Opis protokołu Modbus RTU sterownika S2 - Pro-Vent

Opis protokołu Modbus RTU sterownika S2 - Pro-Vent

Sterownik procesorowy S-2
Komunikacja RS485 – MODBUS
Sterownik centrali wentylacyjnej PRO-VENT S2 umożliwia komunikację z innymi
urządzeniami poprzez interfejs szeregowy RS485. Zapis i odczyt danych realizowany jest za
pomocą funkcji protokołu MODBUS RTU.
Spis treści
Parametry interfejsu szeregowego: .................................................................................................... 1
1. Protokół MODBUS.......................................................................................................................... 2
1.1 Zaimplementowane funkcje ........................................................................................................... 2
1.2 Mapy rejestrów oraz zmiennych bitowych .................................................................................... 2
1.3 Przykłady wykorzystania zaimplementowanych funkcji............................................................... 5
1.3.1. Funkcja „Read Coils” kod 0x01 ............................................................................................ 5
1.3.2. Funkcja „Read Discrete Inputs” kod 0x02 ............................................................................ 6
1.3.3. Funkcja „Read Holding Registers” kod 0x03 ....................................................................... 6
1.3.4. Funkcja „Read Input Registers” kod 0x04............................................................................. 7
1.3.5. Funkcja „Write Single Coil” kod 0x05 .................................................................................. 8
1.3.6. Funkcja „Write Single Register” kod 0x06............................................................................ 8
1.3.7. Funkcja „Write Multiple Coils” kod 0x0F ............................................................................. 9
1.3.8. Funkcja „Write Multiple Registers” kod 0x10.................................................................... 10
2. Tryb serwisowy ...............................................................................................................................11
Parametry interfejsu szeregowego:
warstwa fizyczna
protokół komunikacji
komunikacja w trybie
prędkość transmisji [b/s]
–
–
–
–
RS-485,
MODBUS RTU,
HALF DUPLEX ,
19200 (domyślna),
4800, 9600, 14400, 19200, 28800, 38400, 57600,
format przesyłanych danych
8 bitów danych + 1 bit stopu (2 bity stopu w przypadku braku bitu parzystości) + 1 bit parzystości
(even lub odd).
domyślnie 8 bitów danych + 1 bit stopu + bit parzystości (even)
adres sterownika
– 1 ÷ 247 (1 - adres domyślny).
Uwaga !!! W przypadku nieznania aktualnych ustawień sterownika S2 (adres sterownika, prędkość transmisji,
format przesyłanych danych) istnieje możliwość odczytania oraz ustawienia parametrów interfejsu w trybie
serwisowym (patrz rozdział 2).
strona 1 z 13
1. Protokół MODBUS.
1.1 Zaimplementowane funkcje
W sterowniku zaimplementowano następujące funkcje standardu MODBUS:
KOD
ZNACZENIE
01 (0x01)
Read Coils (odczyt N x bitów)
02 (0x02)
Read Discrete Inputs (odczyt N x bitów)
03 (0x03)
Read Holding Registers (odczyt N x 16-bitowych rejestrów)
04 (0x04)
Read Input Registers (odczyt N x 16-bitowych rejestrów)
05 (0x05)
Write Single Coil (zapis pojedyńczego bitu)
06 (0x06)
Write Single Register (zapis pojedynczego 16-bitowego rejestru)
15 (0x0f)
Write Multiple Coils (zapis N x bitów)
16 (0x10)
Write Multiple Registers (zapis N x 16-bitowych rejestrów)
1.2 Mapy rejestrów oraz zmiennych bitowych
Uwaga! W przypadku wentylatorów AC rejestry 2 ÷ 11 są niedostępne (Holding Registers
oraz Input Registers). Rejestry te dostępne są tylko w przypadku wentylatorów EC
(elektronicznie komutowanych), bowiem tylko w tych wentylatorach możliwa jest płynna
zmiana wydajności.
Wartości rejestrów o adresie 0 oraz 2 ÷ 11 zapisywane są do pamięci EEPROM dopiero po
10 minutach od ostatniej zmiany. Dopiero zapis umożliwia podjęcie przez centralę pracy
według tych ustawień po zaniku napięcia zasilania.
