Koncepcja klasyfikacji czynników motywacji turystycznej

132
L. Kozioł, Koncepcja klasyfikacji czynników motywacji…
L. Kozioł, The concept of the classification of tourist…
Koncepcja klasyfikacji czynników motywacji
turystycznej
Leszek Kozioł∗
Słowa kluczowe: motywacja turystyczna, czynniki motywuj ce do podró owania, destynacja, motywatory, czynniki higieny, demotywatory
Keywords: tourist motivation, travel motivation factors, destination, hygiene factors, demotivators
Synopsis: W artykule przedstawiono dyskusj wokół podstawowych poj z zakresu motywacji turystycznej i teorii czynników motywuj cych do podró owania. Zaprezentowano nowe ich uj cie w postaci koncepcji trychotomii czynników motywacji turystycznej. W tej koncepcji wyró niono trzy grupy
czynników: motywatory, które wywołuj ch , skłonno do podj cia aktywno ci turystycznej, czynniki higieny, których brak wywołuje niech do uczestnictwa w turystyce oraz demotywatory, powoduj ce negatywne nastawienie do aktywno ci turystycznej. Ich wektory oddziaływania na atrakcyjno
turystyczn destynacji (obszaru recepcji turystycznej) ró ni si diametralnie, chocia wyst puj one
równocze nie i z ró n sił w regionie turystycznym (destynacji). Koncepcja ta stanowi dyrektyw
metodologiczn sugeruj c rozszerzenie pola analizy prowadzonych bada na czynniki motywacji
turystycznej maj cych charakter destymulant badanego zjawiska. Jest to nowe narz dzie koncepcyjne
badania czynników motywacji w ogólno ci, a czynników motywuj cych do podró owania szczególnie.
Identyfikacja motywacji konsumenta-turysty, zwłaszcza rozpoznanie jego motywacji turystycznej, stanowi podstaw kształtowania atrakcyjno ci turystycznej destynacji (regionu,
obszaru recepcji turystycznej – ORT) i oferty turystycznej przedsi biorstwa. Spełnienie lub
prawdopodobie stwo spełnienia wymaga klienta skłania go do zakupu produktu turystycznego. Proces ten, zwielokrotniony i w odpowiednio du ej skali stanowi zasadnicz determinant konkurencyjno ci przedsi biorstwa turystycznego, destynacji.
Przez konkurencyjno regionu (ORT) rozumie si zdolno przystosowania do zmieniaj cych si warunków, umiej tno zarz dzania ryzykiem oraz efektywne wykorzystanie zasobów dla poprawy pozycji konkurencyjnej mi dzy regionami. Przewag konkurencyjn
osi gaj te regiony, których produkty turystyczne w wy szym stopniu w porównaniu z obszarami konkurencyjnymi spełniaj oczekiwania i zaspokajaj potrzeby nabywców. Na wysoce konkurencyjnym rynku turystycznym, mocno nasyconym ró nymi produktami turystycznymi nieodzowna jest wi c pogł biona analiza czynników motywacji turystycznej. Autorzy zajmuj cy si tym zagadnieniem podkre laj , e oczywi cie wa ny jest opis tego, kto,
kiedy i gdzie podró uje oraz jaka jest struktura demograficzno-społeczna turystów, lecz
w badaniach turystycznych zachowa najwa niejsza jest odpowied na pytanie „dlaczego?”
[Crompton, 1979, s. 415; Iso-Ahola, 1982, s. 259; Witt, Wright, 1992, s. 33; Winiarski,
Zdebski, s. 52]. Ostatnio coraz cz ciej analizuje si t kwesti , lecz, jak si wydaje, s to
badania wyrywkowe.
Problematyka motywacji turystycznej jest wci aktualna i zyskuje na znaczeniu. Do niedawna turystyka w swej istocie i formie była niezmiennym rodzajem aktywno ci człowieka,
obecnie podlega ona niemal rewolucyjnym przekształceniom spowodowanym przez nowe
technologie, innowacje organizacyjne, pojawienie si nowych rynków, wzrost gospodarczy,
nowy sposób ycia, niepewno i ryzyko czy wreszcie rosn c konkurencj i globalizacj ,
-
-
-
-
-
Wst p
∗
Prof. dr hab. Leszek Kozioł, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie.
