Polskie rolnictwo na tle rolnictwa UE

FUNDACJA PROGRAMÓW POMOCY DLA ROLNICTWA
SEKCJA ANALIZ EKONOMICZNYCH POLITYKI ROLNEJ
ul. Wspólna 30
Pokój 338
00 - 930 Warszawa
http://www.fapa.com.pl/saepr
tel. (+48 22) 623-19-80
623-19-81
fax. (+48 22) 623-19-89
e-mail: [email protected]
Polskie rolnictwo na tle rolnictwa UE
AUTORZY: ZESPÓŁ SAEPR we współpracy z FAMMU
Przygotowano w Sekcji Analiz Ekonomicznych Polityki Rolnej SAEPR / FAPA
Polskie rolnictwo na tle rolnictwa UE – powierzchnia UR i upraw, produkcja
ważniejszych produktów rolnych
Użytki rolne w Polsce zajmują 16,8 mln ha, co stanowi 54,0% ogólnej powierzchni kraju. Pod
względem obszaru użytków rolnych Polska znajduje się na trzecim miejscu w Europie, po Francji i
Hiszpanii. W porównaniu z innymi krajami Unii, Polska ma znaczące zasoby ziemi rolniczej, które w
przeliczeniu na 1 mieszkańca wynoszą ok. 0,7 ha. Powierzchnia użytków rolnych w Polsce odpowiada
ok. 1/5 powierzchni rolniczej UE.
Struktura gospodarstw rolnych o powierzchni
pow. 1 ha w Polsce
w 2005r.
10-15 ha
9%
pow. 15 ha
11%
Powierzchnia uzytków rolnych w tys. ha w
krajach UE-25
30
25
1-2 ha
25%
20
15
10
Austria
Czechy
Portugalia
Irlandia
Bułgaria
Węgry
Rumunia
Włochy
Niemcy
Wielka Brytania
Źródło: GUS.
Polska
Francja
5-10 ha
22%
0
Hiszpania
5
2-5 ha
33%
dane dla 2004r.
*w wykresach wykorzystano dane GUS i KE
W 2005 r. we wszystkich krajach UE-25 było 9,8 miliona gospodarstw rolnych. Liczba gospodarstw
indywidualnych w Polsce o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych wynosiła 1782,3 tys. W
porównaniu z 2004 rokiem zmniejszyła się zarówno liczba gospodarstw (o ok. 4,0%), jak również
powierzchnia użytków rolnych będąca w ich użytkowaniu (o ok. 2%). Przeciętna powierzchnia
użytków rolnych przypadająca na 1 gospodarstwo indywidualne o powierzchni powyżej 1 ha użytków
rolnych wyniosła 7,6 ha i była nieco wyższa niż przed rokiem (o 0,1 ha użytków rolnych). Średnia
powierzchnia gospodarstw w UE-25 wynosiła 15,8 ha UR. Najmniejsze gospodarstwa są w Grecji
(średnio 4,8 ha UR). Porównywalną do Polski średnią mają Portugalia (10,4 ha UR), Litwa (9,2 ha
UR) i Włochy (6,7 ha UR).
Struktura obszarowa gospodarstw rolnych w Polsce wykazuje duże zróżnicowanie. Istnieje grupa
dużych gospodarstw oraz bardzo wiele gospodarstw rozdrobnionych. W 2005 r. gospodarstwa małe
(do 5 ha), stanowiły ponad 57% ogółu gospodarstw. Gospodarstwa powyżej 20 ha obejmowały
jedynie 10,9% ogółu gospodarstw, jednak zajmowały aż 46,2% powierzchni użytków rolnych. Te
gospodarstwa stanowią o konkurencyjności polskiego rolnictwa w Europie. W Unii Europejskiej
gospodarstwa do 5 ha stanowiły 62% (największy odsetek małych gospodarstw zanotowano w Grecji
– 76,1%, Włoszech – 73,6%, Portugalii – 74,8%). Gospodarstwa powyżej 20 ha stanowiły 15% ogółu
gospodarstw.
W Polsce rolnictwo jest sektorem gospodarczym o dużym znaczeniu i ma decydujący wpływ nie tylko
na sytuację społeczno-ekonomiczną mieszkańców obszarów wiejskich, ale także na stan środowiska
przyrodniczego, strukturę krajobrazu oraz różnorodność biologiczną kraju. Stosunkowo niewielki jest
natomiast wpływ rolnictwa na wskaźniki makroekonomiczne, w tym przede wszystkim udział w
Produkcie Krajowym Brutto (PKB). W 2005 r. PKB per capita wyniósł 25 704 zł, a udział rolnictwa,
łowiectwa i leśnictwa w PKB kształtował się na poziomie 4,2%. Od początku transformacji ustrojowej
udział ten zmniejszył się z 11,8% w 1989 r. do 4,2% w 2005. Dla porównania w 2005 r., w UE-25
udział ten kształtował się na poziomie średnio 1,3%, przy czym największy był w Grecji (4,7%),
najniższy zaś w Luksemburgu (0,3%) oraz Szwecji i Wielkiej Brytanii (0,4%).
Zatrudnieni w rolnictwie stanowią ok. 17% ogółu zatrudnionych w Polsce. W porównaniu z innymi
krajami europejskimi, odsetek ten jest stosunkowo wysoki, porównywalny z notowanym w Grecji
(12,4% w 2005 r.) i na Litwie (14,6% w 2004 r.). Wysokie zatrudnienie w polskim rolnictwie jest
efektem znacznego rozdrobnienia gospodarstw i dość wysokiego 14% bezrobocia w kraju.
