chiński buddyzm chan

t
en
m
g l
fra tek.p
y
r
ow ka
rm.bez
a
D ww
w
CHIŃSKI
BUDDYZM
CHAN
t
en
m
g l
fra tek.p
y
r
ow ka
rm.bez
a
D ww
w
Beata Szymańska
CHIŃSKI
BUDDYZM
CHAN
t
en
m
g l
fra tek.p
y
r
ow ka
rm.bez
a
D ww
w
Wydawnictwo WAM
Kraków 2009
© Wydawnictwo WAM, 2009
Konsultacja merytoryczna
dr Maciej Kanert
Redaktor
t
en
m
g l
fra tek.p
y
r
w a
Projekt okładki
mobezk
r
a
Sebastian StachowskiD w.
ww
Małgorzata Płazowska
ISBN 978-83-7505-219-0
WYDAWNICTWO WAM
ul. Kopernika 26 • 31-501 Kraków
tel. 012 62 93 200 • faks 012 429 50 03
e-mail: [email protected]
DZIAŁ HANDLOWY
tel. 012 62 93 254-256 • faks 012 430 32 10
e-mail: [email protected]
Zapraszamy do naszej
KSIĘGARNI INTERNETOWEJ
http://WydawnictwoWAM.pl
tel. 012 62 93 260 • faks 012 62 93 261
Drukarnia Wydawnictwa WAM
ul. Kopernika 26 • 31-501 Kraków
wydawnictwowam.pl
Podziękowanie
W czasie mojej pracy nad tą książką wiele osób
udzieliło mi rad, wskazówek oraz informacji niezwykle
cennych i pomocnych. Nie sposóbntu
t wszystkich wye
m
mienić, chciałabym więc podziękować
przynajmniej
l
ragek.p
f
y t
tym, którym najczęściej zabierałam
czas moimi probleow zkar
m
r eKudelskiej, Grażynie Podramami i pytaniami: Marcie
Daww.b
zie, Annie Iwonie Wójcik
i Robertowi Szuksztulowi.
w
Beata Szymańska
t
en
m
g l
fra tek.p
y
r
ow ka
rm.bez
a
D ww
w
Uwagi wstępne
Książka o buddyzmie chan jest pewną próbą przybliżenia polskiemu czytelnikowi jednego z nurtów chińskiego buddyzmu, ciągle u nas mało znanego, a zasługującego z pewnością na uwagę.
Od wielu lat ukazują się w Polsce opracowania
(a także pewne teksty źródłowe) związane z buddyzmem zen, który powstał w Japoniit jako kontynuacja
en do dzisiaj. Utrwawłaśnie buddyzmu chan i istnieje
mtam
l
g
k.p pewien wzorzec
fra tekraju
lił się więc obecnie w naszym
y
r
ow zka
zapisywania japońskich
takich jak właśnie
e
rm.bterminów,
a
D
w
zen, satori czy koan,
ww według systemu dostosowanego
do wymowy angielskiej.
Najpoważniejszy problem wiąże się z samą nazwą
chan. Jest to termin chiński, a jego źródłosłów zostanie
podany niebawem. Jednak we współczesnej literaturze przedmiotu bardzo często stosowana jest japońska
wersja wyrazu: zen. Tak jest m.in. w pracach Daisetsu
Teitarō Suzukiego, także w wielkiej monografii Heinricha Dumoulina Zen – Geschichte und Gestalt1. W polskich opracowaniach poświęconych temu nurtowi tak
pisze m.in. Agnieszka Kozyra w książce Filozofia zen2.
1
H. Dumoulin, Zen – Geschichte und Gestalt, Bern 1959. Odwołując się do tej
książki, korzystałam z jej angielskiej wersji – Zen Buddhism. A History, vol. 1:
India and China, trans. J. W. Heisig, P. Knitter, Bloomington 2005.
2
A. Kozyra, Filozofia zen, Warszawa 2004.
8
UWAGI WSTĘPNE
Jednak w nowszych opracowaniach, kiedy mowa jest
o Chinach, stosuje się termin chan1.
Właśnie takie postępowanie wydaje mi się słuszne.
Stosowanie terminologii japońskiej wtedy, kiedy pisze
się o ważnym elemencie całej kultury Chin nie powinno mieć miejsca. Tak więc w tej książce stosuję termin
chan, z wyjątkiem cytatów, zwłaszcza pochodzących
z opracowań w języku polskim.
Jeśli chodzi o transkrypcję terminów chińskich w wydawanych w Polsce publikacjach związanych z Chinami, to jak na razie panuje tutaj zamieszanie. Dawniejsze
opracowania przyjmowały najczęściej transkrypcję stosowaną w literaturze anglojęzycznej –t tzw. system Wade
n
-Gilesa. W niektórych pracach gpojawiały
się też próby
mepl
a k.
r
f
2
spolszczenia terminów . wy arte
o k
Obecnie jednak przyjmuje
rm.bez się w Polsce, podobnie jak
a
D ww
w większości krajów
w Zachodu, zapis języka chińskiego
w pinyin. Jest to zlatynizowana wersja słów chińskich
wymawianych w dialekcie pekińskim języka mandaryńskiego. W tej książce zastosowany został właśnie taki zapis, z pewnymi nielicznymi wyjątkami. Są bowiem
terminy, których zapis już się w Polsce przyjął. Należy
do nich np. często w tej książce przywoływany termin
Tao i konsekwentnie taoizm i taoiści (prawidłowy zapis
w pinyin to dao).
Zob. B. Faure, Chan Insights and Oversights. An Epistemological Critique of
the Chan Tradition, Princeton, NJ 1996, oraz Sudden and Gradual. Approaches
to Enlightenment in Chinese Thought, ed. by P.N. Gregory, Delhi 1991.
2
Taka wersja była zrealizowana w książce Czuang-tsy, Prawdziwa księga południowego kwiatu, tłum. W. Jabłoński, J. Chmielewski, O. Wojtasiewicz, Warszawa 1953.
1
UWAGI WSTĘPNE
9
Dla ułatwienia czytania podaję – ogólnie – zasady
wymowy. W języku polskim litery chińskie w zasadzie
wymawia się tak, jak pisze, z wyjątkiem:
b, które wymawia się jak p,
c jak c z przydechem,
d jak t,
g jak k,
j jak ć,
k jak k z przydechem,
p jak p z przydechem,
q jak ć z przydechem,
r jak ż (na początku wyrazu),
t jak t z przydechem,
t
en
m
w jak ł,
g l
fra tek.p
y
x jak ś,
r
ow ka
rm.bez
y jak j,
a
D ww
z jak c,
w
zh jak cz,
ch jak cz z przydechem,
sh jak sz,
-ui jak łej,
-ong jak ung,
-ian jak jen.
Innym problemem jest datowanie. W dawnych Chinach wszelkie datowanie było nieścisłe i niepewne.
Tradycyjnie wydarzenia określane są przez (przejmowane najczęściej od nazw panujących dynastii) nazwy
okresów historycznych i niekiedy tak właśnie jest w tej
książce. Dlatego też podaję ramy czasowe tych okresów, o których tutaj mowa:
10
UWAGI WSTĘPNE
Dynastia Sui 581-618
Dynastia Tang 618-907
Dynastia Song (Północna) 960-1127
Dynastia Song (Południowa) 1127-1279
Dynastia Yuan 1271-1368.
t
en
m
g l
fra tek.p
y
r
ow ka
rm.bez
a
D ww
w