Postawa lekarza wobec pacjentek po niepowodzeniu położniczym

Postawa lekarza wobec pacjentek po niepowodzeniu położniczym

Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, tom 4, zeszyt 4, 202-205, 2011
Postawa lekarza wobec pacjentek po niepowodzeniu położniczym
w zależności od miejsca zamieszkania lekarza
MAGDALENA SZYMAŃSKA
Streszczenie
Cel pracy: Pokazanie lub wykluczenie ewentualnych różnic w postawach lekarzy, w zależności od praktyki zawodowej w małych i dużych miejscowościach. Materiał i metody: Badaniami objęto 164 lekarzy ginekologów z pierwszym
(30%) i drugim (53%) stopniem specjalizacji oraz częściowo (17%) w trakcie specjalizacji według nowych zasad. Badanie przeprowadzono w latach 2004-2008. Lekarze ginekolodzy pochodzą z różnych stron Polski, w tym: a) z dużych
aglomeracji miejskich oraz b) mniejszych miejscowości – małych miast i wsi. Z małych miast i wsi pochodzi około 20%
lekarzy, z miast do 100 tysięcy mieszkańców pochodzi 28% badanych, a 52% lekarzy pracuje w dużych miastach powyżej 100 tysięcy mieszkańców. Anonimowa ankieta skierowana do lekarzy ginekologów obejmuje czterdzieści cztery
pytania. Pytania dotyczą danych personalnych: wieku, płci, stażu pracy, aktualnego miejsca pracy, oraz odniesienia
do wartości transcendentnych. Pozostałe pytania dotyczą postaw lekarzy, w zależności od praktyki zawodowej w małych i dużych miejscowościach. Zastosowana w badaniach metoda (w ramach procedury ex post facto) łączy elementy
ilościowe i jakościowe. Pytania były zamknięte. Obliczeń dokonano, używając programu Statistica 6.0 pl. Wyniki: Przeprowadzone badania wskazują na istotne statystycznie różnice pomiędzy występowaniem komponentu emocjonalnego i zachowaniowego postawy lekarza (czyli odczuć lekarzy w sytuacji niepowodzenia położniczego pacjentki oraz
przekazywania pamiątek rodzicom po stracie dziecka) a miejscem zamieszkania. Wnioski: W małych miejscowościach
– lekarze ginekolodzy wykazali się większą spójnością moralno-etyczną aniżeli ich koledzy z dużych miast.
Słowa kluczowe: postawa lekarza, niepowodzenie położnicze, miejsce zamieszkania lekarza
Wstęp
Powszechne doświadczenie na temat wiedzy i zachowania lekarzy wskazuje na istotną potrzebę zajęcia przez
tych ostatnich, właściwej postawy wobec pacjentki. To
właśnie terapeutyczna postawa lekarza, jego zaangażowanie w problemy zdrowotne pacjentek, stanowią o skutecznym poradnictwie [1-7].
Podstawowym celem pracy było zbadanie postaw
lekarzy oraz deklarowanych i realizowanych przez ginekologów sposobów zachowania (jak przekazywanie pamiątek
po śmierci dziecka, odniesienie do respektu dla życia ludzkiego) wobec pacjentek, które doświadczyły traumy utraty
dziecka – w zależności od miejsca zamieszkania lekarzy.
Spośród lekarzy zamieszkałych na wsiach, w małych
miasteczkach (do 20 tysięcy mieszkańców), miastach do
100 tysięcy oraz dużych aglomeracjach (powyżej 100 tysięcy mieszkańców) – wybrano dwie grupy lekarzy, mianowicie jedna grupa obejmowała zamieszkałych na wsiach
i miasteczkach do 20 tysięcy oraz druga grupa to duże
aglomeracje powyżej 100 tysięcy mieszkańców.
Celem takiego wyboru było pokazanie lub wykluczenie ewentualnych różnic w postawach lekarzy, w zależności od praktyki zawodowej w małych i dużych miejscowościach.
Materiał i metody
Badaniami objęto 164 lekarzy ginekologów z pierwszym (30%) i drugim (53%) stopniem specjalizacji oraz
częściowo (17%) w trakcie specjalizacji według nowych
zasad. Badanie przeprowadzono w latach 2004-2008. Lekarzy badano najczęściej w trakcie odbywania różnego rodzaju kursów. Szkolenia specjalizacyjne, zjazdy oraz różnego rodzaju kilkudniowe konferencje, stanowiły sprzyjające okoliczności aby wystandaryzować warunki przeprowadzanych badań. Lekarze ginekolodzy pochodzą
z różnych stron Polski, w tym: a) z dużych aglomeracji
miejskich oraz b) mniejszych miejscowości – małych miast
i wsi. Z małych miast i wsi pochodzi około 20% lekarzy,
z miast do 100 tysięcy mieszkańców pochodzi 28% badanych, a 52% lekarzy pracuje w dużych miastach powyżej
100 tysięcy mieszkańców.
