Катерина Кириченко Ìàòåðiàëè äî iñòîði¿ Ïîçíàíñüêîãî êîäåêñó ¹ 94

Transkrypt

Êàòåðèíà Êèðè÷åíêî
Ìàòåðiàëè äî iñòîði¿ Ïîçíàíñüêîãî êîäåêñó ¹ 94
(Êîäåêñó Ðà÷èíñüêèõ)
Ó æèòòi Ïîçíàíñüêîãî êîäåêñó (äàëi — Êîäåêñ)1, ùî, íàïåâíî, ñïðàâåäëèâî äëÿ
óñiõ ðóêîïèñiâ, çíà÷íî áiëüøå íåâiäîìèõ ôàêòiâ, íiæ äîñòåìåííî äîâåäåíèõ òà
áåçïåðå÷íèõ. Îäíàê ÷èì äîâøå øëÿõ ðóêîïèñó äî ñó÷àñíîãî ìiñöåçíàõîäæåííÿ,
òèì áiëüøå ñëiäiâ çàëèøàºòüñÿ íà äîëþ äîñëiäíèêà. Ìàðãiíàëi¿, ïðèìiòêè, âèïðàâëåííÿ, ñiìåéíi õðîíi÷êè íà íåçàïèñàíèõ ñòîðiíêàõ, îïèñè áiáëiîòåê, äå çãàäóºòüñÿ çáiðêà — ðóêîïèñ ìîæå îòðèìàòè óñi öi ñâiäîöòâà âëàñíîãî áóðõëèâîãî
æèòòÿ. Ïîçíàíñüêèé êîäåêñ çà öèìè ïðèêìåòàìè «ïðîæèâ» äîñèòü öiêàâå æèòòÿ.
Êîäåêñ º çáiðêîþ, ùî óìîâíî ñêëàäàºòüñÿ ç äâîõ ÷àñòèí2. Ïåðøà ÷àñòèíà [ñòîðiíêè ðóêîïèñó 1–291]3 íàïèñàíà îäíèì ïî÷åðêîì (êàíöåëÿðñüêèì, çà âèçíà÷åííÿì Ñò. Ïòàøèöüêîãî4) ïiñëÿ 1583 ð.5 Äî ¿¿ ñêëàäó âõîäÿòü (çà çàãîëîâêàìè):
². «Ïî÷èíàºòüñf ïîâåñòü w âèòåçfõ ñ êíèãú ñýðáúñêèõ à çâëàùà w ñëàâíîìú ðûöýðû Òðû÷àí[å], w Àíöàëîòå, è w Áîâå, è î èíøûõú ìíîãèõú âèòåçåõ äîáð[ûõ]»
[ñ. 1–127]6; ²². «Èñòîðûf w êífæàòè Êãâèäîíå» [ñ. 129–171]7; ²²². «Èñòîðûz w
1 Éäåòüñÿ ïðî ðóêîïèñ: Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. E. Raczyñskiego, Poznañ. Rkp. 94.
344 k. (Biblioteka Narodowa w Warszawie. Zbior mikroform. Mf. 8886, 50223).
2 ß. Ì. Ùàïîâ ïðîïîíóâàâ ïîäië çáiðêè íà 3 ÷àñòèíè (Âîñòî÷íîñëàâÿíñêèå è þæíîñëàâÿíñêèå
ðóêîïèñíûå êíèãè â ñîáðàíèÿõ Ïîëüñêîé Íàðîäíîé Ðåñïóáëèêè / ñîñòàâèòåëü ß. Í. Ùàïîâ. ×. II.
Ìîñêâà: Èíñòèòóò èñòîðèè ÑÑÑÐ ÀÍ ÑÑÑÐ, 1976. Ñ. 81–84 [¹ 218]), îäíàê, âèäàºòüñÿ, âèäiëåíà íèì äðóãà ÷àñòèíà [ñ. 293–328] íàëåæèòü äî XVI² ñò., ÿê i éîãî æ òàêè òðåòÿ ÷àñòèíà. Òàê,
âîíà íàïèñàíà îäíèì ïî÷åðêîì, àëå áà÷èìî, ùî õðîíîëîãi÷íî îñòàííié çàïèñ âiäíîñèòüñÿ
äî 1635 ð. (Ïiäòâåðäæåííÿ êîðîëåì Âëàäèñëàâîì IV „rejestru oprawy dworu” Êàçèìèðà
[ññ. 293–301]).
3 Òóò i äàëi ïîñèëàííÿ íà ðóêîïèñ ïîäàíî â òåêñòi ó êâàäðàòíèõ äóæêàõ, ÿêùî öå íå çàçíà÷åíî
ñïåöiàëüíî.
4 Ëèñò Ñò. Ïòàøèöüêîãî öèò.: Âåñåëîâñêèé À. Í. Èç èñòîðèè ðîìàíà è ïîâåñòè. Ìàòåðèàëû è
èññëåäîâàíèÿ. Âûïóñê âòîðîé. Ñëàâÿíî-ðîìàíñêèé îòäåë. ÑÏá., 1888. Ñ. 130–131.
5 Óëàùèê Í. Í. Ââåäåíèå â èçó÷åíèå áåëîðóññêî-ëèòîâñêîãî ëåòîïèñàíèÿ. Ìîñêâà, 1985.
Ñ. 54–55. Åãî æå. Ïðåäèñëîâèå. ÏÑÐË. Ò. 35. Ì., 1980. Ñ. 11–12.
6 Âèä.: Âåñåëîâñêèé À. Í. Èç èñòîðèè ðîìàíà è ïîâåñòè. Ïðèëîæåíèÿ: ñ. 1–127; Ëåãåíäà î
Òðèñòàíå è Èçîëüäå / ïîäã. À. Ä. Ìèõàéëîâà, Ì., 1976. Ñ. 384–475; E. Sgambati, Il Tristano
biancorusso, Firenze, 1983 [Studia historica et philologica. XV. Sectio slavoromanica. 4.]
7 Âèä.: Âåñåëîâñêèé À. Í. Èç èñòîðèè ðîìàíà è ïîâåñòè. Ïðèëîæåíèÿ: ñ. 129–172.
ã Êàòåðèíà Êèðè÷åíêî, 2006
215
Àòûëè êîðîëè óãîðúñêîìú» [ñ. 173–224]8; IV. «Ëåòîïèñåöú âåëèêîãî êíçc@òâà
ëèòîâúñêîãî è æîìîbòúñêîãî» [ñ. 225–291]9.
Äðóãà ÷àñòèíà ðóêîïèñó [ñ. 293–335] — çàïèñàíà êiëüêîìà ïî÷åðêàìè, íàëåæèòü äî XVI² ñò.10 i ñêëàäàºòüñÿ, â îñíîâíîìó, ç ðîäèííèõ çàïèñiâ Óíiõîâñüêèõ
[ñ. 328–335]. Ïåðåä öèìè çàïèñàìè éäóòü êîïi¿ äâîõ àêòiâ, ïèñàíi îäíèì ïî÷åðêîì: «Êîïiÿ ïiäòâåðäæåííÿ êîðîëåì Âëàäèñëàâîì IV ó 1635 ð. „rejestru oprawy
dworu” êîðîëÿ Êàçèìèðà» [ññ. 293–301] òà «Óõâàëà Æè´ìóíòà ² òà ïàíiâ ðàä ïðî
îáîðîíó çåìñüêó âiä 1528 ð.» [ñ. 302–328]11, à òàêîæ êîðîòêå ïîâiäîìëåííÿ ïðî
óêëàäåííÿ Ëþáëiíñüêî¿ óíi¿ [ñ. 328]. Ðîäèííi çàïèñè Óíiõîâñüêèõ ðîçòàøîâàíi íå
çà õðîíîëîãiºþ i íàëåæàòü ðiçíèì àâòîðàì. ßêùî éòè çà õðîíîëîãiºþ âèêëàäåíèõ
ïîäié ó íèõ, òî öÿ ÷àñòèíà âèãëÿäàº òàê12:
1. çàïèñè (àâòîãðàô) Ãðèãîðiÿ Ïàâëîâè÷à Óíiõîâñüêîãî [ñ. 341–344] — 1548–
1596 (1606, çàïèñ ÿêîãîñü ç ñèíiâ Ãðèãîðiÿ Ïàâëîâè÷à (ßíà?) ïðî ñìåðòü áàòüêà);
2. «Urod¿enie Panow Tryznow» (ìàòið’þ Ãðèãîðiÿ Ïàâëîâè÷à Óíiõîâñüêîãî
áóëà Êàòàðèíà Çàõàðîâíà Òðèçíà13) [ñ. 333–335] — ïðèáëèçíî äî 1571 ð.14;
3. çàïèñè (àâòîãðàô) Ïàâëà Ãðèãîðîâè÷à Óíiõîâñüêîãî [ñ. 337–339] —
1608–1650;
4. çàïèñè (àâòîãðàô) ªðîíiìà Ïàâëîâè÷à Óíiõîâñüêîãî [ñ. 328–332] —
1637–167215.
Ïîäiáíå ðîçòàøóâàííÿ ãîâîðèòü ïðî òå, ùî ïåðøîïî÷àòêîâî çàïèñè êîæíîãî ç
ïðåäñòàâíèêiâ ðîäó Óíiõîâñüêèõ (òà ãåíåàëîãiÿ Òðèçí), ñêîðiø çà âñå áóëè îêðåìèìè çîøèòàìè, ëèøå ïiçíiøå ïðèïëåòåíèìè äî çáiðêè16. Òîáòî, ïî ñóòi, äâi ÷àñ8 Îðèãiíàëîì äëÿ öiº¿ ïîâiñòi ñëóãóâàâ ïîëüñüêèé ïåðåêëàä ç ëàòèíñüêîãî âèäàííÿ, çäiéñíåíèé
Öèïðiàíîì Áàçèëiêîì òà âèäàíèé 1574 ð. Âèä.: Âåñåëîâñêèé À. Í. Èç èñòîðèè ðîìàíà è ïîâåñòè. Ïðèëîæåíèÿ: ñ. 173– 236; Andras Zoltan, Oláh Miklós Athila címü munkájának XVI. századi
lengyel és fehérorosz fordítása. (Az elöszót írta: Udvari István) Nyíregyháza, 2004.
9 Âèä. Ñïèñîê ãðàôà Ðà÷èíñêîãî. ÏÑÐË. Ò. 17. Ïãð., 1907. Ñòá. 295–356; Ëåòîïèñü Ðà÷èíñêîãî.
ÏÑÐË. Ò. 35. Ì., 1980. Ñ. 145–172.
10 Öå ïiäòâåðäæóþòü i ôiëiãðàíi: äëÿ äðóãî¿ ÷àñòèíè áóâ âèêîðèñòàíèé iíøèé ïàïið. Äèâ.: Âîñòî÷íîñëàâÿíñêèå è þæíîñëàâÿíñêèå ðóêîïèñíûå êíèãè â ñîáðàíèÿõ Ïîëüñêîé Íàðîäíîé Ðåñïóáëèêè…×. ²². Ñ. 81 [¹ 218].
11 Ó êîïiÿõ àêòiâ, ñóäÿ÷è ç ìàðãiíàëié ïî÷åðêîì XVI² ñò., ÷èòà÷à öiêàâèëè Ãëiáîâè÷ [ñ. 305:
«Ãë›áîâè÷à»], Õðåáòîâè÷ [ñ. 309 òà ií.: „Chreptowicz”] òà Òðèçíè [ñ. 317: „Tryzny”].
12 Ó öiº¿ ÷àñòèíè º íàâiòü ñâîÿ âëàñíà ïàãiíàöiÿ, êðiì çàãàëüíî¿. Òàê, ñòîðiíêàì çàãàëüíî¿ ïàãiíàöi¿
341–344 âiäïîâiäàþòü ñòîðiíêè, çàçíà÷åíi ÿê 1–4, ññ. 337–339 — ñ. 5–7, ññ. 328–332 — ñ. 7–9.
