Odczytywanie symboli funkcji harmonicznych

KLUCZ DO ODCZYTYWANIA
SYMBOLI FUNKCJI HARMONICZNYCH
W muzyce jazzowej i rozrywkowej występuje wiele, wzajemnie wykluczających się, propozycji
symboli funkcji harmonicznych, które to symbole mają za zadanie określić zawartość harmoniczną
akordów.
Wychodząc na przeciw Państwa oczekiwaniom i starając się w miarę moŜliwości ujednolicić zapis
naszego Śpiewnika podaję poniŜej propozycję symboli opartą na własnych przemyśleniach oraz
bogatej praktyce wykonawczej i częściowo na amerykańskim podręczniku autorstwa Carla Brandta
i Clintona Roemera zatytułowanym "Standardized Chord Symbol Notation".
A oto wskaźniki, które mają na celu ułatwić Państwu wybór właściwych składników akordowych.
Trójdźwięki
1. samodzielnie występująca duŜa litera oznacza trójdźwięk majorowy (durowy) i jednocześnie
podstawę tego trójdźwięku (z ang. root), czyli dźwięk występujący w basie.
C
 


Uwaga ! litera H (dźwięk H i jednocześnie trójdźwięk H-dur) zastąpiona jest w zapisie funkcyjnym literą B,
co nie zmienia faktu, Ŝe w mowie nadal uŜywamy określenia "ha" dla powiedzmy trójdźwięku B, a "be" dla
trójdźwięku Bb.
B
 


Uwaga ! wszystkie podwyŜszenia lub obniŜenia dźwięków gamy C-dur oznacza się odpowiednio znakami
chromatycznymi czyli krzyŜykiem # lub bemolem b w bezpośrednim sąsiedztwie duŜej litery.
C#
 


Db



Bb



2. trójdźwięki minorowe (mollowe) i jednocześnie ich podstawę (root) oznacza się duŜą literą
oraz bezpośrednio następującą po niej małą literą "m".
Cm
 


3. kolejne (oprócz durowych i mollowych) trójdźwięki to trójdźwięki o charakterze neutralnym,
czyli bez określonego trybu (dur, moll), gdzie tercja zastąpiona jest sekundą lub kwartą oznacza się
następująco:
Csus2
 

Csus4


- sus to skrót od angielskiego suspended (zawieszony), gdzie uŜycie tercji jest zawieszone,
a zamiast niej występuje sekunda lub kwarta.
4. następnym trójdźwiękiem jest trójdźwięk zwiększony, zbudowany z dwóch tercji wielkich i zawiera
on podwyŜszoną kwintę:
C+
 


lub
Caug
- aug to skrót od angielskiego augumented (zwiększony).
Uwaga ! podwyŜszoną kwintę oznacza się znakiem "+" i znak ten uŜywany jest wyłącznie do tego celu.
5. moŜe wystąpić równieŜ trójdźwięk z obniŜoną kwintą (jako trójdźwięk rzadziej uŜywany)
i zapisujemy go:
C(b5)
 


6. istnieje takŜe trójdźwięk zmniejszony, zbudowany z dwóch tercji małych i oznaczamy go:
Cdim
 


często w nutach
zapisywany jako:


- dim to skrót od angielskiego diminished (zmniejszony).
7. znamy równieŜ przypadki opuszczania jednego ze składników akordu (najczęściej tercji) i moŜe się
to przydarzyć równieŜ w przypadku trójdźwięku, a więc będziemy mieli faktycznie do czynienia
z dwudźwiękiem. Zapisuje się to następująco:

C;3


- omit to skrót od angielskiego omited (opuszczony, pominięty).
Niniejszym temat trójdźwięków mamy zakończony, a zatem moŜemy przejść do czterodźwięków
i akordów zawierających większą ilość składników niŜ cztery.
2
Czterodźwięki i inne wielodźwięki
Akordy te dzielimy na dwie podstawowe grupy tzn. grupę o charakterze dominantowym
i grupę o charakterze tonicznym.
1. Akordy o charakterze dominantowym.
a. uŜywając fachowych określeń na niwie harmonii mówi się o tak zwanej dominancie septymowej
i łatwo z tego wysnuć wniosek, Ŝe tym dodanym składnikiem do trójdźwięku, aby uzyskać
czterodźwięk dominantowy, jest właśnie septyma, a wtajemniczeni wiedzą, Ŝe chodzi
o septymę małą.
C7
Cm7
 







i w trybie moll
b. jeśli pojawią się alteracje (podwyŜszenie lub obniŜenie) kwinty, to spotkamy się z następującymi
akordami:
C+7
 