2
Przygotowano w Sekcji Analiz Ekonomicznych Polityki Rolnej SAEPR / FAPA
Produkcja rolna w Polsce ma charakter ekstensywny, niskonakładowy. Wprawdzie uzyskiwane plony
są na ogół niższe niż w UE-15, ale niska chemizacja rolnictwa powoduje, że na polskie produkty rolne
odnotowywany jest zwiększony popyt.
Zboża zajmują w Polsce około 70% ogólnej powierzchni zasiewów. W 2006 r. powierzchnia
zasiewów pszenicy stanowiła prawie 30% powierzchni zasiewów zbóż ogółem. W 2006 r. obszar
zasiewów pszenicy wyniósł 2 175 tys. ha, a produkcja 7 060 tys. ton. Dawało to Polsce trzecie miejsce
w porównaniu z pozostałymi krajami Unii Europejskiej, po Francji (4850 tys. ha) i Niemczech (3163
tys. ha). Pod względem wielkości zbiorów Polska była na czwartej pozycji, po Francji – 34,8,6 mln
ton, Niemczech – 23,6 mln ton i Wielkiej Brytanii – 14,8 mln ton.
Bułgaria
Polska
Finlandia
Czechy
Słowacja
Austria
Włochy
Francja
Szwecja
Dania
Niemcy
Wielka Brytania
Irlandia
Holandia
Hiszpania
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Belgia+Lux.
Plony pszenicy w Polsce i UE
w 2005 r. (dt/ha)
Włochy
Bułgaria
Czechy
Dania
Węgry
Rumunia
Polska
Wielka Brytania
Francja
40
35
30
25
20
15
10
5
0
Niemcy
Produkcja pszenicy w Polsce i UE
w 2005 r. (mln ton)
Zdecydowanie niższe, w porównaniu do większości krajów UE, są w Polsce plony pszenicy. W
okresie 2001-2005 średnie plony wyniosły 39,6 dt/ha, natomiast w roku 2004 były na poziomie 44,6
dt/ha, by spaść do poziomu 34 dt/ha w 2006r. Dla porównania średnie plony w UE-25 w 2005 r.
wyniosły 59,9 dt/ha. Najwyższe plony osiągnęły: Holandia (86,6 dt/ha), Irlandia (84,3 dt/ha) oraz
Belgia (84,2 dt/ha). U zachodniego sąsiada Polski - Niemiec, plony pszenicy w 2005 r. wyniosły 74,7
dt/ha. Relatywnie niskie plony pszenicy w Polsce są niewątpliwie konsekwencją niższej wartości
użytkowej polskich gleb, a także 3-krotnie niższego poziomu nawożenia i niższego zużycia środków
ochrony.
Dużą rolę w produkcji roślinnej w Polsce odgrywa żyto. O ile na początku lat 90-tych powierzchnia
zasiewów żyta w Polsce spadała, to od roku 1993 zaczęła rosnąć i w latach 1994-95 przekroczyła areał
uprawy pszenicy. Od 1995r. notowany jest systematyczny spadek powierzchni uprawy żyta. W 2006 r.
obszar zasiewów żyta wyniósł ok. 1,3 mln ha (dla porównania w 2000r. powierzchnia uprawy żyta
wynosiła ponad 2,1 mln ha). Polska zarówno pod względem obszaru zasiewów jak i wielkości
produkcji przoduje wśród europejskich producentów żyta.
W 2005 r. wyprodukowano w Polsce 3604 tys. ton żyta, w Niemczech (2842 tys. ton. w 2004 r.), a w
Austrii (174 tys. ton w 2004 r.). Łączna produkcja żyta w UE w 2005r. spadła z 7,2 do 5 mln ton w
wyniku ograniczenia obsiewanego obszaru, w dużym stopniu z powodu decyzji Komisji o zniesieniu
systemu interwencji dla żyta.
3
Przygotowano w Sekcji Analiz Ekonomicznych Polityki Rolnej SAEPR / FAPA
Litwa
Łotwa
Francja
Belgia+Lux
Dania
W.Brytania
Słowacja
Łotwa
Węgry
Litwa
Szwecja
Francja
Dania
Hiszpania
Austria
Niemcy
Polska
0
Niemcy
20
10
0
1
Polska
2
Węgry
60
50
40
30
Estonia
3
Słowacja
80
70
Czechy
4
Włochy
Plony żyta w Polsce i UE
w 2005 r. (dt/ha)
Holandia
Produkcja żyta w Polsce i UE
w 2005 r. (mln ton)
W UE najwyższą wydajność z hektara w produkcji żyta osiągają: Wielka Brytania, Niemcy i Szwecja.
W 2005 r. tamtejsze plony były na poziomie odpowiednio 67,4 dt/ha, 50,9 dt/ha i 52,7 dt/ha. W Polsce
w 2005 r. z 1 ha zebrano zaledwie 24,4 dt żyta. Stanowiło to około 78% średniej UE-25 (31 dt/ha w
2005r.).
Pod względem pogłowia bydła, Polska plasowała się w 2006 r. na siódmej pozycji wśród 25 państw
Unii Europejskiej. Pogłowie wyniosło ok. 5,4 mln sztuk, w tym pogłowie krów mlecznych 2,8 mln
sztuk. Spośród krajów UE-25 w 2006 r. Polskę wyprzedziły: Francja (18,93 mln sztuk), Niemcy
(12,92 mln sztuk), Wielka Brytania (10,16 mln sztuk), Włochy (6,5 mln sztuk), Hiszpania (6,46 mln
sztuk).
Pogłowie bydła w UE-25
w 2006 r. (mln szt.)
