FULL TEXT

dr Danuta Janczewska
Katedra Marketingu
Społeczna Akademia Nauk w Łodzi
REALIZACJA PROCESÓW INNOWACYJNYCH
W MIKROPRZEDSIĘBIORSTWACH W SEKTORZE MŚP
Streszczenie: Przedsiębiorstwa z sektora MŚP, podejmując walkę konkurencyjną w zakresie procesów
innowacyjnych, znajdują się na znacznie słabszej pozycji niż przedsiębiorstwa duże, posiadające
wyspecjalizowane działy, wykwalifikowanych pracowników oraz bogate wsparcie w realizacji działań
innowacyjnych. Innowacyjność przedsiębiorstw mikro w sektorze
MŚP jest oceniana jako
niewystarczająca w osiąganiu celu programu budowy Gospodarki Opartej na Wiedzy. Instytucje
wspierające sektor MŚP proponują firmom mikro głównie programy finansowego wsparcia, natomiast
mniejszy akcent kładziony jest w obszarze wzrostu poziomu wiedzy firm mikro na temat samej istoty
procesu innowacyjnego. W rozwijaniu zainteresowania firm mikro działalnością innowacyjną może
być pomocne rozpoznanie uwarunkowań realizacji procesu innowacyjnego jako jedna z metod
doskonalenia zarządzania oraz podnoszenia ich konkurencyjności.
Słowa kluczowe: innowacyjność, proces innowacyjny, zarządzanie procesem, mikroprzedsiębiorstwo,
sektor MŚP
Wstęp
Zainteresowanie działalnością innowacyjną przedsiębiorstw z sektora MŚP w
Polsce datuje się od końca lat dziewięćdziesiątych, a po akcesji Polski do Unii
Europejskiej działalność innowacyjna stała się jednym z głównych przedmiotów
kolejnych Programów Ramowych. Głównym tłem obecnych działań wspierających
działalność innowacyjną przedsiębiorstw, zwłaszcza w sektorze MŚP, jest realizacja
Gospodarki Opartej na Wiedzy (GOW), dążenie do podnoszenia konkurencyjności
oraz poziomu wiedzy. Celem Gospodarki Opartej na Wiedzy jest osiągnięcie
poziomu innowacyjności wiodących krajów świata w zakresie patentów, nowych
technologii i produktów.
Badania innowacyjności sektorów, branż, czy wreszcie poszczególnych krajów
Unii Europejskiej, prowadzone po roku 2000 do chwili obecnej, pozwoliły nakreślić
obraz innowacyjności w całej Unii oraz wskazać na główne problemy i
uwarunkowania rozwijania działalności innowacyjnej. Brak jest badań
innowacyjności przedsiębiorstw mikro, co może wynikać z metodologii badań
prowadzonych przez GUS opartych na metodach statystycznych opracowanych przez
OECD i Eurostat – obejmujących jednostki zatrudniające powyżej 49 osób. Badania
innowacyjności w skali europejskiej prowadzone przez CIS (Community Innovation
Survey) obejmują również podmioty zatrudniające powyżej 10 osób140. Dostępne
publikacje na temat sektora MŚP dotyczą w głównej mierze przedsiębiorstw małych i
średnich, nie uwzględniają problematyki firm mikro.
140
Ministerstwo Gospodarki Kierunki zwiększania innowacyjności gospodarki na lata 2007-2013,
Warszawa, 19.08.2006, s. 22.
61
1. Miejsce przedsiębiorstw mikro w strukturze gospodarczej
Sektor MŚP obejmuje 99,8 % ogólnej liczby przedsiębiorstw w Polsce.
Największą grupę przedsiębiorstw tworzą firmy mikro, w których znajduje
zatrudnienie ponad 3,5 mln pracowników. Dane dotyczące firm mikro w Unii
Europejskiej wskazują na porównywalny poziom wskaźników statystycznych w 27
krajach unijnych, kształtując się odpowiednio na poziomie 96,1% i 92,1% (por. tabela
1). Wyniki dotyczące liczby przedsiębiorstw przedstawione w tabeli 1 wskazują na
podobne tendencje w strukturze przedsiębiorstw w gospodarce Polski i Unii
Europejskiej.
Tabela 1. Podstawowe dane statystyczne dla sektora MŚP w Polsce i w krajach Unii Europejskiej
Liczba przedsiębiorstw
Polska
Wielkość
przedsiębiorstwa
Liczba
Mikro
1495325
Zatrudnienie
UE-27
Polska
UE-27
Udział
Udział
Liczba
Udział
Udział
96,1%
92,1%
3530558
38,1%
29,8%
Małe
42557
2,7%
6,6%
957115
10,9%
20,4%
Średnie
15303
1,0%
1,1%
1611947
18,4%
16,8%
99,8%
99,8%
5899620
67,5%
67,0%
MŚP
1552965
Duże
3321
0,2%
0,2%
2846524
32,5%
33,0%
1556286
100%
100%
8746154
100%
100%
Razem
Źródło: Opracowanie własne na podstawie arkusza informacyjnego SBA Polska 2010/2011 za http://eteuropa.eu/enterprise/policies/sme/facts-figures-analysis/performance-review/files/countries-sheets/20102011/poland_en.pdf
Działalność innowacyjna sektora MŚP jest oceniana jako niezadowalająca,
zwłaszcza dotyczy to najmniejszych firm o zasięgu lokalnym, których celem jest
przetrwanie na rynku. Działania charakterystyczne dla innowacji, takie jak badania i
rozwój, posiadanie patentów i licencji, znaków towarowych, nowoczesnych i
unikatowych produktów, występują w sektorze MŚP sporadycznie141.