Àëå âàæêî ñêàçàòè, êîëè ñàìå öi ñòîðiíêè áóëè ïðîíóìåðîâàíi. Ìîæëèâî öÿ ïàãiíàöiÿ íàëåæèòü Ñò. Ïòàøèöüêîìó, ÿêèé êîðèñòóâàâñÿ Êîäåêñîì ïðè âèêëàäi iñòîði¿ ðîäèíè Óíiõîâñüêèõ.
Äèâ.: S. Ptaszycki, „Dzieje rodów litewskich, jako materja³ do archeologii historycznej”, Ateneum.
Piœmo naukowe i literackie. T. III, z. 3. 1888. S. 537.
13 Rkps. Nr. 94. K. 341: «äî÷êà ïàíà Çàõàðè Òðûçíû èìåíåìú Êàòàðûíà».
14 Ãåíåàëîãiÿ Òðèçí çàêií÷óºòüñÿ ñìåðòþ Êàòàðèíè Çàõàðîâíè († 10 ëþòîãî 1571 ð. [ñ. 343]), ïðè÷îìó âêàçóºòüñÿ, ùî âîíà „zostawi³a synow siedmiu, A corek szesc” [c. 335]. Çãiäíî ç çàïèñàìè Ãðèãîðiÿ Ïàâëîâè÷à Óíiõîâñüêîãî, ó Êàòàðèíè òà Ïàâëà Óíiõîâñüêèõ áóëî 9 ñèíiâ òà 8 äî÷îê. Àëå íà
1571 ð. (òîáòî ïåðåä ñìåðòþ ìàòåði) ó æèâèõ çàëèøàëîñÿ ñïðàâäi 7 ñèíiâ òà 6 äî÷îê. Îäíàê, ó
1571 ðîöi, î÷åâèäíî, âæå ïiñëÿ ñìåðòi ìàòåði, ïîìåð Ôåäîð Ïàâëîâè÷ Óíiõîâñüêèé. Òàêèì ÷èíîì, ìîæíà äàòóâàòè óêëàäåííÿ ãåíåàëîãi¿ Òðèçí 1571 ð., õî÷à ñïèñîê íàëåæèòü ïiçíiøîìó ÷àñó.
15 Ñ. 336 òà 340 — íåçàïèñàíi.
16 Íà æàëü, ñó÷àñíà ïàëiòóðêà çáiðêè ïîõîäèòü ç XVI²² ñò.
216
òèíè Êîäåêñó, ÿêèé ðîçãëÿäàºòüñÿ, º äâîìà îêðåìèìè ïàì’ÿòêàìè. Õî÷ i ïîâ’ÿçàíèìè ìiæ ñîáîþ. Àëå äðóãà ÷àñòèíà ìîæå äàòè ëèøå êàðòèíó öèðêóëþâàííÿ ðóêîïèñó ó ïåðøå äåñÿòèëiòòÿ ïî éîãî ñòâîðåííþ.
Ñàìå æ ñòâîðåííÿ çáiðêè ïîäiáíîãî çìiñòó çàëèøàºòüñÿ ó òåìðÿâi. Ïèòàííÿ êîëè
i ÿê Êîäåêñ ïîòðàïèâ ó âëàñíiñòü Óíiõîâñüêîãî, äóìàþ, çàëèøèòüñÿ çàãàäêîþ. Òàê
ñàìî, ÿê i ïèòàííÿ, ÷è áóâ ðóêîïèñ çàìîâëåíèé ñàìå Óíiõîâñüêèì, à íå, ñêàæiìî,
Òðèçíîþ ÷è Ðàäçèâèëîì17. Íåáåçïåðå÷íèìè º òâåðäæåííÿ Ñò. Ïòàøèöüêîãî ïðî
Âiëüíþñ, äå íiáèòî áóëà íàïèñàíà ïåðøà ÷àñòèíà Êîäåêñó18, òà Þ. Êàðñüêîãî, ÿêèé
ìiñöåì íàïèñàííÿ ââàæàâ «Íîâîãðóäñêèé óåçä»19. Îäíàê, ÿê ïîìiòèâ ùå À. Áðþêíåð, âåëèêà êiëüêiñòü ìàðãiíàëié ïî÷åðêàìè (÷è äóæå ñõîæèìè íà íèõ) Ïàâëà Ãðèãîðîâè÷à [íàïð., íà ññ. 225, 226, 228 òà ií.] òà, îñîáëèâî, éîãî áàòüêà Ãðèãîðiÿ Ïàâëîâè÷à [íàïð., íà ññ. 228, 229, 232, 233, 241 òà ií.], ïåðåäáà÷àº, ùî çáiðêà íàëåæàëà
Óíiõîâñüêèì âiä 1590-õ ðîêiâ20. Îñòàííié çàïèñ ñiìåéíèõ çàïèñiâ Óíiõîâñüêèõ äàòîâàíèé (ÿê âæå áóëî âêàçàíî) 1672 ð. Òàêèì ÷èíîì, ìiæ 1672 òà 1736 ðîêàìè ðóêîïèñ, ìîæëèâî iç óñiìà ïàïåðàìè21 Óíiõîâñüêèõ, ïåðåéøîâ äî Ðàäçèâèëiâ.
²ñòîðiÿ âiäíàéäåííÿ çáiðêè òà ¿¿ îäèíè÷íiñòü òàêîæ ìàº ñâî¿ çàãàäêè. Ïåðøîâiäêðèâà÷åì Êîäåêñó ó ñó÷àñíié iñòîðiîãðàôi¿ ââàæàºòüñÿ Î. Ì. Áîäÿíñüêèé, ÿêèé ó
1846 ð. îïóáëiêóâàâ (îïðèëþäíèâ — 28 ëèñòîïàäà 1842 ð.) îãëÿä ñêëàäó ðóêîïèñó
òà äåÿêi âèòðèìêè iç íüîãî, ÷îìóñü ðîçäiëèâøè ëiòîïèñ òà ïîâiñòi22. Îäíàê, ùå
ó 1822 ðîöi Þëiàí Óðñèí Íºìöåâi÷ íàäðóêóâàâ íåâåëèêèé ôðàãìåíò òåêñòó (òðàíñëiòåðîâàíèé ëàòèíèöåþ ó ïîëüñüêîìó íàïèñàííi) ç iñòîðiºþ êîõàííÿ Æè´ìóíòà
Àâ´óñòà äî Áàðáàðè Ðàäçèâèë òà îïèñ çáiðêè, ïîäiáíî¿ äî Ïîçíàíñüêîãî êîäåêñó23.
Çà ñëîâàìè Þ. Ó. Íºìöåâi÷à, âií âiäíàéøîâ öåé ðóêîïèñ ó áiáëiîòåöi Àêàäåìi¿ ó
Âiëüíþñi, ó 1819 ðîöi24. Íàòîìiñòü, ó 1836 ðîöi â Ñáîðíèêå Ìóõàíîâà, óêëàäà÷ îïóáëiêóâàâ öåé ñàìèé ôðàãìåíò ç ºäèíîþ ïðèìiòêîþ, ùî òåêñò ïîõîäèòü ç ðóêîïèñiâ
áiáëiîòåêè Ðàäçèâèëiâ, íà æàëü, íå âêàçàâøè àíi ìiñöåçíàõîäæåííÿ áiáëiîòåêè, àíi
17 M. B. Topolska, Czytelnik i ksi¹¿ka w Wielkim Ksiêstwie Litewskim w dobie Renesansu i Baroku
(Warszawa, 1984) S. 290–291.
18 Ëèñò Ñò. Ïòàøèöüêîãî öèò.: Âåñåëîâñêèé À. Í. Èç èñòîðèè ðîìàíà è ïîâåñòè. C. 130–131.
19 Êàðñêèé Å. Ô. Áåëîðóññû. Ò. ²²². Ïã., 1921. Ñ. 76.
20 A. Brükner, “Ein weissrussischer Codex miscellaneus der Gräflich-Raczyñski’schen Bibliothek in
Posen”, Archiv für slavische Philologie. IX. (Berlin, 1886.), 352. Çàïèñè Ãðèãîðiÿ Ïàâëîâè÷à
Óíiõîâñüêîãî áóëè çðîáëåíi, ñêîðiøå çà âñå 1598 ð., òîìó êðàéíüîþ õðîíîëîãi÷íîþ ìåæåþ
ìîæíà ââàæàòè öåé ðiê. Äèâ.: Âåñåëîâñêèé À. Í. Èç èñòîðèè ðîìàíà è ïîâåñòè. Ñ. 131.
21 Àíäðýé Ðàäàìàí. ²íñòðóêöûÿ Íîâàãàðîäñêàãà ñîéìiêà ïàñëàì íà ýëåêöûéíû ñîéì 1587 ã. Áåëàðóñêi ãiñòàðû÷íû àãëÿä. Òîì 10. Ñø. 1–2 (18–19). 2003. Ñ. 163–174.
22 Áîäÿíñêèé Î. Ì. Î ïîèñêàõ ìîèõ â Ïîçíàíñêîé ïóáëè÷íîé áèáëèîòåêå (÷èòàíî 28-ãî íîÿáðÿ
1842 ã.), ×òåíèÿ â Îáùåñòâå èñòîðèè è äðåâíîñòåé ðîññèéñêèõ, 1846, êí. 1, ñ. 7–11 (ïðî ëiòîïèñ), 27–32 (ïðî çáiðêó).
23 Niemcewicz J. U. Zbior pamietników historycznych o dawnej Polszcze z rêkopismów, tudzie¿ dzie³ w
ró¿nych jêzykach o Polszcze wydanych oraz z listami oryginalnemi krolów i znakomitych ludzi w kraiu
naszym. T. I (Warszawa, 1822). S. 391–393. Ôðàãìåíò, îïóáëiêîâàíèé Íºìöåâi÷åì, º î÷åâèäíîþ
êîïiºþ (íå ñïèñêîì) ôðàãìåíòó ç ò. çâ. ëiòîïèñó Ðà÷èíñüêîãî, äàòîâàíîãî 1545 ðîêîì (Ñïèñîê
ãðàôà Ðà÷èíñêîãî. ÏÑÐË. T. 17. Còá. 353–355; Ëåòîïèñü Ðà÷èíñêîãî. ÏÑÐË. T. 35, ñ. 171–172).
24 Niemcewicz J. U. Zbior pamietników historycznych o dawnej Polszcze … s. 391.
217
æîäíèõ âëàñíèõ ñïîñòåðåæåíü íàä ðóêîïèñîì25. Ïðè÷îìó, ÿê ïîìiòèëà Ò. Ì. Ñóäíèê, «ïî ðÿäó íàïèñàíèé, îòëè÷íûõ îò Ïîçíàíñêîãî ñáîðíèêà, ïóáëèêàöèÿ
Þ. Ó. Íåìöåâè÷à ñáëèæàåòñÿ ñ òåì æå ëåòîïèñíûì îòðûâêîì (íàïèñàíûì, îäíàêî, êèðèëëèöåé), ïîìåùåííûì â “Ñáîðíèêå Ìóõàíîâà”»26. Ç öüîãî, à òàêîæ ç
òîãî, ùî òðàíñëiòåðàöiþ óðèâêó Þ. Ó. Íºìöåâi÷à íåìîæëèâî ïðèïèñàòè ñàìîìó
âèäàâöþ (?), Ò. Ì. Ñóäíèê çðîáèëà âèñíîâîê ïðî iñíóâàííÿ ÿêîãîñü iíøîãî ñïèñêó ç òàêèì ñàìèì ñêëàäîì, ÿê i Ïîçíàíñüêèé êîäåêñ. Âií íiáèòî ìàâ çíàõîäèòèñÿ ó
áiáëiîòåöi Âiëüíþñüêîãî óíiâåðñèòåòó. Àëå, íà æàëü, íiÿêèõ ñëiäiâ ïîäiáíîãî
ñïèñêó âiäíàéòè íå âäàëîñÿ, òîìó éîãî iñíóâàííÿ áiëüø íiæ ãiïîòåòè÷íå. Ïî÷èíàþ÷è iç îïèñó, ïîäàíîãî Þ. Ó. Íºìöåâi÷åì, âñå ñêîðiøå âêàçóº íà òîòîæíiñòü ðóêîïèñiâ Ïîçíàíñüêîãî òà «âiëüíþñüêîãî». ²íøèìè ñëîâàìè, ÿê ìè ñïðîáóºìî äîâåñòè, Þ. Ó. Íºìöåâi÷ó ìîæíà âiääàòè ïåðøiñòü ó âiäíàéäåííi íàøî¿ çáiðêè.