Grecja
Portugalia
Szwecja
Dania
Austria
Belgia
Holadnia
Irlandia
Polska
Hiszpania
W. Brytania
Włochy
800
600
400
200
000
800
600
400
200
0
Francja
Czechy
Szwecja
Dania
Austria
Belgia
Holandia
Polska
Irlandia
Hiszpania
Włochy
Niemcy
W. Brytania
Francja
1
1
1
1
1
Niemcy
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
Produkcja wołowiny w UE-25
w 2005 r. (tys. ton)
Pod względem produkcji mięsa wołowego Polska zajmuje szóstą pozycję. Od lat czołowymi
producentami wołowiny wśród krajów Unii są: Francja (1554 tys. ton), Niemcy (1166 tys. ton),
Włochy (1114 tys. ton), Wielka Brytania (762 tys. ton), Hiszpania (725 tys. ton) oraz Irlandia (546 tys.
ton).
W Polsce produkcja wołowiny od momentu transformacji rynkowej systematycznie spada. W Polsce
popyt na wołowinę jest mały, a wzrost eksportu jest trudny ze względu na niską jakość. Na stopniową
poprawę opłacalności produkcji wpływ ma m.in. utrzymywanie ras mięsnych bydła, a także
odpowiednie wysokie cen bydła rzeźnego.
Pod względem produkcji mleka krowiego Polska, z produkcją ponad 12 mln ton, plasuje się na
czwartej pozycji po Niemczech (28,4 mln ton), Francji (24,6 mln ton) i Wielkiej Brytanii (14,4 mln
ton). Jednak pod względem wielkości kwoty mlecznej (8,96 mln ton) zajmuje dopiero szóstą pozycję,
a wyprzedzają ją jeszcze Holandia (11,1 mln ton) i Włochy (10,5 mln ton). Niestety Polska znacznie
odbiega od krajów UE-25 pod względem wydajności mlecznej krów, choć z roku na rok mleczność
krów systematycznie rośnie. W 2006 r. roczna wydajność krów wynosiła prawie 4300 kg, podczas gdy
w Szwecji czy Danii była prawie dwukrotnie wyższa (8383 kg i 8187 kg ).
4
Przygotowano w Sekcji Analiz Ekonomicznych Polityki Rolnej SAEPR / FAPA
Dania
Szwecja
Holandia
Finlandia
W. Brytania
Luksemburg
Węgry
Niemcy
Polska
Litwa
Portugalia
Austria
Finlandia
Szwecja
Dania
Belgia
Irlandia
Rumunia
Holandia
Hiszpania
Polska
Włochy
Francja
W. Brytania
0
Niemcy
5 000
Francja
10 000
Czechy
15 000
Austria
20 000
Portugalia
25 000
Belgia
9 000
8 000
7 000
6 000
5 000
4 000
3 000
2 000
1 000
0
30 000
Estonia
Mleczność krów w krajach UE-25
w 2006 r. (kg/szt).
Słowenia
Produkcja mleka krowiego w UE-25
w 2006 r. (tys. ton)
Pogłowie trzody chlewnej w Polsce wynosiło pod koniec 2006 r. ok. 18,7 mln sztuk i było
porównywalne z rokiem 2004, kiedy to wyniosło 18,4 mln sztuk. Pod względem liczebności pogłowia
trzody, z krajów Unii Europejskiej wyprzedziły Polskę w 2006 roku jedynie Niemcy (26,9 mln sztuk)
i Hiszpania (24,8 mln sztuk).
Produkcja wieprzowiny wynosząca w 2006r. 2071 tys. ton, sytuuje Polskę na czwartym miejscu wśród
krajów Unii. Liderami w produkcji tego mięsa są Niemcy (4662 tys. ton), Hiszpania (3229 tys. ton) i
Francja (2262 tys. ton). W Polsce wieprzowina dominuje w strukturze spożycia mięsa z udziałem
wynoszącym około 58%.
Pogłowie trzody chlewnej w UE-25
w 2006 r. (mln szt.)
Irlandia
Finlandia
Szwecja
Portugalia
Austria
Czechy
W. Brytania
Belgia
Niemcy
Węgry
W. Brytania
Belgia
Rumunia
Włochy
Holandia
Dania
Francja
Polska
Niemcy
0
Hiszpania
5
Włochy
10
Holandia
15
Dania
20
Polska
25
000
500
000
500
000
500
000
500
000
500
0
Francja
5
4
4
3
3
2
2
1
1
30
Hiszpania
Produkcja wieprzowiny w UE-25
w 2006 r. (tys. ton)
Rynek mleka
Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej w maju 2004 r. wiązało się z głęboką przebudową otoczenia
instytucjonalnego, w ramach którego przyszło funkcjonować producentom mleka i jego przetwórcom.
Zmieniło się zarówno instrumentarium państwowej interwencji, jak i wymagania jakościowe
warunkujące wprowadzenie produktów na rynek. Najistotniejsza zmiana jednak dokonała się w
zakresie regulacji dotyczących wielkości produkcji. Zgodnie z regułami obowiązującymi w UE
towarowa produkcja mleka w danym państwie członkowskim nie może przekroczyć przyznanej mu
krajowej kwoty mlecznej. W wyniku negocjacji przedakcesyjnych krajowa kwota mleczna dla Polski
1
ustalona została na poziomie 8 964 017 ton odpowiadając tym samym ok. 76% wielkości krajowej
produkcji z roku 2003. W odniesieniu do produkcji towarowej kwota ta tylko nieznacznie (o 3%)
1
W wyniku przyznania tzw. rezerwy restrukturyzacyjnej w wysokości 416 126 ton krajowa kwota mleczna dla
Polski, począwszy od 1 kwietnia 2006 r., wynosi 9 380 143 ton.