2. Instytucjonalne uwarunkowania działalności innowacyjnej mikrofirm
w sektorze MŚP
Systemy innowacyjne wspierania innowacyjnej działalności przedsiębiorstw
powstawały w Polsce od początku lat
dziewięćdziesiątych i jako forma
zinstytucjonalizowana przekształciły się w sieć
ośrodków transferu wiedzy,
141
R. Wolański, Wiedza i innowacje w małych i średnich przedsiębiorstwach- postęp czy stagnacja,
http://www.instytut.info/IIIkonf/referaty.pdf
62
technologii142, w których przedsiębiorstwa MŚP mogły otrzymać informacje
niezbędne do uzyskania pomocy finansowej, specjalistyczne porady oraz możliwość
kontaktu z instytucjami naukowo-badawczymi. Obecnie rolę centrów transferu
technologii pełnią inicjatywy sieciowe, zarówno krajowe, jak i europejskie143.
Kolejne programy wsparcia działalności innowacyjnej doprowadziły do
powstania szeregu instytucji oferujących pomoc przedsiębiorstwom MŚP w zakresie
działań innowacyjnych w ramach Narodowego Systemu Innowacji144. 7 Program
Ramowy ma na celu wspieranie kluczowych aspektów europejskiego potencjału w
zakresie badań, rozwoju i innowacji. Kolejnym programem ważnym dla
międzynarodowej konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw w Polsce jest
Program Ramowy na rzez Konkurencyjności i Innowacyjności – CIP.
Wspieraniem działalności innowacyjnej firm z sektora MŚP zajmuje się wiele
organizacji i instytucji o charakterze ogólnokrajowym, takich jak Polska Agencja
Rozwoju Przedsiębiorczości, regionalnym – regionalne ośrodki innowacji, a na
szczeblu centralnym Ministerstwo Gospodarki. W roku 2010 w Polsce działało 735
wyodrębnionych
organizacyjnie ośrodków145, w tym:
ę
317 ośrodków szkoleniowo- doradczych,
90 centrów transferu technologii,
76 lokalnych funduszy pożyczkowych,
57 funduszy poręczeń kredytowych,
127 inkubatorów przedsiębiorczości,
24 parki technologiczne oraz 21 inicjatyw parkowych,
62 preinkubatory i inkubatory akademickie,
12 funduszy kapitału zalążkowego,
8 sieci aniołow biznesu,
82 lokalne i regionalne fundusze pożyczkowe,
54 fundusze poręczeń kredytowych146.
Ośrodki wspierania innowacji oferują specjalistyczne usługi skierowane
zarówno do sfery nauki, jak i do sfery przedsiębiorstw. Podejmują się także pełnienia
roli pomostowej pomiędzy sferą nauki a sferą przedsiębiorstw, włącznie ze
świadczeniem usług doradczych i ekspertyz, szkoleń dotyczących transferu
innowacyjnych technologii. Oferta centrów transferu technologii adresowana jest do
małych i średnich przedsiębiorstw147, natomiast trudno jest wskazać na obszary
atrakcyjne dla firm mikro.
142
M. Dzierżanowski, S. Szultka, P. Tamowicz, E. Wojnicka, Analiza stanu i kierunki rozwoju parków
naukowo-technologicznych, inkubatorów i centrów transferu technologii w Polsce. Raport końcowy z
badań, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Warszawa 2005, s. 32-33.
143
B. Zientara, Centra transferu technologii na Mazowszu jako instytucje wspierające transfer wiedzy,
[w:] M. Weresa (red.), Transfer wiedzy z nauki do biznesu – doświadczenia regionu Mazowsze, Wyd.
Instytut Gospodarki Światowej, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 2007, s. 302-303.
144
M. Dworczyk, R. Szlasa, Zarządzanie innowacjami, Oficyna Wydawnicza Politechniki
Warszawskiej, Warszawa 2001, s. 104.
145
Raport Ośrodki innowacji i przedsiębiorczości w Polsce, Instytut Ekonomii Uniwersytetu Łódzkiego,
Łódź/Poznań 2004.
146
K. Matusiak K. Uwarunkowania rozwoju infrastruktury wsparcia w Polsce, [w:] K. Matusiak (red.),
Ośrodki innowacji i przedsiębiorczości w Polsce. Raport 2010, Wyd. PARP, Warszawa 2010, s. 21.
147
B. Zientara, op. cit. s. 309.
63
Współpraca przedsiębiorstwa z sektora MŚP z jednostką ze sfery nauki jest
uwarunkowana przez następujące czynniki148:
posiadanie przez przedsiębiorstwo strategii rozwojowej,
posiadanie programów usprawniania działalności i zarządzania,
przygotowanie właściciela mikrofirmy do podejmowania decyzji w
zmiennych warunkach otoczenia,
przygotowanie przez właściciela wariantów pozyskiwania środków
finansowych na prowadzenie działalności innowacyjnej,
gotowość do uczestniczenia w programach pomocowych oferowanych przez
Unię Europejską.
Wśród programów wspierających działalność innowacyjną na uwagę zasługują
programy finansowania działalności innowacyjnej przedsiębiorstw mikro, w których
uczestniczą instytucje sfery bankowej, fundusze wspierania przedsiębiorczości,
fundusze poręczeniowe. Fundusz „Mikro” był jednym z pierwszych instrumentów
finansowego wsparcia mikrofilm; jego celem było udostępnianie kapitału w formie
pożyczek149.