Cm7(b5)
C7(b5)




i w trybie moll
czasami uŜywany
jest symbol,
którego
nie polecam:




CmØ
akord półzmniejszony
c. czterodźwięk zmniejszony zapisujemy jako:
czasami uŜywany jest symbol, którego
nie polecam:
Cº
Cdim7
 



często w nutach
zapisywany jako:



d. czterodźwięk zawieszony (por. z trójdźwiękiem):
C7sus4
 


C7sus2



e. kolejnym składnikiem, według budowy tercjowej, który moŜe być dodanym do akordu
dominantowego jest nona wielka:
C9

 



Cm9
i w trybie moll





Uwaga ! przy występującej tylko cyfrze "9" w symbolu funkcji harmonicznej, naszym obowiązkiem jest uŜycie
równieŜ septymy małej, jako jednego ze składników akordowych.
3
f. w przypadku akordów durowych mogą pojawić się alteracje nony oraz kwinty:
C7(#9)
C7(b9)

 








czasami w nutach
zapisywany jako:





Uwaga ! w akordach tych zwykle opuszczana jest kwinta.
Uwaga ! pojawienie się "7" w tych symbolach jest niczym innym, jak pomocą w uniknięciu błędnego odczytania
symbolu, gdzie znak chromatyczny dedykowany nonie (#9) mógłby być odczytany jako podwyŜszenie
dźwięku C czyli C#, a tak uŜyta "7" oddziela literę od znaku chromatycznego.
C+9
C+7(b9)

 








g. następnym składnikiem, według budowy tercjowej, który moŜe być dodanym do akordu
dominantowego jest undecyma czysta (czyli kwarta przez oktawę):
C11


 








Cm11
i w trybie moll






najlepsze ustawienie
Uwaga ! przy występującej tylko cyfrze "11" w symbolu funkcji harmonicznej, naszym obowiązkiem jest uŜycie
równieŜ septymy małej i nony wielkiej, jako składników akordowych.
Uwaga ! undecyma bardzo często ulega alteracji, w tym wypadku podwyŜszeniu i jako undecyma zwiększona
zastępuje kwintę obniŜoną:
C9(#11)





Uwaga ! w tego typu akordach powinno się raczej opuścić kwintę.
h. ostatnim składnikiem, według budowy tercjowej, który moŜe być dodanym do akordu
dominantowego jest tercdecyma wielka (czyli seksta wielka przez oktawę):
C13



 








Cm13
i w trybie moll








najlepsze ustawienie
Uwaga ! w akordach tych moŜna opuścić kwintę.
Uwaga ! przy występującej tylko cyfrze "13" w symbolu funkcji harmonicznej, naszym obowiązkiem jest uŜycie
równieŜ septymy małej i nony wielkiej, jako składników akordowych, natomiast undecymę czystą umieszczamy
tylko w akordach mollowych.
4
i. przy pojawiających się alteracjach kwinty, nony lub undecymy moŜemy spotkać się, między
innymi, z takimi akordami:
C13(b9)
C13(#11)







C+13(#11)
















2. Akordy o charakterze tonicznym.
Dla przypomnienia naleŜy dodać, Ŝe są to akordy, które nie zawierają septymy małej.
a. pierwszym składnikiem, który moŜemy dodać do trójdźwięku, a wyłamującym się z tercjowej
budowy akordów, jest seksta wielka.
Cm6
C6

 






i w trybie moll
Uwaga ! seksta mała nie występuje, poniewaŜ zastępuje ją kwinta zwiększona czyli podwyŜszona.
b. kolejnym składnikiem, który moŜe być dołączony do powyŜszego akordu "sekstowego" jest
nona wielka i wygląda to następująco:
C%
Cm%

 






i w trybie moll
Uwaga ! naleŜy pamiętać, Ŝe uŜycie jakiejkolwiek septymy w powyŜszym akordzie jest absolutnie zabronione.
c. jeśli jesteśmy przy akordach o charakterze tonicznym i nonie wielkiej, to na uwagę zasługuje
akord poniŜszy:
C(' 9)

 





Cm(' 9)







czasami
zapisywany
jako:
C(' 2)







Cm(' 2)







- add to skrót od angielskiego added (dodany), tzn. interwał nony wielkiej (lub sekundy wielkiej)
jest dodany do trójdźwięku.
Uwaga ! drugi sposób zapisu tego symbolu "C(add2)" moŜe sygnalizować wykonawcy szczególny rodzaj
"voicing'u" (ustawienia składników w akordzie), gdzie nona jest wstawiona pomiędzy prymę a tercję.
5
d. pierwszym dodawanym składnikiem w akordach o charakterze tonicznym, a wynikającym
z budowy tercjowej akordów, jest septyma wielka.