Âêàçàíà áëèçêiñòü óðèâêiâ Þ. Ó. Íºìöåâi÷à òà Ï. Ìóõàíîâà ïîÿñíþºòüñÿ äóæå
ïðîñòî: Ìóõàíîâ âèêîðèñòàâ äëÿ ïóáëiêàöi¿ òåêñò Íºìöåâi÷à. Çâiñíî, òåêñò óðèâêó áóëî çíîâ òðàíñëiòåðîâàíî êèðèëèöåþ, ùî äàëî ïåâíó êiëüêiñòü ñïiâïàäiíü iç
îðèãiíàëîì, òà ðiçíî÷èòàíü iç êîïiºþ Íºìöåâi÷à. Ïîäiáíó îïåðàöiþ Ìóõàíîâ
ïðîâîäèâ ç àêòàìè ËÌ ç Òåê Íàðóøåâè÷à27. Òàêîæ âií òðîøêè «çðóñèôiêóâàâ»28
óðèâîê, ùî ùå áiëüøå âiääàëèëî ïóáëiêîâàíèé íèì òåêñò âiä îðèãiíàëà.
Çàëåæíiñòü óðèâêó Ìóõàíîâà âiä óðèâêó Íºìöåâi÷à ñòàº î÷åâèäíîþ ïðè äåòàëüíîìó ïîðiâíÿííi. Ðiçíî÷èòàííÿ ìiæ íèìè ïîÿñíþþòüñÿ ÷àñòiøå çà âñå ñàìå
ðiçíèöåþ ó ïðàâîïèñi ìiæ ïîëüñüêîþ òà ðîñiéñüêîþ (çðåøòîþ, ñàì Íºìöåâi÷ òåæ
ïiøîâ ïîäiáíèì øëÿõîì29). Íàïðèêëàä, ÿêùî ó Íºìöåâi÷à «Pan», «Paniiu»,
«Panowie rada», «Bie³ym holowom» (îðèãiíàë: «ïàíú», «ïàíèþ», «ïàíîâå ðàäà»,
«á›ëûìú ãîëîâàìú»), òî ó Ìóõàíîâà — «ïàíú», «ïàíþ», «ïàíîâå Ðàäà»,
«á›ëûìú ãîëîâîìú». Äî öèõ ðiçíî÷èòàíü ìîæíà äîäàòè:
25 Ñáîðíèê Ìóõàíîâà. Ì., 1836. C. 140–141 [¹ 87] ; íiáèòî ïåðåâèäàíèé ó: Pomniki do dziejów
litewskich … zebrane przez T. Narbutta. (Wilno, 1846). S. 79–80. Õî÷à Íàðáóò âèäàâ íå óðèâîê
Ìóõàíîâà, à óðèâîê Íºìöåâi÷à, ñóäÿ÷è ç óñüîãî, ñêîðèãîâàíèé çà òåêñòîì Ìóõàíîâà.
26 Ñóäíèê Ò. Ì. «Ïîâåñòü î Òðûùàíå» â Ïîçíàíñêîì ñáîðíèêå XVI âåêà. Ëåãåíäà î Òðèñòàíå è
Èçîëüäå. Ì., 1976. Ñ. 700.
27 Ñáîðíèê Ìóõàíîâà. Ñ. I², ñ. ÕÕVI² (â ïðèì.)
28 Öå ïîâíiñòþ óçãîäæóºòüñÿ ç ïîãëÿäàìè Ìóõàíîâà. Äèâ. ïåðåäìîâó äî âèäàííÿ: «Ýòè îôèöèàëüíûå àêòû, íàïèñàííûå âñå íà Ðóññêîì ÿçûêå, áóäóò ñëóæèòü ëó÷øèì äîêàçàòåëüñòâîì, ÷òî
çàïàäíûå íàøè ïðîâèíöèè (êîòîðûå ïîëÿêè íàçûâàþò — çàáðàííûì êðàåì, à ðóññêèå âåñüìà
íåäàâíî íà÷àëè íàçûâàòü — âîçâðàùåííûìè ãóáåðíèÿìè), áûëè íàñåëåíû Ðóññêèìè, èñïîâåäîâàâøèìè Ãðåêî-ðîññèéñêóþ âåðó; ÷òî ïî÷òè âñå æèòåëè ãîâîðèëè ïî-Ðóññêè, ñóäîïðîèçâîäñòâî ñ ñàìîãî íà÷àëà áûëî íà ÿçûêå Ðóññêîì, äèïëîìàòè÷åñêèå ñíîøåíèÿ âåëèñü íà ÿçûêå
Ðóññêîì» (Ñáîðíèê Ìóõàíîâà. C. I.)
29 Äèâ., íàïðèêëàä:
Îðèãiíàë
Íºìöåâi÷
wëüáðàõòîâè÷ó
íà òîòú
Olbrychtowiczu
na toy
z Pa³acu
ñ ïîëàöó
218
• íàïèñàííÿ ÷àñòîê «nie»/«íå»:
Íºìöåâi÷
îðèãiíàë
Ìóõàíîâ
niemohuczy
niemoch
íå ìîãó÷û
íå ìîãó÷è
íå ìîãú
íå ìîãú
• òà âæèâàííÿ ïðèñëiâíèêiâ òà ïðèñòàâîê «u»/ «â»:
uszo³
u Filipów
u zamku
qøîëú
q Jèëèïîâ
q çàìêó
âøîëú30
âú Ôèëèïîâú
âú çàìêó
Òàêîæ Ìóõàíîâ «âèïðàâèâ» Íºìöåâi÷à ó äåÿêèõ ñëîâàõ i âèðàçàõ, ùî çâó÷àëè
ñêîðiøå ÿê ïîëüñüêi:
do ieiey
chozenie by³ uczyni³
obieca³
krewkosty
Polszczy
nawie¿aiuczy
srokho
äî íåå
õîæýíüº áûë q÷ûíèëú
wáåöàëú
êðåâêîñòè
Ïîëüùû
íàâåæàþ÷û
ñðîêãî
äî íåé
õîæåíiå ó÷èíèëú
îáåùàëú
êðåïêîñòè
Ïîëüøè
íàâ›ùàþ÷è
ñòðîãî
Íàâiòü iç öèõ ðiçíî÷èòàíü âèäíî, ùî óðèâîê Ìóõàíîâà çàëåæèòü âiä âèäàííÿ
Íºìöåâi÷à. Àëå º ùå äîêàçè, ÿêi íå çàëèøàþòü íiÿêèõ ñóìíiâiâ. Íåâiðíî âèçíà÷åíèé Íºìöåâi÷åì ðiê — 1546 (â îðèãiíàëi: #àµ.ôµ. ìçµ (1547), ÿêèé ïåðåêî÷óâàâ ó âèäàííÿ Ìóõàíîâà, ïåðåêîíëèâî ãîâîðèòü, ùî â ðóêàõ îñòàííüîãî áóëî àáî âèäàííÿ, àáî âèïèñêè Íºìöåâ³÷à. Òàêîæ Ìóõàíîâ çàïîçè÷èâ äóæêè, ïðîñòàâëåí³ â
òåêñò³ Íºìöåâè÷åì: «i toho¿ czasu Plebana prywieli (kotoroho na to hotowoho
mieli)» / «è òîãîæú ÷àñó ïëåáàíà ïðèâåëè (êîòîðîãî íà òî ãîòîâîãî ì›ëè)». Çðîçóì³ëî, ùî â îðèã³íàë³ í³÷îãî ïîä³áíîãî íåìàº. Íàâ³òü â³äñóòí³ ó Ìóõàíîâà òðè
êðàïêè, ùî º ó Íºìöåâè÷à, ÿê³ ïîçíà÷àþòü, î÷åâèäíî, òðè êðàïêè ðóêîïèñó —
«. . . », âèäàþòü äæåðåëî ïóáë³êàö³¿ 1836 ðîêó.
Íà òå, ùî Ìóõàíîâ âèêîðèñòàâ ðàäøå çàïèñè, í³æ âèäàííÿ Íºìöåâè÷à, âêàçóº
ïîäàíå íèì ì³ñöåçíàõîäæåííÿ ðóêîïèñó: «ïîäëèííàÿ ðóêîïèñü õðàíèëàñü â Ðàäçèâèëëîâñêîì Àðõèâå»31. ßê âæå áóëî çàçíà÷åíî, ó âèäàíí³ Íºìöåâ³÷ ïèñàâ, ùî
ðóêîïèñ çíàéøîâ «w Wilnie, […] w bibliotece Akademii»32. Çàïèñ³â Íºìöåâ³÷à
ùîäî Êîäåêñó, ôðàãìåíò ç ÿêîãî â³í âèäàâ, ìè íå ìàºìî, àëå ó Â³ëüíþñ³ â òîé ÷àñ
(1814–1838 ðð.) ïðàöþâàëà ò. çâ. «ïîðàäçèâèë³âñüêà êîì³ñ³ÿ», ³ ÷àñòèíà Íåñâiçüêî¿ êîëåêöi¿ Ðàäçèâèëiâ áóëà âèâåçåíà ñàìå äî Âiëüíþñà (çâiäêè ïîòiì ðóêîïèñè
30 Ó çíà÷åííi «óâiéøîâ».
31 Ñáîðíèê Ìóõàíîâà. Ñ. 140, ïðèì. (*).
219
ìîãëè ïîòðàïèòè i â iíøi áiáëiîòåêè)33. Òîæ Íºìöåâ³÷ ì³ã çàì³òèòè ó ñâî¿õ çàïèñàõ (àëå íå âèêîðèñòàòè ïðè âèäàíí³) ³íôîðìàö³þ ïðî ïåðøîïî÷àòêîâå ì³ñöåçíàõîäæåííÿ ðóêîïèñó ó àðõ³â³ Ðàäçèâèë³â. Êð³ì òîãî, íà ñàìîìó Êîäåêñ³ º çàïèñè,
ùî ñâ³ä÷àòü ïðî éîãî íàëåæí³ñòü Ðàäçèâèëàì (äèâ. äàë³)34. Ìóõàíîâ, òàêèì ÷èíîì, âêàçàâ äå çíàõîäèâñÿ îðèã³íàë, íå âêàçóþ÷è ì³ñöåçíàõîäæåííÿ êîï³¿, òîáòî
ñïèñêó Íºìöåâ³÷à, õî÷à ïðè âèäàíí³ âèêîðèñòàâ ñàìå êîï³þ.
Óñå âèùåñêàçàíå ïåðåêîíóº ó òîìó, ùî Ìóõàíîâ íå áà÷èâ îðèãiíàë ÷è öiëèé
ñïèñîê ëiòîïèñó (íå êàæó÷è âæå ïðî ïîâíó çáiðêó), à áà÷èâ òiëüêè óðèâîê. ßê
âiäîìî, öåé ôðàãìåíò çíàõîäèòüñÿ íàïðèêiíöi ëiòîïèñó. Àëå Ìóõàíîâ ïiñëÿ òåêñòó óðèâêó çàçíà÷àº: «Ñëåäóåò ëåòîïèñü Â. Ê. Ëèòîâñêîãî è Æìóäñêîãî»35. ² öå
òåæ âêàçóº íà äæåðåëî éîãî ïóáëiêàöi¿ — Íºìöåâi÷à, ÿêèé ïiñëÿ îïèñó ïîâiñòåé
çáiðêè, ó ÿêié âií çíàéøîâ öåé óðèâîê âêàçóº: «Daléy zaœ znayduie siê Latopis W. X.