3. Uwarunkowania działalności innowacyjnej w mikroprzedsiębiorstwach
Schumpeter łączył pojęcie innowacji z pojęciem „twórczej destrukcji”, którą
odnosił do pięciu przypadków150:
1. wprowadzenia na rynek nowego produktu lub produktów o nowych
właściwościach,
2. wprowadzenia nowej metody produkcji i nowego procesu technologicznego,
3. otwarcia nowego rynku zbytu,
4. zdobycia nowych źródeł organizacji jakiegoś przemysłu,
5. wprowadzenia nowej organizacji jakiegoś przemysłu.
Działalność innowacyjna współczesnego mikroprzedsiębiorstw może być
zdefiniowana jako wdrożenie nowych idei lub pomysłów, których efektem są:
wprowadzenie nowych produktów lub usług,
wprowadzenie nowych technologii,
zmiany infrastruktury produkcyjnej i dystrybucyjnej,
działania do lepszego wykorzystania wiedzy i umiejętności pracowników,
rozwój sieci informacyjnych151.
Szersze ujęcie innowacyjności podaje L. Białoń152: „Innowacja to wprowadzenie
zmian do układów gospodarczych i społecznych, których efektem jest wzrost
użyteczności produktów/usług, procesów technologicznych oraz systemów
zarządzania, poprawa środowiska przyrodniczego, lepsza komunikacja międzyludzka
oraz ostatecznie poprawa jakości życia zawodowego, jak i prywatnego
społeczeństwa”.
148
M. Dworczyk, R. Szlasa, dz. cyt., s. 123-124.
Szerzej na temat Funduszu Mikro na stronach www.funduszmikro.com.pl.
150
J. Schumpeter, Teoria wzrostu gospodarczego, PWN, Warszawa 1960, s. 64.
151
A. Sosnowska, Jak wdrażać innowacje technologiczne w firmie, Wyd. PARP, Warszawa 2005, s. 58.
152
L. Białoń, Zręby teorii innowacji, [w:] Zarządzanie działalnością innowacyjną, Wyd. Placet,
Warszawa 2010, s. 19.
149
64
Zgodnie z metodologią OSLO Manual gospodarka oparta na wiedzy
charakteryzuje się dużą aktywnością innowacyjną, rozumianą jako wdrażanie ze
znaczną intensywnością nowych produktów, technologii, a także innowacji
organizacyjnych, a zwłaszcza innowacji z zakresu zarządzania. Przedsiębiorstwem
innowacyjnym jest przedsiębiorstwo, które w badanym okresie – najczęściej
trzyletnim – wprowadziło na rynek nowy lub istotnie ulepszony produkt, bądź nowy
lub istotnie ulepszony proces. W przypadku przedsiębiorstw z grupy MŚP
(składających sprawozdania do GUS) najczęściej wykazują one w swoich
sprawozdaniach ulepszenia procesowe lub produktowe. Przedsiębiorstwa mikro nie
są objęte badaniem GUS, a dostępne dane statystyczne dotyczące innowacyjności
firm mikro nie zapewniają pełnego obrazu i wiarygodnych danych liczbowych.
Za zdolnością firm mikro do zajmowania się działalnością innowacyjną
przemawiają takie cechy jak elastyczność rynkowa przedsiębiorstwa i szybkość
reagowania na zmiany turbulentne w otoczeniu. Wprowadzania innowacji staje się
cechą oczekiwaną współczesnego przedsiębiorstwa, zatem firmy z grupy MŚP mogą
lepiej przystosować się do nowych warunków funkcjonowania na rynku153.
Przedsiębiorstwo innowacyjne cechuje szereg działań i postaw, wśród nich należy
wyróżnić:
ü potencjał badawczy firmy,
ü pomysły kierownictwa oraz pracowników,
ü postawę pracowników dotycząca innowacji,
ü organizację pracy,
ü strategiczne zarządzanie innowacjami,
ü atmosferę sprzyjającą zmianom w organizacji,
ü nastawienie na pogłębianie wiedzy i umiejętności,
ü kalkulację ryzyka, niepewności, poszukiwań,
ü demokratyzm w rozwiązywaniu problemów,
ü akceptację i wspieranie działań grupowych,
ü system motywacyjny promujący innowatorów,
ü program wspierający twórcze, wielokierunkowe i alternatywne sposoby myślenia
i rozwiązywania problemów,
ü świadomość potrzeby dokonania zmian,
ü system zapewniający łatwą i bezpośrednią wymianę poglądów,
ü nieskrępowany dostęp do informacji.
4. Bariery innowacyjności MŚP w świetle badań
Badania działalności innowacyjnej mikroprzedsiębiorstw prowadzone były od
roku 2000 przez PARP oraz ośrodki badawcze. Głównym celem badań PARP było
określenie stanu innowacyjności mikroprzedsiębiorstw w Polsce oraz przejawów i
uwarunkowań ich aktywności innowacyjnej154. Prace badawcze prowadzone były
czteroetapowo, zaś badaniami objęto 1500 mikroprzedsiębiorstw z terenu całego
153
D. Janczewska, Kształtowanie łańcucha wartości innowacji firm MŚP w warunkach globalizacji, [w:]
Z. Zioło, T. Rachwał (red.), Przedsiębiorczość w warunkach globalizacji, Wyd. Uniwersytet
Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej, Instytut Geografii, Kraków 2011, s. 104-105.
154
M. Juchniewicz, B. Grzybowska, Innowacyjność mikroprzedsiębiorstw w Polsce, PARP, Warszawa
2010, s. 7.