Coils (odczyt – kod 0x01, zapis pojedynczego bitu – kod 0x05, zapis grupy bitów – kod 0x0f)
nr bitu
znaczenie
0
stan bypass- u, 0 – bypass wyłączony, 1 – bypass załączony
1
0 – wentylacja pełna, 1 – nawiew bądź wywiew wyłączony z poziomu manipulatora
bądź z poziomu tego bitu *.
2
0 – wietrzenie wyłączone, 1 – wietrzenie załączone (praca na 4 biegu)
* wyłączany wentylator (nawiew lub wy wiew) ustawiany jest w trybie serwisowym sterownika tylko z pozio mu
man ipulatora RM4.
strona 2 z 13
Holding Registers (odczyt – kod 0x03, zapis pojedynczego rejestru - kod 0x06, zapis grupy
rejestrów - kod 0x10
nr
rejestru
0
Wartości
dopuszczalne
0-4
znaczenie
ustawiony bieg
(wentylatory EC 0 - 5)
czas wietrzenia w minutach – wpisanie wartości większej niż
0 uruchamia wietrzenie
1
0 - 120
2
10 - 100
wydajność wentylatora nawiewnego jeżeli ustawiony bieg
ma wartość 5
3
10 - 100
wydajność wentylatora wywiewnego jeżeli ustawiony bieg
ma wartość 5
4
10 - 100
wydajność wentylatora nawiewnego na 1 biegu
5
10 - 100
wydajność wentylatora nawiewnego na 2 biegu
6
10 - 100
wydajność wentylatora nawiewnego na 3 biegu
7
10 - 100
wydajność wentylatora nawiewnego na 4 biegu
8
10 - 100
wydajność wentylatora wywiewnego na 1 biegu
9
10 - 100
wydajność wentylatora wywiewnego na 2 biegu
10
10 - 100
wydajność wentylatora wywiewnego na 3 biegu
11
10 - 100
wydajność wentylatora wywiewnego na 4 biegu
23(s)
1 - 247
adres sterownika S2 (domyślnie 1)
24(s)
4800, 9600, 14400,
19200, 28800,
38400, 57600
25(s)
0-2
prędkość transmisji [b/s] (domyślnie 19200)
0 - brak bitu parzystości + 2 bity stopu
1 - bit stopu + bit parzystości (odd – nieparzystość)
2 - bit stopu + bit parzystości (even – parzystość)
(domyślnie 2)
* dostępne wyłącznie d la wentylatorów EC
* (s) rejestry 23-25 (serwisowe) są dostępne dopiero po restarcie sterownika z załączonym przełącznikiem
d ip-switch 2 (patrz rozd ział 2).
strona 3 z 13
Input Registers (odczyt – kod 0x04)
nr
rejestru
0
Wartości
dopuszczalne
0-4
znaczenie
ustawiony bieg
(wentylatory EC 0 - 5)
1
0 - 120
czas wietrzenia w minutach
2
10 - 100
wydajność wentylatora nawiewnego jeżeli ustawiony bieg ma
wartość 5
3
10 - 100
wydajność wentylatora wywiewnego jeżeli ustawiony bieg ma
wartość 5
4
10 - 100
wydajność wentylatora nawiewnego na 1 biegu
5
10 - 100
wydajność wentylatora nawiewnego na 2 biegu
6
10 - 100
wydajność wentylatora nawiewnego na 3 biegu
7
10 - 100
wydajność wentylatora nawiewnego na 4 biegu
8
10 - 100
wydajność wentylatora wywiewnego na 1 biegu
9
10 - 100
wydajność wentylatora wywiewnego na 2 biegu
10
10 - 100
wydajność wentylatora wywiewnego na 3 biegu
11
10 - 100
wydajność wentylatora wywiewnego na 4 biegu
12
0 – 4 (AC)
0 – 100 (EC)
aktualna wydajność wentylatora nawiewnego
13
0 – 4 (AC)
0 – 100 (EC)
aktualna wydajność wentylatora wywiewnego
14
-
wartość temperatury z czujnika podłączonego pod wejście A0
15
-
wartość temperatury z czujnika podłączonego pod wejście A2
16
-
wartość temperatury z czujnika podłączonego pod wejście A4
17
-
wartość temperatury z czujnika podłączonego pod wejście A5
18
0-4
etap rozmrażania
19
0 - 60
licznik rozmrażania (liczy w minutach)
20
0 - 60
licznik enable (liczy w minutach)
21
0-7
numer kanału który wywołał zadziałanie awaryjnego stopu
22
-
23(s)
1 - 247
24(s)
4800, 9600, 14400,
19200, 28800,
38400, 57600
25(s)
0-2
numer alarmu (nieobsługiwane)
adres sterownika S2
prędkość transmisji [b/s]
0 - brak bitu parzystości + 2 bity stopu
1 - bit parzystości(odd – nieparzystość) + 1 bit stopu
2 - bit parzystości(even – parzystość) + 1 bit stopu
* dostępne wyłącznie d la wentylatorów EC
* (s) rejestry 23-25 (serwisowe) są dostępne dopiero po restarcie sterownika z załączonym przełącznikiem
d ip-switch 2 (patrz rozd ział 2).