Litt. i ¯mudzkiego…»36.
Àëå ñàì Íºìöåâi÷ áà÷èâ îðèãiíàë êîäåêñó, ùî òåïåð íàçèâàºòüñÿ Ïîçíàíñüêèì.
Òàê, ó ÷àñòèíi, ÿêà âiäêðèâàºòüñÿ iñòîðiºþ òàºìíîãî øëþáó Æè´ìóíòà Àâ´óñòà i
Áàðáàðè Ðàäçèâèë, îñíîâíèé ìàñèâ îïóáëiêîâàíèõ íèì äæåðåë ñêëàäàþòü ëèñòè
Æè´ìóíòà Àâ´óñòà äî Ìèêîëàÿ Ðàäçèâèëà37. Ñàìå öi ëèñòè é öiêàâèëè Íºìöåâi÷à.
Ðîçøóêóþ÷è ¿õ ó àðõiâi Ðàäçèâèëiâ, ÿêèé çíàõîäèâñÿ íà òîé ÷àñ ó Âiëüíþñi,
Íºìöåâi÷ ìiã çíàéòè i öåé ðóêîïèñ, ÿêèé çàðàç çáåðiãàºòüñÿ ó Áiáëiîòåöi Ðà÷èíñüêèõ. Òàêå ïðèïóùåííÿ âèãëÿäàº òèì áiëüø ïðàâäîïîäiáíèì, ùî òåïåð âèäàíi
Íºìöåâi÷åì ëèñòè çíàõîäÿòüñÿ ñàìå ó Ïîçíàíi38.
Çáiðêà, ÿêó áà÷èâ Íºìöåâi÷, áóëà òîòîæíà çà çìiñòîì iç Ïîçíàíñüêèì êîäåêñîì.
Íà öå âêàçóº éîãî âèçíà÷åííÿ ðóêîïèñó, ÿêå òî÷íî âêëàäàºòüñÿ â óñi çîâíiøíi
ïðèêìåòè Êîäåêñó. Íºìöåâi÷ íàçâàâ ôðàãìåíò, ÿêèé âií âèäàâ òàê:
„Kopia z u³omku dzieiów dawnych, którego pocz¹tek taki: Powiest o Witiezach
z knih Jserpskich, a zw³aszcza o s³awnym Rycery. Trygaczania, o Jance³ocie, o
Bowie, i o inszych. Daley zaœ znayduie siê Latopis W. X. Litt. i ¯mudzkiego
poczynai¹cy siê roku od St. S. 5526”39.
33 Teresa Zieliñska, „Archiwa Radziwi³³ów i ich twórcy”, Archeion. T. LXVI (1978), 118. Ïîäiáíà
äîëÿ ñïiòêàëà ðóêîïèñ O pocz¹tkach, wywodach, dzielnoœciach… Ìàöåÿ Ñòðèéêîâñüêîãî, ÿêèé
òðàïèâ ñïî÷àòêó ó Âiëüíþñ, à çãîäîì — äî Ïóëàâñüêî¿ áiáëiîòåêè À. ×àðòîðèéñüêîãî. Äèâ.:
J. Radziszewska, „Maciej Stryjkowski i jego dzie³o”, Stryjkowski M. O pocz¹tkach, wywodach,
dzielnoœciach, sprawach rycerskich i domowych s³awnego narodu litewskiego, ¿emojdzkiego i
ruskiego, przed tym nigdy od ¿adnego ani kuszone, ani opisane, z natchnenia Bo¿ego a uprzejme
pilnego doœwiadczenia, opracowa³a J. Radziszewska (Warszawa, 1978), 18–19.
34 ² öå ìîæå áóòè íåïðÿìèì äîêàçîì, ùî Íºìöåâ³÷ áà÷èâ ñàìå îðèã³íàë.
35 Ñáîðíèê Ìóõàíîâà. Ñ. 141.
37 Niemcewicz J. U. Zbior pamietników historycznych o dawnej Polszcze … s. 391–484.
38 Listy króla Zygmunta Augusta do Radziwi³³ów, opracowanie, wstêp, komentarze Irena Kaniewska
(Kraków, 1997), 39–45, 57, 66, 73, 89 etc.
39 Niemcewicz J. U. Zbior pamietników historycznych o dawnej Polszcze … s. 392. Ïiäêðåñëåíi ñëîâà
ñïiâïàäàþòü iç íàçâàìè ó Ïîçíàíñüêîìó ðóêîïèñi (äèâ. äàëi).
220
Çðîçóìiëî, ùî âèçíà÷åííÿ «êîïiÿ» ñòîñóºòüñÿ âèïèñîê, íàòîìiñòü íàñòóïíi çà
íèì ñëîâà º ó Êîäåêñi, ÿê çàãîëîâêè. Íà îáêëàäèíöi Ïîçíàíñüêîãî êîäåêñó, ïî÷åðêîì XVI²² ñò., âêàçàíî: «U³omek dziejów dawnych po rusku o krolu Markie Kornwo
O Hrabi Gwidonie, o Athylie krolu wêgerskim. Tudzie¿ zycia dawnych xi¹¿¹t
litewskich»40. Ñàì ðóêîïèñ äiéñíî ïî÷èíàºòüñÿ ç íàâåäåíîãî âæå âèùå çàãîëîâêó,
ç ÿêîãî Íºìöåâi÷ âèáðàâ ñëîâà «ïîâåñòü w âèòåçfõ ñ êíèãú ñýðáúñêèõ à çâëàùà w
ñëàâíîìú ðûöýðû Òðû÷àí[å], w Àíöàëîòå, è w Áîâå, è î èíøûõú». Çãàäàíèé Ëåòîïèñåö Âåëèêîãî êíÿæåñòâà Ëèòîâñêîãî (ñïèñîê Ðà÷èíñüêîãî) ïåðøîþ äàòîþ
ìàº 5526 ðiê âiä ñòâîðåííÿ ñâiòó [ñ. 225], ùî âiäìi÷åíî íà ïîëÿõ ðóêîïèñó ïî÷åðêîì XVI²² ñò. Ìîæíà ïðèïóñòèòè, ùî é âèçíà÷åííÿ iñòîði¿: «krótkie opisanie w
ma³o Rossyiskim iêzyku, pocz¹tków mi³oœci Zygmunta Augusta z piêkn¹ Barbar¹»41
Íºìöåâi÷ó ïiäêàçàëà ìàðãiíàëiÿ [ñ. 290]: «ìèëîñòü êîðîëf Æûêãèìîíòà Àâãóñòà
ç ÁàðáàðTþ Ðàäèâèëîâíîþ».
Äîâîäÿ÷è ãiïîòåçó ïðî çíàéîìñòâî Þ. Ó. Íºìöåâè÷à ç ðóêîïèñîì ñàìå Ïîçíàíñüêî¿ çáiðêè, î÷åâèäíî, ïîòðiáíî ïîÿñíèòè i ïðè÷èíó ïîìèëîê ó òðàíñëiòåðàöi¿
óðèâêó. ² öå, ÿê âèäàºòüñÿ, äîñèòü ïðîñòî çðîáèòè. Ïî-ïåðøå, ñêëàäíî ñêàçàòè ÷è
ñàì Íºìöåâè÷ ðîáèâ âèïèñêè ç ðóêîïèñó, ÷è ïðîñèâ ïèñöÿ âèïèñàòè éîìó öåé
ôðàãìåíò. Ïðàêòèêó òðàíñëiòåðóâàííÿ êèðèëè÷íèõ òåêñòiâ äëÿ ïîëüñüêèõ iñòîðèêiâ ìîæíà ïðîiëþñòðóâàòè, ñêàæiìî, Ïîãîäiíñüêèì ñïèñêîì ²ïàòi¿âñüêîãî ëiòîïèñó, ÿêèé ïåðåïèñàëè äëÿ Àäàìà Íàðóøåâè÷à (Êðàêiâñüêèé ñïèñîê)42. Ïî-äðóãå,
íå âàðòî çàáóâàòè, ùî òåïåð äëÿ ïîðiâíÿííÿ íàÿâíèé òiëüêè âèäàíèé òåêñò, ÿêèé
ïðîéøîâ ïðèíàéìíi «ïîäâiéíó îáðîáêó»: âiä âèïèñêè Íºìöåâi÷à äî ëþäèíè, ùî
öþ âèïèñêó íàáèðàëà. Àáñîëþòíî¿ òî÷íîñòi ó ïåðåäà÷i òåêñòó äæåðåëà íåìîæëèâî
äîñÿãòè i ïðè ñó÷àñíèõ âèäàâíè÷èõ ìîæëèâîñòÿõ. Ùî âæå êàçàòè ïðî 1822 ðiê.
Ïiäáèâàþ÷è ïiäñóìêè, ìîæíà çàïðîïîíóâàòè òàêèé øëÿõ Ïîçíàíñüêîãî Êîäåêñó: ç Ðàäçèâèëiâñüêîãî àðõiâó ó Íåñâiæi ðóêîïèñ ìiæ 1814 òà 1819 ðîêàìè ïîòðàïëÿº äî Âiëüíþñà, äå éîãî çíàõîäèòü Íºìöåâè÷ i ðîáèòü ç íüîãî âèïèñêè.
Ç Âiëüíþñó, ïðèáëèçíî ó äðóãié ïîëîâèíi 30-õ ðîêiâ Õ²Õ ñò., Êîäåêñ «ìiãðóº» äî
áiáëiîòåêè ãðàôà Ðà÷èíñüêîãî ó Ïîçíàíü. Òàì éîãî áà÷èòü ÿêèéñü ç «ðóñêèõ ïóòåøåñòâåííèêîâ» i ïîâiäîìëÿº ïðî íüîãî Áîäÿíñüêîãî43. Òàêèì ÷èíîì, Î. Ì. Áîäÿíñüêèé i çíàõîäèòü öåé Êîäåêñ 1841 ÷è 1842 ð. Âèïèñêè Íºìöåâè÷à, î÷åâèäíî, çàëèøàþòüñÿ ó Âàðøàâi, äå ç íèìè çíàéîìèòüñÿ Ï. Ìóõàíîâ.
Âèõiäíà æ òî÷êà «ìàíäðiâ», òîáòî Íåñâiæ, º íàéáiëüø äîêàçîâîþ, îñêiëüêè
âîíà çàäîêóìåíòîâàíà.
40 A. Brükner, “Ein weissrussischer Codex miscellaneus der Gräflich-Raczyñski’schen Bibliothek…”
S. 353; Âîñòî÷íîñëàâÿíñêèå è þæíîñëàâÿíñêèå ðóêîïèñíûå êíèãè â ñîáðàíèÿõ Ïîëüñêîé Íàðîäíîé Ðåñïóáëèêè. ×. II. C. 81 [nr 218]; Rêkopisy cerkiewnos³owiañskie w Polsce. Kata³og.
Wydanie drugie zmienione. Opracowali Aleksander Naumow oraz Andrzej Kasz³ej; przy wspó³pracy
Ewy Naumow i Jana Stradomskiego (Kraków, 2004), 484 [nr 1039].
42 ÏÑÐË. T. 2. C. I-J.
43 Î. Ì. Áîäÿíñêèé. Î ïîèñêàõ ìîèõ â Ïîçíàíñêîé ïóáëè÷íîé áèáëèîòåêå… Ñ. 7.