WSPÓŁCZESNE ZARZ DZANIE 1/2013
CONTEMPORARY MANAGEMENT QUARTERLY 1/2013
133
która konkurencj t zaostrza. Bran a turystyczna nie zawsze jest w stanie sprosta tym wyzwaniom, co prowadzi do rozchwiania struktur, procesów, a nawet bankructw firm i instytucji. Mo na zatem mówi o kryzysie bran y i konieczno ci poszukiwania nowych dróg i sposobów jej rozwoju.
Celem artykułu jest przedstawienie ogólnego kształtu teorii motywacji aktywno ci turystycznej oraz koncepcji klasyfikacji czynników motywacji turystycznej. Stanowi ona istotne
uzupełnienie dotychczasowej teorii. Dzi ki niej problematyk kreowania popytu turystycznego i kształtowania produktu turystycznego (poda y) mo na opisa w bardziej wiarygodny
sposób, w miar precyzyjnie. Poniewa badania nad motywacj turystyczn oraz nad implementacj tej teorii w praktyce wymagaj interdyscyplinarnego podej cia i zarazem budowania mostów ł cz cych turystyk z innymi dziedzinami aktywno ci człowieka, nieodzowne
jest si gni cie po do wiadczenia i wiedz akademick spoza sektora turystyki. W artykule
przyj to szerokie podej cie do badania motywacji turystycznej, wykorzystano w nim wyniki
własnych bada , które skonfrontowano z rezultatami bada poprzedników. Z tych wła nie
wzgl dów uwa am, e artykuł mo e zainteresowa badaczy zajmuj cych si turystyk i rekreacj oraz praktyków, a nawet studentów.
-
-
-
-
-
Przegl d czynników motywacji turystycznej
Diagnozuj c czynniki motywacji, warto przytoczy niektóre przynajmniej definicje motywacji, cz sto powtarzane w licznej ju i rozległej literaturze, wa ne z punktu widzenia
niniejszych bada . Otó M. Armstrong wskazuje, e motywacja zajmuje si czynnikami
wpływaj cymi na ludzi, by zachowali si w okre lony sposób [Armstrong, 2006, s. 210].
Inaczej zjawisko to postrzega i definiuje F. Rheinberg, pisz c, e jest to „aktywizuj ce ukierunkowanie aktualnego aktu yciowego na pozytywnie oceniany stan docelowy” [Rheinberg,
2006, s. 18]. Ta sk din d zwi zła definicja wymaga dodatkowych wyja nie . Otó okre lenie „aktywizuj ce ukierunkowanie” czy te „pozytywnie oceniany stan docelowy” trzeba
rozpatrzy w wielu znaczeniach. Dla przykładu mo na poda , e motywacja to ró ne stany
i zachowania, jak: chcenie, usiłowanie, pragnienie d enia do czego ; mo e ona równie
oznacza unikanie, wzdraganie si , niech , obaw przed niepo danymi zdarzeniami czy
prze yciami. Dlatego zdaniem autora motywacja unikania czego ró ni si pod wieloma
wzgl dami od motywacji d enia do czego . Stwierdzenie to jest szczególnie wa ne i wci
aktualne w motywacji turystycznej.
Najcz ciej termin „motywacja” okre la si jako mechanizm ludzkiego działania, a dokładniej mechanizmy odpowiedzialne za uruchomienie, ukierunkowanie, podtrzymanie
i zako czenie zachowania [Łukaszewski, 2000, s. 427]. Jednym z pyta – na które zdaniem
tego autora powinno si znale odpowied – brzmi: co decyduje o wyborze formy i kierunku zachowania? W przypadku turystycznych zachowa ludzi b d to przyczyny, dla których
decyduj si oni podj tak aktywno .