strona 4 z 13
Discretes Inputs(odczyt – kod 0x02)
nr bitu
znaczenie
0
Stan bypass-u, 0 – bypass wyłączony, 1 – bypass załączony
1
0 – wentylacja pełna, 1 – nawiew bądź wywiew wyłączony z poziomu manipulatora
bądź z poziomu tego bitu *.
2
0 – wietrzenie wyłączone, 1 – wietrzenie załączone (praca na 4 biegu)
3
Stan sygnału enable, 0 – sygnał enable wyłączony, 1 – sygnał enable załączony
* wyłączany wentylator (nawiew lub wy wiew) ustawiany jest w trybie serwisowym sterownika tylko z pozio mu
man ipulatora RM4.
1.3 Przykłady wykorzystania zaimplementowanych funkcji
1.3.1. Funkcja „Read Coils” kod 0x01
Funkcja służy do odczytu parametrów jedno-bitowych z centrali. Odczytać można kilka
bitów lecz adresy bitów muszą po sobie następować.
Przykład zastosowania funkcji „Read Coils” do odczytu stanu bypass-u oraz stanu
wentylatora nawiewnego:
Odpowiedź
Zapytanie
Adres urządzenia
0x0A
Adres urządzenia
0x0A
Funkcja
0x01
Funkcja
0x01
Adres pierwszego bitu Hi
0x00
Ilość bajtów
0x01
Adres pierwszego bitu Lo
0x00
Stan bitów w bajcie
0x03
Ilość bitów Hi
0x00
CRC Lo
wg obliczeń
Ilość bitów Lo
0x02
CRC Hi
wg obliczeń
CRC Lo
wg obliczeń
CRC Hi
wg obliczeń
Na podstawie odebranych danych można określić stan bypass-u oraz stan wentylatora
nawiewnego. Stan wysoki bitu o adresie 0 oznacza bypass załączony. Stan wysoki bitu
o adresie 1 oznacza wyłączony wentylator nawiewny.
strona 5 z 13
1.3.2. Funkcja „Read Discrete Inputs” kod 0x02
Funkcja służy do odczytu stanu zmiennych bitowych.
Przykład zastosowania funkcji „Read Dicsrete Inputs” do odczytu stanu sygnały enable
(sygnał pracy centrali)
Odpowiedź
Zapytanie
Adres urządzenia
0x0A
Adres urządzenia
0x0A
Funkcja
0x02
Funkcja
0x02
Adres pierwszego bitu Hi
0x00
Ilość bajtów
0x01
Adres pierwszego bitu Lo
0x03
Odczytana wartość
0x01
Ilość bitów Hi
0x00
CRC Lo
wg obliczeń
Ilość bitów Lo
0x01
CRC Hi
wg obliczeń
CRC Lo
wg obliczeń
CRC Hi
wg obliczeń
Powyższy przykład przedstawia odczyt stanu sygnał enable. Odczytana wartość wynosi
0x01 = 0b00000001 czyli pierwszy bit począwszy od adresu 0x03 ma wartość 1 – sygnał
enable załączony.
1.3.3. Funkcja „Read Holding Registers” kod 0x03
Funkcja służy do odczytu poszczególnych rejestrów z urządzenia. Przesyłać można po
kilka rejestrów (adresy rejestrów muszą następować po sobie).