5
Przygotowano w Sekcji Analiz Ekonomicznych Polityki Rolnej SAEPR / FAPA
przekroczyła poziom notowany przed akcesją. Z przyznanej Polsce kwoty 8,5 mln ton przeznaczono
na użytek dostawców hurtowych - oddających swe produkty do skupu. Pozostałe 464 017 ton
natomiast przypadło w udziale rolnikom bezpośrednio sprzedającym swe towary ostatecznym
konsumentom. Rozdysponowanie kwot między indywidualnych producentów odbyło się na podstawie
wielkości wyprodukowanych w roku referencyjnym 2002-2003.
Wprowadzenie kontyngentów produkcyjnych, ściśle regulujących wielkość podaży rynkowej mleka,
nie mogło pozostać bez wpływu na jego ceny. W ten sposób w istotnym zakresie ukształtowało ono
nową strukturę bodźców dla przedstawicieli wszystkich segmentów sektora mleczarskiego.
Średnie krajowe ceny skupu mleka w Polsce w
zł/100 l
100
95
90
85
80
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
I
II
III
IV
75
Głównie na skutek zwiększonego
popytu eksportowego po akcesji
odnotowano zdecydowany wzrost
krajowej ceny skupu mleka. W 2006
roku ceny skupu mleka (w walucie
krajowej) były generalnie stabilne,
przy czym od połowy roku nastąpił
lekki nominalny wzrost. Jedynie
wskutek znaczącej aprecjacji złotego
do euro, wskaźniki cen skupu mleka
wyrażone w tej ostatniej walucie
wykazywały wartości dodatnie.
Według danych FAMMU średnia
cena skupu w 2006 r. wyniosła ok. 93
zł/100 l lub 23,17 euro/100 kg. Dla porównania, w Niemczech było to 27,35 euro/100 kg (o 18%
więcej). Na początku 2007 r. doszło do nietypowej sytuacji - nie było sezonowego spadku. Średnia
cena skupu wyniosła w marcu 98,07 zł/100 litrów, czyli aż o 3,8% więcej niż rok wcześniej. W ujęciu
euro wzrost był podobny (3,5%), a notowania osiągnęły 24,50 euro/100 kg (90% ceny w Niemczech).
W kwietniu mleko jeszcze zdrożało do 98,38 zł/100 litrów (+4,8% w por. z ub. r.) lub 25,01 euro/100
kg (wzrost aż o 7,6%)W dalszym ciągu jednak średnie ceny płacone rolnikom w Polsce są niższe od
cen notowanych w pozostałych państwach członkowskich. W porównaniu z przeciętną dla UE-25,
średnie ceny mleka w Polsce w 2006r. były o ok. 10% niższe, a w pierwszym kwartale 2007r. średnie
ceny mleka w Polsce były o ok. 7% niższe w porównaniu do średnich cen w UE-25.
2004
2005
2006
2007
Wprowadzenie
systemu
kwotowania
nie
zatrzymało
procesów
restrukturyzacyjnych
zapoczątkowanych jeszcze w latach 90-tych. W dalszym ciągu bowiem można obserwować
zmniejszającą się liczbę rolników utrzymujących krowy, wzrost liczebności przeciętnego stada,
rosnącą wydajność krów czy też wzrost towarowości wytwarzanej produkcji. Wprowadzenie systemu
kwot nie odwróciło także zmian zachodzących w strukturze produkcji mleka. Z jednej strony uwagę
zwraca wyraźny spadek ilości mleka sprzedawanego bezpośrednio ostatecznemu konsumentowi.
Natomiast z drugiej strony obserwowany jest znaczny wzrost produkcji kierowanej do skupu. Można
jednak przypuszczać, że objęcie Polski systemem kwot mlecznych spowoduje, że tendencje te ulegną
wyhamowaniu już w niedalekiej przyszłości. Powiększenie krajowej kwoty o tzw. rezerwę
restrukturyzacyjną jedynie na krótko odsunęło ten moment w czasie.
W roku kwotowym 2005/2006 produkcja mleka wprowadzona do obrotu rynkowego w Polsce
przekroczyła limity wyznaczone przepisami UE. W związku z tym rolnicy, którzy sprzedali więcej niż
pozwalała im na to przyznana kwota musieli zapłacić odpowiednie kary. Co więcej obserwowane od
pewnego czasu rosnące ceny kupna/dzierżawy dodatkowej kwoty, szczególnie w niektórych
regionach, nie osiągnęły jeszcze swego maksimum. Zarówno konieczność zapłacenia kary za
przekroczenie limitu, jak i wyższe ceny na rynku kwot mogą nieuchronnie prowadzić do ograniczenia
możliwości rozwojowych producentów mleka.
6
Przygotowano w Sekcji Analiz Ekonomicznych Polityki Rolnej SAEPR / FAPA
W konsekwencji wprowadzenia systemu kwot wyhamowywaniu może ulec tempo spadku liczby
producentów mleka oraz wolniejszy będzie wzrost liczebności przeciętnego stada krów. W warunkach
ograniczonej kwotami podaży mleka kontynuacja procesów restrukturyzacyjnych w polskim sektorze
mleczarskim powinna znaleźć solidne oparcie w działaniach ukierunkowanych na dywersyfikację
źródeł dochodów na obszarach wiejskich. System kwot bowiem dostarcza niewielkim producentom
mleka silnych bodźców do pozostania na rynku. Stąd też, aby rozpoczęte w latach 90-tych przemiany
nie straciły tempa, producenci ci powinni mieć dostęp do równie atrakcyjnych form zarobkowania w
dziedzinach innych niż produkcja mleka.