65
kraju. Wśród wielu problemów badawczych jedną z hipotez wymagających
pogłębionych badań jest wskazanie na brak zainteresowania innowacjami ze strony
mikroprzedsiebiorców oraz sformułowany wniosek o ograniczonym zakresie
innowacyjności mikroprzedsiębiorców155. Wśród wielu badanych problemów
znajdowały
się
również
uwarunkowania
działalności
innowacyjnej
mikroprzedsiebiorstw – co zostało przedstawione w tabeli 2.
Tabela 2. Wnioski z badania w zakresie zaangażowania mikroprzedsiębiorstw w działalność
innowacyjną – wybrane zagadnienia
Uwarunkowania
działalności innowacyjnej
Sformułowane hipotezy
Regionalne uwarunkowania
działalności innowacyjnej
Poziom innowacyjności zależy
od regionu działalności
Uwarunkowania branżowe
Innowacyjność
mikroprzedsiębiorstw jest
zróżnicowana branżowo
Uwarunkowania
internacjonalizacji
działalności
Bardziej skłonne do innowacji są
mikrofirmy prowadzące
działalność exportową
Uwarunkowania dostępności
instrumentów wsparcia
działalności innowacyjnej
Innowacyjne
mikroprzedsiebiorstwa w
większym stopniu korzystają z
zewnętrznych źródeł wsparcia
niż firmy niewprowadzające
innowacji
Uwarunkowania kosztowe
Finansowanie działalności
innowacyjnej odbywa się w
oparciu o środki własne
Uwarunkowania w zakresie
doświadczeń w prowadzeniu
działalności innowacyjnej
Brak aktywności innowacyjnej
wynika z braku doświadczeń w
takiej działalności w przeszłości
Wnioski z badania
Najwięcej innowacyjnych
firm zlokalizowanych jest w
województwach o najwyższej
atrakcyjności inwestycyjnej i
potencjale innowacyjnym: w
województwie mazowieckim,
śląskim i pomorskim
Bardziej innowacyjne są
przedsiębiorstwa prowadzące
działalność usługową
Mikroprzedsiebiorstwa
działające na rynkach
lokalnych są mniej
innowacyjne od tych, które
działają na rynkach
zagranicznych
Jedynie 9%
mikroprzedsiębiorstw ubiega
się o wsparcie publiczne.
Dostępność finansowa jest
jedną z głównych przyczyn
małej innowacyjności sektora
mikroprzedsiębiorstw
Relatywnie mały kapitał,
jakim dysponują firmy mikro,
ogranicza ich możliwości
inwestowania w działalność
innowacyjną
Świadczy to o
niesystematycznym i
doraźnym podejściu do
działalności innowacyjnej
Źródło: Opracowanie własne na podstawie M. Juchniewicz, B. Grzybowska, Innowacyjność
mikroprzedsiębiorstw w Polsce, PARP, Warszawa 2010, s. 8-11
155
Tamże, s. 9.
66
Regionalne uwarunkowania działalności innowacyjnej MŚP były między
innymi przedmiotem badań J. Boguskiego156, i prezentują Regionalne Systemy
Innowacji jako systemy powstałe na bazie współpracy wielu instytucji regionalnych,
zainteresowanych wzrostem potencjału innowacyjnego w danym regionie.
Badania barier i sposobów wprowadzania innowacji w sektorze MŚP, w tym
firm mikro w firmach województwa łódzkiego, prowadzone przez R. Lisowską157,
potwierdzają przewagę innowacji produktowych nad procesowymi w badanych
firmach. Innowacje produktowe miały charakter modyfikacji oraz ulepszeń i były
nowością dla samych przedsiębiorstw – nie zaś nowością na rynku. Do głównych
barier we wprowadzaniu innowacji badane firmy zaliczyły:
niedostatek własnych środków finansowych,
ryzyko niepowodzenia,
brak znajomości rynku,
niewystarczającą bazę techniczną.
Badania innowacyjności mikroprzedsiębiorstw prowadzone przez PARP
(Juchniewicz, Grzybowska, 2010) pokazują, że firmy MSP- a zwłaszcza firmy mikro,
nie były zainteresowane wprowadzaniem na rynek istotnie nowych, innowacyjnych
wyrobów, a jedynie ulepszaniem dotychczasowych. Innowacjami jako narzędziem do
budowania pozycji konkurencyjnej interesowało się mniej niż 1% firm. Jedyną
strategią konkurowania wskazana przez badane przedsiębiorstwa była cena - i tak
przedsiębiorstwa małe i średnie, w porównaniu z konkurentami działającymi w
krajach UE, jednoznacznie wskazywały swoje cenowe przewagi158. Badania
Juchniewicz wykazały, że mikroprzedsiębiorcy są bardziej zainteresowani
przetrwaniem i utrzymaniem się na rynku, niż działalnością innowacyjną
(Juchniewicz 2010). Wyniki badań wskazują na brak zapotrzebowania na
podnoszenie poziomu wiedzy oraz poszukiwanie dostępu do innowacji, czy transferu
technologii.
Badanie „Monitoring kondycji sektora MSP 2008” zostało przygotowane przez
ekspertów Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych Lewiatan i zrealizowane
na zlecenie PKPP przez Centrum Badania Opinii Społecznej (CBOS) w okresie 25
sierpnia – 30 września 2008 r. Przeprowadzono je na ogólnopolskiej losowej próbie
1100 aktywnych przedsiębiorstw prywatnych, zatrudniających 2 lub więcej
pracowników. Wywiady z respondentami były realizowane metodą wywiadu
bezpośredniego (face-to-face) przez ankieterów CBOS. Badanie w warstwie
dotyczącej konkretnych działań realizowanych przez przedsiębiorstwa objęło okres
styczeń 2007 – czerwiec 2008. Według badań Lewiatana małe i średnie firmy bardzo
wyraźnie koncentrowały się na planowaniu w krótkim horyzoncie czasowym –
wykorzystywano maksymalnie posiadane zasoby i dopiero wówczas podejmowano
inwestycje, których celem było zwiększenie możliwości produkcyjnych.