221
***
Êðàùèì îïèñîì ðóêîïèñó çàëèøàºòüñÿ îïèñ, çðîáëåíèé À. Áðþêíåðîì44.
À. Áðþêíåð, çäàºòüñÿ, áóâ ïåðøèì, õòî ïîìiòèâ íà ðóêîïèñi çàïèñ ïî÷åðêîì
XVI²² ñò., ïðî íàëåæíiñòü êîäåêñó Ðàäçèâèëàì45. Öþ æ iíôîðìàöiþ (ç ïîñèëàííÿì íà À. Áðþêíåðà) ïîäàâ Þ. Êàðñüêèé46. ß. Í. Ùàïîâ, ïðè îïèñi êîäåêñó çàçíà÷èâ çàïèñ: «Íà ñòð. 5 ïîìåòêà „¹ 24 z biblioteki …”»47. Íîâiøi îïèñè íå ïîäàþòü
íîâèõ âiäîìîñòåé ïðî ðóêîïèñ48.
À. Áðþêíåð ñïðîáóâàâ iäåíòèôiêóâàòè âëàñíèêà êîäåêñó, ÿêèé ó XVI²² ñò. çàëèøèâ
ñâié ïiäïèñ. Îñêiëüêè âií ïðî÷èòàâ òiëüêè äâi ëiòåðè «X» òà «R» («X[iêŸ]
R[adziwi³³]»), òî òî÷íî âñòàíîâèòè, êîòðèé ç Ðàäçèâèëiâ áóâ âëàñíèêîì ðóêîïèñó, íå
çìiã. À. Áðþêíåð ïðèïóñòèâ, ùî «Õ» ñïîëó÷åíå iç ëiòåðîþ «Ê» i òîìó çàïèñ «òðåáà
ðîçóìiòè, ÿê âëàñíîðó÷íèé ïiäïèñ Êàðîëÿ Ñòàíiñëàâà Ðàäçèâèëà, ëèòîâñüêîãî êàíöëåðà, ùî ïîìåð ó 1711 ð.49 […] àáî Êàðîëÿ Ðàäçèâèëà, çìåðëîãî 1790 ð.»50.
Íà ðóêîïèñi ñïðàâäi º çàïèñ ïðî íàëåæíiñòü êîäåêñó Ðàäçèâèëàì (àðê. 2, 3, 5),
îäíàê áåç æîäíî¿ âêàçiâêè íà ìiñöåçíàõîäæåííÿ. Íà àðêóøi 3 òiëüêè ïiäïèñ
«AKXR», íàòîìiñòü íà àðê. 5 íà íèæíüîìó ïîëi º çàïèñ «¹ 24. Z biblioteki nas[z]»
òà ïiäïèñ «AKXR» (äèâ. ðèñ. 1). Ñïèðàþ÷èñÿ íà îïèñè Ðàäçèâèëiâñüêèõ çiáðàíü,
ìîæíà äîñèòü ïåâíî ãîâîðèòè, ùî ïiäïèñ «AKXR» íàëåæèòü Àííi ç Ñàíãóøêiâ
Ðàäçèâèë, i ìàº ÷èòàòèñÿ òàê: «A[nna] K[atarzyna] X[iê¿na] R[adziwi³³]»51. Íà
æàëü, ó íîâiøèõ îïèñàõ ðóêîïèñó öåé ïiäïèñ íiÿê íå êîìåíòóâàâñÿ52.
Þ. Ðàäçiøåâñüêà, ÿêà çíàéøëà i âèäàëà ïðàöþ Ì. Ñòðèéêîâñüêîãî «O pocz¹tkach i wywodach…», òàê ñàìî çiäåíòèôiêóâàëà ïiäïèñ íà íèæíüîìó ïîëi àðêóøà 5
«¹ 32 z biblioteki naszej AXR (Anna ksiê¿na Radziwi³³owa)»53. Ïiäïèñ, ùî º íà
îðèãiíàëi Ì. Ñòðèéêîâñüêîãî òîòîæíèé òîìó, ùî º íà Ïîçíàíñüêié çáiðöi. Çãàäêà
ïðî ðóêîïèñ Ì. Ñòðèéêîâñüêîãî º íåâèïàäêîâîþ: îáèäâà ïàì’ÿòíèêè ïîâ’ÿçàíi
ñïiëüíîþ äîëåþ. Ñïî÷àòêó Ïîçíàíñüêèé êîäåêñ òà îðèãiíàë Ì. Ñòðèéêîâñüêîãî
ïåðåáóâàëè ó Áÿëåé-Ï³äëÿñêié. Âiä îñåíi 1736 ð. — ó Íåñâiæi.
S. 345–391.
S. 352–353.
46 Êàðñêèé Å. Ô. Áåëîðóññû. Ò. ²²². Î÷åðêè ñëîâåñíîñòè áåëîðóñêîãî ïëåìåíè. 2. Ñòàðàÿ çàïàäíî-ðóññêàÿ ïèñüìåííîñòü. Ïã., 1921. Ñ. 76.
47 Âîñòî÷íîñëàâÿíñêèå è þæíîñëàâÿíñêèå ðóêîïèñíûå êíèãè â ñîáðàíèÿõ Ïîëüñêîé Íàðîäíîé
Ðåñïóáëèêè. ×. II. C. 81 [¹ 218].
48 Rêkopisy cerkiewnos³owiañskie w Polsce. S. 484 [nr 1039].
49 Íàñïðàâäi, ó 1719.
50 Éäåòüñÿ, î÷åâèäíî, ïðî Êàðîëÿ Ñòàíiñëàâà Ðàäçèâèëà «Ïàíº Êîõàíêó» (1734–1790). A. Brükner,
“Ein weissrussischer Codex miscellaneus der Gräflich-Raczyñski’schen Bibliothek…” S. 352–353.
51 Àííà Ðàäçèâië ç Ñàíãóøêiâ (1676–1746), âiä 1692 ð. äðóæèíà Êàðîëÿ Ñòàíiñëàâà Ðàäçèâiëà,
êàíöëåðà ëèòîâñüêîãî (Wanda Karkucinska, „Radziwil³owa Anna Katarzyna z Sanguszków”, PSB.
T. XXX/2–XXX/3. z. 125–126. s. 384–388).
52 Óëàùèê Í. Í. Ââåäåíèå â èçó÷åíèå áåëîðóññêî-ëèòîâñêîãî ëåòîïèñàíèÿ. Ñ. 11–12.
53 J. Radziszewska, „Maciej Stryjkowski i jego dzie³o”, Stryjkowski M. O pocz¹tkach, wywodach, dzielnoœciach… S. 22.
222
Âîñåíè 1736 ð., ÷åðåç ïîáóäîâó îêðåìîãî ïðèìiùåííÿ äëÿ áiáëiîòåêè òà àðõiâó ó
Áÿëåé, îäíîìó ç ìàºòêiâ Ðàäçèâèëiâ, áóâ ïðîâåäåíèé îïèñ êíèã òà ðóêîïèñiâ, ùî
çíàõîäèëèñÿ ó öüîìó ìàºòêó54. Äåÿêi ðóêîïèñè òà êíèãè áóëè âèâåçåíi äî Íåñâiæó,
äåÿêi çàëèøèëèñÿ ó Áÿëié. Ðåçóëüòàòîì òàêî¿ ðåâiçi¿ ñòàëî êiëüêà ðóêîïèñiâ, ïåðåïëåòåíèõ ó îäíó êíèæêó, ÿêà çáåðiãàºòüñÿ òåïåð ó Ãîëîâíîìó àðõiâi äàâíiõ àêòiâ ó
Âàðøàâi55. Ðóêîïèñ ñêëàäàºòüñÿ ç 7 îïèñiâ êíèã òà ïàïåðiâ, ùî çíàõîäèëèñÿ íà
æîâòåíü–ëèñòîïàä 1736 ð. ó Áÿëåé (óñi ñiì îïèñiâ âiäíîñÿòüñÿ ñàìå äî öüîãî ïåðiîäó: æîâòåíü–ëèñòîïàä 1736 ð.). Îïèñè ïåðåïëåòåíi íå çà õðîíîëîãiºþ ñêëàäåííÿ:
ïåðøèì éäå îïèñ âiä 13 ëèñòîïàäà, ñüîìèì — îïèñ, äàòîâàíèé æîâòíåì 1736 ð.
Ïðè÷îìó æîâòíåâi îïèñè (¿õ 3) óñi íå ìàþòü êîíêðåòíî¿ äàòè, íàòîìiñòü ëèñòîïàäîâi óñi äàòîâàíi: 13, 10, 6, 17 ëèñòîïàäà. Îòæå, ó çáiðöi îïèñiâ º íàñòóïíi ðåºñòðè:
¹
(äàòà)
Ñòîðiíêè
ðóêîïèñó
1. (13 ëèñòîïàäà 1736)
Ñ. 1
2. (æîâòåíü,
1736)
Ñ. 4
3. (æîâòåíü,
1736)
C. 10
4. (10 ëèñòîïàäà, 1736)
C. 13
5. (6 ëèñòîïàäà, 1736)
C. 16
6. (17 ëèñòîïàäà 1736)
C. 25
7. (æîâòåíü,
1736)
Ñ. 27
Íàçâà çà ðóêîïèñîì
„Specification Des Livres dela Grande Bibliotheque, qui aprés la
Revision faite le 13 Novembre 1736 restent a Biala aprés deson
Altesse Serenme Madame La Princesse Grande Chanceliere etc.”56
„Specyfikacya Generalna z Dyspozycyi JO xzny Jmci Anny z xi¹z¹t
Lubartów Sanguszkówny Radziwi³³owey Kanclerzyney Wielkiey
WXLo Biblioteki, Przywileiow y Papierów do Nieswiza z Archiwow Bialskich id¹czych A 1736 mensis 8bris.”57
„Konnotacyia Generalna z Dyspozycyi JO xiêzny Jmci Dobrodz: Kanclerzyny WWXL. Sprawy Dobr w Possesyi bêdaczych tak JO xiêzny
Jmci Dobrodz: iako y JO xi¹z Jmc S³uckiego Starosty Przemyskiego
Jur y Bibliothek w Bialey zostai¹cych Przy Rewizyi Mensi 8bri 1736.”
„Reyestr Pozostalych xi¹g Manuskryptow Pisanych w Bibliotece
Bialskey mnieyszey, u JO xzny Jmci Anny z xi¹z¹t Lubartów
Sanguszkówny Radziwi³³owey Kanclerzyney Wielkiey WoXaLo
pod No 17 et 28. D. 10 9bris Ao 1736 Spisany”
„Specyfikacya xi¹g Pisanych Manuskryptow wyiêtych z Pod No 17
et 28 y (sic) Biblioteki Bialskiey JO xzny Jmci Anny z xi¹z¹t
Lubartow Radziwi³³owey Kanclerzyney WWXL y do Nieswiza
przy archiwach odes³anych A 1736 die 6us 9bris”
„Specification Des livres qui ant ãtés donne dela Bibliotheque
francoise de J. A. S. Madame la Princesse de Radziwi³³, Grande
Chanceliere de Lituaniae. — pour J. A. S. Monseignour Le Prince
Michel de Radziwi³³ Generalen Second des Armeés de Lithuaniae,
Le 17 9bre 1736.”
„Specifikacya Papierow do Transakcyi JOsw xzny Jmci Dobrodziki
(sic) Kanclerzyney WWXLito zebrane z roznych Spraw”58
54 Wanda Karkuciñska, „Radziwi³³owa Anna Katarzyna z Sanguszków”, PSB. T. ÕÕÕ/3, z. 126. S. 386.
55 Disposition de Biala 1736 — Summaryusze Biblioteki y Archiwum Bialskiego, Archiwum G³ówny Akt
Dawnych w Warszawie. Archiwum Radziwi³³ów. Dzia³ XXVI. Rkps. 10. (stara signatura: VIII–9). 34 k.
