SKF Montaż łożysk CARB (PL, pdf)

Montaż, demontaż i
smarowanie smarem plastycznym
toroidalnych ≥oøysk tocznych CARB
®
Montaż
Toroidalne łożyska toczne CARB
Toroidalne o yska CARB s standardowymi o yskami o
du ej obci alno ci w kierunku promieniowym, a ich
konstrukcja zawiera niezwyk kombinacj nast puj cych
w a ciwo ci:
• ma y przekrój poprzeczny, jak w przypadku o ysk
igie kowych
• kompensowanie przemieszcze wzd u nych wewn trz
o yska, jak dzieje si to w o yskach walcowych
• mo liwo przejmowania niewspó osiowo ci, charakterystyczn dla o ysk bary kowych.
o yska CARB s dost pne w wykonaniu z koszykiem
lub jako o yska z pe n liczb elementów tocznych (bez
koszyka), z otworem walcowym lub sto kowym. Krótka
informacja na temat zalece dotycz cych monta u, demonta u i smarowania smarem plastycznym o ysk jest
podana poni ej. Te same zasady stosuj si do o ysk
CARB, jako o ysk standardowych. Bli sze dane znajduj
si w ”Poradniku Obs ugi Technicznej o ysk SKF”.
d < 35 mm
35 mm < d < 120 mm
d < 120 mm
B1 = 2 mm
B1 = 3 mm
B1 = 4 mm
Wymiary d i d1 s takie jak podano w Katalogu G ównym
SKF, strona 894.
Pozycja osiowa przy montażu
Wst pne przemieszczenie pier cieni o yska wzgl dem
siebie mo e by wykorzystane do zwi kszenia mo liwego
dopuszczalnego przemieszczenia wa u w kierunku osiowym kompensowanego przez o ysko, patrz rysunek 1.
s
Ustalenie osiowe
o yska CARB mog kompensowa przemieszczenia
wzd u ne wewn trz o yska. Oznacza to, e zarówno
pier cie wewn trzny jak i zestaw toczny mog przesuwa si w stosunku do pier cienia zewn trznego.
o yska CARB mog by zabezpieczane za pomoc
nakr tek o yskowych KMF .. E lub KML. Kiedy stosowane s nakr tki typu KM i podk adki zabezpieczaj ce
MB mo e istnie konieczno umieszczenia pier cienia
dystansowego mi dzy pier cieniem wewn trznym
o yska i podk adk , wymiary pier cienia dystansowego
– na rysunku 1.
Zauwa , e zarówno pier cie zewn trzny jak i
wewn trzny o yska musi by ustalony w kierunku
osiowym jak to pokazano na rysunkach 1 i 2.
B1
d1
d
Rys. 1 Początkowe przemieszczenie wzdłużne i
wymiary pierścienia dystansowego
Wymiary pierścienia dystansowego
W przypadku u ywania podczas monta u standardowych
nakr tek typu KM i podk adek zabezpieczaj cych MB
stosuje si , jak to pokazano na rysunku, pier cienie
dystansowe o nast puj cych wymiarach:
2
Rys. 2 Ustalenie osiowe i przemieszczenie wzdłużne
łożyska
Nastawialny
luzinternal
wewnętrzny
łożyska
Adjustable
clearance
(Bearing C 2220)
(Łożysko
2220)
Radial displacement, promieniowe,
mm
Przemieszczenie
mm
0,075
0,050
0,025
radial
clearance
luz
promieniowy
0
-0,025
-0,050
-0,075
-7
-6
-5
-4
-3
-2
-1
0
1
2
3
4
5
6
7
Axial displacement,
mm
Przemieszczenie
wzdłużne, mm
Rys. 3
”Okno” luzów w łożysku
Mo liwe jest tak e dok adne nastawienie luzu promieniowego w o ysku lub ustalenie po o enia promieniowego o yska poprzez przesuni cie jednego z pier cieni.
Luz promieniowy i osiowy o yska s od siebie wzajemnie zale ne, to znaczy, e w przypadku przemieszczenia jednego pier cienia o yska z pozycji rodkowej
zostaje zmniejszony luz promieniowy. Ta zasada jest
pokazana na rysunku 3.
Na przyk ad, je li przemieszczenie wynosi 2,5 mm
nast puje zmniejszenie luzu promieniowego ze 100 na 90
µm, a pozycja promieniowa o yska zmienia si z – 50
na – 45 µm, patrz rysunek 3. W celu uzyskania bli szych
informacji prosimy o kontakt z SKF.
Środki ostrożności przed montażem
• Monta u nale y dokonywa w czystym, niezapylonym
pomieszczeniu przy zastosowaniu w a ciwych metod i
narz dzi, aby zapewni uzyskanie w a ciwych wyników.
• Sprawd wszystkie elementy wchodz ce do w z a
o yskowego i upewnij si , e s czyste i suche.
• Sprawd miejsce osadzenia o yska na wale i w
oprawie pod wzgl dem tolerancji wymiaru i
dok adno ci kszta tu.
• Pozostaw o ysko w opakowaniu a do momentu jego
bezpo redniego monta u.
• Usu rodek chroni cy przed rdz z otworu o yska i z
powierzchni zewn trznej pier cienia zewn trznego.
Zabezpiecz łożysko
Je li monta jest przerwany o ysko powinno by natychmiast nakryte foli plastykow – owini te szczelnie i zabezpieczone.
• Nie używać odpadów bawełnianych.
Rys. 4 Montaż łożyska CARB za pomocą zestawu montażowego SKF TMFT
Montaż łożysk z otworem walcowym
I. Montaż na zimno
Oto kilka podstawowych zasad dotycz cych monta u
o ysk z otworem walcowym.
• Nigdy nie uderzać bezpośrednio w pierścienie, koszyk
lub elementy toczne łożyska.
• Nigdy nie przykładać siły montażowej do pierścienia,
który nie jest pasowany .
Ma e o yska o rednicy otworu do 55 mm mog by
montowane za pomoc uderze m otka w specjaln tulej
monta ow , przylegaj c do pier cienia ciasno pasowanego i prowadz c drug tulej . Wa ne jest u ywanie
w a ciwych narz dzi monta owych, patrz rysunek 4.
Dla o ysk o rednicy otworu ponad 60 mm zalecane
jest u ycie prasy do monta u.
