Efektywność Porejestrowego Doświadczalnictwa

Efektywność Porejestrowego Doświadczalnictwa

Efektywność Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego i Rolniczego
w województwie opolskim dla pszenicy ozimej.
Postęp genetyczny i agrotechniczny na tle warunków pogodowych.
Porejestrowe Doświadczalnictwo Odmianowe i Rolnicze w województwie opolskim
funkcjonuje od samego początku jego powstania w Polsce, tj. od 1998 roku. Jako jedno
z czterech, obok dolnośląskiego, wielkopolskiego i pomorskiego tworzyło ten program
pilotażowo, do czasu jego usankcjonowania ustawowego w Ustawie o Nasiennictwie w 2000
roku. Również, jako jedyne w kraju, praktycznie od 2000 roku zapoczątkowało
doświadczalnictwo rolnicze, wprowadzając trzeci poziom agrotechniki dla pszenicy ozimej.
Minister Rolnictwa zatwierdził program doświadczalnictwa rolniczego w 2010 roku i dopiero
od tego czasu jest on wdrażany w Polsce, w pozostałych regionach.
Celem tego opracowania jest wykazanie znaczenia PDOiR dla praktyki rolniczej,
postępu genetycznego i agrotechnicznego dla pszenicy ozimej, najważniejszego gatunku
w produkcji roślinnej województwa opolskiego. Przez cały czas funkcjonowania programu
PDOiR w naszym regionie badany jest postęp genetyczny (odmianowy) i wpływ różnych
czynników agrotechnicznych na plonowanie, właściwości rolnicze i jakość badanych odmian
pszenicy ozimej, co pozwala na ich pełną charakterystykę i tworzenie prawidłowej Listy
Zalecanych Odmian. Również w tym okresie analizowano wpływ warunków pogodowych na
przebieg wegetacji i końcową efektywność badanych odmian i czynników agrotechnicznych
w pszenicy ozimej.
1. Wstęp
Rosnące zapotrzebowanie na żywność i surowce odnawialne będzie wymagało w najbliższym
czasie zwiększenia produkcji, samych tylko zbóż o około 10 mln ton do poziomu 32 – 36 mln
ton. Realizacja tego zadania wymagać będzie wzrostu plonów z ok. 35 w 2009 r do 60 – 80
dt/ha. Uzyskać to można przez:
- postęp genetyczny i agrotechniczny
W doświadczeniach PDOiR, w latach 1999 – 2011 uzyskano średnio 92,6 dt/ha pszenicy
ozimej (w Głubczycach 99,6 dt/ha) na intensywnym poziomie agrotechniki, a badane
odmiany plonowały od 82,7 – 100,7 dt/ha w województwie opolskim i 88,3 – 111,7 dt/ha
w Głubczycach (różnica 22-27%). Najwyższy plon ziarna uzyskano średnio w województwie
w 2004, a w Głubczycach w 2011 roku. Największą różnicę między najwyżej a najniżej
plonującą odmianą notowano w latach 2002, 2003, 2004 i 2007 (tabela 45). Efektywność
intensywnego poziomu agrotechniki wynosiła średnio w latach 2009-2011 22,7 dt/ha
w województwie i 28,5 dt/ha w Głubczycach. Najwyższą notowano w 2010 roku,
odpowiednio 37,0 i 40,3 dt/ha (tabela 46). W latach 1999-2011 średnio postęp genetyczny,
mierzony plonowaniem czołowych odmian, na przeciętnym poziomie agrotechniki wyniósł
6%, a postęp agrotechniczny (przyrost plonu a2 : a1) 16,2 dt/ha (tabela 47).
- zwiększenie sprzedaży kwalifikowanego materiału siewnego do poziomu 50 – 60% udziału
w produkcji (przeciętny w Europie Zachodniej).
W Polsce w 2010 r. dla pszenicy ozimej udział odmian w nasiennictwie wynosił z KR – 74%,
z CCA – 26% (20060 ha), a w województwie opolskim z KR – 65%, z CCA – 35%,
a z LZO – 29%, (3698 ha).
- zwiększenie nakładów finansowych na badania i rozwój hodowli i nasiennictwa z 4–6 do
12 – 14% obrotu (poziom Europy Zachodniej).