156
J. Boguski, Regionalne Systemy Innowacji, [w:] L. Białoń (red.), Zarządzanie działalnością
innowacyjną, Wyd. Placet, Warszawa 2010, s. 137-147.
157
R. Lisowska, Bariery rozwoju działalności innowacyjnej, [w:] N. Daszkiewicz (red.), Małe i średnie
przedsiębiorstwa. Szanse i zagrożenia rozwoju, Wyd. CeDeWu ,Warszawa 2007, s. 40-41.
158
Szerzej na temat podejścia MSP do problematyki formułowania strategii rynkowych –
www.egospodarka.pl/36094, Lewiatan-sektor-malych-i-srednich-przedsiebiorstw-2008,2,39,1.html
67
R. Wolański159 prezentuje pogląd, iż większość MSP jest świadoma potrzeby
działań innowacyjnych, jednak zachowanie samych przedsiębiorstw nie ma
charakteru innowacyjnego, polegającego na prowadzeniu badań i rozwoju, tworzeniu
lub nabywaniu patentów, licencji, wprowadzaniu unikatowych produktów i usług.
Badanie innowacji prowadzone w roku 2005 dla PKPP wykazało, że dla 57,4%
badanych MŚP przydatne byłyby działania innowacyjne, 37,8% MŚP nie widzi
potrzeby takich działań, zaś 4,8% MŚP nie ma sprecyzowanego zdania w tej kwestii.
Większość MŚP jest świadoma potrzeby działań innowacyjnych i wiele działań
inwestycyjnych ma charakter innowacyjny. Natomiast niewiele z zachowań badanych
MŚP to typowe, charakterystyczne zachowania innowacyjne, polegające na
prowadzeniu badań i rozwoju, tworzeniu lub nabywaniu patentów, licencji,
wprowadzaniu unikatowych produktów i usług. Świadczą o tym dane na podstawie
wcześniejszego badania MŚP160 z 2005 r. dotyczące posiadania certyfikatów,
patentów, spełniania norm bezpieczeństwa:
- patenty posiada 5,3% MŚP,
- normy bezpieczeństwa obowiązujące w UE spełnia 44,8% MŚP,
- ISO 9000 posiada 6,4% MŚP,
- ISO 14 001 posiada 1,2% MŚP,
- SA 8000 posiada 0,8% MŚP161.
5.
Diagnozowanie uwarunkowań procesów innowacyjnych
w mikroprzedsiębiorstwie
Badania uwarunkowań działalności innowacyjnej przedsiębiorstwa za pomocą
modelu diagnozy innowacyjności zostały przedstawione przez L. Białoń i D.
Janczewską162. Istotą zaproponowanego modelu było poszukiwanie odpowiedzi na
pytania przygotowujące firmę do działań innowacyjnych:
Czy innowacje rzeczywiście stanowią najważniejszy element tworzący
wartość firmy?
Czy kadra menedżerska poświęca znaczącą część czasu na wprowadzenie
różnych rodzajów innowacji?
Czy były w firmie opracowywane strategie innowacji, traktowane jako część
ogólnej strategii firmy?
Czy strategie te były i są zrozumiałe?
Jednym z elementów diagnozy uwarunkowań innowacji jest identyfikacja czynników
utrudniających działalność innowacyjną. W tabeli 3 przedstawione zostały
159
R. Wolański, Wiedza i innowacje w małych i średnich przedsiębiorstwach- postęp czy stagnacja,
http://www.instytut.info/IIIkonf/referaty.pdf.
160
Badanie dla Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych Lewiatan prowadzone przez ASM
Centrum Badań i Analiz Sp. z o.o. w 2005 r. wśród 1200 firm zatrudniających od 2 do 250
pracowników.
161
M. Starczewska-Krzysztoszek, Konkurencyjność małych i średnich przedsiębiorstw 2005, PKPP
Lewiatan, Warszawa 2005, s.28.
162
L. Białoń, D. Janczewska, Diagnoza uwarunkowań działalności innowacyjnej firmy, [w:] L. Białoń
(red.), Zarządzanie…, s. 236-240.
68
przykładowe czynniki stymulujące działalność innowacyjną w firmach MŚP i mikro
– na podstawie badań M. Okręglickiej163.
Tabela 3. Czynniki utrudniające działalność innowacyjną w przedsiębiorstwie z sektora MŚP i mikro
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Czynniki
niepewność prowadzenia działalności gospodarczej z uwagi na
sytuację społeczno-gospodarczą w Polsce
zbyt wysokie koszty innowacji
trudności z pozyskaniem zewnętrznych środków finansowych na taką
działalność
brak własnych środków finansowych
niewystarczający popyt na innowacyjne (nowe) produkty i usługi
brak wykwalifikowanego personelu
brak informacji na temat nowych technologii, rozwiązań, możliwości
usprawnień itd.