II. Monraż na gorąco
Si a potrzebna do monta u o yska zwi ksza si gwa townie ze wzrostem wielko ci o yska. o yska o wi kszych wymiarach nie daj si atwo wcisn na wa lub
w opraw ze wzgl du na wielko wymaganej si y monta owej. Z tego powodu stosuje si podgrzewanie o yska
lub oprawy przed monta em. Nigdy nie nale y podgrzewa o ysk do temperatury wy szej ni 125 °C (225 °F).
• Nigdy nie można dopuścić do przegrzania łożyska.
• Nie wolno podgrzewać łożysk otwartym ogniem.
Przy monta u nagrzanych o ysk nale y u ywa r kawic
ochronnych. Monta mog u atwi urz dzenia do podnoszenia (podno niki). Przepchnij o ysko wzd u wa u a
do jego oparcia si o odsadzenie i utrzymuj je w tej pozycji do czasu uzyskania zacisku na wale.
3
Nagrzewnica indukcyjna
Nagrzewnice indukcyjne SKF z automatyczn demagnetyzacj podgrzewaj o ysko za pomoc indukowanego
pr du. Podgrzewanie o yska trwa bardzo krótko.
Elektryczna płyta grzewcza
Ma e o yska mog by podgrzewane za pomoc sterowanej termostatem elektrycznej p yty grzewczej.
Montaż łożysk z otworem stożkowym
o yska CARB tak jak i inne o yska z otworem
sto kowym s zawsze montowane z wciskiem na wale.
Miar stopnia wielko ci wcisku mo e by zarówno redukcja luzu promieniowego w o ysku jak i przemieszczenie osiowe pier cienia wewn trznego o yska na czopie
sto kowym.
Poni ej s opisane trzy metody monta u o ysk na wale
sto kowym:
I Pomiar k ta dokr cenia nakr tki (tuleje wci gane)
II Pomiar redukcji luzu promieniowego w o ysku podczas jego przesuwania na czopie
III U ycie narz dzi hydraulicznych i metody monta u
o ysk z kontrol przesuwu osiowego i okre lenia
ci nienia monta owego.
I. Przesuwanie wzdłużne łożysk na tulei
wciąganej, metoda określania kąta
dokręcenia nakrętki montażowej
Metoda monta u z okre leniem k ta dokr cenia nakr tki
monta owej na tulei wci ganej potrzebnego do uzyskania
w a ciwego zacisku o yska jest z sukcesem stosowana w
odniesieniu do o ysk kulkowych wahliwych, ale mo e
by tak e stosowana do zak adania o ysk CARB dla
wa ów o rednicach do 100 mm. Wa ne jest, aby ustali
standardow procedur okre lania punktu startowego,
”zerowego miejsca k ta dokr cenia”.
W tabeli A s podane k ty dokr cenia nakr tki i odpowiadaj ce temu przesuni cia wzd u ne dla o ysk
CARB serii C 22 i C 23. Nale y stosowa si do procedury opisanej na stronie 5. Punkt startowy do okre lenia
k ta dokr cenia nakr tki (patrz punkt 6 strona 5) jest
osi gni ty, gdy nakr tka zostanie wystarczaj co
dokr cona, aby nast pi o zablokowanie tulei na wale (nie
wolno dalej dokr ca nakr tki).
4
Tabela A Montaż łożysk CARB z otworem stożkowym
na tulejach wciąganych
Oznaczenie
łożyska
Redukcja
luzu
Przesunięcie Kąt
osiowe
dokręcenia
–
mm
mm
stopnie
22
C 2205 K
C 2206 K
C 2207 K
C 2208 K
C 2209 K
0,011
0,013
0,016
0,018
0,020
0,42
0,45
0,48
0,52
0,54
100
105
115
125
130
C 2210 K
C 2211 K
C 2212 K
C 2213 K
C 2214 K
0,023
0,025
0,027
0,029
0,032
0,58
0,60
0,65
0,67
0,69
140
110
115
120
125
C 2215 K
C 2216 K
C 2217 K
C 2218 K
C 2219 K
0,034
0,036
0,038
0,041
0,043
0,72
0,77
0,80
0,84
0,84
130
140
145
150
150
C 2220 K
C 2221 K
C 2222 K
C 2224 K
0,045
0,047
0,050
0,054
0,87
0,94
0,95
1,01
155
170
170
180
23
C 2304 K
C 2305 K
C 2306 K
C 2307 K
C 2308 K
0,009
0,011
0,013
0,016
0,018
0,38
0,42
0,46
0,48
0,52
140
100
110
115
125
C 2309 K
C 2310 K
C 2311 K
C 2312 K
C 2313 K
0,020
0,023
0,025
0,027
0,029
0,54
0,58
0,62
0,65
0,70
130
140
110
115
125
C 2314 K
C 2315 K
C 2316 K
C 2317 K
C 2318 K
0,032
0,034
0,036
0,038
0,041
0,72
0,75
0,78
0,81
0,86
130
135
140
145
155
C 2319 K
C 2320 K
C 2321 K
C 2322 K
C 2324 K
0,043
0,045
0,047
0,050
0,054
0,87
0,90
0,95
1,00
1,03
155
160
170
180
185
W celu wykorzystania informacji na temat bieżącego i planowanego
programu produkcji łożysk CARB należy skontaktować się z lokalnym
przedstawicielem SKF.
Zaleca si zaznaczenie punktu startowego na nakr tce i
na wale przed dokr ceniem nakr tki zgodnie z zaleceniami podanymi w tabeli A.
czok
e khluo
taw
sh
rnzet
P
°
o
Repo
si
ti
1.
2.
3.
4.
5.
spann
er
180
Odkręć nakrętkę i zdejmij podkładkę zabezpieczającą.
6.
Dokręć nakrętkę wystarczająco mocno, aby zapewnić właściwy
kontakt wału z tuleją, ale nie przesuwaj łożyska dalej na tulei.
Potem dokręć nakrętkę, najlepiej przy użyciu klucza hakowego
SKF o odpowiedni kąt dokręcenia właściwy dla określonej
wielkości łożyska, jak to podano w tabeli A.
7.
Przestaw klucz o 180° i dokręć nakrętkę o kilka stopni poprzez
lekkie uderzenia młotka w rękojeść klucza hakowego.
8.
Odkręć nakrętkę, załóż podkładkę zabezpieczającą i pierścień
dystansowy i ponownie dokręć mocno nakrętkę. Upewnij się, że
łożysko nie przesunęło się na tulei.
9.