56 Òóò i äàëi ïðè öèòóâàííi âèêîðèñòîâóºòüñÿ îðèãiíàëüíå íàïèñàííÿ äæåðåëà.
57 ²íøèì ïî÷åðêîì, iíøèì ÷îðíèëîì.
58 Íà ñòîðiíöi 26: „Regestr Papierow z roznych Spraw zebrane y do Transakcyi JO Xiêzny Jmc Dobr:
odlozone, w Bia³ey przy Rewizyi Mens 8bris Ad 1736.”
223
Ðèñ. 1. Àâòîãðàô êí. Àííè ç Ñàíãóøêiâ Ðàäçèâèë íà Ïîçíàíñüêîìó êîäåêñi
Ðåºñòðè çàïèñàíi êiëüêîìà ðiçíèìè ïî÷åðêàìè, îäíàê â óñiõ ñïèñêàõ º ïîìiòêè
îäíiºþ ðóêîþ. Óñi ðåºñòðè ïiäïèñàíi Àííîþ ç Ñàíãóøêiâ Ðàäçèâèë. Çàïèñ íà
ñòîðiíöi 34 (ïðèìiòêà ïî÷åðêîì, ÿêèì çäiéñíåíî óñi âèïðàâëåííÿ òà ïðèìiòêè ïî
òåêñòàõ) ïiñëÿ íîìåðó 7 («Specifikacyi Papierow do Transakcyi JOsw xzny Jmci
Dobrodziki Kanclerzyney WWXLito zebrane z roznych Spraw») ïîâiäîìëÿº, ùî
«Niektore sa Orygina³y miêdzy temi Papierami, dla tego Ja w³ozy³am do Archiwow
Bialskich, poniewiaz take¿ drugie znayduj¹ siê w Archiwach Nieswieskich». Ùå
áiëüø ïðîìîâèñòîþ ùîäî àâòîðñòâà öèõ ïðèìiòîê º äâà çàïèñè, çðîáëåíi òiºþ æ
ðóêîþ. Ïåðøèé, íà ïîëi ñ. 23, ïîÿñíþº, ùî «Te Dwie ksiêgi zostaj¹ siê w Bialey,
poniewaz takie drugie s¹ w Syna mego xcia Hetmana» (äèâ. äîäàòîê). Çãàäàíèé ó çàïèñi ñèí Àííè ç Ñàíãóøêiâ Ðàäçèâèë, öå, î÷åâèäíî, Ìiõàë Êàçèìið Ðàäçèâèë «Ðèáåíüêî» (1702–1762), ÿêèé âiä 1735 ð. áóâ âåëèêèì ëèòîâñüêèì ãåòüìàíîì59.
Íàïðèêiíöi «Ñïåöèôiêàöi¿» (ñ. 24) º âæå çíàéîìèé íàì ïiäïèñ, òiëüêè ïðiçâèùå
çàïèñàíî ïîâíiñòþ: «AKXRadziwillowa» — é ïiñëÿ ïiäïèñó òàêîæ ðîçïîðÿäæåííÿ ùîäî êíèã «to wszystko zostaje siê m³odszego syna60» (äèâ. ðèñ. 2).
Ïîçíàíñüêèé êîäåêñ ç’ÿâëÿºòüñÿ ó ñïèñêó ìàíóñêðèïòiâ, ùî áóëè âiäïðàâëåíi ç
Áÿëåé äî Íåñâiæà ó ëèñòîïàäi 1736 ðîêó. Ó çîøèòi, ïðî ÿêèé éøëîñÿ, öåé ñïèñîê
éäå ï’ÿòèì (ñ. 16–24) i ìàº çàãîëîâîê: «Specyfikacya xi¹g Pisanych Manuskryptow
wyiêtych z Pod ¹ 17 et 28 y (sic) Biblioteki Bialskiey JO xzny Jmci Anny z xi¹z¹t
Lubartow Radziwi³³owey Kanclerzyney WWXL y do Nieswiza przy archiwach
odes³anych A 1736 die 6us 9bris». Ó ïåðøîìó ñòîâï÷èêó îïèñó áóëî âêàçàíî
«Numer teraznieyszy Signatur», ó äðóãîìó — íàçâà êíèãè, ó òðåòüîìó — «Numerus
Pod ktorym znaydowa³y siê te xiêgi w Bibliotece Bialskiey sub ¹ 17 et 28
mnieyszey». «Ñïåöèôiêàöiÿ» ìàº 52 ïîçèöi¿. Íà ñ. 18, ïiä íîìåðîì 17 çóñòði÷àºòüñÿ ðóêîïèñ: „Hystorye po Rusku pisane o krolu Vhorskim takze o WKLm y
zmuydzkim. Tudziesz o kniaziu nazwanym Witow, ktory corkê sw¹ wyda³ za kniazia
wielkiego Moskiewskiego Wasila Dmitrowicza sub ~·~ No 24”. ßê áà÷èì, äëÿ îïèñó
ðóêîïèñó âèäiëåíi çîâñiì iíøi ÷àñòèíè çáiðêè, íiæ âèäiëèâ äëÿ ñâîãî îïèñó Þ. Ó.
Íºìöåâi÷: «Èñòîðûz w Àòûëè êîðîëè óãîðúñêîìú» („o krolu Vhorskim”) òà «Ëåòîïèñåöú âåëèêîãî êíçc@òâà ëèòîâúñêîãî è æîìîèòúñêîãî» („o WKLm y zmuydz59 Dymicka-Wo³oszyñska H., „Radziwi³³ Micha³ Kazimierz zwany „Rybeñko”, PSB. T. XXX/2, z. 125.
S. 299–306.
60 ªðîíiìà Ôëîðiàíà Ðàäçèâèëà (1715–1760): PSB. T. XXX/1, z. 124. S. 185.
224
Ðèñ. 2. Àâòîãðàô êí. Àííè ç Ñàíãóøêiâ Ðàäçèâèë ó «Ñïåöèôiêàöi¿»
kim”). Êðiì òîãî, ó îñòàííüîìó áóëî âèäiëåíî îïîâiäàííÿ „o kniaziu nazwanym
Witow, ktory corkê sw¹ wyda³ za kniazia wielkiego Moskiewskiego Wasila
Dmitrowicza” (â ðóêîïèñi, àðê. 256–257: «Êíµçü Âèòîâò êíåæíó ñâîþ mäàëú çà
âåëè|êîãî êíµçf Ìîñêîâñêîãî Âàñèëz Äúìèòðîâè÷à», ïðè÷îìó íàäñòðî÷íà ñêîðîïèñíà ëiãàòóðà «âò», äå ÷iòêî âèäíî òiëüêè «â», áóëà ïðî÷èòàíà ÿê «â»). Âèáið
ñàìå öèõ ñêëàäîâèõ äëÿ îïèñó çáiðêè, ìîæíà ïîÿñíèòè àêòóàëüíiñòþ êîæíî¿ ç
÷àñòèí ðóêîïèñó. Ñóäÿ÷è çà ìàðãiíàëiÿìè, áiëüøå ÷èòàëèñÿ ÷àñòèíè ²²² òà IV
çáiðêè, òîáòî ñàìå òi òâîðè, ÿêi âíåñåíi äî «Ñïåöèôiêàöi¿»61.
Ç îãëÿäó íà òå, ùî ó «Ñïåöèôiêàöi¿» âiäìi÷åíî ðóêîïèñè, ÿêi àáî íå äiéøëè äî
íàñ (íàïðèêëàä, ðóêîïèñ (àâòîãðàô?) ïðàöi Àëüáåðòà Âiþêà-Êîÿëîâè÷à «Fasti
Radiviliani»), àáî íiÿê íå ìîãëè ïîºäíàòèñÿ (íàïðèêëàä, ÿê òi æ òàêè «Fasti
Radiviliani», äæåðåëîì äëÿ ÿêèõ áóëà ïðàöÿ Ñòðèéêîâñüêîãî «O pocz¹tkach i
wywodach…»62), âèäàºòüñÿ öiêàâèì âèäàòè «Ñïåöèôiêàöiþ» ïîâíiñòþ. Ó äîäàòêó ïîìiùåíèé ïîâíèé òåêñò «Ñïåöèôiêàöi¿».
61 Ïåðøèì öå ïîìiòèâ À. Í. Âåñåëîâñüêèé: «íàñêîëüêî ìîæíî ñóäèòü ïî ðóêîïèñíûì (ïîëüñêèì
è ðóññêèì) îòìåòêàì ÷èòàòåëåé ñáîðíèêà, îíè áîëåå âñåãî èíòåðåñîâàëèñü Ëèòîâñêîþ õðîíèêîé è Àòòèëîé, òîãäà êàê “ñåðáñêèå ïîâåñòè” áûëè ïî÷òè çàáûòû». (Âåñåëîâñêèé À. Í. Èç èñòîðèè ðîìàíà è ïîâåñòè… Ñ. 129.)
62 Albertas Vijûkas-Kojalavièius. Lietuvo istorijos ávairenybës. 1 dalis. (Vilnius: LLTI, 2003), 232,
18 past.
225
ÄÎÄÀÒÎÊ
Disposition de Biala 1736 — Summaryusze Biblioteki y Archiwum Bialskiego,
Archiwum G³ówny Akt Dawnych w Warszawie. Archiwum Radziwi³³ów. Dzia³
XXVII. Rkps. 10. (stara signatura: VIII–9)*
s. 16–24
Specyfikacya xi¹g Pisanych Manuskryptow wyiêtych z Pod No 17 et 28 y (sic)
Biblioteki Bialskiey JO xzny Jmci Anny z xi¹z¹t Lubartow Radziwi³³owey
Kanclerzyney WWXL y do Nieswiza przy archiwach odes³anych A 1736
die 6us 9bris
Numerus Pod
ktorym
znaydowa³y siê
te xiêgi w
Bibliotece
Bialskiey sub
N 17 et 28
mnieyszey
Numer
teraznieysz
y Signatur
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Roczne Proiekta za Panowania Jana III podczas Interregnum Jego
Nota Roczne za Panowania Jana III anno 1688
Proiekta Roznych Transakcyi podczas Interregnum Jana III
Mowy Rozne Seymowe Staroswieckie y Nota iako tez Interregna rozne Roku 1606
Roznych rzeczy Transakcie Stanis³awa Orzelskiego Wierszow Polskich Lacinskich ku zabawie uciesznych, Reskrypta rozne. Copie Listow Comput Generalny podatkow
Rzp³tey Roku 1661 y rozne Curiosa
Rozne Kopie Proiektow y Transakcyi Processow poczowszy od Roku 1644 do Roku 1666
Apologia Prolibertate Respublicae et Legitibus Regni Poloniae, albo zebranie Constytucyi, dowodz¹c ze Krolowie
Polscy Dziedzictw nabywac nie mog¹ Roku 1626. to jest
ani w Koronie ani w WmXLm
Compendium Roznych Listow y mowy dawney, tak Publiczney, iako y Prywatney, ktore w Wielkiey materyi od
roznych Stanow zakombinowan¹ //[s. 17] roznych lat to jest
A. 1695. A 1686
* Ïðè ïóáë³êàö³¿ çáåðåæåíî îðèãiíàëüíèé ïðàâîïèñ, à òàêîæ ñèíòàêñèñ.
sub ~·~ ¹ 3
sub ~·~ ¹ 4
sub ~·~ ¹ 5
sub ~·~ ¹ 9
sub ~·~ ¹ 11
sub ~·~ ¹ 12
sub ~·~ ¹ 13
sub ~·~ ¹ 14
226
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
Transakcye Rozne xcia Jmci Krzysztofa Radziwi³³a, o
zaci¹gu Woiennym y Progressie expedydycyi Inflandskiey, to jest Kopie Listow do roznych senatorow pisane od
xcia Jmci Radziwi³³a Hetmana Polnego WXLo poczawszy
od Roku 1621 do Roku 1623
Statut WXL ktorym siê s¹dz¹ Woiewodztwa te, Kijowskie,
Wo³ynskie, Brac³awskie, Wydany w Wilnie Roku 1566
Copie Procederu roznego staroscinskiego, albo Ordo woienne za Krola Jmsci Stefana przez Jmsci Jana Zamoyskiego Kanclerza y Hetmana Koronnego Spisane
Regestr Lustracyi Woiewodztw Po³ockiego y Mazowieckiego Roku 1569
Proiektow roznych Transakcyi Podczas woyny Lubomirskiego z Pocz¹tku po³acinie a ku Koncowie po Polsku pisane Reskrypta od Krola Jmci Roku 1664 y roznych lat
znaidui¹siê
Poemata albo wiersze Lacinskie Composycyi Andrzeia
Kryckiego w rzeczach wprzod woiennych wierszem opisui¹ iego, a Osobliwe o Woynie z Moskw¹ za Zygmunta Augusta Krola Polskiego y w Innych Circumstancyach czasu.