inna odpowiedź
Udział
mikroprzedsiębiorstw
42%
40%
34%
28%
14%
11%
4%
8%
Źródło: M. Okręglicka, Finansowanie działalności innowacyjnej mikroprzedsiębiorstw,
http://www.instytut.info/IIIkonf/referaty/3d2/innowacje%20okreglicka.pdf
Konkurowanie na rynku wiąże się obecnie z koniecznością obniżania kosztów,
skracaniem czasu dostawy, szybkim reagowaniem na powstawanie nowych
asortymentów i kategorii produktów. Przedsiębiorstwa MŚP posiadają mniejsze
zasoby finansowe, techniczne i technologiczne, mniejsze zasoby ludzkie w
porównaniu z firmami dużymi; stąd też znajdują się na znacznie słabszej pozycji,
podejmując działania logistyczne. Szansą na aktywne działania w zakresie
dystrybucji jest wykorzystywanie przez MŚP swoich atrybutów, takich jak
elastyczność, umiejętność szybkiego dostosowywania się do oczekiwań rynku,
gotowość do wprowadzania zmian w produkcji, przyjmowanie niewielkich zleceń
produkcyjnych, niższe koszty etc. Zastosowanie analizy SWOT pozwala na ocenę
możliwości prowadzenia przez mikrofirmę działalności innowacyjnej oraz wskazanie
jej uwarunkowań. Macierz czynników rozwoju innowacyjności składa się z czterech
obszarów opisujących mocne strony firmy (strenghts), słabe punkty (weakness), oraz
znajdujące się poza firmą: szanse (opportunities) oraz zagrożenia (threatness). Należy
również uwzględnić element ryzyka w ocenie możliwości wdrażania innowacji w
przedsiębiorstwie. Przykład analizy SWOT dla mikroprzedsiębiorstwa z branży
cukierniczej przedstawia tabela 4. Diagnozowanie działalności innowacyjnej w
mikroprzedsiebiorstwie może być punktem wyjścia do formułowania strategii
innowacyjnej mikrofirmy w dłuższej perspektywie.
Tabela 4. Analiza SWOT z perspektywy uwarunkowań realizacji procesów
innowacyjnych w mikroprzedsiębiorstwie w branży cukierniczej
Słabe strony
Niski poziom kultury innowacyjnej
Mocne strony
Wysoki poziom kompetencji właściciela firmy i
pracowników
Zdolność do wdrażania nowych wyrobów
Brak lub słaba siła marki, niska
163
M. Okręglicka, Finansowanie działalności innowacyjnej mikroprzedsiębiorstw
http://www.instytut.info/IIIkonf/referaty/3d2/innowacje%20okreglicka.pdf
69
ciastkarskich, technologii, systemów
organizacyjnych
Nowoczesny park maszynowy i wyposażenie
zakładu cukierniczego.
Nowoczesna technologia
rozpoznawalność marki o znaczeniu lokalnym
Brak wyraźnych struktur odpowiedzialnych za
działalność innowacyjną, brak pracowników do
pozyskiwania funduszy
Dobre relacje z dostawcami surowców do
produkcji ciastek
Dobre relacje z klientami, znajomość ich
oczekiwań
Dobre kontakty z jednostkami sfery nauki
Prowadzenie działań marketingowych
Szanse
Chłonny rynek. Rosnące potrzeby klientów
indywidualnych i instytucji
Możliwości realizacji projektów innowacyjnych
w ramach programów Unii Europejskiej
przeznaczonych dla mikroprzedsiębiorstw
Możliwość pozyskania wsparcia finansowego
oraz informacji o takim wsparciu ze strony
organizacji rzemieślniczych
Możliwość wykorzystania informacji z wyników
badań narodowych, sektorowych i branżowych,
programów foresight
Promowanie marki na rynkach UE poprzez udział
w targach międzynarodowych, finansowanych
przez PARP
Regulacje prawne motywujące do działań
innowacyjnych
Brak umiejętności marketingowych w zakresie
uczestnictwa w pokazach i targach
cukierniczych
Brak lub słabe działania na rzecz innowacji
Trudności w zdobyciu funduszy na działalność
innowacyjną
Zagrożenia
Konkurencja na rynkach lokalnych, krajowych,
globalnych
Trudności we wchodzeniu na nowe rynki –
wysokie bariery wejścia, wysokie koszty
uzyskania certyfikatów
Brak funduszy na działalność innowacyjną.
Brak zewnętrznego wsparcia finansowego
Brak informacji dotyczących oceny luk:
technologicznej, jakościowej, oraz metod
realizacji audytu innowacji
Słabe kontakty sektora nauki z
przedsiębiorstwem, brak oferty ze strony nauki
Zmieniające się oczekiwania klientów,
dostawców i brak możliwości prowadzenia
badań rynku
Źródło: opracowanie własne na podstawie L. Białoń, D. Janczewska, Diagnoza uwarunkowań
działalności innowacyjnej firmy, [w:] L. Białoń (red.), Zarzadzanie działalnością innowacyjną, Wyd.
Placet, Warszawa 2010, s. 238
Zamierzenia dotyczące innowacji powinny być zaplanowane w określonych
ramach czasowych, uwzględniających
możliwości zasobowe, przygotowanie
pracowników, zabezpieczenie środków technicznych itd. Istotny jest właściwy dobór
źródeł innowacji, a w przypadku firm mikro jest to zazwyczaj sama firma, jej
właściciel lub pracownicy. Badania własne przedsiębiorstw MŚP w województwie
kujawsko-pomorskim164 wykazały, że ponad 50% badanych mikrofirm nie korzystało
z zewnętrznych źródeł innowacji. W przypadku firm średnich i dużych – poszukiwały
one na zewnątrz firmy źródeł i inspiracji do nowych projektów czy usług.