Zabezpiecz nakrętkę poprzez zagięcie jednego z ząbków
podkładki zębatej w wycięcie nakrętki. Nie zaginaj go do spodu
wycięcia.
Usuń środek ochronny z powierzchni tulei i cienko
posmaruj olejem powierzchnię otworu w tulei. Używaj
rzadkiego oleju mineralnego.
Rozszerz tuleję wkładając śrubokręt w rozcięcie tulei;
potem przesuń tuleję na wale do właściwego miejsca.
Usuń środek ochronny z otworu łożyska i potem cienko
posmaruj powierzchnię rzadkim olejem mineralnym.
Nasuń łożysko na tuleję. Nakręć nakrętkę sfazowaną stroną w
kierunku łożyska, ale nie zakładaj podkładki zabezpieczającej.
Nie przesuwaj łożyska na stożku.
Rys. 5 Montaż łożysk CARB z otworem stożkowym na
tulejach wciąganych
10. Sprawdź ręką, czy wał lub pierścień zewnętrzny łożyska może się
swobodnie obracać.
5
II. Przesuwanie łożyska wzdłuż osi wału,
pomiar redukcji luzu promieniowego
W przypadku wi kszych o ysk do okre lenia wymaganego stopnia pasowania ciasnego stosuje si pomiar redukcji luzu w o ysku.
Przed monta em powinien zosta zmierzony wewn trzny luz promieniowy o yska za pomoc szczelinomierza.
Umie o ysko na czystej powierzchni i obró
pier cie wewn trzny kilka razy. Ustaw pier cienie tak,
aby by y do siebie równoleg e i ustaw centralnie zestaw
toczny, patrz rysunki 6 i 7. U yj listka szczelinomierza
nieznacznie cie szego ni minimalna warto luzu w
o ysku przed monta em. Umie listek pomiarowy nad
wa eczkiem znajduj cym si tu obok najwy ej po o onego elementu tocznego w taki sposób, aby przechodzi nad
rodkiem rolki. Przesuwaj listek szczelinomierza do przodu i do ty u kilka razy. Do pomiaru zastosuj coraz grubsze
listki szczelinomierza, a do momentu kiedy przy przesuwaniu poczujesz lekki opór.
Przesuwaj o ysko na wale i sprawdzaj zmniejszenie
luzu promieniowego pod najni ej po o onym wa eczkiem, pami taj c o tym, e pier cienie o yska musz
by równoleg e a zestaw toczny po o ony centralnie,
patrz rysunek 8.
Minimalne warto ci luzu wewn trznego podane w
tabeli C na stronie 7 stosuj si g ównie do o ysk, w
których luz jest zbli ony do dolnej granicy. Nie przekracza si wówczas minimalnej warto ci dopuszczalnego
luzu wynikowego.
Aby zapewni podczas monta u odpowiednie pasowanie na wale o ysk z luzem wi kszym ni normalny – np.
C3 lub C4 – zaleca si zmniejszenie luzu o warto ci z górnej po owy zakresu redukcji luzu.
6
Rys. 6
Pomiar luzu promieniowego
Rys. 7
Szczelinomierz powinien być przesuwany
do przodu i do tyłu
Rys. 8
Pomiar redukcji luzu w łożysku
Średnica
otworu
d
ponad do
Luz promieniowy łożyska
C2
Normalny
C3
min
mm
µm
C4
max
min
max
min
max
min
max
18
24
30
40
50
24
30
40
50
65
20
25
30
37
47
30
35
42
52
65
30
35
42
52
65
40
47
57
70
85
40
47
57
70
85
52
65
75
90
107
52
65
75
90
107
67
85
95
115
140
65
80
100
120
140
80
100
120
140
160
60
67
82
100
110
82
95
117
140
155
82
95
117
140
155
107
125
152
180
205
107
125
152
180
205
135
160
195
230
265
135
160
195
230
265
175
205
250
295
340
160
180
200
225
250
180
200
225
250
280
120
135
150
170
185
170
190
215
235
260
170
190
215
235
260
230
255
285
310
345
230
255
285
310
345
300
330
365
400
440
300
330
365
400
440
385
420
465
510
555
280
315
355
400
450
315
355
400
450
500
205
230
255
280
315
285
315
350
385
430
285
315
350
385
430
380
415
460
505
560
380
415
460
505
560
485
530
585
645
710
485
530
585
645
710
610
665
735
815
895
500
560
630
710
560
630
710
800
350
390
430
480
475
530
590
660
475
530
590
660
610
680
760
855
610
680
760
855
775
870
970
1 090
775
870
970
1 090
985
1 105
1 225
1 360
Średnica
otworu
d
ponad do
Redukcja luzu
Przesuw osiowy
promieniowego łożyska s1)
w łożysku
Zbieżność
Zbieżność
1:12
1:30
min
max
min max
min max
Najmniejszy dopuszczalny
luz pomontażowy2) łożysk
z luzem początkowym
Normal- C3
C4
nym
mm
mm
mm
mm
Tabela B Luz promieniowy łożysk
CARB z otworem
stożkowym
Tabela C Tabela przesuwów
osiowych do montażu
łożysk CARB z otworem stożkowym
s
18
24
30
40
50
24
30
40
50
65
0,009
0,012
0,015
0,020
0,025
0,014
0,018
0,024
0,030
0,039
0,21
0,25
0,30
0,37
0,44
0,29
0,34
0,42
0,51
0,64
0,53
0,64
0,74
0,92
1,09
0,72
0,85
1,06
1,27
1,59
0,021
0,023
0,027
0,032
0,040
0,026
0,029
0,033
0,040
0,046
0,038
0,047
0,051
0,060
0,068
65
80
100
120
140
80
100
120
140
160
0,033
0,040
0,050
0,060
0,070
0,048
0,060
0,072
0,084
0,096
0,54
0,65
0,79
0,93
1,07
0,76
0,93
1,10
1,27
1,44
1,36
1,62
1,98
2,33
2,68
1,91
2,33
2,75
3,18
3,60
0,044
0,055
0,067
0,080
0,085
0,054
0,065
0,080
0,106
0,119
0,087
0,100
0,123
0,146
0,169
160
180
200
225
250
180
200
225
250
280
0,080
0,090
0,100
0,113
0,125
0,108
0,120
0,135
0,150
0,168
1,21
1,36
1,50
1,67
1,85
1,61
1,78
1,99
2,20
2,46
3,04
3,39
3,74
4,18
4,62
4,02
4,45
4,98
5,51
6,14
0,090
0,100
0,115
0,122
0,135
0,132
0,145
0,160
0,170
0,187
0,192
0,210
0,230
0,250
0,272
280
315
355
400
450
315
355
400
450
500
0,140
0,158
0,177
0,200
0,225
0,189
0,213
0,240
0,270
0,300
2,06
2,31
2,59
2,91
3,26
2,75
3,09
3,47
3,90
4,32
5,15
5,77
6,48
7,27
8,15
6,88
7,73
8,68
9,74
10,80
0,145
0,158
0,172
0,185
0,205
0,201
0,222
0,240
0,255
0,280
0,296
0,317
0,345
0,375
0,410
500
560
630
710
560
630
710
800
0,250
0,280
0,315
0,355
0,336
0,378
0,426
0,480
3,61
4,04
4,53
5,10
4,83
5,42
6,10
6,86
9,04
10,09
11,33
12,74
12,07
13,55
15,25
17,15
0,225
0,250
0,275
0,305
0,304
0,342
0,374
0,425
0,439
0,492
0,544
0,610
1)
2)
Odnosi się tylko do pełnych wałów ze
stali
Kontrola luzu wynikowego (pomontażowego) jest konieczna, jeśli luz
promieniowy łożyska przed zabudową znajduje się w dolnej połowie
zakresu tolerancji i gdy w czasie pracy występują duże różnice temperatur
między pierścieniem zewnętrznym i
wewnętrznym. Luz pomontażowy nie
może być mniejszy niż wymienione w
tabeli wartości minimalne. Jeśli taka
sytuacja ma miejsce należy upewnić
się, że pierścienie i zestaw toczny
łożyska są wyosiowane i ustawione
centralnie.