W licznych badaniach i opracowaniach z zakresu turystyki i rekreacji poj cie „motywacja
turystyczna” w swej istocie pojmowane jest podobnie, lecz okre lane w nieco odmienny
sposób. W pracach autorów zagranicznych cz sto u ywa si terminu „motywacja turystyczna” (tourist motivation, tourism motivation) [Hudson, 2008, s. 43]. Inni autorzy dzieł wykorzystanych w artykule posługuj si poj ciami: „motywy wyjazdów turystycznych”
(K. Przecławski), „motywacja podró y turystycznych” (W. Gaworecki), „motywy uczestnictwa w turystyce” (V.T.C. Middleton), „czynniki motywuj ce do podró owania” (R.I. McIntosh, C.R. Goeldner), „motywacja aktywno ci turystycznej” (R. Winiarski, J. Zdebski) itp.
[zob. szerzej na ten temat Kozioł, 2012, s. 46–48]. Dla celów dalszych analiz poj cia te potraktowano jako bliskoznaczne.
W literaturze podano wiele klasyfikacji rodzajów motywacji maj cych uzasadnienie
w teoriach psychologicznych i nie tylko. Jedn z nich jest rozró nienie motywacji na wewn trzn (intrinsic) i zewn trzn (extrinsic). Poj cie motywacji wewn trznej, zwanej równie motywacj autoteliczn , endogeniczn , stosuje si do takich form aktywno ci, które s
-
-
-
-
-
134
L. Kozioł, Koncepcja klasyfikacji czynników motywacji…
L. Kozioł, The concept of the classification of tourist…
spełniane jedynie ze wzgl du na sam czynno . Natomiast poj cie motywacji zewn trznej
(egzogenicznej, instrumentalnej) odnosi si do aktywno ci ukierunkowanej na bodziec zawarty w celach czy skutkach [Gange, Deci, 2005, s. 331–332].
Aktywno turystyczna mo e by dla jednostki warto ci autoteliczn . Zgodnie z teori
W.N. Dembera i R.W. Earla podstawowy jest tu motyw eksploracji wynikaj cy z ludzkiej
ciekawo ci oraz ch podporz dkowania sobie rodowiska przyrodniczego. Realizacja tych
zamierze daje jednostce poczucie kompetencji, doskonalenia si , rozwoju, a tym samym
jest ródłem silnych dozna emocjonalnych, oczywi cie pozytywnych [Winiarski, Zdebski,
2008, s. 52].
Przedmiot rozwa a ograniczono głównie do czynników zewn trznych, instrumentalnych, zwłaszcza tych, które wzbudzaj zainteresowanie z punktu widzenia zarz dzania marketingowego, odnosz si do konkretnych działa podejmowanych przez przedsi biorstwo
turystyczne, organizacje turystyczne czy władz publiczn .
Na podstawie teorii motywacji opracowano szereg interesuj cych klasyfikacji motywów
podró y.
Jedn z pierwszych przedstawił G.M.S. Dann. Nawi zuj c do koncepcji A. Maslowa,
wyró nił dwie grupy czynników motywacyjnych pojmowanych jako determinanty, motywatory ruchu turystycznego (tourism motivators), a mianowicie czynniki skłaniaj ce do aktywno ci turystycznej (push factors) oraz czynniki wpływaj ce na wybór destynacji (pull factors) [Dann, 1977, s. 184–194]. Wielokrotnie podkre lał, e obie kategorie czynników tj.
czynniki „popychania” (push), jak i czynniki „przyci gania” (pull) stanowi podstaw podejmowania decyzji o podró y turystycznej. Z kolei J.M. Crompton podj ł prób rozwini cia
i zoperacjonalizowania tej koncepcji, wskazuj c na dziewi rodzajów motywacji turystycznej, przy czym siedem potraktował jako czynniki socjopsychologiczne (push motives), a dwa
jako czynniki „przyci gania” (pull motives).
Pierwsz grup czynników stanowi : ucieczka od otaczaj cego wiata, do wiadczenie
i ocena siebie, relaks, presti , powrót, wzmacnianie rodzinnych wi zi, nawi zywanie interakcji społecznych; w drugiej grupie wymieniono: nowo ci, nowatorstwo oraz uczenie si .