W przypadku firm cukierniczych czas realizacji innowacyjnego
przedsięwzięcia zależy od jego zakresu, ilości niezbędnych prób, dostępności
nowych surowców czy opakowań. W tabeli 5 pokazano etapy procesu innowacyjnego
na przykładzie firmy mikro w branży cukierniczej produkującej ciastka. Nad
realizacją procesu innowacyjnego czuwa właściciel, który wykonuje większość
164
D. Janczewska, Wdrażanie współczesnych koncepcji zarządzania innowacjami, [w:] A. Jackiewicz
(red.), Finanse i rachunkowość w zarządzaniu współczesnym przedsiębiorstwem. Teoria i praktyka,
„Przedsiębiorczość i Zarządzanie” 2011, Tom XII, Zeszyt 13, Wydawnictwo SWSPiZ w Łodzi, s. 7790.
70
czynności organizacyjnych oraz sam podejmuje decyzje w trakcie procesu. Z każdym
etapem procesu wiążą się określone uwarunkowania, które stymulują przebieg
procesu i wpływają na jego efekt. Uwarunkowania procesu innowacyjnego mają
charakter finansowy, zasobowy, organizacyjny – i wymagają od lidera procesu
umiejętności i doświadczenia w produkcji wyrobów cukierniczych.
Tabela 5. Etapy procesu innowacyjnego w mikroprzedsiębiorstwie – zakres działań, realizatorzy,
postać efektów oraz koszty (na przykładzie branży cukierniczej)
Wartość innowacji
Postać efektów
Koszty
Lp
Charakterystyka
działań
Cel działań
1.
Analiza potrzeb rynku
cukierniczego
Formułowanie
koncepcji nowego
produktu
cukierniczego lub
usługi
Informacje w
postaci
dokumentacji,
wzorów, danych z
internetu
Opis produktu,
projekt w postaci
rysunku, receptury,
listy składników i
opakowania
Koszty
związane z
wymienionymi
działaniami
2.
3.
Poszukiwanie
wykonawców nowego
produktu
cukierniczego
Test rynkowy
prototypu lub wzoru
produktu
cukierniczego
Testy laboratoryjne,
próby techniczne
Pozyskanie informacji o
wielkości i asortymencie
zapotrzebowania na
produkty lub usługi
cukiernicze
Sformułowanie cech
fizycznych produktu, cech
użytkowych, sporządzenie
listy surowców i materiałów
niezbędnych do wykonania
prototypu
Wykonanie prototypu lub
partii próbnej
Gotowy prototyp
nowego produktu
Koszty
wykonania
prototypu
Uzyskanie opinii klientów
na temat nowego produktu.
Zbieranie uwag i propozycji
modyfikacji
Uzyskanie certyfikatów,
licencji, patentów
Lista niezbędnych
do wprowadzenia
zmian
Koszty prób
rynkowych i
testów
Posiadanie praw
własności
intelektualnej do
wynalazku
Wybór dostawcy
maszyn i urządzeń
Opłaty za
certyfikaty i
atesty
Skonfigurowanie maszyn i
urządzeń,
Uruchomienie linii
produkcyjnej
Koszty zakupu
Koszty
wdrożeń, koszty
ryzyka
nieudanego
rozruchu, straty
materiałów i
opakowań
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Zaprojektowanie linii
produkcyjnej do
wytwarzania nowego
produktu
cukierniczego
Zakup maszyn,
surowców i
materiałów
Wdrożenie nowego
produktu do realizacji
na skalę przemysłową
Dobór maszyn i urządzeń
niezbędnych do produkcji
seryjnej
Rozruch produkcji,
wytwarzanie produktu na
skale masową
Uzyskanie
wysokich
wskaźników
efektywności
produkcji
Przygotowanie
przedsiębiorstwa do
komercjalizacji
innowacyjnego
produktu
Marketing nowego
produktu,
tworzenie klimatu
wdrożeń, szkolenie
pracowników, prezentacje i
pokazy dla klientów
Nowe stanowiska
pracy , innowacje
produktowe ,
technologiczne
71
Koszty projektu,
wzoru, prób
Koszty projektu
Nakłady
inwestycyjne
na obsługę
rynku
10
Produkcja masowazdobywanie nowych
rynków
Pełne wykorzystanie mocy
produkcyjnych
Uzyskanie
wysokich
wskaźników
sprzedaży
Koszty
produkcji,
koszty
zdobywania
nowych rynków
Źródło: Opracowanie własne
Proces innowacyjny omawiany w tabeli 5 jest ściśle powiązany z cyklem życia
produktu. Dla innowacji największe znaczenie ma pierwsza faza cyklu życia
produktu, czyli faza wprowadzania go na rynek. Na tym etapie następuje
jednocześnie zakończenie procesu innowacyjnego danego produktu. Jeszcze przed
wprowadzeniem produktu na rynek przechodzi on etap prób i testów rynkowych, w
których biorą udział klienci, handlowcy, pracownicy.
Podsumowanie
Działalność innowacyjna mikroprzedsiębiorstw powinna zaznaczyć się
wyraźniej w gospodarce regionu i kraju. Działania instytucjonalne podejmowane w
celu wspierania mikrofirm w podejmowaniu działań innowacyjnych powinny mieć
charakter systemowy i prowadzić do wzrostu zainteresowania innowacjami.