7
III. Przesuwanie łożyska wzdłuż osi
wału, pomiar przesuwu i ustalanie ciśnienia wstępnego
Kiedy do ustalenia wymaganego zacisku o yska na wale
stosuje si pomiar przesuwu wzd u nego, w przypadku
wi kszych o ysk mo e by trudne ustalenie pozycji
wyj ciowej, od której zaczyna si przesuwanie o yska.
Dok adna metoda pomiaru przesuni cia o yska na wale
jest opisana poni ej. Metoda polega na kontrolowaniu
przemieszczania o yska pocz wszy od zdefiniowanej
pozycji startowej.
W metodzie mo e zosta wykorzystana nakr tka hydrauliczna serii HMV .. E wyposa ona w czujnik zegarowy
oraz pompa hydrauliczna ze specjalnie kalibrowanym manometrem. Ten sprz t jest przedstawiony na rysunku 9.
Wymagane ci nienie dla ka dego o yska CARB jest
podane w tabeli D na stronie 9. Umo liwia to dok adne
ustawienie o yska w pozycji startowej, od której mierzy
si przesuw o yska.
Pozycja
zerowa
Pozycja
startowa
Pozycja
końcowa
ss
s
Jedna powierzchnia trąca
Jedna powierzchnia trąca
Montaż łożysk na tulejach
Tuleje wci gane i wciskane s cz sto stosowane do osadzania o ysk, a zasada monta u jest podobna jak w przypadku o ysk zak adanych na czopy sto kowe. Dok adne
informacje na ten temat znajduj si w ”Poradniku
Obs ugi Technicznej o ysk SKF”.
Dwie powierzchnie trące
Dwie powierzchnie trące
1. Upewnij się, że rozmiar łożyska jest równy rozmiarowi
nakrętki hydraulicznej HMV .. E (w innym przypadku
ciśnienia w tabeli muszą byś skorygowane).
2. Ustal, czy jest jedna czy dwie powierzchnie trące podczas montażu; patrz rysunki powyżej.
czujnik zegarowy
nakrętka hydrauliczna
SKF HMV .. E
3. Posmaruj cienką warstwą rzadkiego oleju np. SKF LHMF
300, wszystkie współpracujące powierzchnie i ostrożnie
załóż łożysko na wał.
4. Przesuwaj łożysko na wale aż do pozycji startowej
przykładając do nakrętki HMV .. E ciśnienie odczytane
w tabeli D. Sprawdzaj ciśnienie na manometrze zamontowanym na pompie. Właściwe pompy są wymienione
na rysunku 9.
Alternatywnie manometr montażowy SKF TMJG 100D
może być wkręcony bezpośrednio do nakrętki hydraulicznej.
5. Przesuwaj łożysko wzdłuż osi wału o wymaganą
odległość ss. Przesuw osiowy jest najlepiej mierzyć za
pomocą czujnika zegarowego. Nakrętki hydrauliczne
SKF HMV .. E są przystosowane do zamocowania czujnika zegarowego, patrz rysunek 9.