W ostatnich latach pojawiły si nowe koncepcje badania konkurencyjno ci destynacji turystycznej, przy czym szczególne miejsce w ród nich zajmuje model J.R.B. Ritchiego
i G.I.Croucha, w którym podkre la si znaczenie motywacji turystycznej.
W zaprezentowanej koncepcji czynników motywacji turystycznej wyró niono nie jedno,
lecz trzy rodzaje kontinuum (na wzór kostki Rubika), a wi c równie trzy kategorie czynników motywacji, wyodr bnione z uwzgl dnieniem kryterium kierunków wektora ich oddziaływania.
W powy szym zintegrowanym modelu konkurencyjno ci i rozwoju zrównowa onego
ORT Ritchiego i Croucha wyró niono pi grup czynników wynikaj cych zarówno z makrootoczenia, jak i mikrootoczenia, które oddziałuj na konkurencyjno regionu. W szczególno ci wymienia si :
– czynniki wzmacniaj ce i doskonal ce,
– otoczenie dalsze,
– sytuacj wewn trzn ,
– kluczowe zasoby i czynniki przyci gaj ce odwiedzaj cych,
– czynniki i zasoby wspomagaj ce.
Klasyfikacja ta nasuwa spore w tpliwo ci, niejasne s równie kryteria wyodr bniania
tych grup, po cz ci nie s one dysjunktywne. Niemniej jednak determinanty konkurencyjnoci ORT wyszczególnione w modelu s wa ne, stanowi pewn cało – mog by przedmiotem dalszych bada w kontek cie wyja nienia przyczyn aktywno ci turystycznej człowieka, a nast pnie identyfikacji i klasyfikacji czynników motywacji turystycznej. W podanym modelu wymieniono struktur motywacji turystycznych maj cych kluczowe znaczenie.
Struktura ta obejmuje dwie grupy motywów, tj. czynniki przyci gaj ce odwiedzaj cych
i czynniki wspomagaj ce. W pierwszej kategorii wymieniono: ukształtowanie terenu i kli-
WSPÓŁCZESNE ZARZ DZANIE 1/2013
CONTEMPORARY MANAGEMENT QUARTERLY 1/2013
135
mat, histori i kultur , powi zania rynkowe, dost pne aktywno ci, wydarzenia, rozrywk ,
superstruktur ; drug grup stanowi : infrastruktura, dost pno , udogodnienia, go cinno ,
przedsi biorczo . To wła nie te czynniki mog stanowi dodatkow propozycj klasyfikacji
czynników motywacji turystycznej.
Du popularno ci w ród badaczy ciesz si koncepcje R.W. McIntosh i C.R. Goeldner,
V.T.C. Middleton, W. Gaworeckiego, R. Winiarskiego i J. Zdebskiego, ameryka skiej firmy
Brain Reserve i inne. Kwestie te omówiono szerzej w innej pracy [Kozioł, 2012, s. 45–50],
jak równie w dziełach wymienionych autorów.
Zidentyfikowane i pokrótce scharakteryzowane motywy, czynniki motywacji turystycznej podawane w ró nych uj ciach klasyfikacyjnych wyodr bnione zostały z uwzgl dnieniem
ró nych kryteriów. Jednak e dominuj cym kryterium w tym przypadku jest kryterium rodzajowe, a wi c rodzaj zaspokajanych potrzeb: indywidualnych lub grup motywów. Najcz ciej
w swym charakterze s to czynniki motywuj ce do podró owania, motywatory, maj ce cechy stymulant ruchu turystycznego. Mniej miejsca (poza pracami kilku autorów) po wi cono
na omówienie determinant, czynników zjawiska demotywacji turystycznej, posiadaj cych
cechy destymulant ruchu turystycznego. Podsumowuj c przedstawione uwagi natury teoretycznej, uznano, e niemal wszystkie wspomniane czynniki s wa ne i nie nale y ich pomija w badaniach nad motywacj turystyczn .
Oddziaływanie zespołu czynników motywacji turystycznej przedstawiono w tab. 1. Kierunki (wektory) oddziaływania wspomnianych czynników s zasadniczo rozbie ne, chocia
mog one wyst powa równocze nie w danym rodowisku, destynacji.