Średnie ceny mleka płacone producentom w Polsce i UE w
W dłuższej perspektywie
EUR/100 kg
administracyjna kontrola
35
podaży mleka w istotnym
stopniu wpłynie również
30
na
poziom
samowystarczalności
25
produkcji. W obliczu
UE-15
spodziewanego
wzrostu 20
UE-10
krajowego popytu na
mleko
(prognozy 15
UE-25
dotyczące spożycia mleka
Polska
w Polsce przewidują, że w 10
przeciągu najbliższych 10
I
IV
VII
X
I
IV VII
X
I
IV VII
X
I
lat może ono wzrosnąć o
2004 2004 2004 2004 2005 2005 2005 2005 2006 2006 2006 2006 2007
27%2)
wielce Źródło: FAMMU/FAPA
prawdopodobnym jest, że
Polska, pomimo posiadanego potencjału produkcyjnego, stanie się importerem netto produktów
mleczarskich. W efekcie tej zmiany cena na rynku krajowym będzie wyższa od ceny równowagi, która
powinna obowiązywać przy obecnej krajowej kwocie mlecznej. W związku z tym utrzymanie ceny na
stabilnym poziomie, a więc spełnienie jednego z celów stawianych przed mechanizmem kwot
mlecznych, nie będzie możliwe bez stosownego powiększenia przyznanego Polsce limitu.
W wyniku przystąpienia do UE istotnym zmianom uległy wielkość i struktura towarowa polskiego
eksportu artykułów mleczarskich. W latach 2004-2005 eksport artykułów mleczarskich w
ekwiwalencie mleka wzrósł w porównaniu z 2003 r. odpowiednio o 48% i 77%
Natomiast w 2006 roku wartość eksportu osiągnęła 916 mln euro i była o 4% wyższa niż w 2005
roku3. Za granicę wysłano ogółem 711 tys. ton produktów mlecznych, ale odnotowano spadek w
takich segmentach jak mleko w proszku i masło.
Udział eksportu mleczarskiego w wartości wywozu rolno-spożywczego ogółem wzrósł z 8,2% w roku
2003 do 10,7% rok później, 12,4% w 2005r i 10,7% w 2006 roku. Jeśli chodzi o strukturę towarową
eksportu, wzrosło przede wszystkim znaczenie serów i płynnego mleka (a zwłaszcza śmietany), a
także masła, oraz jogurtów i napojów mlecznych. Zmalał natomiast udział mleka w proszku i kazeiny.
Wśród głównych partnerów handlowych wzrosło znaczenie krajów UE-15 – w 2005r. na Jednolity
Rynek trafiło 77% wartości polskiego wywozu mleczarskiego (w tym 62% do państw UE-15), a w
2006r. odsetek ten wzrósł do 83% (UE-15 – 63%). Zmalało zaś znaczenie państw byłego Związku
Radzieckiego, choć w 2006r. sprzedaż wyrobów mleczarskich powiększyła się o 43%.
Rynek wołowiny
Ciągle zmniejszająca się podaż bydła oraz zwiększający się popyt na wołowinę, głównie ze strony
„starych” państw UE, spowodowały znaczący i szybki wzrost cen żywca wołowego. Według danych
GUS w czerwcu i lipcu 2004r. za kg żywca wołowego ogółem płacono ok. 4 zł, czyli o ok. 19%
więcej niż w maju 2004r. i aż o 57% więcej niż w lipcu 2003 roku. Po względnej stabilizacji w II
2
Zob. J. Seremak-Bulge, Stan i perspektywy rozwoju gospodarstw mlecznych w Polsce, referat wygłoszony na
konferencji: Strategie rozwoju gospodarstw specjalizujących się w produkcji mleka, 9 lutego 2005, Warszawa.
3
Na podstawie „Polskiego handlu zagranicznego artykułami rolno-spożywczymi w 2006r.”, FAMMU/FAPA
7
Przygotowano w Sekcji Analiz Ekonomicznych Polityki Rolnej SAEPR / FAPA
połowie 2004 r., przez pierwsze trzy kwartały 2005 r. ponownie obserwowany był znaczący wzrost
cen bydła, po czym w ostatnim kwartale 2005 roku spadły do poziomu około 3,90 zł/kg.
W roku 2005 i na początku 2006r. średnia cena skupu bydła ogółem ukształtowała się na poziomie ok.
4,10 zł/kg, tj. o ok.23,3% wyższym niż w 2004 r. i o 63% wyższym niż w 2003 r. Najwyższe ceny w
2005 r. notowano w sezonie letnim, a jesienią uległy one obniżeniu, natomiast w lutym i marcu 2006
r. ponownie wzrosły do poziomu odpowiednio 4,12 zł/kg i 4,18 zł/kg. Polska wołowina pozostaje
jednak nadal tańsza od wołowiny w innych krajach Unii Europejskiej. W 2006 roku średnia cena
referencyjna młodego bydła klasy R3 wynosiła w Polsce 2,43 Euro/kg, tj. była o ok. 25% niższa od
średniej ceny dla całej Unii. Ceny referencyjne tych zwierząt w Niemczech, Francji i Dania
kształtowały się na poziomie odpowiednio 3,11 Euro/kg, 3,26 Euro/kg oraz 3,19 Euro/kg.
EUR/kg
Ceny skupu młodego bydła R3 (waga poubojowa) w Polsce i
krajach UE
3,60
3,40
3,20
3,00
2,80
2,60
2,40
2,20
2,00
1,80
1,60
1,40
Polska
Dania
Niemcy
Francja
UE
V VIVIIVIIIIXXII I II III IV V VIVIIVIIIIX X XII I II III IV V VIVIIVIIIIX X XII
2004
2005
2006
Źródło: FAMMU/FAPA
Poprawa opłacalności chowu bydła po akcesji do UE sprzyjała powiększaniu krajowego stada bydła.
W efekcie w ciągu 2005r. liczebność cieląt i bydła młodego (do 2 lat) znacznie wzrosła odpowiednio o
8,6% i 7,6%, a notowane od wielu lat spadkowe tendencje w pogłowiu bydła uległy odwróceniu.