SKF 729124 SRB (do nakrętek ≤ HMV 54 E)
SKF TMJL 100 SRB (do nakrętek ≤ HMV 92 E)
SKF TMJL 50 SRB (do nakrętek ≤ HMV 200 E)
Rys. 9 Sprzęt do montażu łożysk z kontrolą przesuwu
osiowego i ustalaniem pozycji startowej
8
Rys. 10 Kolejne etapy procedury montażu
Tabela D Przesuw osiowy łożysk CARB z otworem stożkowym
Oznaczenie
łożyska
Pozycja
startowa
Ciśnienie
pozycji
startowej*
1
2
Pozycja
końcowa
Redukcja luzu
promieniowego
od pozycji
startowej
Przesunięcie
osiowe od pozycji
startowej ss
1
2
Oznaczenie
łożyska
Pozycja
startowa
Ciśnienie
pozycji
startowej*
1
2
Pozycja
końcowa
Redukcja luzu
promieniowego
od pozycji
startowej
Przesunięcie
osiowe od pozycji
startowej ss
1
2
–
MPa
mm
mm
–
MPa
mm
mm
0,7
0,7
0,8
0,8
0,6
1,1
1,1
1,3
1,3
1,0
0,023
0,025
0,027
0,029
0,032
0,33
0,35
0,37
0,39
0,42
0,41
0,42
0,45
0,46
0,49
22
C 2210 K
C 2211 K
C 2212 K
C 2213 K
C 2214 K
0,7
0,6
1,1
0,8
0,8
1,2
1,0
1,9
1,4
1,3
0,023
0,025
0,027
0,029
0,032
0,34
0,35
0,39
0,40
0,43
0,41
0,42
0,46
0,47
0,50
31
C 3110 K
C 3111 K
C 3112 K
C 3113 K
C 3114 K
C 2215 K
C 2216 K
C 2217 K
C 2218 K
C 2219 K
0,7
0,8
1,1
1,4
1,0
1,2
1,3
1,9
2,3
1,7
0,034
0,036
0,038
0,041
0,043
0,44
0,46
0,50
0,55
0,54
0,52
0,54
0,57
0,62
0,62
C 3115 K
C 3116 K
C 3117 K
C 3118 K
C 3119 K
0,8
0,7
0,8
1,2
1,3
1,4
1,3
1,3
2,0
2,2
0,034
0,036
0,038
0,041
0,043
0,44
0,46
0,48
0,53
0,55
0,52
0,53
0,55
0,60
0,62
C 2220 K
C 2221 K
C 2222 K
C 2224 K
C 2226 K
1,1
1,9
1,5
1,6
1,4
1,9
3,2
2,5
2,7
2,5
0,045
0,047
0,050
0,054
0,059
0,56
0,62
0,63
0,67
0,71
0,64
0,69
0,71
0,74
0,79
C 3120 K
C 3121 K
C 3122 K
C 3124 K
C 3126 K
1,3
1,3
1,3
1,8
1,5
2,2
2,2
2,2
3,0
2,6
0,045
0,047
0,050
0,054
0,059
0,57
0,58
0,62
0,67
0,72
0,64
0,65
0,69
0,75
0,79
C 2228 K
C 2230 K
C 2232 K
C 2234 K
C 2236 K
2,4
1,8
2,6
2,6
2,5
4,0
3,1
4,5
4,4
4,2
0,063
0,068
0,072
0,076
0,081
0,79
0,82
0,90
0,94
0,99
0,86
0,89
0,97
1,0
1,1
C 3128 K
C 3130 K
C 3132 K
C 3134 K
C 3136 K
1,8
2,4
2,1
1,8
1,7
3,1
4,1
3,5
3,1
2,9
0,063
0,068
0,072
0,076
0,081
0,77
0,84
0,87
0,90
0,94
0,84
0,91
0,94
0,97
1,0
C 2238 K
C 2240 K
C 2244 K
1,8
2,8
2,0
3,0
4,8
3,3
0,086
0,090
0,099
1,0
1,1
1,2
1,1
1,2
1,2
23
C 2310 K
C 2311 K
C 2312 K
C 2313 K
C 2314 K
1,4
1,7
1,8
2,5
2,0
2,3
2,9
3,1
4,3
3,4
0,023
0,025
0,027
0,029
0,032
0,34
0,37
0,39
0,44
0,45
0,42
0,45
0,47
0,51
0,53
C 3138 K
C 3140 K
C 3144 K
C 3148 K
C 3152 K
2,3
2,7
2,8
2,0
2,8
3,9
4,6
4,7
3,4
4,7
0,086
0,090
0,099
0,108
0,117
1,0
1,1
1,2
1,2
1,4
1,1
1,2
1,3
1,3
1,4
C 3156 K
C 3160 K
2,6
2,8
4,5
4,8
0,126
0,135
1,5
1,6
1,5
1,6
C 2315 K
C 2316 K
C 2317 K
C 2318 K
C 2319 K
2,3
2,1
2,4
2,9
2,2
3,8
3,6
4,1
4,9
3,8
0,034
0,036
0,038
0,041
0,043
0,48
0,49
0,52
0,57
0,57
0,55
0,56
0,59
0,64
0,64
32
C 3210 K
C 3211 K
C 3212 K
C 3213 K
C 3214 K
1,0
0,7
0,9
1,1
0,9
1,7
1,2
1,5
1,8
1,6
0,023
0,025
0,027
0,029
0,032
0,34
0,35
0,37
0,40
0,43
0,42
0,42
0,44
0,47
0,50
C 2320 K
C 2321 K
C 2322 K
C 2324 K
C 2326 K
2,6
3,3
3,9
3,2
2,7
4,4
5,7
6,7
5,5
4,6
0,045
0,047
0,050
0,054
0,059
0,59
0,63
0,69
0,70
0,73
0,66
0,70
0,76
0,77
0,81
C 3215 K
C 3216 K
C 3217 K
C 3218 K
C 3219 K
0,9
1,3
1,2
1,8
1,3
1,6
2,2
2,1
3,1
2,2
0,034
0,036
0,038
0,041
0,043
0,45
0,48
0,49
0,55
0,54
0,52
0,55
0,56
0,62
0,61
C 2328 K
C 2330 K
4,9
6,8
8,3
11,5
0,063
0,068
0,83
0,95
0,90
1,0
30
C 3010 K
C 3011 K
C 3012 K
C 3013 K
C 3014 K
0,4
0,5
0,5
0,5
0,6
0,6
0,8
0,8
0,8
1,1
0,023
0,025
0,027
0,029
0,032
0,32
0,34
0,36
0,38
0,42
0,39
0,41
0,43
0,45
0,49
C 3220 K
C 3221 K
C 3222 K
C 3224 K
C 3226 K
2,1
2,4
2,6
2,5
2,5
3,6
4,1
4,4
4,2
4,3
0,045
0,047
0,050
0,054
0,059
0,59
0,61
0,66
0,68
0,74
0,66
0,69
0,73
0,76
0,81
C 3015 K
C 3016 K
C 3017 K
C 3018 K
C 3019 K
0,5
0,6
0,5
0,8
0,7
0,8
1,1
0,9
1,4
1,2
0,034
0,036
0,038
0,041
0,043
0,43
0,46
0,47
0,52
0,53
0,50
0,53
0,54
0,59
0,61
C 3228 K
C 3230 K
C 3232 K
C 3234 K
C 3236 K
2,9
2,3
2,7
3,9
3,7
5,0
3,9
4,6
6,6
6,3
0,063
0,068
0,072
0,076
0,081
0,79
0,82
0,87
0,96
1,0
0,86
0,89
0,94
1,0
1,1
C 3238 K
C 3240 K
2,9
2,6
5,0
4,4
0,086
0,090
1,0
1,1
1,1
1,1
C 3020 K
C 3021 K
C 3022 K
C 3024 K
C 3026 K
0,6
0,8
1,0
0,9
1,2
1,1
1,4
1,7
1,6
2,1
0,045
0,047
0,050
0,054
0,059
0,55
0,58
0,61
0,65
0,72
0,62
0,65
0,69
0,72
0,79
40
C 4010 K30
C 4011 K30
C 4012 K30
C 4013 K30
C 4014 K30
0,4
0,7
0,5
0,5
0,6
0,8