Wyższe plony i dobra ich jakość pozwolą na poprawę opłacalności produkcji roślinnej.
Ogniwo: hodowla roślin – PDOiR – nasiennictwo – pomoc de minimis – praktyka rolnicza
będzie miało w tym względzie decydujące znaczenie.
2. Charakterystyka rolnictwa województwa opolskiego
- wskaźnik bonitacji na gruntach ornych – 1,06 (Polska 0,91)
- wskaźnik waloryzacji przestrzeni produkcyjnej – 81,4 pkt (Polska 66,6 pkt)
- temperatura powietrza w wieloleciu – 8,4oC, w okresie wegetacji – 13,7oC
w latach 2009-2011 – 8,5oC, w okresie wegetacji – 14,2oC
- opady w wieloleciu – 638,3 mm, w okresie wegetacji – 450,1 mm
w latach 2009-2011 – 765,5 mm, w okresie wegetacji – 552,8 mm
- powierzchnia zasiewów w 2009r – 475,7 tys. ha
zboża – 60,2%
w tym pszenica – 34,0% ( w zbożach 56,0%)
- plony w 2009r
zboża – 49,0 dt/ha (Polska 34,8 dt/ha) – 1 miejsce
pszenica – 52,4 dt/ha (Polska 41,7 dt/ha) – 1 miejsce
3. Specyfika PDOiR w województwie opolskim
Ma charakter doświadczalnictwa odmianowo – rolniczego. W pszenicy ozimej badane były:
- 3 poziomy agrotechniki
- przedplony
- terminy siewu
- gęstości siewu
- regulatory wzrostu
- mikronawozy
Charakterystyka odmian do LZO opiera się w głównej mierze na wynikach doświadczeń
regionalnych.
Na 1 doświadczenie PDOiR w 2011 przypadało 8,5 tys ha gruntów ornych.
4. Przebieg pogody (tabele 1 i 2)
W latach 2009-2011 średnia temperatura powietrza była zbliżona do wieloletniej,
a w okresie wegetacji o 0,5ºC wyższa. Wyraźnie cieplej było w Łosiowie. W 3-leciu
najchłodniejszym był 2010 rok, a w pozostałych notowano zbliżone warunki temperaturowe.
Zdecydowanie natomiast więcej opadów wystąpiło w ostatnim 3- leciu w stosunku do
wielolecia; rocznych o 127,2 mm (20%) a w okresie wegetacji o 103,0 mm (23%). Więcej
opadów notowano w południowo - zachodniej części województwa (Głubczyce, Łosiów).
Najbardziej mokrymi były lata 2010 (967,0 mm) i 2009 (772,3 mm).
Warunki pogodowe miały bardzo duży wpływ na przebieg wegetacji, plonowanie
i jakość pszenicy ozimej. Decydowały o tym głównie opady. Ich bardzo duża ilość, zwłaszcza
w maju 2010 roku i czerwcu 2009 roku powodowała niespotykane porażenie odmian przez
choroby grzybowe, a w lipcu ( w całym 3-leciu) silne wyleganie roślin i ujemny wpływ na
jakość, zwłaszcza obniżenie gęstości ziarna w stanie zsypnym, zawartości glutenu i liczby
opadania przy późniejszych terminach zbioru pszenicy ozimej. Intensywny poziom
agrotechniki (a2 i a3) miał wyraźny wpływ na poprawę wyróżników jakości ziarna (tabela 48).
5. Finansowanie
Finansowanie PDOiR z budżetu Państwa
- w latach 2009-2011 – 241449 zł – 18%, w 2011 – 96876 zł – 17% - SDOO Głubczyce
Finansowanie PDOiR ze środków pozabudżetowych
- w latach 2009-2011 – 526595 zł – 39%, w 2011 – 127300 zł – 22%
w tym:
- bezpośredni udział producentów rolnych, firm dystrybucyjnych środków do produkcji do
produkcji rolnej, przemysłu rolnego około 20000 – 25000 zł – 4% (103 podmioty
gospodarcze).