Przykład zastosowania funkcji „Read Holding Registers” do odczytu ustawionej wydajności
centrali:
Odpowiedź
Zapytanie
Adres urządzenia
0x0A
Adres urządzenia
0x0A
Funkcja
0x03
Funkcja
0x03
Adres pierwszego rejestru Hi
0x00
Ilość bajtów
0x02
Adres pierwszego rejestru Lo
0x00
Rejestr 0 Hi
0x00
Ilość rejestrów Hi
0x00
Rejestr 0 Lo
np. 0x03
Ilość rejestrów Lo
0x01
CRC Lo
wg obliczeń
CRC Lo
wg obliczeń
CRC Hi
wg obliczeń
CRC Hi
wg obliczeń
Na podstawie odebranych danych można określić ustawiony bieg centrali.
Rejestr 0 = 0x0003 oznacza ustawiony bieg 3.
strona 6 z 13
1.3.4. Funkcja „Read Input Registers” kod 0x04
Funkcja służy do odczytu poszczególnych rejestrów z urządzenia. Przesyłać można po
kilka rejestrów (adresy rejestrów muszą następować po sobie).
Przykład zastosowania funkcji „Read Input Registers” do odczytu aktualnej wydajności
centrali:
Odpowiedź
Zapytanie
Adres urządzenia
0x0A
Adres urządzenia
0x0A
Funkcja
0x04
Funkcja
0x04
Adres pierwszego rejestru Hi
0x00
Ilość bajtów
0x04
Adres pierwszego rejestru Lo
0x0C
Rejestr 12 Hi
0x00
Ilość rejestrów Hi
0x00
Rejestr 12 Lo
np. 0x23
Ilość rejestrów Lo
0x02
Rejestr 13 Hi
0x00
CRC Lo
wg obliczeń
Rejestr 13 Lo
np. 0x28
CRC Hi
wg obliczeń
CRC Lo
wg obliczeń
CRC Hi
wg obliczeń
Na podstawie odebranych danych można określić aktualną wydajność centrali.
Rejestr 12 = 0x0023 – aktualna wydajność wentylatora nawiewnego 35%.
Rejestr 13 = 0x0028 – aktualna wydajność wentylatora wywiewnego 40%.
Przykład zastosowania funkcji „Read Input Registers” do odczytu wartości z czujników
temperatury:
Odpowiedź
Zapytanie
Adres urządzenia
0x0A
Adres urządzenia
0x0A
Funkcja
0x04
Funkcja
0x04
Adres pierwszego rejestru Hi
0x00
Ilość bajtów
0x08
Adres pierwszego rejestru Lo
0x0E
Rejestr 14 Hi
np. 0x00
Ilość rejestrów Hi
0x00
Rejestr 14 Lo
np. 0x24
Ilość rejestrów Lo
0x04
Rejestr 15 Hi
np. 0x00
CRC Lo
wg obliczeń
Rejestr 15 Lo
np. 0x30
CRC Hi
wg obliczeń
Rejestr 16 Hi
np. 0xFF
Rejestr 16 Lo
np. 0xF7
Rejestr 17 Hi
np. 0xFF
Rejestr 17 Lo
np. 0xEC
CRC Lo
wg obliczeń
CRC Hi
wg obliczeń
strona 7 z 13
Wartość temperatury reprezentowana jest 16-bitową zmienną ze znakiem(typ short). Aby
otrzymać temperaturę w stopniach Celsjusza wartość należy podzielić przez 2 np.:
- odczytana wartość z rejestru 14 – 0x0024 (36), 36 / 2 = 18°C,
- odczytana wartość z rejestru 16 – 0xFFF7 (-8), -8 / 2 = -4°C.
1.3.5. Funkcja „Write Single Coil” kod 0x05
Funkcja służy do zapisu pojedynczego bitu.
Przykład zastosowania funkcji „Write Single Coil” do uruchomienia funkcji wietrzenia (praca
centrali na czwartym biegu przez 15 minut):
Odpowiedź
Zapytanie
Adres urządzenia
0x0A
Adres urządzenia
0x0A
Funkcja
0x05
Funkcja
0x05
Adres bitu Hi
0x00
Adres pierwszego bitu Hi
0x00
Adres bitu Lo
0x02
Adres pierwszego bitu Lo
0x02
Stan bitu
0xFF
Stan bitu
0xFF
0x00
0x00
CRC Lo
wg obliczeń
CRC Lo
wg obliczeń
CRC Hi
wg obliczeń
CRC Hi
wg obliczeń
Powyższy przykład przedstawia załączenie funkcji wietrzenia (praca centrali na czwartym
biegu przez 15 minut).