Jednakże pod koniec 2006r. sytuacja w pogłowiu bydła uległa zmianie. Ogółem liczebność bydła
zmniejszyła się o 2%, zanotowano spadkowe tendencje w pogłowiu cieląt (spadek o 4% w
porównaniu do 2005r.), wzrosła jedynie o 4% liczba młodego bydła. W dalszym ciągu notowany był
spadek liczebności krów mlecznych o ponad 4% w stosunku do 2005r. Przy malejących cenach
wieprzowiny oraz drobiu, niskie spożycie wołowiny uległo dalszemu obniżeniu. Według danych GUS
z badania budżetów domowych spożycie kulinarnego mięsa wołowego w 2005r. zmniejszyło się o
blisko 20% i wyniosło ok. 4 kg na osobę. W 2006r. spożycie wołowiny pozostało na takim samym
poziomie jak w 2005r.
Perspektywy polskiego eksportu wołowiny do „starych” krajów Wspólnoty są w najbliższych latach
korzystne. Przemawia za tym rosnący deficyt mięsa wołowego w byłej Piętnastce, wynikający z
mniejszej produkcji oraz konieczności zwiększenia dostaw z importu. Poziom samowystarczalności
Wspólnoty w zakresie produkcji tego mięsa systematycznie się obniża, a rozszerzenie Unii o nowe
kraje plus Bułgarię i Rumunię od 1 stycznia 2007 roku nie wpłynie na zwiększenie podaży.
Eksport wołowiny w 2003 roku wyniósł 92,5 tys. ton i stanowił prawie 27% krajowej produkcji
wołowiny. Po akcesji Polski do UE wywóz ten zwiększył się o blisko 28%, a w 2005 roku o kolejne
prawie 48%, osiągając poziom 174 tys. ton. Również w 2006 roku eksport wykazywał tendencję
wzrostową. Według danych FAMMU w 2006 roku Polska wyeksportowała 142,6 tys. ton świeżej lub
chłodzonej wołowiny. W ujęciu ilościowym eksport ten zwiększył się o 39,5%, wartościowym zaś
wzrósł o 54,7% w stosunku do 2005 roku. Największymi odbiorcami polskiej świeżej lub chłodzonej
wołowiny były: Włochy (około 41 tys. ton), Holandia (36,2 tys. ton), Niemcy (26,4 tys. ton), Francja
(8,6 tys. ton), Dania (4,7 tys. ton).
8
Przygotowano w Sekcji Analiz Ekonomicznych Polityki Rolnej SAEPR / FAPA
Coraz mniej atrakcyjny staje się natomiast eksport polskiej wołowiny do krajów trzecich, ze względu
na obniżanie od 2005 roku przez Unię refundacji eksportowych do mięsa i żywca wołowego. W 2006
roku Agencja Rynku Rolnego wypłaciła 21 mln zł dopłat do eksportu 8 tys. ton wołowiny wysyłanej
do krajów trzecich, podczas gdy w 2005 roku dopłatami do eksportu objęto 14,7 tys. ton mięsa
wołowego. Po stronie importowej w polskim handlu dominowała przede wszystkim świeża lub
chłodzona wołowina, sprowadzona głównie z Niemiec (1,2 tys. ton) oraz Irlandii (660 ton).
Sprowadzono również 1,8 tys. ton mrożonej wołowiny.
Sytuacja na rynku wieprzowiny w Polsce w 2006 roku na podstawie informacji
FAMMU/FAPA
W pierwszych pięciu miesiącach 2006 roku ceny skupu żywca wieprzowego w Polsce utrzymywały
się na niskim poziomie, wynoszącym średnio 3,40 zł za kg, podczas gdy w analogicznym okresie 2005
roku wynosiły średnio około 3,80 zł kg. Od czerwca 2006 roku cena skupu żywca (według GUS)
zaczęła sezonowo wzrastać, osiągając swoje maksimum - 4,28 zł/kg w lipcu, tj. była o ponad 2%
wyższa niż przed rokiem. W wyniku sezonowego wzrostu cen skupu poprawiła się opłacalność chowu
trzody chlewnej przekraczając poziom graniczny, ale i tak pozostawała ona na niższym pułapie w
porównaniu z 2005 rokiem. Lepsza opłacalność nie spowodowała wzrostu zainteresowania zakupem
prosiąt. Dalszy wzrost podaży żywca wieprzowego na rynku polskim, przy wolniej rosnącym popycie
od produkcji oraz ograniczonych możliwościach eksportowych spowodował gwałtowny spadek cen
skupu świń w IV kwartale 2006 roku. Według danych GUS ceny skupu żywca wieprzowego w
listopadzie i grudniu 2006 roku wynosiły tys. sztuk
%
Pogłowie trzody ogółem w Polsce
3,43 zł/kg oraz 3,29 zł/kg, tj. były 19500
9,0
odpowiednio o 5% i 9% niższe niż w
8,0
trzoda ogółem
listopadzie i grudniu 2005 roku. Spadek 19000
7,0
trzoda ogółem r/r [%]
cen skupu żywca wieprzowego oraz 18500
6,0
rosnące ceny zbóż dalej pogorszyły
5,0
opłacalność chowu trzody. W efekcie 18000
4,0
malało zainteresowanie zwiększaniem
3,0
17500
produkcji żywca wieprzowego, co
2,0
znalazło swoje odbicie w osłabieniu 17000
1,0
tempa wzrostu pogłowia świń.
0,0
Według GUS w pogłowie trzody 16500
-1,0
chlewnej ogółem w listopadzie 2006 16000
-2,0
mar-04 lip-04 lis-04 mar-05 lip-05 lis-05 mar-06 lip-06 lis-06
roku było tylko o 0,5% większe niż
przed rokiem i liczyło 18,81 mln sztuk.
