14.11.2011 Wplyw zmian cen surowcow na rynkach swiatowych na

Wpływ zmian cen surowców na rynkach
światowych na ceny w handlu zagranicznym
Polski oraz ich efekty makroekonomiczne
Janusz Chojna
Konferencja
Ceny w handlu zagranicznym Polski na tle nowych
tendencji na rynkach światowych – aspekty makro- i
mikroekonomiczne
IBRKK, Warszawa, 14 listopada 2011 r.
Program prezentacji





Cel i przedmiot badania
Zmiany na światowych rynkach surowców i w obrocie
surowcami w handlu zagranicznym Polski w latach
1995-2009
Funkcjonowanie prawa jednej ceny w nowych
uwarunkowaniach rynkowych
Oddziaływanie zmian światowych cen surowców na
gospodarkę i handel zagraniczny Polski
Wnioski i rekomendacje
Cel badania


Teoretyczny – weryfikacja działania prawa
jednej ceny w obrocie surowcowym w
zmienionych uwarunkowaniach rynkowych
Aplikacyjny – ustalenie makroekonomicznych
efektów zmian cen surowców na rynkach
światowych dla gospodarki Polski
Przedmiot badania



Ceny (w USD) 31 towarów surowcowych w
polskim eksporcie i imporcie oraz na rynku
światowym
Kształtowanie się cen w latach 1995-2009
(szeregi 180 notowań miesięcznych)
Źródło danych – GUS (ceny w polskim
eksporcie i imporcie), MFW (ceny światowe)
Zmiana uwarunkowań rynkowych



Boom cenowy na światowych rynkach
surowców
Zmiany w funkcjonowaniu rynków
surowcowych
Zmiany struktury towarowej obrotu
surowcami w handlu zagranicznym Polski,
narastanie deficytu w obrocie surowcowym
Boom cenowy
Ceny surowców na rynkach światowych w latach 1995-2011 (2005=100)
200
150
100
50
0
1995
1996 1997 1998
1999 2000 2001
ogółem
Źródło: MFW
2002 2003 2004
energetyczne
2005 2006 2007
2008 2009 2010
nieenergetyczne
2011
Nasilenie boomu cenowego wg grup surowców
(średnie ceny w latach 2003-2009 w stosunku
do cen w latach 1995-2002=100)
Surowce ogółem
198,1
Surowce energetyczne
w tym ropa naftowa
Metale
275,3
286,4
205,0
Surowce rolne
100,5
Żywność
126,9
Źródło: obliczenia własne na podstawie danych MFW
Uelastycznienie światowych rynków
surowców




Odchodzenie od kontraktów długoterminowych
(węgiel koksowy, ruda żelaza, gaz ziemny)
Globalizacja rynków (malejące relatywne znaczenie
kosztów transportu)
Rosnąca rola transakcji spekulacyjnych, kontrakty
terminowe, handel elektroniczny
ale jednocześnie – coraz silniejsza koncentracja
podaży eksportowej niektórych surowców,
rywalizacja o dostęp do zasobów
Struktura polskiego eksportu i importu
surowców w latach 1995-2009
(udział grup surowców w %)
Wyszczególnienie
Eksport
Import
Surowce energetyczne
32,7
68,9
Metale
32,4
8,5
Surowce rolne
3,4
4,9
Żywność
31,5
17,8
Zmiana struktury eksportu i importu
surowcowego między rokiem 1995 i 2009
(udział grup surowców w %)
Eksport
Import
1995
2009
1995
2009
Energetyczne
55,5
16,1
50,3
70,3
Metale
31,6
33,6
9,6
5,6
Rolne
5,0
2,5
10,6
2,3
Żywność
7,8
47,9
29,4
21,8
Przyczyny zmian strukturalnych