Badani lekarze pracują w różnych miejscach i zakładach pracy – w klinikach pracuje 20%, w szpitalach 53%
i w przychodniach 7% lekarzy. Około 20% ginekologów pracuje jednocześnie w 2 albo 3 miejscach pracy, są to najczęściej – szpital, klinika oraz przychodnia lub gabinet
prywatny. Wiek lekarzy wahał się od 27 do 59 lat w tym
29% to osoby do 30. roku życia, 57% to osoby do 40. roku
i 14% stanowią osoby powyżej 40. roku życia. Wśród badanych lekarzy przewagę stanowili mężczyźni – 61%.
Zastosowany kwestionariusz ankiety, jako niezależne
postępowanie empiryczne, powstał w oparciu o teorię
postaw i kwestionariuszy: WCQ (The Ways of Coping
Questionnaire) – Folkman, Lazarus, Dukiel – Scheiera
i Weintraub, jako własna adaptacja tego narzędzia na
Studium Filozofii i Psychologii Człowieka, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku
Postawa lekarza wobec pacjentek po niepowodzeniu położniczym w zależności od miejsca zamieszkania lekarza
potrzeby pracy [8]. Kwestionariusz ten wzbudził duże
zainteresowanie w Polsce. Świadczą o tym trzy kolejne
adaptacje: wykonana pod kierunkiem Kazimierza Wrześniewskiego, przez Władysława Łosiaka oraz w zespole Ireny Heszen-Niejodek [9, 10]. Anonimowy kwestionariusz
ankiety skierowany do lekarzy ginekologów obejmuje
czterdzieści cztery pytania. Pytania dotyczą danych personalnych: wieku, płci, stażu pracy, aktualnego miejsca
pracy oraz odniesienia do wartości transcendentnych.
Tabela. 1. Występowanie komponentu emocjonalnego i zachowaniowgo postawy lekarza a miejsce zamieszkania
Komponent emocjonalny i zachowaniowy postawy a miejsce zamieszkania lekarzy
Miejsce
zamieszkania
Odczucia lekarzy w sytuacji
niepowodzenia położniczego
pacjentki
Brak doświadczenia
Uczucia pozytywne do pacjentki
Wieś
Miasto
do 20 000
mieszkańców
Miasto do
100 000
mieszkańców
Miasto powyżej
100 000
mieszkańców
Uczucia skierowane do siebie
Uczucia negatywne do pacjentki
Razem
Brak doświadczenia
Uczucia pozytywne do pacjentki
Uczucia skierowane do siebie
Uczucia negatywne do pacjentki
Razem
Brak doświadczenia
Uczucia pozytywne do pacjentki
Uczucia skierowane do siebie
Uczucia negatywne do pacjentki
Razem
Brak doświadczenia
Uczucia pozytywne do pacjentki
Uczucia skierowane do siebie
Uczucia negatywne do pacjentki
Razem
Przekazywanie pamiątek rodzicom po śmierci dziecka
0,00
Nie
przekazują
%
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
1,21
1,23
0,00
0,00
2,44
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
1,22
2,44
0,00
0,00
3,66
0,00
0,00
0,00
1,23
1,83
0,00
0,00
4,27
1,22
2,44
0,00
0,00
3,66
0,00
3,05
0,00
0,00
3,05
2,44
0,00
0,00
1,22
5,61
3,78
1,83
16,22
1,22
6,71
12,20
3,66
23,78
3,66
15,24
12,80
2,44
46,00
2,44
0,00
2,44
3,66
8,66
5,00
1,83
17,56
2,44
9,15
12,20
3,66
27,50
4,88
20,73
12,80
2,44
52,50
Brak
doświadczenia
%
0,00
Przekazują
%
Tabela 2. Postawa moralno-etyczna lekarza a jego miejsce zamieszkania
Postawa moralno-etyczna lekarza
Miejsce
zamieszkania
Wieś
Miasto
do 20 000
mieszkańców
Miasto
do 100 000
mieszkańców
Miasto
powyżej
100 000
mieszkańców
Opinia o aborcji
ze „wskazań społecznych”
Brak odpowiedzi
Niedopuszczający aborcji
Dopuszczający aborcję
Razem
Brak odpowiedzi
Niedopuszczający aborcji
Dopuszczający aborcję
