VI. 2. Spatial aspects of the service sector development including agriculture
and industry. Regional diversity of the inner structure of services ........ 136
VI. 2. 1. Sector structure – traditional approach ............................................... 136
VI. 2. 2. Sector structure – taxonomical approach ............................................ 141
VI. 2. 3. Inner structure of services – taxonomical and regional approaches ... 148
VI. 3. The level of service development – regional approach ............................... 151
VI. 4. An attempt at assessment of service development in Poland at the local
level ................................................................................................................ 157
VI. 4. 1. Introduction – determinants of this type of research .......................... 157
VI. 4. 2. An attempt at defining service development at a regional level ......... 163
VI. 4. 3. „A step ahead” in the assessment of service development at the
local level ........................................................................................... 176
VI. 4. 4. Service development at the local level – verification of the results
and findings obtained so far in the light of another indicator ............ 181
VI. 5. Changes in service development level in the setting of subregions (66) ... 186
VI. 5. 1. Changes in service development level – the factor approach
for 2001 and 2005 .............................................................................. 186
11
VI. 5. 2. Stages of the changes in service development level for the years
2001 – 2005. Approach using size indicator according to J. Perkal’s
method of environmental indexes ...................................................... 189
VI. 5. 3. An attempt to identify the influence of particular types of activities
on service development level using J. Perkal’s environmental
indexes method .................................................................................. 193
VII. SELECTED ELEMENTS OF FINANCIAL INFRASTRUCTURE . 201
VII. 1. Selected spatial aspects of bank activities in Poland in 2005 ................... 201
VII. 2. Selected spatial aspects of functioning of cash withdrawal points –
ATMs ............................................................................................................. 209
VII. 3. Demographic and spatial characterization of ATM transactions.
Intra–urban, regional and national approaches ....................................... 217
VII. 3. 1. An attempt at identification of ATM location factors on a intra–
urban scale ......................................................................................... 217
VII. 3. 2. „Origin” and age of ATM users in Wrocław .................................... 219
VII. 3. 3. The rhythm of urban life in the light of ATM service ...................... 225
VII. 3. 4. Fields of services – market dominance areas .................................... 237
VII. 3. 5. ATM service as urban influence indicator ........................................ 245
VIII. SUMMARY ...................................................................................... 251
LITERATURE .......................................................................................... 257
SOURCES OF DATA ............................................................................... 293
LEGAL DOCUMENTS ............................................................................ 295
SUMMARY ................................................................................................ 303
LIST OF TABLES .................................................................................... 309
LIST OF FIGURES .................................................................................. 311