1,2
0,9
0,9
1,1
0,023
0,025
0,027
0,029
0,032
0,80
0,87
0,89
0,95
1,0
0,99
1,1
1,1
1,1
1,2
C 3028 K
C 3030 K
C 3032 K
C 3034 K
C 3036 K
1,3
1,0
1,3
1,5
1,4
2,1
1,7
2,3
2,6
2,4
0,063
0,068
0,072
0,076
0,081
0,76
0,80
0,86
0,90
0,95
0,83
0,87
0,93
0,98
1,0
C 4015 K30
C 4016 K30
C 4017 K30
C 4018 K30
C 4019 K30
0,7
0,8
0,6
0,9
0,8
1,3
1,4
1,2
1,7
1,5
0,034
0,036
0,038
0,041
0,043
1,1
1,2
1,2
1,3
1,3
1,3
1,3
1,4
1,5
1,5
C 3038 K
C 3040 K
C 3044 K
C 3048 K
C 3052 K
1,6
1,6
1,6
1,3
1,8
2,7
2,8
2,7
2,3
3,0
0,086
0,090
0,099
0,108
0,117
1,0
1,1
1,2
1,2
1,4
1,1
1,1
1,2
1,3
1,4
C 4020 K30
C 4021 K30
C 4022 K30
C 4024 K30
C 4026 K30
0,7
1,0
0,9
0,8
1,2
1,3
1,9
1,6
1,5
2,2
0,045
0,047
0,050
0,054
0,059
1,4
1,5
1,5
1,6
1,8
1,6
1,6
1,7
1,8
2,0
C 3056 K
C 3060 K
C 3064 K
C 3068 K
C 3072 K
1,7
1,9
1,8
2,0
1,7
2,9
3,2
3,1
3,5
2,8
0,126
0,135
0,144
0,153
0,162
1,5
1,6
1,7
1,8
1,8
1,5
1,6
1,7
1,8
1,9
C 4028 K30
C 4030 K30
C 4032 K30
C 4034 K30
C 4036 K30
1,2
1,2
1,1
1,4
1,2
2,3
2,2
2,0
2,5
2,2
0,063
0,068
0,072
0,076
0,081
1,9
2,0
2,1
2,2
2,5
2,1
2,2
2,3
2,4
1,1
C 3076 K
C 3080 K
1,4
1,5
2,3
2,6
0,171
0,180
1,9
2,0
2,0
2,1
C 4038 K30
C 4040 K30
1,5
1,4
2,8
2,5
0,086
0,090
2,5
2,6
2,7
2,8
* = Wartości są podane dla
nakrętek HMV .. E o takim samym rozmiarze
jak łożysko
1 = Powinno być stosowane, gdy przesuwa się
jedna powierzchnia
podczas montażu.
Powierzchnie cienko
posmarowane olejem.
2 = Powinno być stosowane, gdy przesuwają się
dwie powierzchnie podczas montażu. Powierzchnie cienko posmarowane olejem.
Tabela dotyczy montażu
łożysk na wałach pełnych
stalowych. W przypadku
wałów drążonych lub wykonanych z innych materiałów
należy skontaktować się z
SKF.
9
Demontaż
Istniej trzy sposoby demonta u o ysk: mechaniczny,
hydrauliczny i metoda wtrysku olejowego.
* Przy demontażu łożysk nie wolno przykładać siły poprzez
elementy toczne.
Pasowanie ciasne na wale
o yska o rednicy otworu do 120 mm, zak adane z wciskiem na wa , mog by demontowane przy u yciu konwencjonalnego ci gacza. Szcz ki ramion ci gacza powinny
by zaczepione o pier cie wewn trzny o yska i o ysko
jest nast pnie zdejmowane z wa u ze sta si , a do momentu zej cia pier cienia wewn trznego z miejsca osadzenia na wale, patrz rysunek 11.
Wi ksze o yska ciasno pasowane na wale cz sto wymagaj du ej si y demonta owej. W takich przypadkach odpowiedniejsze jest stosowanie narz dzi hydraulicznych ni
mechanicznych.
Pasowanie ciasne w oprawie
o yska montowane w oprawach bez odsadze mog by
demontowane za pomoc bezpo rednich uderze m otka
przyk adanych do tulei, która przylega do pier cienia
zewn trznego. Wi ksze o yska wymagaj wi kszej si y
demonta owej i zalecane jest u ycie prasy.
Pasowanie ciasne na wale i w oprawie
Jedn z mo liwo ci, jak daje o ysko CARB jest montowanie o yska z pasowaniem ciasnym obu pier cieni.
Najlepszym sposobem demonta u o ysk CARB ciasno
pasowanych w oprawie i na wale, jest wyci ni cie o yska
z oprawy wraz z wa em. Je li taka metoda nie da si zastosowa mo na zastosowa odwrotn procedur demonta u
– zdj z wa u o ysko wraz z opraw .
Rys. 11 Ramiona ściągacza powinny być zaczepione o
pierścień wewnętrzny
Rys. 12 Ściągacz do łożysk CARB
Wi ksze o yska cz sto wymagaj du ej si y do demonta u, tak e bardziej u yteczne mo e by zastosowanie narz dzi hydraulicznych ni mechanicznych do zdejmowania o ysk.
ci gacz SKF do o ysk CARB pozwala na atwy demonta o ysk lu no pasowanych w oprawach. Ramiona
ci gacza s wk adane mi dzy koszykiem o yska i
pier cieniem zewn trznym i zaczepiane o pier cie
zewn trzny, patrz rysunek 12.
Najlepszym sposobem u atwienia demonta u pier cieni
wewn trznych o ysk jest zastosowanie metody wtrysku
olejowego. Szczegó owe informacje znajduj si w
”Poradniku Obs ugi Technicznej o ysk SKF”.
Demontaż łożysk z tulei
Demontaż łożysk z czopów stożkowych
Cz sto o yska CARB s montowane na tulejach wci ganych lub wciskanych. Demonta o ysk CARB w takim
Mniejsze o yska mog by demontowane przy u yciu
przypadku jest przeprowadzany w taki sam sposób jak
konwencjonalnego ci gacza, którego ramiona s zaczepia- innych o ysk. Szczegó owe informacje s podane w
ne o pier cie wewn trzny. Aby unikn uszkodzenia czopa ”Poradniku Obs ugi Technicznej o ysk SKF”.
ci gacz powinien by wy rodkowany.