C,7
Cm(,7)




i w trybie moll




Uwaga ! naleŜy zwrócić uwagę, Ŝe skrót "ma" lub czasami "maj" pochodzi od angielskiego słowa major
(wielki) i odnosi się on wyłącznie do septymy (septyma wielka).
e. w tego typu akordach mogą pojawić się alteracje kwinty:
C+,7
 



C,7(b5)
Cm,7(b5)








f. kolejnym dodawanym składnikiem jest nona wielka:
C,9

 



Cm(,9)
i w trybie moll





Uwaga ! proszę zwrócić uwagę na fakt, Ŝe skrót "ma" w dalszym ciągu odnosi się do septymy (septyma wielka)
do, której uŜycia jesteśmy w takim akordzie zobowiązani.
g. kiedy pojawią się alteracje kwinty lub nony, zanotujemy to następująco:
C,7(b9)
C+,9

 








h. następnym dodawanym składnikiem jest undecyma czysta, jakkolwiek ten typ akordu, ze względu
na dysonujący charakter, wykorzystywany jest bardzo rzadko.

C,11






- duŜo większe zastosowanie mają akordy z undecymą zwiększoną:

C,9(#11)






Uwaga ! w tego rodzaju akordach istnieje obowiązek uŜycia septymy wielkiej oraz nony wielkiej.
6
i. ostatnim składnikiem, który moŜe być dodanym do akordu o charakterze tonicznym jest
tercdecyma wielka:
C,13
Cm(,13)


 



i w trybie moll







Uwaga ! w tego rodzaju akordach istnieje obowiązek uŜycia septymy wielkiej oraz nony wielkiej, natomiast
w akordzie durowym nie uŜywamy undecymy.
j. kiedy pojawią się alteracje kwinty, nony lub undecymy zanotujemy to następująco:
C,13(#11)
C+,13(#11)



 



C,13(b9)













3. Akordy z "obcym basem".
Istnieje cały szereg akordów, gdzie zachodzi potrzeba uŜycia dźwięku w basie kompletnie
róŜniącego się od podstawy akordu (root).
A oto kilka przykładów zastosowania i notacji tego zjawiska:
C(' 9)/E
 



C,7/G
C/Bb
Cm(,7)/Eb












Uwaga ! stosując tego typu zapis naleŜy uwaŜać, czy przypadkiem nie ma moŜliwości uŜycia innego symbolu,
gdzie dźwięk basowy byłby identyczny z podstawą akordu.
Porównajmy:
C/Ab
Ab+,7
 


 




Uwaga ! jednak w niektórych przypadkach uŜycie notacji z "obcym basem" znacznie uszczupla ilość elementów
uŜytych do zapisania symbolu, a co za tym idzie, upraszcza jego odczytanie.
Porównajmy:
C/F
F,9;3
 





 

7
4. Notacja "upper structures".
Temat ten traktujemy tylko informacyjnie, gdyŜ jest on na tyle rozbudowany, Ŝe trzeba by było
poświęcić mu bardzo duŜo uwagi, a ponadto ten typ notacji nie wystąpi w naszym Śpiewniku.
OtóŜ, ten rodzaj notacji jest kontynuacją idei łatwego czytania i polega na następującym zapisie:
D,7
C7

 


 


Uwaga ! w tym wypadku uŜyte zostały dwa "piętra" akordów (moŜe być więcej), które rozdzielono kreską
poziomą, a nie ukośnikiem i oznacza to, Ŝe przy ustawianiu głosów naleŜy umieścić akord Dma7
nad akordem C7.
Ten rodzaj notacji zdecydowanie ułatwia czytanie przy jednoczesnym sugerowaniu "voicing'u",
czyli ustawienia akordu.
5. Oznaczenie "N. C."
- N.C. to skrót od angielskiego no chords (bez akordów).
µ

 







Am9



Uwaga ! uŜycie tego skrótu informuje wykonawcę o tym, aby nie grał Ŝadnych akordów, od momentu
pojawienia się oznaczenia "N.C." do najbliŜszej funkcji harmonicznej.
Wojciech Zieliński
8