Efekty transformacji gospodarczej
(import netto węgla kamiennego,
spadek zapotrzebowania importowego
m.in. na rudę żelaza i surowce
włókiennicze)
Otwarcie jednolitego rynku
europejskiego dla polskich eksporterów
żywności
Narastanie deficytu obrotu surowcami w handlu
zagranicznym Polski (saldo w mln USD)
1995
2002
-1824,3
-3642,4
-18861,4
-803,2
-2953,7
-17887,3
Metale
314,0
87,4
568,1
Rolne
-316,7
-231,4
-471,6
-1018,3
-544,6
-1070,5
Ogółem
Energetyczne
Żywność
2008
Działanie prawa jednej ceny w obrocie
surowcowym potwierdzają wyniki
dotychczasowych badań


K. Marczewski, J. Chojna (1999), w
oparciu o notowania cenowe z lat 19951997
P. Zawiślak (2004), w oparciu o
notowania cenowe z lat 1995-2002
Kryteria istotności powiązań cen w polskim
eksporcie i imporcie surowcowym z
reprezentatywnymi cenami światowymi
Dopasowany współczynnik
determinacji R2
>0,2
Statystyka t-Studenta
>2
Wartość p
<0,05
Statystyka Durbina-Watsona
>1,746
<2,254
Wyniki badania – surowce energetyczne
Eksport
Import
Ropa naftowa
0,014123
0,992347
Węgiel
0,460563
0,839122
Gaz ziemny
0,070834
0,382255
Wyniki badania - metale
Ruda żelaza
Aluminium
Miedź
Cynk
Ołów
Cyna
Nikiel
Eksport
0,199369
0,643623
0,995460
0,965196
0,979094
0,329253
0,892797
Import
0,036811
0,722711
0,465398
0,734285
0,940817
0,907024
0,964807
Wyniki badania – surowce rolne
Eksport
Import
Bawełna
-0,009174
0,435198
Wełna
0,065831
0,137721
Drewno
0,140134
0,184315
Kauczuk
0,016544
0,236002
Skóry
0,100296
0,107485
Wyniki badania – artykuły żywnościowe
(zboża, oleiste, cukier)
Pszenica
Kukurydza
Jęczmień
Ryż
Soja
Makuchy
Olej sojowy
Cukier
Eksport
0,000277
0,002601
0,007972
0,296222
0,101215
0,501675
0,100876
-0,002353
Import
0,205656
0,023348
0,274350
0,132080
0,630911
0,684915
-0,004073
0,161130
Wyniki badania – artykuły żywnościowe
(mięso, napoje, owoce)
Wołowina
Wieprzowina
Drób
Kawa
Kakao
Herbata
Banany
Pomarańcze
Eksport
0,059042
0,089836
-0,004180
0,412186
0,174275
0,014144
0,223069
0,050971
Import
-0,005877
0,099834
0,073979
0,523749
0,317565
0,017143
0,033791
0,433046
Zakres działania prawa jednej ceny w polskim
eksporcie i imporcie surowcowym (w % wg
liczby surowców i wartości eksportu/importu)
Eksport
Import
Wyszczególnienie
ilość
wartość
ilość
wartość
Surowce ogółem
38,7
66,2
54,8
83,9
Surowce mineralne
- energetyczne
-- metale
80,0
33,0
100,0
98,0
96,0
100,0
90,0
100,0
85,7
95,0
100,0
54,9
Surowce rolne i żywność
- surowce rolne
- żywność
19,0
0,0
25,0
7,0
0,0
7,8
38,1
40,0
37,5
45,8
34,5
48,9
W przypadku niektórych surowców najlepsze
wyniki daje zastosowanie regresji opóźnionej
(12/32 istotnych powiązań










Ropa (I-1)
Węgiel (E-3, I-1)
Gaz ziemny (I-1)
Aluminium (E-1, I-1)
Cynk (E-1)
Ołów (E-1)
Kauczuk (I-2)
Ryż (E-1)
Makuchy sojowe (I-1)
Kakao (I-3)
Wnioski z badania zakresu działania
prawa jednej ceny w polskim eksporcie i
imporcie surowcowym