Tab. 1. Oddziaływanie czynników motywacji turystycznej (The impact factors of tourist
motivation)
gdy wyst puj , wywołuj
skłonno , ch do podj cia aktywno ci turystycznej
Czynniki
brak skłonno ci do aktywno ci
higieny
turystycznej
Demotywatory
negatywne nastawienie, niech do
aktywno ci turystycznej
ródło: opracowanie własne.
-
-
-
-
-
Czynniki
Motywatory
gdy nie wyst puj , wywołuj
brak skłonno ci, ch ci do aktywno ci
turystycznej
negatywne nastawienie, niech do
aktywno ci turystycznej
brak negatywnego nastawienia, niech ci do aktywno ci turystycznej
Dla celów opracowania klasyfikacji czynników motywacji podró y turystycznych wykorzystano metod porz dkowania liniowego obiektów w wielowymiarowej przestrzeni cech,
zwan analiz porównawcz Oryginaln metod porz dkowania liniowego obiektów w wielowymiarowej przestrzeni cech, nazwan wielowymiarow analiz porównawcz , zaproponował Z. Hellwig. Zdefiniował przy tym konieczne poj cia takie jak stymulanty i destymulanty [Hellwig, 1964]. Stosuj c t metod , nale y podzieli zbiór przyj tych zmiennych na:
stymulanty – zmienne, których rosn ca warto
wiadczy o wzro cie poziomu badanego
zjawiska, nominanty – zmienne, dla których warto ci wiadcz ce o wysokiej warto ci badanego zjawiska zawieraj si w pewnym przedziale, oraz destymulanty – zmienne, których
malej ca warto
wiadczy o wzro cie poziomu badanego zjawiska [Iwasiewicz, s. 17].
Przyjmuj c, e zmienn diagnostyczn b d w tym przypadku czynniki motywacji turystycznej, za stymulant uznano czynniki motywacji, okre lane jako motywatory. Nominant
stanowi b d czynniki higieny (zaprezentowane uj cie czynników motywacji turystycznej
stanowi rozwini cie dwuczynnikowej teorii F. Herzberga. Wyst pił on z tez , e zadowolenie
i niezadowolenie s wywoływane przez zasadniczo ró ne czynniki wyst puj ce w rodowisku pracy. Te czynniki, które – gdy wyst puj – powoduj zadowolenie, nazwał „motywatorami” (motivators), natomiast te, których brak wywołuje niezadowolenie z pracy, nazwał
„czynnikami higieny” (higienes). W my l tej teorii istnieje mo liwo zwi kszenia zadowolenia z pracy nawet wtedy, gdy nie zmniejszy si niezadowolenie, podobnie jak w przeciw-
136
L. Kozioł, Koncepcja klasyfikacji czynników motywacji…
L. Kozioł, The concept of the classification of tourist…
nym przypadku), denominant z kolei b d przeszkody wyst puj ce w procesie aktywno ci
turystycznej, czyli czynniki demotywacji turystycznej. Jako przykłady motywatorów mo na
poda wielo i jako walorów przyrodniczych, antropogenicznych (muzea, wi tynie, zabytki itp.), za nominanty mo na uzna stopie zagospodarowania turystycznego, jak równie
dost pno komunikacyjn regionu oraz zapewnienie turystom odpowiedniej mobilno ci
w regionie, bezpiecze stwo i go cinno , natomiast przykładami demotywatorów mog by
takie czynniki, jak klimat, zanieczyszczenie rodowiska naturalnego, zagro enie epidemi
gro nych chorób, terroryzm.