Razem
Brak odpowiedzi
Niedopuszczający aborcji
Dopuszczający aborcję
Razem
Brak odpowiedzi
Niedopuszczający aborcji
Dopuszczający aborcję
Razem
Razem
203
Wierzący
%
0,00
0,61
1,83
2,44
0,00
9,76
1,83
11,59
0,00
9,76
3,66
13,41
2,44
19,51
12,20
32,15
61,59
Niewierzący
%
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
1,22
2,44
3,66
0,00
3,66
10,37
14,02
1,22
6,71
12,80
20,73
38,41
Razem
%
0,00
0,61
1,83
2,44
0,00
10,98
4,27
17,56
0,00
13,41
14,02
27,53
3,66
26,22
25,00
52,47
100,00
Razem
%
0,00
204
M. Szymańska
Pozostałe pytania dotyczą postaw lekarza wobec pacjentki
po niepowodzeniu położniczym, w zależności od praktyki
zawodowej w małych i dużych miejscowościach. Zastosowana w badaniach metoda (w ramach procedury ex post
facto) łączy elementy ilościowe i jakościowe. Pytania były
zamknięte. Obliczeń dokonano, używając programu Statistica 6.0 pl.
Wyniki
Przeprowadzone badania wskazują na istotne statystycznie różnice pomiędzy występowaniem komponentu
emocjonalnego i zachowaniowego postawy lekarza (czyli
odczuć lekarzy w sytuacji niepowodzenia położniczego
pacjentki oraz przekazywania pamiątek rodzicom po stracie dziecka) a miejscem zamieszkania. I tak: w małych miasteczkach (do 20 tys. mieszkańców) istotna statystycznie różnica wynosi p < 0,0001, Chi2 28,49, w dużych miastach (powyżej 100 tys. mieszkańców) p < 0,0001, Chi2 30,54 (tab. 1).
Postawa moralno-etyczna lekarza wobec respektu dla
życia ludzkiego w zależności od jego miejsca zamieszkania, przedstawia się następująco: postawa moralna wśród
12% wierzących i około 4% niewierzących ginekologów
w małych miasteczkach jest statystycznie znamienna i poziom istotności wynosi p < 0,01, Chi2 5,85. W dużych miastach (powyżej 100 tys. mieszkańców) ginekolodzy wykazali mniejszy statystycznie znamienny poziom istotności
p < 0,05, Chi2 5,92 (tab. 2).
Dyskusja
Zaznaczyły się różnice w występowaniu komponentu
emocjonalnego i zachowaniowego postawy lekarza w zależności od miejsca zamieszkania. Badana populacja
w około 20% zamieszkiwała na wsi i w małych miasteczkach, z tego około 16% ginekologów nie przekazuje pamiątek rodzicom po śmierci dziecka zaś 4% je przekazuje.
Faktem jest, że na około 52% zamieszkałej w dużych miastach populacji 3% ginekologów przekazuje pamiątki po
dziecku, 3,6% nie wypowiedziało się w badanej kwestii,
46% nie przekazuje rodzicom pamiątek po dziecku (tab. 1).
Wśród 12% wierzących ginekologów na wsiach i w małych miasteczkach 10% nie dopuszcza w swojej praktyce
lekarskiej takich procedur jak aborcja, 2% zaś wykonuje te
procedury. Z kolei niewierzący lekarze – około 3,6%, dopuszczają aborcję w 2,4%, a nie wykonują jej w 1,2%.
Według niektórych autorów [5 ,6] szczególnie aborcja wywiera znaczący wpływ na emocjonalne przeżycia lekarza
i doświadczenia w ramach relacji lekarz-pacjentka jak
również w decyzji co do jej wykonania.
W dużych miastach (powyżej 100 tys. mieszkańców)
ginekolodzy wykazują mniejszą spójność postawy moralno-etycznej, na 32% wierzących 19% nie dopuszcza aborcji,
12% praktykuje ją czynnie i niewielki odsetek badanych
nie wyraził swojej opinii. Lekarze niewierzący to około
20% badanych, w tym 7% nie wykonuje tej procedury,
a 13% uczestniczy w niej w sposób czynny (tab. 2).