Zmalała o 1,9% populacja loch prośnych do 1,16 mln sztuk, wzrosła zaś liczba tuczników i
warchlaków odpowiednio o 7,6% oraz 5,1%. W porównaniu ze stanem z lipca 2006 roku pogłowie
trzody ogółem zmniejszyło się o 0,4%, w tym loch o 2,7% a prosiąt o 7%. W listopadzie 2005 roku
pogłowie trzody chlewnej wykazywało wzrost w dystansie rocznym wynoszący 7,6%. W 2006 roku
roczny wzrost pogłowia tych zwierząt kształtował się na poziomie: w końcu marca 7,1%, w końcu
lipca 4,2%, a w końcu listopada już tylko 0,5%. Zmiany w liczebności i strukturze stada świń
świadczące o wygasaniu wzrostowej tendencji w pogłowiu trzody chlewnej, pozwalają przypuszczać,
że w lipcu 2007 roku pogłowie świń ogółem może spaść do poziomu 17,5 mln sztuk.
Rosnący stan pogłowia tuczników powodował wzrostową tendencję w produkcji wieprzowiny. W
2006 roku wyniosła ona 2200 tys. ton i była o 11% większa niż w 2005 roku. Biorąc pod uwagę
przewidywany stan i strukturę pogłowia trzody chlewnej można prognozować, że produkcja
wieprzowiny w I półroczu 2007 roku może wynieść 1135 tys. ton, osiągając szczytowy w tym cyklu
poziom, tj. o 4% wyższy niż w I półroczu 2006 roku i o 15% wyższy niż w I połowie 2005 roku. Od
połowy 2007 roku produkcja wieprzowiny zacznie maleć, co powinno zaowocować wzrostem cen
żywca wieprzowego w skupie.
9
Przygotowano w Sekcji Analiz Ekonomicznych Polityki Rolnej SAEPR / FAPA
Od października 2006 roku ceny
wieprzowiny w Polsce znowu zaczęły
Ceny skupu żywca wieprzowego w latach
Euro/kg
być najniższe w krajach Wspólnoty. W
2004-2007 (waga poubojowa)
listopadzie ubiegłego roku cena
1,70
referencyjna wieprzowiny w Polsce
kształtowała się na poziomie 1,24
1,50
Euro/kg, gdy tymczasem średnia cena
1,30
referencyjna dla całej Unii wynosiła
1,36 Euro/kg. W tym samym miesiącu
1,10
ceny referencyjne wieprzowiny w
0,90
Dania
Niemcy
Polska
Danii, Francji i Niemczech wynosiły
odpowiednio 1,26 Euro/kg, 1,35
0,70
Euro/kg oraz 1,44 Euro/kg. W grudniu
I III V VII IX XI I III V VII IX XI I III V VII IX XI I
2006
roku
cena
referencyjna
2004
2005
2006
2007
wieprzowiny w Polsce obniżyła się do
1,19 Euro/kg, natomiast średnia cena dla całej UE spadła do 1,33 Euro/kg. Ceny referencyjne
wieprzowiny w Danii i Francji wynosiły w tym czasie po około 1,23 Euro/kg, natomiast w Niemczech
kształtowała się ona na poziomie 1,41 Euro/kg. W styczniu 2007 roku cena referencyjna wieprzowiny
w Polsce obniżyła się jeszcze bardziej, bo do poziomu 1,14 Euro/kg, natomiast dla całej Wspólnoty
spadła do 1,29 Euro/kg. W lutym br. cena referencyjna wieprzowiny w Polsce nadal utrzymywała się
na niskim poziomie, wynosząc około 1,15 Euro/kg, podczas gdy w Dani i Francji osiągnęła pułap
odpowiednio 1,16 Euro/kg oraz 1,18 Euro/kg.
Po przystąpieniu Polski do UE od 1 maja 2004 roku nasz kraj przyjął mechanizmy działania Wspólnej
Polityki Rolnej, jakie funkcjonują w krajach Wspólnoty. Od tej pory działania wspierające krajowy
rynek wieprzowiny uruchamiane są zgodnie z decyzjami Komisji Europejskiej. Podstawowymi
instrumentami wsparcia tego rynku w krajach Wspólnoty są dopłaty do eksportu przetworów
wieprzowych poza obszar UE (dopłaty do eksportu mięsa są zawieszone) zwane refundacjami oraz
dotowanie prywatnego magazynowania wieprzowiny. Pomimo licznych interwencji strony polskiej
informujących o gwałtownym spadku cen na rynku wieprzowiny, Komisja Europejska odrzuciła
prośbę Polski o uruchomienie dopłat do prywatnego magazynowania oraz wprowadzenie refundacji
eksportowych do mięsa wieprzowego. Komisja tłumaczyła, że sytuacja na rynkach wieprzowiny w
innych krajach UE jest ustabilizowana i nie wymaga interwencji, natomiast wprowadzenie
nadzwyczajnych działań tylko w Polsce jest sprzeczne z mechanizmami WPR. Komisja podkreśliła
również, że spadek cen w Polsce jest wynikiem wzrostu pogłowia żywca wieprzowego w naszym
kraju, zwracając jednocześnie uwagę producentom, że muszą oni przyjąć odpowiedzialność za wzrost
produkcji, który nie został poparty popytem. W 2006 roku jedynym wsparciem tego rynku pozostały
refundacje eksportowe, które obejmowały mięso i podroby solone, suszone lub wędzone, w ramach
kodu CN 0210 oraz przetwory mięsne i mięso konserwowane ujęte w kodach CN 1601 i 1602. W
2006 roku Agencja Rynku Rolnego wypłaciła 7,8 mln zł tytułem dopłat do eksportu 7,3 ton
produktów wieprzowych.