Tab. 2. Czynniki motywacji turystycznej (Factors of tourist motivation)
Motywatory
− walory przyrodnicze,
antropogeniczne,
− rozrywka,
− wydarzenia,
− rozwi zania rynkowe, np.
atrakcyjne zakupy,
− superstruktura wypoczynkowa, sportoworekreacyjna, Spawellness,
− egzotyczna atmosfera
Czynniki higieny
− stopie zagospodarowania
turystycznego,
− dost pno komunikacyjna
regionu,
− zapewnienie mobilno ci w
regionie,
− bezpiecze stwo turystów,
− go cinno ,
− jako usług,
− poziom cen usług turystycznych,
− wizerunek destynacji
Demotywatory
− trudne warunki klimatyczne,
− zagro enie gro nymi chorobami czy zwierz tami,
− zanieczyszczenie rodowiska
naturalnego,
− terroryzm, konflikty,
− niech do podró owania,
− bariera j zykowa
-
-
-
-
-
ródło: opracowanie własne.
W my l tej koncepcji istnieje mo liwo zwi kszania motywacji turystycznej destynacji
nawet wtedy, gdy nie zmniejszyło si oddziaływanie czynników demotywuj cych i odwrotnie. Mo na zatem i nale y działa równocze nie w trzech wspomnianych obszarach, jednake ze szczególnym uwzgl dnieniem demotywatorów. Wybrane wa niejsze czynniki motywacji turystycznej przedstawiono w tab. 2.
W kategorii motywatorów dominuj atrakcje turystyczne destynacji, a wi c walory przyrodnicze i antropogeniczne, zazwyczaj znane szerszemu ogółowi turystów. Spore i stale rosn ce znaczenie dla atrakcyjno ci turystycznej destynacji, jak równie konkurencyjno ci
du ych organizacji turystycznych ma tzw. superstruktura. Zapewnienie komfortowych warunków relaksu i wypoczynku w gronie rodzinnym lub przyjaciół mo e okaza si dla wielu
turystów nie lada atrakcj . Du ym zainteresowaniem go ci mog cieszy si równie obiekty
sportowe, urz dzenia i usługi odnowy biologicznej (Spa&wellness) itp. Sprawna i łatwo
dost pna infrastruktura informatyczna, komunikacyjna jest niemal nieodzowna dla osób
zaanga owanych organizacyjnie i po wi caj cych si pracy lub uczeniu si w trakcie urlopu.
Wcale niemała liczba turystów poszukuje ró nych form rozrywki, mocnych wra e ; odwiedzaj oni dyskoteki, nocne lokale, salony gier (nightlive activities), parki rozrywki. Organizowane imprezy (events) zawsze budziły zainteresowanie, przyci gały turystów i tym samym znacz co zwi kszały atrakcyjno regionu. Rozwi zania rynkowe mog okaza si
wa nym motywatorem dla turystów, zwłaszcza zagranicznych, którzy np. odwiedzaj c centra
handlowe lub sklepy wolnocłowe mog naby atrakcyjne produkty po umiarkowanej cenie.
Jak mo na zauwa y , wytworzone czy w odpowiedni sposób wykreowane atrakcje (motywatory) destynacji przez swój zwi zek ze spełnieniem oczekiwa i zaspokojeniem potrzeb
w sposób bezpo redni oddziałuj na zachowania osób na rynku turystycznym.
Czynniki higieny (okre lane jako nominanty), tworz warunki motywacyjne podró y turystycznej oraz stanowi przesłank uruchomienia motywatorów. Ich motywacyjne działanie
mo na okre li jako dwukierunkowe. Poprawa warunków motywacyjnych powy ej poziomu
uznanego za wła ciwy nie wyzwala dodatkowej skłonno ci czy ch ci do aktywno ci turystycznej. Natomiast pogorszenie si tych warunków poni ej akceptowanego poziomu wywo-
WSPÓŁCZESNE ZARZ DZANIE 1/2013
CONTEMPORARY MANAGEMENT QUARTERLY 1/2013
137
łuje poczucie dyskomfortu i obni a motywacj . W szczególno ci dotyczy to jako ci oferowanych usług, dost pno ci komunikacyjnej, bezpiecze stwa turystów i go cinno ci. Kształt
tych warunków silnie oddziaływa na pozycj destynacji (firmy) na rynku turystycznym,
wiadczy o jej poziomie rozwojowym, podkre la jej wizerunek; wpływa równie na lojalno klientów, przes dza o kontynuacji współpracy z partnerami.