1.3.6. Funkcja „Write Single Register” kod 0x06
Funkcja służy do zapisu pojedynczego rejestru w urządzeniu.
Przykład zastosowania funkcji „Write Single Register” do zapisu ustawionej wydajności
centrali:
Odpowiedź
Zapytanie
Adres urządzenia
0x0A
Adres urządzenia
0x0A
Funkcja
0x06
Funkcja
0x06
Adres rejestru Hi
0x00
Adres rejestru Hi
0x00
Adres rejestru Lo
0x00
Adres rejestru Lo
0x00
Rejestr Hi
0x00
Rejestr Hi
0x00
Rejestr Lo
np. 0x02
Rejestr Lo
np. 0x02
CRC Lo
wg obliczeń
CRC Lo
wg obliczeń
CRC Hi
wg obliczeń
CRC Hi
wg obliczeń
Powyższy przykład przedstawia ustawienie wydajności centrali na 2 bieg.
strona 8 z 13
1.3.7. Funkcja „Write Multiple Coils” kod 0x0F
Funkcja służy do zapisu pojedynczego bitu.
Przykład zastosowania funkcji „Write Multiple Coils” do załączenia przepustnicy bypass-u
oraz wyłączenia wentylatora nawiewnego:
Odpowiedź
Zapytanie
Adres urządzenia
0x0A
Adres urządzenia
0x0A
Funkcja
0x0F
Funkcja
0x0F
Adres pierwszego bitu Hi
0x00
Adres pierwszego bitu Hi
0x00
Adres pierwszego bitu Lo
0x00
Adres pierwszego bitu Lo
0x00
Ilość bitów Hi
0x00
Ilość bitów Hi
0x00
Ilość bitów Lo
0x02
Ilość bitów Lo
0x02
Ilość bajtów
0x01
CRC Lo
wg obliczeń
Zapisywana wartość
0x03
CRC Hi
wg obliczeń
CRC Lo
wg obliczeń
CRC Hi
wg obliczeń
Powyższy przykład przedstawia załączenie funkcji wietrzenia (praca centrali na czwartym
biegu przez 15 minut).
strona 9 z 13
1.3.8. Funkcja „Write Multiple Registers” kod 0x10
Funkcja służy do zapisu pojedynczego rejestru w urządzeniu.
Przykład zastosowania funkcji „Write Multiple Registers” do zapisu bezpośredniej
wydajności wentylacji dla wentylatorów EC:
Odpowiedź
Zapytanie
Adres urządzenia
0x0A
Adres urządzenia
0x0A
Funkcja
0x10
Funkcja
0x10
Adres pierwszego rejestru Hi
0x00
Adres pierwszego rejestru Hi
0x00
Adres pierwszego rejestru Lo
0x00
Adres pierwszego rejestru Lo
0x00
Ilość rejestrów Hi
0x00
Ilość rejestrów Hi
0x00
Ilość rejestrów Lo
0x04
Ilość rejestrów Lo
0x04
Ilość bajtów
0x08
CRC Lo
wg obliczeń
Rejestr 0 Hi
0x00
CRC Hi
wg obliczeń
Rejestr 0 Lo
0x05
Rejestr 1 Hi
0x00
Rejestr 1 Lo
0x00
Rejestr 2 Hi
0x00
Rejestr 2 Lo
np. 0x25
Rejestr 3 Hi
0x00
Rejestr 3 Lo
np. 0x25
CRC Lo
wg obliczeń
CRC Hi
wg obliczeń
Powyższy przykład przedstawia ustawienie 5 biegu (rejestr o adresie 0) - wydajność
wentylatorów EC ustawiana według wypełnienia wprowadzonego do rejestrów o adresie
0x02 oraz 0x03.
strona 10 z 13
2. Tryb serwisowy
W sterowniku S2 dostępnych jest kilka trybów nastaw serwisowych, przy czym niektóre
z nich dostępne są wyłącznie z poziomu manipulatora RM4.
Tryb1 (tylko z poziomu manipulatora RM4) – umożliwia zmianę konfiguracji
zastosowanych wentylatorów (AC, EC), parametrów układu rozmrożeniowego oraz wyboru
wyłączanego wentylatora (nawiew/wywiew).