Takze nagrobki Krolem y roznym Monarchom opisui¹c
wierszem Zalosnym etc. Na ostatku rozne Trakcye swieckie Dialogi, iako siê obszerniey pokazue z Czytania tych
//[s. 18] ze Manuskryptow
Transakcye y Proiekta roznych rzeczy sub Interregno Krola
Jmci Jana III zacz¹te d. 26 Junii A 1696 ad An 1697
Kopie Listow roznych, papiezkich, cesarskich Krolewskich do Kardyna³a Gieorgiusza Radziwi³³a pisanych Item.
Kopie roznych Fundacyi Koscio³ow do Domu Radziwi³³owskiego nalez¹cych od Roku poczowszy 1583 do
Roku 1599 zebrane
Hystorye po Rusku pisane o krolu Vhorskim takze o
WKLm y zmuydzkim. Tudziesz o kniaziu nazwanym Witow, ktory corkê sw¹ wyda³ za kniazia wielkiego Moskiewskiego Wasila Dmitrowicza
Kopie Listow do roznych Panow y xêzy pisanych poczowszy od Roku 1594 do Roku 1599
Regestr z Kromera Krotko zebrannych Dziejow y Czynow
tak w Koronie Polskiey iako y WXLm y napogranicach Litewskich Stalych zopisaniem dowodnieszym zaraz na
Pocz¹tku tego Regestru y Xiêgi cosiê w niey zawiera, gdzie
czego szukac potrzeba, iako to o Krolach y xi¹zêtach Polskich, obra siê Ich ponowania y zayscia, osobliwe zebrawszy Curiositates
[1] Ðàäçèâèëiâñüêèé (?) — ÍÁÓÂ. ÎÐ. Ô. 1. ¹ 4151.
sub ~·~ ¹ 15
sub ~·~ ¹ 16[1]
sub ~·~ ¹ 18
sub ~·~ ¹ 19
sub ~·~ ¹ 20
sub ~·~ ¹ 21
sub~·~ ¹ 22
sub ~·~ ¹ 23
sub ~·~ ¹ 24
sub ~·~ ¹ 25
sub ~·~ ¹ 26
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
Opisanie Insuly, Wod, Morza Mediteraneum Nazywai¹cego siê. Ktora Insu³a nazywa siê Giewica, Gibralta y
Cypra etc po w³osku pisane
Opera y Komedye Saltow po W³osku pisane
Oryginal Strykowskiego o wywodach: dzielnosciach spraw
Rycerskich y Domowych Slawnego Narodu Litewskiego
Akta s¹dow JO xcia Jmci Alexandra Ludowika Radziwi³³a
Marsza³ka WWXLo Od prawni¹cych w Roku 1640
Dyaryusz Confederacyi Tarnogradskiey U ktorym Listy
Panow Rad, Punkta Istrukcye, Deklaracye, Sessyi etc. zaczêtey d. 26 9bris A. 1715
Idem Ca³ey Cosmografiey Rêka JO xcia Jmci Jerzego Radziwi³³a podczaszego WXLo pysaney
Rokosz, to jest ziazd Ludzi Stanu szlacheckiego Prawiem
Pospolitym nieopisanym bo za Consensem Inszych albo
adminus potiores partes In Respžca. Zgromadzony dla naprawy y wprowienia w Ryze Wyz pewnych Praw Z wêtlonych Wolnosci do Wytknienia y pokarania tych, ktory
mimo Vocati¹ Swoi¹ przyczyn¹ tego byli etc. Aten ziazd za
Sendomirzem na Gorze pod Pokrywni¹ przy Wsi Sosniczancy na dzien 7 sierpnia Nazwaney A 1606
Rokosz albo ziazd ludzi Stanu slacheckiego Prawiem Pospolitym nieopisanym bo za Consensem Inszych albo adminus potiores partes In Respžca. Zgromadzony dla naprawy y wprowienia w Ryze Wyzpewnych Praw Z wêtlonych Wolnosci do Wytknienia y pokarania tych, ktory mimo
Vocati¹ Swoi¹ przyczyn¹ tego byli etc. A ten ziazd za Sendomirzem na Gorze pod Pokrywni¹ przy Wsi Sosniczancy
na dzien 6 sierpnia Ru€ 1606 naznaczony by³
Kwity Jarosza Wo³³owicza Starosty Generalnego roznym
dawane, na rozne Pobory //[s. 20] poczawszy Roku 1614 do
Roku 1631
Hystorye y deskrypcye kraiow Niemieckich po Francuzsku
pisanê
Kopie Przywileiow Litewskich do Domu Radziwi³³owskiego Nalez¹cych, ktorych Przywileiow Oryginaly s¹ w
Archiwach ktore Przywileie dane iest od Krola Jmci Zygmunta Augusta renowewane y confirmowane w Roku 1551.
Druga taka iest xêga tych Przywileiow S³owo w S³owo
227
sub ~·~ ¹ 28
sub ~·~ ¹ 29//[s. 19]
sub ~·~ ¹ 32[2]
sub ~·~ ¹ 33
sub ~·~ ¹ 34
sub ~·~ ¹ 35
sub ~·~ ¹ 36
sub ~·~ ¹ 37
sub ~·~ ¹ 38
sub ~·~ ¹ 39
sub ~·~ ¹ 24 —
”— ¹ 40[3]
[2] Ðóêîïèñ îçàãëàâëåíèé ïiñëÿ ïðèñâÿòè Þðiþ Îëåëüêîâè÷ó íà ñòîð. 10: „Maczieia Strikowskieo
O Pocz¹tkach wywodach dzielnoscziach Sprawach Rycerskich i domowych Slawnego narodu
Litewskiego ¯emoidzkiego y Ruskiego Przed tim nigdy od ¿adnego ani Kuszone ani opisane Z
natchnienia Bo¿ego a uprzeimie pilnego doœwiadczenia” (Biblioteka Narodowa w Warszawie. Dzia³
rêkopisów. Nr. III 6806).
[3] Çãiäíî ç âiäîìîñòÿìè, ïîäàíèìè Å. Êîòëóáàºì, îðèãiíàëè ïðèâiëå¿â Ðàäçèâèëàì íà êíÿçiâñüêèé
òèòóë äëÿ Íåñâiçüêî-Îëèöüêî¿ ãiëêè âiä 1547 òà 1549 ðð. çíàõîäèëèñÿ ó Íåñâiçüêîìó àðõiâi.
Ó 1846 ð. ¿õ çàáðàâ íåñâiçüêèé îðäèíàò Âiëüãåëüì Ðàäçèâèë äî Ïîçíàíi. Äèâ.: Kot³ubaj E. ¯ycie
Janusza Radziwi³³a. Wilno, Witebsk, 1859. S. 10, przyp. a).
228
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
Hystorye opisania rozney Familiey Starodawney Rzymskiey y W³oskiey po W³osku pisane
Cautia o Woynie Inflandskiey za czasow Krola Imci Zygmunta Augusta pisana Po lacinie z Wielkim Magistrem Inflandskim poczowszy Roku 1560 die 14 Februarij. Tuz
Contenta Przywileiow Inflandskich w Roku 1422 pisanych
Traktata Brandenburskie po³acinie pisane Roku 1657
Jawney Niewinnosci Manifest Bogu, Swiatu, oyczyznie przez
WJnPa Jerzego Sebastyana Hrabi na Wiszniowcu y Jaros³awiu Lubomirskiego Marsza³ka Wielkiego Hetmana Polnego Koronnego Genera³a Ma³opolskiego, Krakowskiego,
Chmielnickiego, Nizynskiego, Peres³awskiego Olsztynskiego, Kazimirskiego etc. Staroste podany z przydaniem Perspektywy y na Process Responsa na Informacy¹ Dyskursa
Ziemianina y Innych wiadomosci godnych Roku 1666[4]
Materya poszczêsliwey Koronacyi Krola Imci Stanis³awa
I. Rozdania Praw Con//[s. 21]sensow, Confirmacyi roznym
stanom na starostwa etc Roku 1706
Notanda orz¹dzeniu Krolewstwa Swego Henryka IV, Ludwika XIII y XIV, Krolow Francuzskich po Francuzsku pisane A 1688
Kopie Listow roznych y Transakcyi nowych takze roznych
Instrukcyi naydui¹ siê Akta Panow Rad Koronnych y Litewskich, to jest Przysêga do Zawarcia Pakt y Sprawiedliwosci s¹dach nie poprzedzai¹c ale iak u przypadnie z Regestru s¹dzie etc. Tuz siê Akta Krolow znaidui¹ poczowszy
od Lecha I az do Augusta II
Manuskrypta JO xcia Imci Albrychta Radziwi³³a Kanclerza
WWXLo rêka pisane poczowszy Roku 1632 do Roku 1653
Fasty albo raczey Jesta Illusžmae Domus Ducem Radziwi³³
Compendio Continentis[6]
sub ~·~ ¹ 41
sub ~·~ ¹ 42
sub ~·~ ¹ 43
sub ~·~ ¹ 44
sub ~·~ ¹ 45
sub ~·~ ¹ 46
sub ~·~ ¹ 47
sub ~·~ ¹ 49[5]
sub ~·~ ¹ 50
[4] Âèä.: Publicae innocentiae manifestum Deo mundo patriae per Illustrissimum Dominum D.
Georgium Sebastianum Comitem in Wisnicz & JaroslaW Lubomirski Supremum Regni Marschalcum & Campi Ducem Generalem Minoris Poloniae Cracovien, Chmielnicen, Nizynen, Olsztynen,
Periaslavien, Kazimirien, capitaneum. Bonoq[ue] publico porrectum anno Reparatae Salutis M. DC.
LXVI. [S. l., s. n., 1666 ca].
[5] Òåïåð öåé ðóêîïèñ çíàõîäèòüñÿ â Êðàêîâi (Zbiór Czartoryjskich Muzeum Narodowego w
Krakowie. Sygn. 2356 II). Âèä.: Radziwi³³ Albrycht Stanis³aw. Memoriale rerum gestarum in
Polonia. 1632–1656 / opracowali Adam Przyboœ i Roman ¯elewski. T. 1–5. Wroc³aw; Warszawa;
Kraków: Wyd. PAN, 1968–1975. Âèäàâöi Ìåìîðiàëó çàçíà÷èëè, ùî «ðóêîïèñ ×àðòîðèéñüêèõ
ïîõîäèòü ç çiáðàíü Ðàäçèâèë³â. Ñòâåðäæóºìî öå íà ïiäñòàâi ñèãíàòóðè ç XVI² ñò. íà òðåòié
ñòîðiíöi ðóêîïèñó: „¹ 49 Manuskrypa” (sic). Ïîòiì ïåðåéøîâ öåé ðóêîïèñ äî çiáðàííÿ Ôðàíöiøêà Ëþáîìèðñüêîãî, ïðî ùî ãîâîðèòü íàïèñ íà òèòóëüíié ñòîðiíöi ïî÷åðêîì XVI²² ñò.:
“Ex libris Francisci Drusi Lubomirski”. Ïå÷àòêà ç íàïèñîì: „Z Biblioteki Pu³awskiej XX.