10
Smarowanie łożysk smarem
plastycznym
Smarowanie smarem plastycznym
Dlaczego należy smarować łożyska?
Smar zmniejsza tarcie, zabezpiecza przed zu yciem i korozj a tak e chroni przed wnikaniem zanieczyszcze .
Smar wytwarza film olejowy, który rozdziela stykaj ce
si ze sob powierzchnie podczas obracania si o yska,
nawet w przypadku dzia ania du ych si obci aj cych
o ysko.
Czystość
Jednym z najwa niejszych czynników wp ywaj cych na
uzyskanie du ej trwa o ci o yska jest czysto . Bardzo
istotne jest, aby do smarowania o ysk by u ywany czysty smar i aby ten smar pozostawa wolny od zanieczyszcze podczas pracy o yska. Dlatego w ze o yskowy
musi posiada efektywnie dzia aj ce uszczelnienia, tak
aby zanieczyszczenia z zewn trz nie mog y wnikn do
o yska.
Rys. 13 Te czynniki decydują o grubości
filmu olejowego
Smarowanie smarem plastycznym jest stosowane w
aplikacjach, gdzie istnieją normalne warunki pracy.
Smar plastyczny pozwala na stosowanie prostych
systemów smarowania i zapewnia dobrą ochronę
przed wilgocią i zanieczyszczeniami.
Pierwszym krokiem przed przyst pieniem do nape niania o yska smarem musi by wyczyszczenie zaworu
smarowego i oczyszczenie otoczenia o yska.
Przechowywanie smaru
Smar powinien by przechowywany w oryginalnym opakowaniu do momentu kiedy b dzie u ywany i nie powinien by pozostawiany bez zabezpieczenia. Nie przykryty
smar szybko ulega zakurzeniu i zabrudzeniu. Narz dzia,
smarownice itd. powinny by dok adnie czyszczone przed
u yciem.
Smar do o ysk powinien by wysokiej, ustalonej
jako ci. Smary dostarczane przez SKF s dok adnie badane i zawsze spe niaj wymagania jako ci i czysto ci.
Dobór smaru
temperatura
prędkość obrotowa
lepkość
wielkość łożyska
Doboru smaru do o ysk CARB dokonuje si wed ug
takich samych zasad jak do innych o ysk tocznych. Smar
powinien mie zwykle klas konsystencji 2 lub 3 wg skali
NLGI, mie w asno ci antykorozyjne i by dobrej jako ci.
Najwa niejsze czynniki jakie nale y bra pod uwag przy
wyborze smaru s nast puj ce:
• temperatura pracy,
• pr dko ,
• wa poziomy czy pionowy,
• warunki pracy takie jak drgania,
• typ i wielko o yska,
• obci enie o yska i
• czy o ysko jest z pe n ilo ci elementów tocznych
czy z koszykiem.
Lepko oleju bazowego smaru cz ciowo decyduje o
grubo ci filmu olejowego mi dzy wspó pracuj cymi
powierzchniami w o ysku.
11
Stosowanie smaru
o yska CARB, które trafiaj do klienta s fabrycznie zabezpieczone rodkiem antykorozyjnym. Nie ma potrzeby
usuwania go przed monta em o yska.
W zasadzie o yska CARB s po raz pierwszy nape niane smarem po zamontowaniu, aby zminimalizowa
ryzyko zanieczyszczenia. Tylko w przypadkach, kiedy
niemo liwe jest równomierne rozprowadzenie smaru,
o ysko powinno zosta nasmarowane przed jego zamontowaniem.
Sposób dozowania smaru do o yska CARB jest pokazany na stronie 15.
Jak smarować łożyska CARB
Poniewa o yska CARB maj tylko jeden rz d elementów tocznych smar mo e by wprowadzany do o yska
tylko z boku, a oprawa powinna posiada z czk smarow po stronie przeciwnej, ni jest zamontowana
nakr tka zabezpieczaj ca (je li o ysko jest zak adane na
tulei wci ganej). Je li o ysko ma by cz sto dosmarowywane zaleca si wykonanie w podstawie oprawy otworu
do odprowadzania smaru po stronie przeciwnej ni jest
zamontowana smarowniczka, patrz rysunek na stronie 13.
Do wiadczenia uzyskane w stosowaniu wszystkich
o ysk wa eczkowych wskazuj , e pierwsze dosmarowanie po kilku dniach pracy jest bardzo korzystne i mo e
by nawet wymagane, je li spodziewany moment kiedy
jest potrzebne dosmarowanie wypada przy wysokich
pr dko ciach obrotowych o yska. Do tego pierwszego
dosmarowania zalecana jest po owa ilo ci smaru normalnie potrzebnego przy regularnym dosmarowywaniu
o yska.
o yska z pe n ilo ci elementów tocznych nie mog
utrzymywa smaru tak dobrze jak o yska z koszykiem.
Je li pr dko obrotowa nie jest bardzo ma a, o yska z
pe n ilo ci elementów tocznych powinny by dosma-
Wał musi być oczyszczony
Rys. 14 Procedura montażu
12
rowywane du o cz ciej ni o yska z koszykiem, a mo e
by nawet wymagane dosmarowywanie ci g e, je li
pr dko ci s wysokie.
Dosmarowywanie
D ugo okresu czasu, podczas którego smarowane smarem plastycznym o ysko b dzie funkcjonowa o
prawid owo bez dosmarowywania zale y od wielko ci
o yska, jego pr dko ci, temperatury pracy itp., patrz
wykres na stronie 13 ( o yska z koszykiem).
Smar u ywany do dosmarowywania powinien by taki
sam, jak u yty do pierwotnego nape nienia o yska. Niektóre smary trac swoje w asno ci smarne, gdy zostan
zmieszane z innymi rodzajami smarów. Z tego powodu
nie nale y stosowa mieszania smarów, je li nie mamy
pewno ci czy oba gatunki smaru s ze sob kompatybilne.
Właściwa ilość smaru
Stosuje si nast puj ce zasady ogólne:
• o yska CARB z koszykiem powinny by wype niane
smarem w 50 % oprócz przypadków pracy z ma ymi
pr dko ciami, kiedy nale y ca kowicie nape ni
o ysko smarem
• o yska z pe n ilo ci elementów tocznych powinny
by ca kowicie nape niane smarem
• Oprawy o yskowe powinny by cz ciowo wype niane smarem (mi dzy 30 a 50 % wolnej przestrzeni w
oprawie)
W przypadku zastosowa , gdzie nie wyst puj drgania,
gdy u ywany jest smar litowy mo na dozowa wi cej
smaru do oprawy ni jest to zalecane, bez ryzyka wzrostu
temperatury. Zwi kszona ilo smaru zapewnia lepsz
ochron przed wnikni ciem zanieczyszcze do o yska.