Demotywatory (czynniki odpychaj ce) wywołuj niech do aktywno ci turystycznej,
tworz barier podró owania. Mened erowie firm i organy lokalnej władzy publicznej musz eliminowa lub minimalizowa oddziaływanie tych czynników. Niwelacja demotywatorów zmniejsza lub eliminuje niech turystów do odwiedzenia destynacji, stwarza zatem
przesłank wykorzystania motywatorów, co w ostatecznym rachunku stanowi podstaw
funkcjonowania i rozwoju ORT.
W wietle przytoczonych uwag doskonalenie i racjonalizacja systemu motywacji turystycznej powinny obejmowa nie tylko identyfikacj czynników, ale przede wszystkim działania zmierzaj ce do niwelacji demotywatorów (denominant), optymalizacji czynników higieny (nominant) oraz maksymalizacji motywatorów (stymulant), stosownie do rodków
finansowych przeznaczonych na rozwój turystyki oraz uwarunkowa prawno-organizacyjnych czy strategii przedsi biorstwa turystycznego.
W prezentowanej analizie mniej uwagi po wi cono motywacji wewn trznej, w my l której wybrana forma aktywno ci turystycznej mo e by dla jednostki warto ci autoteliczn .
W koncepcji G.-M.-S. Danna determinanty tego typu motywacji okre lono jako czynniki
„popychania” (push factors). Wyniki bada nad motywacj wewn trzn pozwoliły okre li
nader zró nicowane profile turystów oraz, co istotniejsze, ustali segmenty nabywców produktów turystycznych. Najwa niejszy segment The family & relaxation, obejmuje prawie
połow ogółu turystów, w wi kszej mierze krajowych ni zagranicznych. Jedna trzecia ogólnej liczby turystów to Multi-purpose seekers , którzy ch tnie korzystaj z atrakcji oferowanych przez destynacj . Około 15% to Passive segment, a nieco mniej Excitement seekers
poszukuj cy mocnych wra e . Wymienione w tab. 2 motywatory i czynniki higieny pull
factors z zasady współgraj ze zidentyfikowanymi potrzebami turystów w podanej segmentacji.
-
-
-
-
-
Uwagi ko cowe
W zako czeniu prezentacji koncepcji klasyfikacji czynników motywacji turystycznej
warto doda , i zamiast identyfikacji i pomiaru wybranych, wa nych z punktu widzenia teorii czynników motywacji powinno si w zastosowaniu praktycznym bada i rekonstruowa
cały proces motywacyjny. Nadto, a mo e przede wszystkim, je li koncepcje w dziedzinie
motywacji chce si nie tylko coraz ci lej precyzowa naukowo, ale wykorzystywa je równie w praktyce, to powinno si mie do dyspozycji system diagnostyczny, który z jednej
strony b dzie mógł uchwyci istotne składniki (czynniki) procesu motywacji turystycznej,
z drugiej za b dzie przejrzysty i zrozumiały. Praktyczne rezultaty tych bada mog stanowi
podstaw odpowiedniej pragmatyki gospodarczej. Trzeba zauwa y , e motywy ludzi zmieniaj si wraz z upływem czasu, zmiany stylu ycia, pozycji społecznej czy pod wpływem
opinii społecznych. Słu by marketingowe destynacji oraz przedsi biorstw turystycznych
powinny stale monitorowa te zmiany i stara si je przewidywa , zwracaj c szczególna
uwag na podane kategorie czynników motywacji turystycznej. Słu by te powinny nawi za
ci lejsz ni dot d współprac z kooperantami i klientami, po to, by utworzy partnerstwo
organizacyjne (organizational citizenship) dla kreowania popytu turystycznego oraz kształtowania i rozwoju produktu turystycznego. W nowoczesnych i nowatorskich organizacjach
i firmach turystycznych konsument jest podmiotem bada i zarazem postrzegany jest jako
współkreator i współproducent produktu turystycznego. Pomysły ró nych badaczy id jeszcze dalej; proponuj oni, aby turystów (np. go ci hotelowych) traktowa podobnie jak pracowników przedsi biorstw turystycznych i podobnie motywowa . Natomiast turystów od-
138
L. Kozioł, Koncepcja klasyfikacji czynników motywacji…
L. Kozioł, The concept of the classification of tourist…
wiedzaj cych wybran destynacj (miejscowo , region) powinno si postrzega i traktowa
jak mieszka ców, a nawet współgospodarzy tego obszaru.