Powiązania z cenami światowymi najsilniejsze w przypadku
jednolitych, wystandaryzowanych towarów giełdowych (ropa,
metale nieżelazne)
Powiązania znacznie słabsze dla towarów zróżnicowanych
jakościowo, bez powszechnie obowiązującej „ceny światowej”
Z reguły słabe powiązania dla eksportu „bagatelnego” (ropa,
gaz, bawełna, kauczuk, jęczmień, soja, kakao, pomarańcze) –
choć nie zawsze (ruda żelaza, ryż, banany)
Możliwa znaczna poprawa istotności związku po oczyszczeniu
szeregu czasowego (makuchy w eksporcie – z –0,001641 do
0,501675)
Makroekonomiczne efekty zmian cen
surowców na rynkach światowych



Kształtowanie się surowcowych terms of
trade w handlu zagranicznym Polski
Efekty dochodowe
Efekty cenowe
W latach 1996-2009 przeważały
niekorzystne surowcowe terms of trade w
handlu zagranicznym Polski
Surowcowe terms of trade w obrocie surowcami w handlu zagranicznym Polski w latach
1996-2009 (rok poprzedni = 100)
130
115
100
85
70
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
STT potencjalne
2003
2004
2005
STT faktyczne
2006
2007
2008
2009
Skumulowane surowcowe terms of trade
w latach 1996-2009
Wyszczególnienie
STT
potencjalne
STT
faktyczne
Surowce ogółem
- bez ropy
Surowce
energetyczne
Metale
66,0
90,4
59,2
77,9
103,7
84,4
77,9
95,9
Surowce rolne
Żywność
87,0
101,2
49,2
92,1
Wpływ zmian cen surowców na saldo
bilansu handlowego Polski w latach 19962009 (w mln USD)
Wyszczególnienie
1996-2002
2003-2008
2009
1996-2009
Surowce ogółem
p
f
-1071,5
-1119,7
-9882,8
-11193,8
7039,0
7939,4
-3915,3
-4374,0
Surowce bez ropy
P
f
-385,2
-537,2
-945,0
-722,8
1659,7
1880,4
329,5
620,4
Surowce
energetyczne
P
f
-1169,2
-1006,3
-9431,8
-10625,4
6618,2
7322,3
-3982,8
-4309,5
Metale
P
f
-290,0
-273,6
434,0
566,7
-51,5
104,2
92,5
397,3
Surowce rolne
P
f
116,7
-21,6
-149,5
-213,7
95,4
130,5
62,6
-104,8
Żywność
P
f
271,0
181,8
-735,5
-921,3
376,9
382,4
-87,8
-357,1
Kalkulacja wpływu zmian światowej ceny
ropy na ceny towarów i usług
konsumpcyjnych w Polsce



Zakłada się bezpośrednie przeniesienie zmian ceny
ropy na ceny paliw silnikowych w Polsce
Podstawą kalkulacji światowa cena ropy i cena ropy
w imporcie polskim oraz udział paliw silnikowych w
wydatkach gospodarstw domowych na towary i
usługi konsumpcyjne
Warianty z efektem kursowym i bez efektu
kursowego
Wyniki badania
Wpływ zmian światowej ceny ropy na ceny towarów i usług konsumpcyjnych w Polsce w
latach 1996-2009 (w p.p.)
2
1
0
-1
-2
1996
1997
1998
1999
2000
2001
kalk-bek
2002
2003
kalk-zek
2004
2005
faktyczny
2006
2007
2008
2009
Skala oddziaływania zmian ceny ropy na
wskaźnik CPI w Polsce (w p.p.) – ocena
syntetyczna
Wariant
Max
(2000)
Min
(2009)
Średni
1996-2009
Kalkulacyjny
cs-bek
1,48
-1,63
0,43
Kalkulacyjny
cip-bek
1,75
-1,83
0,46
Kalkulacyjny
cs-zek
1,87
-0,79
0,42
Kalkulacyjny
cip-zek
2,17
-1,05
0,44
Faktyczny
0,96
-0,31
0,26
Wnioski



Badanie potwierdziło działanie prawa jednej
ceny w obrocie surowcami w handlu
zagranicznym Polski
Stwierdzono silne, negatywne efekty zmian
cen surowców na rynkach światowych dla
gospodarki Polski
Czy i pod jakimi warunkami będzie możliwe
ograniczenie skali tych efektów w przyszłości?
Dziękuję za uwagę
[email protected]