- udział województwa opolskiego był najwyższy w Polsce i wynosił, w latach
2009-2011 – 481300 zł – 35%, w 2011r – 106300 zł – 18%
- duży udział stacji koordynującej i punktów doświadczalnych, w latach
2009-2011 – 601322 zł - 43%, w 2011r – 357309 zł – 61%
Łączny koszt prowadzenia doświadczeń i badań laboratoryjnych PDOiR wynosił
w latach 2009-2011– 1369366 zł, w 2011r – 581485zł
6. Postęp genetyczny i agrotechniczny dla pszenicy ozimej
a) Postęp genetyczny pszenicy ozimej na przykładzie doświadczeń w SDOO Głubczyce
w latach 1992 – 1996 ( tabela 44)
W latach 1992 – 1996 w kilku punktach w Polsce badano możliwości plonowania 10 odmian
pszenicy ozimej na przeciętnym poziomie agrotechniki. Czołową odmianą w tym czasie,
którą wówczas najszerzej uprawiano w Polsce była Almari (C). W Głubczycach wykazano, że
odmiana ta plonowała najwyżej, uzyskując średnio z 5 lat 150% plonu wzorca. Plon ziarna
najstarszych odmian wynosił 65 – 88%. (Żelazna) Duży postęp genetyczny uzyskano przy
wprowadzeniu odmian Grana (127%), a później Emika i Lama (136 – 137%).
b) Średnie plony pszenicy ozimej w doświadczeniach PDOiR woj. opolskiego
i Głubczyc w latach 2009 – 2011 (tabela 46, wykres 1)
Średnio w województwie opolskim z 4 punktów doświadczalnych, w latach 2009 – 2011
pszenica ozima (w ostatnim roku badano 30 odmian) plonowała w wysokości 74,2 dt/ha na
przeciętnym i 96,9 dt/ha na intensywnym poziomie agrotechniki. Przyrost plonu wynosił 22,7
dt/ha (31%). W Głubczycach plony te wynosiły odpowiednio 74,8 i 103,3 dt/ha (przyrost 28,5
dt/ha – 38%). Na intensywnym poziomie agrotechniki, z obniżoną o 30% ilością wysiewu
notowano o 2,3 dt/ha średnio w województwie i o 0,6 dt/ha w Głubczycach niższy plon
ziarna. Na tych poziomach agrotechniki w stosunku do przeciętnego w ostatnich latach
stosowano:
- 40 kg N/ha więcej (w fazie kłoszenia), łącznie ok. 150kg N/ha
- regulatory wzrostu w fazie 1 kolanka (Moddus 0,2 + CCC 750 1 l/ha)
- fungicydy w fazie 1 kolanka (Wirtuoz 1 l/ha), liścia flagowego (Fandango 1 l/ha)
i kwitnienia (Prosaro 1 l/ha)
- mikronawozy w fazie 1 kolanka (MgSO4 10 kg/ha + ADOB Cu 1 l/ha + ADOB Mn 3 l/ha
+ Basfoliar 36 E 5 l/ha) i liścia flagowego (MgSO4 10 kg/ha + Basfoliar 36 E 5l/ha)
Łączna wartość dodatkowych nakładów na nawozy i pestycydy oraz kosztów
nawożenia i opryskiwania wynosiła w 2011r. 13,2 dt/ha pszenicy (tabela 49).
W Głubczycach w ostatnim 3-leciu uzyskano średnio, dla tych samych odmian i takiej
samej technologii nawożenia i ochrony roślin (na intensywnym poziomie agrotechniki)
w zależności od różnych wariantów agrotechnicznych następujące plony ziarna pszenicy
ozimej (tabela 25, wykres 2):
- po rzepaku ozimym, w optymalnym terminie siewu – 103,3 dt/ha
- po rzepaku ozimym, w opóźnionym terminie siewu
– 101,0 dt/ha
- po pszenicy ozimej, w optymalnym terminie siewu
– 98,4 dt/ha
- po kukurydzy na ziarno, w opóźnionym terminie siewu - 90,0 dt/ha
c) Różnice w plonach ziarna między najplenniejszą, a najniżej plonującą odmianą
pszenicy ozimej w województwie opolskim i Głubczycach w latach 1999 – 2011 na tle
warunków pogodowych (tabela 45)
Na przestrzeni 13 lat funkcjonowania PDOiR w województwie opolskim porównano plon
ziarna między najplenniejszymi, a najniżej plonującymi odmianami pszenicy ozimej,
badanymi w danym roku. Średnio w latach 1999 – 2011 wynosił on 92,6 dt/ha.