Tryb2 – umożliwia zmianę wydajności wentylatorów EC na poszczególnych biegach
centrali. Tryb ten dostępny jest zarówno z poziomu manipulatora RM4 jak i protokołu
transmisji rejestry 2 ÷ 11 (Holding Registers oraz Input Registers).
W niniejszej dokumentacji opisano szczegółowo jedynie tryb umożliwiający zmianę
parametrów transmisji protokołu komunikacji RS-485.
Tryb3 – w przypadku kiedy nie znamy aktualnych ustawień sterownika centrali (adres
sterownika, prędkość transmisji, format przesyłanych danych) istnieje możliwość
odczytania ustawień w trybie serwisowym z wymuszonymi parametrami transmisji.
W trybie tym możliwe jest również ustawienie parametrów interfejsu RS-485.
W celu wejścia w tryb serwisowy z wymuszonymi parametrami transmisji należy:
odłączyć zasilanie 230V AC,
ustawić na module sterownika S2 przełącznik dip-switch 2 w pozycji ON,
podłączyć zasilanie z wciśniętym klawiszem MAX na manipulatorze RM4.
Wejście do tego trybu sygnalizowane jest miganiem na manipulatorze dwóch diod
zielonych oraz jednej czerwonej. Sterownik centrali uruchomi się z następującymi
parametrami interfejsu transmisji:
prędkość transmisji – 19200 [b/s],
adres sterownika – 247,
format danych
– 8 bitów danych + bit stopu + bit parzystości (even).
Parametry interfejsu szeregowego znajdują się w rejestrach 23 ÷ 25 „Holding Registers”
zgodnie z opisem powyżej.
Tryb serwisowy służy wyłącznie do zmiany bądź odczytu parametrów interfejsu
szeregowego. Po zakończeniu podglądu lub edycji parametrów należy ustawić przełącznik
dip-switch 2 w pozycji OFF i ponownie uruchomić centralę poprzez odłączenie
i podłączenie zasilania 230V AC. Po restarcie sterownik rozpocznie pracę zgodnie
z ustawionymi parametrami transmisji.
Widok płytki modułu sterownika S2 z zaznaczonym przełącznikiem serwisowym
dip-switch przedstawiono na zdjęciu poniżej. W czasie normalnej pracy sterownika
przełącznik dip-switch 2 musi znajdować się w pozycji OFF. W przeciwnym razie sterownik
może nie działać prawidłowo sygnalizując awarię na manipulatorze RM4.
strona 11 z 13
Terminator
transmisji RS485
Protokół
transmisji
RS-485
Manipulator RM 4
Gn iazdo RJ45
man ipulatora RM4
Wyświetlacz
serwisowy
Kolejność pinów złącza IDC10 układu transmisji RS-485:
1 – zasilanie GND,
2 – zasilanie +12V DC,
3 – zasilanie GND,
4 – zasilanie +12V DC,
5 – zasilanie GND,
6 – zasilanie +12V DC,
7 – Komunikacja RS485 - A,
8 – Komunikacja RS485 - B,
strona 12 z 13
Przełączn ik
serwisowy dipswitch
Uwaga! kolejność pinów złącza IDC jest inna niż kolejność pinów złącza RJ45
zamontowanego na zewnętrz centrali MISTRAL.
Kolejność pinów złącza RJ45:
1 – Zasilanie +12V DC
2 – Zasilanie GND
3 – Zasilanie +12V DC
4 – Zasilanie GND
5 – Zasilanie +12V DC
6 – Zasilanie GND
7 – Komunikacja RS485 - B
8 – Komunikacja RS485 - A
W celu ułatwienia serwisu urządzenia zaleca się zacisnąć wtyk modularny zgodnie ze
standardem EIA/TIA 568B, co przedstawiono na rysunku poniżej. Podana numeracja
liczona jest od lewej w gnieździe, na które patrzymy od strony frontowej tj. wtyku, gdzie
klips wtyku skierowany jest w dół.
STANDARD EIA/TIA 568B:
1 - Biało-pomarańczowy
2 - Pomarańczowy
3 - Biało-zielony
4 - Niebieski
5 - Biało-niebieski
6 - Zielony
7 - Biało-brązowy
8 - Brązowy
12345678
strona 13 z 13