Zamontuj łożysko na wał
Nasmaruj łożysko
Wykres okresów wymiany smaru
Okres pracy smaru do wymiany tf w godzinach pracy
1,5
4
10
6
4
2
d
3
10
8
6
5
4
=
10
m
m
20
40
60
80
100
120
160
200
240
280
0
360
420
50
Wykres ten pokazuje w a ciwe okresy po jakich nale y
wymieni smar w o ysku, wyra one w godzinach pracy,
w przypadku stosowania smaru litowego dobrej jako ci
odpornego na utlenianie. Diagram jest wa ny dla o ysk
na wa ach poziomych w maszynach stacjonarnych, pracuj cych w normalnych warunkach.
W przypadku temperatury pracy o yska wy szej ni
70 °C, okres wymiany odczytany z wykresu nale y skróci o po ow za ka de przekroczenie temperatury 70 °C
o 15 °C. Okres wymiany mo e by wyd u ony dla temperatur znacznie ni szych ni 70 °C.
Je li istnieje ryzyko zanieczyszczenia smaru podczas
pracy, dosmarowywanie powinno by cz stsze ni wskazane na wykresie. Odnosi si to tak e na przyk ad do
o ysk w maszynach papierniczych, gdzie oprawy s
nara one na dzia anie wody.
W odniesieniu do o ysk na wa ach pionowych, odczytany z wykresu okres do wymiany smaru powinien by
zmniejszony o po ow .
3
2,5
2
1,5
2
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1,5
1
10
2
10
2
3
4 5 6 7 8 9 10
3
2
4
3 4 5 6 7 8 910
2
n, obr/min
Przykład C 2220 K
Łożysko ma otwór o średnicy d = 100 mm i obraca się z
prędkością 1 000 obr/min. Temperatura pracy zmienia się
między 50 a 70 °C. Jaki jest zalecany okres pracy smaru
do wymiany?
Prosta jest poprowadzona z punktu 1 000 obr/min na osi x
do przecięcia z krzywą d = 100 mm. Następnie z tego
punktu jest poprowadzona linia prostopadła aż do osi y,
gdzie zostaje odczytana wartość 2 000 godzin pracy.
Należy zwrócić uwagę, gdy stosuje się smarownicę
napędzaną sprężonym powietrzem. Uszczelnienia mogą
zostać uszkodzone poprzez powietrze pod wysokim
ciśnieniem.
Rys. 17 Wykres okresów do wymiany smaru
Zawór
smarowy
W oprawie łożyskowej
należy pozostawić
nieco wolnej przestrzeni na smar, który
jest wyrzucany z
łożyska w okresie
rozruchu
Otwór
do wyp≥ywu
smaru
Rys. 15 Smarowanie smarem plastycznym łożyska CARB
W przypadku stosowania większości smarów litowych
możliwe jest wypełnienie smarem ponad 50 % wolnej
przestrzeni w oprawie
Rys. 16 Napełnianie smarem
13
Ilość smaru
Jedynie smar w o ysku powinien zosta wymieniony.
Dlatego ilo smaru potrzebna do dosmarowania zale y od
wielko ci o yska. Je li istniej instrukcje smarowania,
nale y ich przestrzega . Je li nie, ilo potrzebnego smaru
mo e by okre lona ze wzoru:
Gp = 0,005 D B
gdzie
Gp = ilo smaru do okresowego dosmarowywania, g
D = rednica zewn trzna o yska, mm
B = szeroko o yska, mm
Regulator ilości smaru
Kiedy o ysko musi by cz sto dosmarowywane, nadmiar
smaru mo e si gromadzi w oprawie. Mo na temu zapobiec usuwaj c nadmiar smaru poprzez regulator ilo ci
smaru.
Regulator sk ada si zwykle z tarczy obracaj cej si z
wa em i tworz cej w sk szczelin z opraw . Nadmiar
smaru jest zabierany przez tarcz do szczeliny i odrzucany
przez otwór w dnie oprawy.
Je li jest to mo liwe smar powinien by podawany w
taki sposób, aby wchodzi do o yska.
Jak należy smarować toroidalne łożyska
toczne CARB?
I. Łożyska z koszykiem
o yska CARB maj stosunkowo du o wolnej przestrzeni,
w której mo e znajdowa si smar. Je li o ysko ma
pracowa z relatywnie du pr dko ci (wi ksz ni ~ 75 %
nominalnej pr dko ci katalogowej dla smarowania smarem
plastycznym) wtedy istnieje prawdopodobie stwo, e przy
ca kowitym wype nieniu o yska smarem nast pi wzrost
temperatury o yska.
Dlatego zaleca si w przypadku zastosowa wysokoobrotowych, przy pierwotnym smarowaniu o yska,
wype nienie smarem w o ysku jedynie przestrzeni mi dzy
pier cieniem wewn trznym i koszykiem.
Kiedy o ysko ma pracowa z ma ymi lub rednimi
pr dko ciami obrotowymi, mo e by ca kowicie wype nione
smarem.
II. Łożyska z pełną liczbą wałeczków
Ca a wolna przestrze w o ysku powinna by wype niona
smarem.
Nadmiar smaru jest odrzucany
przez obracającą się tarczę regulatora do pierścieniowego kanału
w pokrywie oprawy
Pokrywa oprawy
Obracająca się tarcza
Fig. 18 Regulator ilości smaru
14
Jak należy smarować łożyska CARB
Łożyska z koszykiem
Łożyska z pełną liczbą elementów tocznych (bez koszyka)
15
© Copyright SKF 2000
Zawarto niniejszej publikacji jest
chroniona prawem autorskim wydawcy
i nie mo e by przedrukowywana
(nawet we fragmentach) bez uzyskania
pozwolenia. Do o ono wszelkich stara ,
aby zapewni dok adno informacji
zawartych w tej publikacji, jednak
wydawca nie ponosi adnej odpowiedzialno ci za szkody bezpo rednie, po rednie lub konsekwencje wynikaj ce z
u ycia danych zawartych w katalogu.
Publikacja 4691 PL
Drukowano w Szwecji na ekologicznym papierze bez zawarto ci chloru.