Różnica między najplenniejszą, a najniżej plonującą odmianą wynosiła 18,0 dt/ha – 22%.
W poszczególnych latach wahała się ona od 14 - 33%, a średni plon od 70,7 dt/ha w 1999 do
116,1 dt/ha w 2004 r. W Głubczycach w tym czasie uzyskano średnio 99,6 dt/ha, a różnica
między najplenniejszą, a najniżej plonującą odmianą wynosiła 23,4dt/ha – 27%, z wahaniami
od 12-48%. Najwyższe plony na przestrzeni lat uzyskano średnio w województwie w 2004,
a w Głubczycach w 2011roku, przy podobnej lub wyższej temperaturze, oraz podobnej lub
niższej ilości opadów niż w wieloleciu. Największą różnicę między odmianami notowano
w latach suchszych (1999, 2002, 2003) i bardziej mokrych (2001, 2007).
d) Plon ziarna czołowych odmian pszenicy ozimej w doświadczeniach PDOiR
w województwie opolskim w latach 1999-2011 na tle warunków pogodowych
(tabela 47)
Od początku funkcjonowania PDOiR do najplenniejszych odmian pszenicy ozimej
w poszczególnych 3 leciach należały : KOBRA (1999-2002), KRIS (2001-2003), TONACJA
(2002 – 2005), ARISTOS (2004 – 2007), RAPSODIA (2006 – 2011) i KEPLER (2011).
Średni plon tych odmian, na przeciętnym poziomie agrotechniki wynosił 82,2 dt/ha, a na
intensywnym 98,4 dt/ha (przyrost 16,2 dt/ha – 20%). Przyrost plonu kolejnych czołowych
odmian na przeciętnym poziomie agrotechniki w doświadczeniach wyniósł: Kris/Kobra – 4%,
Tonacja/Kris – 7%, Aristos/Tonacja – 1%, Raspodia/Tonacja – 11%. Średnio 6%. Świadczy
to, że do rozważań ekonomicznych można przyjmować, że średni postęp genetyczny w 13
latach prowadzenia doświadczeń PDOiR wynosił dla pszenicy ozimej (4+7+1+11) : 4 = 6 %.
e) Średni plon ziarna pszenicy ozimej i jej jakość na trzech poziomach agrotechniki
w województwie opolskim w latach 2009 – 2011 (tabela 48, wykresy 3-7)
Różnica w plonach ziarna wynosiła średnio 22,7 dt/ha (31%) na korzyść intensywnego
poziomu agrotechniki – a2 w stosunku do przeciętnego - a1. Na intensywnym, z obniżoną
ilością wysiewu poziomie agrotechniki – a3 uzyskano o 2,3 dt/ha (2%) niższy plon ziarna niż
przy normalnej ilości wysiewu. Dla każdego parametru jakości ziarna, uwzględnianych
cenowo w skupie otrzymano lepsze wartości w wyniku intensyfikacji produkcji pszenicy
ozimej:
- dla gęstości ziarna w stanie zsypnym o 2-2,9 kg/hl (3 - 4%)
- dla zawartości białka o 0,8 – 0,9 % sm (6 – 7%)
- dla ilości glutenu o 2,8 – 4,0 % (11-16%)
- dla wskaźnika sedymentacji o 6 ml (12%)
- dla liczby opadania o 14 sek (5%)
f) Efektywność ekonomiczna postępu genetycznego i agrotechnicznego dla pszenicy
ozimej w województwie opolskim na podstawie wyników PDOiR w latach 1999-2011
(tabela 49)
Przy uwzględnieniu powierzchni uprawy, plonu ziarna i zbioru pszenicy ozimej
w województwie opolskim z 2009 roku, w oparciu o wyliczenia postępu genetycznego na 6%
i agrotechnicznego na 16,2 dt/ha (tabela 47) i kosztów intensywnego poziomu agrotechniki
w stosunku do przeciętnego na 13,2 dt/ha (różnica 3,0 dt/ha) obliczono efektywność
ekonomiczną postępu genetycznego i agrotechnicznego dla pszenicy ozimej w województwie
opolskim na 68 mln zł rocznie (postęp genetyczny 6% x 840000 t = 50400 t x 700 zł/t = 35
mln zł, postęp agrotechniczny 16,2 dt/ha – 13,2 dt/ha = 3,0dt/ha x 160305 ha = 48100 t x 700
zł/t = 33 mln zł). Jeżeli przyjmiemy, że ceny pszenicy z dobrymi parametrami jakości są
około 100 zł/t wyższe w stosunku do paszowej, wówczas uzyskuje się dodatkowo dla
województwa 5 mln zł (48100t x 100 zł/t).