Wnioski
Lekarzy cechują istotne statystycznie różnice w podejściu do badanych zmiennych w zależności od miejsca
zamieszkania.
W małych miejscowościach – lekarze w większym
stopniu przekazują pamiątki rodzicom po zmarłym dziecku oraz wykazują większą spójność moralno-etyczną
w odniesieniu do respektu dla życia ludzkiego od momentu poczęcia. Komponent emocjonalny postawy przejawiał
się nade wszystko w refleksyjności badanych – uczucia
skierowane do siebie oraz w podobnym odsetku uczucia
pozytywne do pacjentki.
W dużych aglomeracjach miejskich – ginekolodzy
w mniejszym odsetku dostrzegają potrzebę przekazywania
pamiątek po śmierci dziecka; cechuje ich mniejsza spójność postawy moralno-etycznej, a zatem większy rozdźwięk w postawach odnoszących się do szacunku dla
życia ludzkiego. Z odczuć lekarzy w sytuacji niepowodzenia położniczego dominowały uczucia pozytywne do
pacjentki.
Piśmiennictwo
[1] American Psychiatric Association (1994) Diagnostic criteria
for posttraumatic stress disorder. [W:] Diagnostic & statistical manual of mental disorders IV. D.C. American Psychiatric Press, Washington: 427-28.
[2] Ballard-Reisch D. (1990) A model of participative decisionmaking for physician-patient interaction. Health Communication: 2-14.
[3] Bilikiewicz A., cyt. za Fijałkowski (1990) [W:] Moralne aspekty
pracy ginekologa, położnika i seksuologa. [W:] Refleksje nad
etyką lekarską. Red. Osińska K. WAW, Warszawa: 111.
[4] Bołoz W. (1997) Życie w ludzkich rękach, Wyd. ATK, Warszawa: 51-69.
[5] Bradshaw Z., Slade P. (2003) The effects of induced abortion
on emotional experiences and relationships: A critical review of the literature. Clin. Psych. Rev. 23: 929-58.
[6] Brinchmann B.S., Nortvedt P. (2001) Ethical decision making
in neonatal units – the normative significance of vitality.
Med-Health-Care-Philos. 4(2): 193-200.
[7] Buckman R. (1988) I don’t know what to say. Boston: 50- 56.
[8] Giddens A. (2004) Socjologia – metody badawcze, WPWN,
Warszawa: 659-677.
[9] Heszen-Niejodek I. (1992) Lekarz i pacjent. Univesitas. Krakow: 59-106.
[10] Wrześniewski K. (1991) Wzór zachowania jako czynnik predysponujący do chorób somatycznych. Dz. Wyd. AM. Warszawa: 8-28.
J
Magdalena Szymańska
Studium Filozofii i Psychologii Człowieka
Uniwersytet Medyczny Białystok
ul. ks. Andrukiewicza 2/34, 15-204 Bialystok
e-mail: [email protected]
Postawa lekarza wobec pacjentek po niepowodzeniu położniczym w zależności od miejsca zamieszkania lekarza
The attitude of a doctor towards patients with an obstetric failure
depending on the place of dwelling
The aim of work: To demonstrate or to discard possible differences in the attitude of doctors working in small towns
and in cities. Materials and methods: In the course of the studies participated 164 doctors, out of which 30% finished
first stage of professional courses required in Poland, 17% finished the second stage and 17% were doing their courses
in line with the new rules. The first study was done in the years 2004-2008. The gynecologists come form different parts
of Poland: from big cities and small towns and villages. 20% of the subjects come form small towns and villages, 28%
come from towns with the population of up to 100 000 inhabitants, and 52% of the respondents work in big cities of
more than 100 000 inhabitants. The anonymous survey given to gynecologists comprises fourty four questions. The
questions refer to personal details: age, sex, work experience, place of work and their attitude to transcendental
values. The rest of the questions refer to the attitude of doctors in reference to their medical practice in small towns
and big cities. The method used in the study (in the procedure ex post facto) comprises the elements of quantity and
quality. The questions were closed. The calculations were done with the computer software Statistica 6.0 pl. Results:
The study indicates significant statistical differences between the emotional component and the attitude of a doctor
(doctor’s feelings in the situation of an obstetric failure of a patient and handing in remembrances to the parents
experiencing child’s loss) and a place of dwelling. Conclusions: Gynecologists from small towns were more consistent
in their moral and ethical attitudes than their colleagues form big cities.
Key words: attitude of a physician, obstetric failure, place of dwelling
205