Czartoryskich”, ñâiä÷èòü ïðî ïîäàëüøó éîãî äîëþ» (Radziwi³³ Albrycht Stanis³aw. Memoriale
rerum gestarum in Polonia. 1632–1656. T. 1: 1632–1633 / opracowali Adam Przyboœ i Roman
¯elewski. Wroc³aw; Warszawa; Kraków: Wyd. PAN, 1968. S. LV).
[6] Ñóäÿ÷è ç óñüîãî, öå áóâ ðóêîïèñ (àâòîãðàô?) ïðàöi Àëüáåðòà Âiþêà-Êîÿëîâi÷à, ÿêà âèéøëà
äðóêîì 1653 ð.: „Fasti Radiviliani Gesta illustrissimae Domus Ducum Radziwi³ Compendio
40.
41.
42.
43.
44.
45.
Wpisywanie Spraw WWdzžtwa Wilenskiego, przez JO xcia
Imci Christofora Radziwi³³a WWd€ê Wilenskiego, Naprzod
Daniny Arendy postanowienia urzêdnikom y Inne z Strony
Imion y Pozytkow WWdz€twa Wilenskiego anizey w teyze
xiêdzê sprawy JK Mc€i Woiewodztwa Nalez¹ce Roku 1604
Regestr albo Inwentarz Podania Woiewodztwa Wilenskiego, tak tez Dworow W³asci ku temu nalez¹cych po
smierci JW Im Pana Leona Sapiehy WWd€y Wilenskiego
Hetmana WoXLo z rozkazania Krola Imci, a z porzuczenia
JW Im Pa Paca podskarbiego ziemskiego y pisarza WXLo
Brzesskiego Przemyskiego, Bersztanskiego, Lawarzyskiego, Rekanaszskiego (!) y Oranskiego etc. Dzierzawcy,
przez mnie Stanis³awa Reymarta skarbnego WXLo //[s. 22]
klucznika y podklucznego Wilenskiego z Danin¹ y Przywileiem Krola Imci Pana Naszego Mi³osciwego Dobr JO
xcia Imci Panu Krzystofowi Radziwi³³owi xciu na Birzach
y Dubinkach teraznieyszemu WWdz€ie Wilenskiemu Hetmanowi WXLo Zyzmorskiemu Seywerskiemu Poszerwinskiemu etc staroscie Administratorowi Oekonomiey Mohilewskiey, Podany w Miesi¹cu 9brze w Roku 1639
Liczba WJmPa Jarosza Wo³owicza Podskarbego Ziemskiego y Pisarza WXLo z Pieniêdzy z Administracyi, y z
Poskarbstwa ziemskiego, przez P. Lukasza Wanowicza
Skarbnego, tak przez Imci samego, iako przez Pa Paw³a Jakimowicza Ho³owni Pisarza, przez Pa Mikolaia Brolnickiego Skarbnego, do skarbu przymowanych, iako ten Vrz¹d
ImPan Podskarbi posmierci godnego Pamiêci WImPana
Andrzeia Zawiszy Podskarbego ziemskiego za Listy JKMci w Administracy¹ swoi¹ wzi¹³, a potym Podskarbim
Ziemskim zosta³ od die 6 Marca Roku 1604 do die 16 9bris
u Roku 1615 Lat 12
Metryka spraw WWdz€twa Trockiego gdy JO xze Pan Miko³ay Christofor Radziwi³³, xzže na O³yce y Nieswiezu Hrabi na
Szyd³owcu y Mirze etc WWd€¹ Trockim by³, Odprawowanie
przez miê naynizszego obecnego s³ugê JO xzney Mc€i
mai¹cego Wawrzynca Kochana Rêk¹ W³asn¹ Roku 1591
Liczba sto³owa JW JmPana Jarosza Wo³owicza starosty
zmoydzkiego z Podskarbstwa ziemskiego WXLo od Roku
1609 do Roku 1615
Schidlovicia Domus Unicum Domesticum w Cnocie y Zacnosci Vrodzonego y Chwalebnego Przyk³adu Familiey
Polskiey od Dziadow //[s. 23] Pradziadow, gdzie iest Herby i
osoby malowane Menskiey y Bia³og³owskiey P³ec na Pargaminie
229
sub ~·~ ¹ 51[7]
sub ~·~ ¹ 52
sub ~·~ ¹ 53
sub ~·~ ¹ 54[8]
sub ~·~ ¹ 55
sub ~·~ ¹ 56
continentes. Auctore Alberto Wiiuk-Koialowicz, Soc. iesu., Vilnae, Typis Academicis Soc. IEsu.
Anno Christi M. DC. LIII.” [in:] Albertas Vijûkas-Kojalavièius. Lietuvo istorijos ávairenybës. 1 dalis.
Vilnius: LLTI, 2003. P. 218–447. “Fasti Radiviliani” ïðèñâÿ÷åíà ßíóøó Ðàäçèâèëó.
[7] Zielinska T. Archiwa Radziwi³³ow… S. 122(?).
[8] Zielinska T. Archiwa Radziwi³³ow… S. 122(?).
230
46.
47.
48.
49.
50.
51.
52.
Peregrynacya JW Jm Pana Jakoba Sobieskiego WW€dy Ruskiego
Zywot JO xcia Jmci Bogus³awa Radziwi³³a[9]
Xiêga Manuskryptow roznych, to iest 1mo. Tabella zebranych Krolow Polskich ktorych Lat Koronowani byli.
2do Motus publici albo Rokosz. 3tio Oratie roznych Jchmc€i
etc. 4to Ordynacya xcia Ostrowskiego 5to. Na’ W³adys³awa Zygmunta Polskiego y szwiedzkiego Krolewicza, Tryumf mi³osci Wierszami opisane 6to do Papieza za Clemensa Oratie 7mo Ordynacya Zamoyska etc. 8vo Przywileie Zygmunta Augusta zaiazdu Bielskiego y negotio
Wnionsi y roznych senatorow ostatnego Stanowienia oko³o
Vniey Punkta, Racye, proparte Litwy przeciwko podanemu
z Narodu Polskiego Biskupowi Wilenskiemu y Roznych
Panow Listy pisane do Krolow etc.
Extrakt z Metryki Wielkiey Koronney spisania Granic miedzy Koron¹ y WXLm zaczowszy od Brzesckiego Wwdztwa
Miasteczka y Dworu Woinia y od WWdzt€wa Lubelskiego
Miasteczka Parcewa Polesie, Wo³yn z £uckiem, Kijew,
Brac³aw, Wlewo przy Litwie zostawui¹c do Rzeki Morakwy w Dnistr, przez Wasila Ciszkiewicza y Woyciecha Lenartowicza u Roku 1546 za Panowania Krola Zygmunta
Augusta, wydany z Kancellaryi Krolewskiey pod Pieczêci¹
Wielka z Popisem Andrzeia Lipskiego Epžpa Luceoviežn
Regni Cancellarij A 1620
Regestr Przywileiow za Panowania //[s. 24] Naiasnieyszego
Krola Jmci Stanis³awa I. W kancellaryi WXLo Piêczetowanych. Tuz Copie samych Przywileiow Confirmacyi na rozne starostwa Maiêtnosci Daniny, iako tez yna Vrzêdy dawane od Roku 1706 do Roku 1709
Codynatio Jurium stanow WXLo z koronê Polsk¹ w Grodzie Warszawskim A 1697. Tuz Papiery Pospolitego Ruszenia WWdz€tw y Powiatow Przy Koncu Regestr Popisanych Chor¹gwi znaydui¹ siê
Memorya³ rzeczy znacznieyszych po³acinie pisany rêk¹ JO
xcia Jmci Albrychta Stanis³awa Radziwi³³a Kanclerza
sub ~·~ ¹ 57
sub ~·~ ¹ 58[10]
sub ~·~ ¹ 59
sub ~·~ ¹ 6
sub ~·~ ¹ 62
sub ~·~ ¹ 63
sub ~·~ ¹ 66[11]
[9] Âèä.: ¯ywot Jaœnie Oœwieconego Ksi¹¿êcia Bogus³awa Radziwi³³a / wyd. A. Popliñski, Poznañ,
1840. — Âiñiìíàäöÿòèâi÷íèé ïåðåêëàä ëàòèíñüêîãî îðèãiíàëó, ò. çâ. Curses vitae, íàïèñàíîãî â
îñíîâíîìó Ñàìóåëåì Ïøèïêîâñüêèì, à çáåðåæåíîãî â óíiêàëüíîìó ðóêîïèñi â Bibliotheque
Nacionale â Ïàðèæi (PSB. T. 30/2. Z. 124. S. 172).
[10] Íàâïðîòè íîìåðiâ 46 òà 47 ïðèïèñêà iíøèì ïî÷åðêîì: „Te Dwie ksiêgi zostaj¹ siê w Bialey,
poniewaz takie drugie s¹ w Syna mego xcia Hetmana”.
[11] Òåïåð öåé ðóêîïèñ çáåðiãàºòüñÿ ó Áiáëiîòåöi iì. Å. Ðà÷èíüñüêîãî ó Ïîçíàíi (Wojewódzka
Biblioteka Publiczna im. E. Raczyñskiego, Poznañ. Rkp. Nr 96). Ïîëüñüêèé ñïèñîê «Ìåìîðiàëó»
ìàº çàãîëîâîê: „Memorya³ rzeczy znacznieyszych, które siê w Polszcze dzia³y od œmierci Zygmunta III od Roku Pañskiego 1632 a¿ do roku 1652 spisany po ³acinie przez Jaœnie Oœwieczonnego
Xi¹¿ecia Jmci Albrychta Stanis³awa Radziwi³³a, Kanclerza WW Xiêstwa Litewskiego, a przez Jaœnie
Oœwieczonego Xsi¹¿ê[cia] Jmci Hieronima Floryana Radziwi³³a, Kanclerzyca W. X. Litewskiego,
Praprawnuka pomienionego, przet³umaczony Roku 1731”. Öåé ðóêîïèñ (ÿê i ùå îäèí ïîëüñüêî-
231
WWXLo od Smierci Zygmunta III od Roku 1632 do Roku
1652, ktore siê w Polszcze dzia³y
AKXRadziwillowa
to wszystko zostaje siê m³odzego syna[12]
ìîâíèé ñïèñîê ç öiº¿ áiáëiîòåêè Rkps. Nr 3, äàòîâàíèé êiíöåì XVI²² — ïî÷àòêîì Õ²Õ ñò.), ìàâ
ïîõîäèòè ç çiáðàííÿ Þ. Ó. Íºìöåâi÷à. Äèâ.: Radziwi³³ Albrycht Stanis³aw. Memoriale rerum
gestarum in Polonia. 1632–1656. T. 1: 1632–1633 / opracowali Adam Przyboœ i Roman ¯elewski.
Wroc³aw; Warszawa; Kraków: Wyd. PAN, 1968. S. V–VI, nota 4.
[12] ªðîíiìà Ôëîðiàíà Ðàäçèâèëà (1715–1760). PSB. t. 30. s. 185.

Катерина Кириченко Ìàòåðiàëè äî iñòîði¿ Ïîçíàíñüêîãî êîäåêñó ¹ 94

Transkrypt

Podobne dokumenty

Coś ważniejszego niż trening i dieta Suba możesz dać tutaj: https

DŹWIĘK WPRAWIAJĄCY W DRŻENIE.WZORNICTWO

Dynacord Sub 112

Sklep : Cantores Minores Wratislavienses

20031 - camela.pl

plakat kanal

pobierz plik pdf