Łączne koszty doświadczeń, badań jakościowych i wydawnictwa wyników w ostatnim
3-leciu kształtowały się na poziomie 0,5 mln zł.
Tabela 44
POSTĘP GENETYCZNY PSZENICY OZIMEJ NA PRZYKŁADZIE DOŚWIADCZEŃ SDOO GŁUBCZYCE.
LATA 1992 - 1996
Lp.
Odmiana
Plon ziarna dt/ha
% wzorca
1
Dańkowska Graniatka
31,5
66
2
Leszczyńska Wczesna
37,8
79
3
Kujawianka Więcławicka
31,3
65
4
Wysokolitewka Sztywnosłoma
35,2
73
5
Żelazna
42,2
88
6
Dańkowska Biała
38,4
80
7
Grana
60,9
127
8
Emika
65,2
136
9
Lama
66,0
137
10
Almari
72,3
150
48,1
100
Średnia (wzorzec)
Tabela 45
RÓŻNICE W PLONACH ZIARNA (dt/ha,%) MIĘDZY NAJPLENNIEJSZĄ, A NAJNIŹEJ PLONUJĄCĄ ODMIANĄ PSZENICY
OZIMEJ NA INTENSYWNYM POZIOMIE AGROTECHNIKI A2 (PRZEDPLON RZEPAK OZIMY, OPTYMALNY TERMIN
SIEWU) W DOŚWIADCZENIACH PDOiR W WOJEWÓDZTWIE OPOLSKIM W LATACH 1999-2011
NA TLE WARUNKÓW POGODOWYCH
1999
średni
najwyżej plonująca
najniżej plonująca
różnica dt/ha
różnica %
temperatura 0C
opady mm
O
70,7
82,7
63,6
19,1
30
G
79,2
90,9
68,5
22,4
33
9,0
574
2006
średni
najwyżej plonująca
najniżej plonująca
różnica dt/ha
różnica %
temperatura 0C
opady mm
O
77,9
82,6
68,6
14,0
20
2000
O
89,4
95,7
81,4
14,3
18
G
100,6
111,8
93,4
18,4
20
9,0
574
2007
2001
O
82,8
90,3
72,0
18,3
25
G
85,9
96,2
72,1
24,1
33
8,7
824
2008
G
O
G
O
G
101,6 101,7 113,7 101,7 108,7
113,8 117,0 128,5 111,9 116,3
86,4 91,5 102,3 90,5 100,0
27,4 25,5 26,2 21,4 16,3
32
28
26
24
16
8,6
9,5
9,6
634
691
627
O - województwo opolskie, G - Głubczyce
W wieloleciu 1967 – 2011 dla Głubczyc śr.temperatura 8,3 0C, opady 604 mm
2002
O
95,8
105,7
79,3
26,4
33
G
93,8
106,0
83,0
23,0
28
9,0
545
O
77,9
87,2
66,2
21,0
32
G
80,7
97,7
66,2
31,5
48
8,4
397
2004
O
116,1
123,1
100,1
23,0
23
G
115,6
122,5
98,3
24,2
25
8,3
524
2005
O
99,4
104,4
88,5
15,9
18
G
104,3
110,6
99,1
11,5
12
7,7
638
Średnia
G
O
G
O
G
O
G
93,1 104,0 96,9 97,1 120,0 92,6 99,6
102,4 111,3 104,7 105,8 127,2 100,7 111,7
81,0 96,7 90,1 93,2 108,0 82,7 88,3
21,4 14,6 14,6 12,6 19,2 18,0 23,4
26
15
16
14
18
22
27
8,9
7,4
8,6
8,7
802
993
578
647
2009
O
89,2
96,3
83,8
12,5
15
2003
2010
2011
Tabela 46
ŚREDNIE PLONY PSZENICY OZIMEJ W DOŚWIADCZENIACH PDOiR
W WOJEWÓDZTWIE OPOLSKIM I GŁUBCZYCACH dt/ha W LATACH 2009-2011
Plon ziarna dt/ha