Handel rolno-spożywczy w latach 2004-2006
Akcesja polskiego rolnictwa do UE miała swoje odzwierciedlenie w zdecydowanej poprawie wymiany
handlowej artykułami rolno-spożywczymi. Integracja z Unią Europejską budziła nadzieje i obawy
wśród producentów żywności. Dzisiaj 3 lata po przystąpieniu Polski do UE okazuje się, że
zdecydowanie poprawiła się opłacalność produkcji wśród polskich firm przemysłu rolnospożywczego, głównie za sprawą zwiększonego eksportu, a także ogromnych inwestycji
poczynionych w ostatnich trzech latach. Eliminacja wszystkich ograniczeń w handlu żywnością
pomiędzy Polską a pozostałymi państwami UE ujawniła wysoką konkurencyjność cenową w
odniesieniu do wielu polskich towarów żywnościowych, a przede wszystkim mięsa wołowego, mięsa
drobiowego i produktów mleczarskich (masło, mleko w proszku i sery dojrzewające).
10
Przygotowano w Sekcji Analiz Ekonomicznych Polityki Rolnej SAEPR / FAPA
W 2004 roku wartość eksportu rolno-spożywczego zwiększyła się o 34,5%, a w przeliczeniu na
EURO o 30%, w tym produktów przemysłu spożywczego o 34,3%.Wolniejszy był wzrost importu; w
walucie krajowej zwiększył się on o 27,2%, w tym produktów przemysłu spożywczego o 26,6%.
Szybciej rozwijała się wymiana handlowa z innymi krajami UE. Dostawy żywności z Polski do tych
krajów zwiększyły się o 41%,a przywóz do naszego kraju o 25%. Poprawiło się saldo handlu
zagranicznego:
• produktami przemysłu spożywczego – z 446 do 853 mln EURO,
• z krajami UE – z 426 do 1005 mln EURO.
Polski handel zagraniczny
towarami rolno-spożywczymi (mld EUR)
10,0
8,5
8,0
6,0
4,0
3,5 3,8
4,0 3,6
5,2
4,4
7,1
5,4
2,0
0,0
-0,3
2,1
1,6
0,9
0,4
6,4
Także w 2005r. i 2006r. utrzymywała
się wysoka tendencja w polskim
eksporcie, który w analizowanym
okresie wzrósł odpowiednio o 35% i
21% w stosunku do analogicznego
okresu roku ubiegłego. Z kolei polski
import artykułów rolno-spożywczych
był w 2005r. o 24% większy niż
przed rokiem ,a w 2006r. był większy
o 18%.
-2,0
2006
2005
2004
2003
2002
Wejście do UE ujawniło przewagi
konkurencyjne polskiej gospodarki
żywnościowej nad producentami
Eksport
Import
Saldo
Źródło:FAMMU,CIHZ
żywności w innych krajach Unii.
Dostęp do dużego, dobrze rozwiniętego rynku europejskiego (liczącego ponad 400 mln
konsumentów), umożliwił gwałtowny wzrost eksportu polskiej żywności i umocnił pozycję polskich
producentów. W latach 2003 – 2006 wartość eksportu produktów rolno-spożywczych zwiększyła się
ponad dwukrotnie (o ok. 116%). Wolniejszy był wzrost importu, który w tym czasie zwiększył się o
ok. 83,5%. Jeszcze szybciej rozwijała się wymiana handlowa z innymi krajami UE. Udział UE-25 w
polskim eksporcie produktów rolno-spożywczych wzrósł z ok. 65% w 2003r. do 76,5% w 2006r., a w
imporcie z ok. 61% w 2003r. do 62,5%. w 2006r. Dodatnie saldo obrotów handlu zagranicznego
produktami rolno-spożywczymi zwiększyło się pięciokrotnie, a saldo wymiany z UE wzrosło 6 razy.
Według danych FAMMU w 2006r. w strukturze towarowej eksportu największą rolę odgrywały
produkty roślinne, zwłaszcza przetworzone. Udział tych ostatnich w całości sprzedaży zwiększył się i
wyniósł 35%. Przyczynił się do tego rozwój sprzedaży wyrobów cukierniczych, przetworów z
owoców i tłuszczów roślinnych. Także produkty zwierzęce niewiele ustępowały roślinnym w
strukturze eksportu, z łącznym udziałem 39% w jego wartości. Z kolei w imporcie dominowały
produkty pochodzenia roślinnego (ponad połowa wartości), następne pozycje zajmowały produkty
pochodzenia zwierzęcego oraz używki i napoje.
Wyniki w handlu były możliwe dzięki olbrzymiemu postępowi w przetwórstwie produktów
pochodzenia zwierzęcego. Pod koniec 2004 roku liczba zakładów, które uzyskały prawo umieszczania
swoich produktów na całym rynku Wspólnoty, wynosiła 1800. Warto przypomnieć, że 3 lata temu
były to pojedyncze zakłady reprezentujące poszczególne branże. Bez wątpienia znaczenie ma tu
również wysoka jakość produktów, znane walory smakowe oraz działania promocyjne. Jest to jednak
obszar bardzo wrażliwy i wymaga szczególnej troski.
Elementem osłabiającym eksport, ale korzystnym dla importu jest wzmacniający się kurs złotego w
stosunku do EURO. W interesie polskiego rolnictwa i przetwórstwa rolno-spożywczego jest pełne
wykorzystanie wynegocjowanych warunków członkostwa w UE, a więc i szybka eliminacja ryzyka
kursowego. Cel ten będzie można osiągnąć przez spełnienie odpowiednich kryteriów i wprowadzenie
EURO w Polsce.
11