Dotychczasowe badania pokazują, że mikrofirmy niechętnie podejmują problematykę
innowacji, nie są zainteresowane szkoleniami, czy warsztatami. Wskazania
statystyczne dotyczące innowacyjności określają duży dystans, jaki dzieli polskie i
europejskie mikrofirmy. Przekształcenie firm mikro w firmy innowacyjne wymaga
przekonania ich o konieczności działań innowacyjnych, co pozwoli na zwiększenie
ich konkurencyjności. Przeprowadzenie w mikroprzedsiębiorstwie procedury
diagnozy uwarunkowań działalności innowacyjnej, identyfikacja czynników
hamujących działalność innowacyjną oraz sporządzenie planu działania może stać
się podstawą do formułowania planu innowacyjnego lub strategii innowacyjnej.
Bibliografia:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Białoń L., Zręby teorii innowacji, [w:] Zarządzanie działalnością innowacyjną, wyd. Placet,
Warszawa 2010.
Białoń L. Janczewska D., Procesy innowacyjne w kształtowaniu społeczeństwa opartego na
wiedzy, „Postępy Techniki Przetwórstwa Spożywczego” 2008, nr 2, Wyd. Wyższa Szkoła
Menedżerska.
Białoń L., Janczewska D., Diagnoza uwarunkowań działalności innowacyjnej firmy, [w:]
L. Białoń (red.), Zarządzanie działalnością innowacyjną, Wyd. Placet, Warszawa 2010.
Boguski J., Regionalne Systemy Innowacji, [w:] L. Białoń (red.), Zarządzanie działalnością
innowacyjną, Wyd. Placet, Warszawa 2010.
Dworczyk M., Szlasa R., Zarządzanie innowacjami, Oficyna Wydawnicza Politechniki
Warszawskiej, Warszawa 2001.
Janczewska D., Kształtowanie łańcucha wartości innowacji firm MŚP w warunkach
globalizacji, [w:] Z. Zioło, T. Rachwał (red.), Przedsiębiorczość w warunkach globalizacji,
Wyd. Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej, Instytut Geografii,
Kraków 2011.
Janczewska D., Wdrażanie współczesnych koncepcji zarządzania innowacjami, [w:] A.
Jackiewicz (red.), Finanse i rachunkowość w zarządzaniu współczesnym przedsiębiorstwem.
72
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
Teoria i praktyka, „Przedsiębiorczość i Zarządzanie” 2011, Tom XII, Zeszyt 13,
Wydawnictwo Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania w Łodzi.
Juchniewicz M., Grzybowska B., Innowacyjność mikroprzedsiębiorstw w Polsce, PARP,
Warszawa 2010.
Lisowska R., Bariery rozwoju działalności innowacyjnej, [w:] N. Daszkiewicz (red.), Małe i
średnie przedsiębiorstwa. Szanse i zagrożenia rozwoju, Wyd. CeDeWu Warszawa 2007.
Matusiak K., Uwarunkowania rozwoju infrastruktury wsparcia w Polsce, [w:] K. Matusiak
(red.), Ośrodki innowacji i przedsiębiorczości w Polsce. Raport 2010, Wyd. PARP,
Warszawa 2010.
Ministerstwo Gospodarki Kierunki zwiększania innowacyjności gospodarki na lata 20072013, Warszawa, 19.08.2006.
Okręglicka M., Finansowanie działalności innowacyjnej mikroprzedsiębiorstw
http://www.instytut.info/IIIkonf/referaty/3d2/innowacje%20okreglicka.pdf.
Raport Ośrodki innowacji i przedsiębiorczości w Polsce, Instytut Ekonomii Uniwersytetu
Łódzkiego, Łódź/Poznań 2004.
Shaw D., The role of it management resources in the development of small entrepreneurial
firm customer relationship capabilities, Academy of Entrepreneurship Journal, Jan.2006,
http://findarticles.com/p/articles
Schumpeter J., Teoria wzrostu gospodarczego, PWN, Warszawa 1960.
Sosnowska A., Jak wdrażać innowacje technologiczne w firmie, Wyd. PARP, Warszawa
2005.
Starczewska-Krzysztoszek M., Konkurencyjność małych i średnich przedsiębiorstw 2005,
PKPP Lewiatan, Warszawa 2005.
Wolański R., Wiedza i innowacje w małych i średnich przedsiębiorstwach – postęp czy
stagnacja, http://www.instytut.info/IIIkonf/referaty.pdf.
Zientara B., Centra transferu technologii na Mazowszu jako instytucje wspierające transfer
wiedzy, [w:] M. Weresa (red.), Transfer wiedzy z nauki do biznesu – doświadczenia regionu
Mazowsze, Wyd. Instytut Gospodarki Światowej, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa
2007.
Żołnierski K., Ośrodki innowacji i przedsiębiorczości w Polsce. Raport 2010, Wyd. PARP,
Warszawa 2011.
Źródła internetowe:
1.
www.funduszmikro.com.pl
2.
www.egospodarka.pl/36094
3.
www.parp.gov.pl
4.
http://www.instytut.info/IIIkonf/referaty.pdf.
REALIZATION OF INNOVATIVE PROCESSES IN MICRO
ENTERPRISE IN SMES SECTOR
Abstract: SMEs which started in competitiveness area are in the worse position than the big ones,
possessed specialized structure and departments, employee, and reach support in realization of
innovative activity. The innovativeness of micro enterprises is evaluated as not enough to reach the goal
of KBE. Institution and government organizations who proposed many programs of financial support of
micro enterprises mainly. But less accent there is in knowledge growth area about gist of the matter of
innovative process. In development of interesting of micro enterprises of innovative activity can be
helpful the identification of conditions as one of method of improvement of management and growth of
competitiveness of micro enterprises.
Key words: innovativeness, innovative process, management of innovative process, micro enterprise,
SMEs sector
73