województwo
Wariant agrotechniczny
Pszenica ozima
-przedplon rzepak ozimy,
optymalny termin siewu
Głubczyce
a1
a2
a2/a1
a3/a2
a1
a2
a2/a1
a3/a2
74,2
96,9
22,7
-2,3
74,8
103,3
28,5
-0,6
Pszenica ozima
- przedplon rzepak ozimy,
opóźniony termin siewu
101,0
Pszenica ozima
- przedplon pszenica,
optymalny termin siewu
98,4
Pszenica ozima
- przedplon kukurydza,
opóźniony termin siewu
90,0
Tabela 47
PLON ZIARNA (dt/ha) CZOŁOWYCH ODMIAN PSZENICY OZIMEJ W DOŚWIADCZENIACH PDOiR
(PRZEDPLON RZEPAK OZIMY, OPTYMALNY TERMIN SIEWU) W WOJEWÓDZTWIE OPOLSKIM
W LATACH 1999-2011 NA TLE WARUNKÓW POGODOWYCH
Lata
temp. 0C
opady mm
1999-2001
8,9
657
Kobra
2000-2002
8,9
648
2001-2003
8,7
2002-2004
a2/a1
70,6
87,5
16,9
Kobra
75,7
94,1
18,4
589
Kris
78,4
92,6
14,2
8,6
489
Tonacja
83,3
100,5
17,2
2003-2005
8,1
520
Tonacja
84,2
7
100,7
16,5
2004-2006
8,2
599
Aristos
84,8
1
101,7
16,9
2005-2007
8,6
654
Aristos
81,8
95,8
14,0
2006-2008
9,2
651
Rapsodia
89,1
102,2
13,1
2007-2009
9,3
707
Rapsodia
94,2
106,9
12,7
2008-2010
8,6
807
Rapsodia
83,5
101,4
18,1
2009-2011
8,3
791
Rapsodia
78,7
98,7
20,0
Kepler
85,0
105,8
20,8
98,4
16,2
2011
Średnia
8,7
647
a1
Przyrost
plonu %
a2
Odmiana
82,2
4
11
6
Tabela 48
ŚREDNI PLON ZIARNA PSZENICY OZIMEJ I JEJ JAKOŚĆ NA TRZECH POZIOMACH AGROTECHNIKI
W WOJEWÓDZTWIE OPOLSKIM W LATCH 2009-2011
Poziom
agrotechniki
Plon ziarna
dt/ha
Gęstość ziarna w
stanie zsypnym
kg/hl
Zawartość
białka
% sm
Ilość glutenu
%
Wskaźnik
sedymentacji
ml
Liczba opadania
sek
a1
74,2
71,6
12,8
25,1
49
276
96,9
74,5
13,6
27,9
55
290
94,6
73,6
13,7
29,1
55
290
a2
a3
Tabela 49
EFEKTYWNOŚĆ EKONOMICZNA POSTĘPU GENETYCZNEGO I AGROTECHNICZNEGO
DLA PSZENICY OZIMEJ W WOJEWÓDZTWIE OPOLSKIM
NA PODSTAWIE WYNIKÓW PDOiR W LATACH 1999-2011
Pow.ha Plon t/ha
2009
2009
Pszenica
160305
5,24
Zbiór t
2009
840000
Przyrost zbiorupostęp
genetyczny
Przyrost zbiorupostęp
agrotechniczny
w%
wt
w%
t /ha
6
50400
20
1,62
Koszt
a2
t/ha
Różnica t
/ha
t
Cena
zł/t
Wartość mln zł
1,32
0,3
48100
700
48100
100
35+33=68
(za plon)
5 (za jakość)
Łączne koszty doświadczeń, badań jakościowych i wydawnictwa wyników PDOiR w latach 2009-2011 wynosiły średnio 0,5 mln zł
Wykres 1
Wykres 2
Wykres 3
Wykres 4
Wykres 5
Wykres 6
Wykres 7