Bibliografia
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
Armstrong M., (2006), Zarz dzanie zasobami ludzkimi, Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoły
Biznesu, Kraków.
Crompton J.L., (1979), Why People Go on Pleasure Vacation, „Annals of Tourism Research”
no. 6 (4).
Dann G.M.S., (1977), Anomie, Ego-enhancement and Tourism, „Annals of Tourism Research”
no. 4.
Gange M., Deci E.L., (2005), Self-determination Theory and Work Motivation, „Journal of Organizational Behavior” no. 26.
Hall C.M., Williams A.M., (2008), Innovation in Tourism, Taylor&Francis Group, Routledge,
London, New York.
Hellwig Z., (1964), Zastosowanie metody taksonomicznej do typologicznego podziału krajów ze
wzgl du na poziom ich rozwoju oraz zasoby i struktur wykwalifikowanych kadr, „Przegl d Statystyczny” nr 4.
Hudson S., (2008), Tourism and Hospitality Marketing. A Global Perspective, SAGE, Los Angeles, London, New Delhi, Singapore.
Iso-Ahola S., (1982), Toward a Social Psychological Theory of Tourism Motivation. A Rejonder,
„Annal of Tourism Research” no. 9.
Kozioł L., (2012), Trójczynnikowa koncepcja motywacji turystycznej, [w:] Popyt turystyczny.
Konsumpcja – segmentacja – rynki, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczeci skiego,
Szczecin–Kołobrzeg.
Łukaszewski W., (2000), Motywacja w najwa niejszych systemach teoretycznych, [w:] W. Strelau
(red.), Psychologia. Podr cznik akademicki, t. II, Wydawnictwo GWP w Gda sku, Gda sk.
Rheinberg F., (2006), Psychologia motywacji, WAM, Kraków.
Tether B., (2004), Do Services Innovate Differently?, University of Manchester, Centre of Innovation and Competition, Discussion Paper 66, Manchester.
Winiarski R., Zdebski J., (2008), Psychologia turystyki, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa.
Witt A., Wright P., (1992), Tourist Motivation: Life after Maslow. Perspectives on Tourism policy,
Mansell, London.
Bibliografia elektroniczna
1.
Iwasiewicz A., Metody statystyczne zarz dzania jako ci , [online], http://www.statsoft.pl,
[12.06.2012].
The Concept of the Classification of Tourist Motivation Factors
-
-
-
-
-
Summary
The author discusses basic ideas related to tourist motivation and the theoretical aspect of
travel motivation factors. They are presented from a new perspective, in a three-part structure. The classification of tourist motivating factors is inspired by Maslow’s hierarchy of
needs, Hellwig’s concept of linear ordering of objects in multidimensional space, Ritchie –
Crouch model, and Rheinberg’s definition of motivation. The author of the paper puts forward a thesis according to which tourist motivation is affected by basically deferent factors
which occur in the tourist market place. These factors are referred to as motivators which,
when they occur, lead to satisfaction, hygiene factors which, when they do not occur, lead to
dissatisfaction, and demotivators which, when they occur, lead to dissatisfaction. They may
have a simultaneous impact on humans (tourists). The presented concept of the trychotomy
of motivating factors in tourist motivation is a creative development of Herzberg’s two-factor
WSPÓŁCZESNE ZARZ DZANIE 1/2013
CONTEMPORARY MANAGEMENT QUARTERLY 1/2013
139
-
-
-
-
-
theory – the author proposes a more detailed definition of the above factors and extends the
area of research by including demotivators in the analysis. Areas of their impact on touristic
value of a destination (place visited by tourists) are totally different, although they occur
simultaneously in a given tourist region (destination). That is why this concept serves as
a methodological directive, which suggests that the scope of the study should be expanded to
include demotivating factors related to the investigated phenomenon.