PDFotwiera się w nowym oknie

Sygn. akt I ACa 435/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 grudnia 2010 r.
Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie:
Przewodniczący – Sędzia SA Przemysław Kurzawa
Sędzia SA Ewa Kaniok (spr.)
Sędzia SA Anna Owczarek
Protokolant st. sekr. sąd. Katarzyna Foltak
po rozpoznaniu w dniu 15 grudnia 2010 r. w Warszawie
na rozprawie
sprawy z powództwa I. M. – D. i P. D.
przeciwko […] Spółce Akcyjnej w W.
o odszkodowanie
na skutek apelacji obu stron
od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie
z dnia 12 lutego 2010 r. sygn. akt I C 460/07
1. zmienia zaskarżony wyrok w punkcie V w części w ten sposób, że
zasądza od pozwanego […] Spółki Akcyjnej w W.:
a) na rzecz powódki I. M. – D. dalszą kwotę 50.000 (pięćdziesiąt tysięcy) zł
z ustawowymi odsetkami od dnia 12 lutego 2010 r. do dnia zapłaty tytułem
odszkodowania,
2
b) na rzecz powoda P. D. dalszą kwotę 150.000 (sto pięćdziesiąt tysięcy) zł z
ustawowymi odsetkami od dnia 12 lutego 2010 r. do dnia zapłaty tytułem
odszkodowania,
c) na rzecz powoda P. D. tytułem renty dalsze kwoty:
- 1.181 (jeden tysiąc sto osiemdziesiąt jeden) zł miesięcznie za okres od
dnia 01.09.2008 r. do dnia 30.09.2009 r.,
- 1.800 (jeden tysiąc osiemset) zł miesięcznie za okres od dnia 1.10.2009 r. i
na przyszłość
płatne z góry do dnia 10 – go każdego miesiąca, z ustawowymi odsetkami w
wypadku opóźnienia w płatności,
2. oddala apelację powodów I. M. – D. i P. D. w pozostałej części i apelację
pozwanego […] Spółki Akcyjnej w W. w całości,
3. nakazuje pobrać od pozwanego […] Spółki Akcyjnej w W. na rzecz
Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w
Warszawie kwotę 11.789
(jedenaście tysięcy siedemset osiemdziesiąt dziewięć) zł tytułem części
opłaty od apelacji od uiszczenia której powodowie byli zwolnieni, w
pozostałym zakresie nieuiszczoną opłatę od apelacji przejmuje na rachunek
Skarbu Państwa,
4. znosi wzajemnie między stronami koszty zastępstwa procesowego za II
instancję.
3
Sygn. akt I ACa 435/10
UZASADNIENIE
Powódka I. M. – D. działając w imieniu własnym oraz małoletniego
powoda P. D. domagała się, po ostatecznym sprecyzowaniu powództwa,
zasądzenia od […] S. A. z siedzibą w W. na rzecz każdego z powodów po 500 000
zł. z ustawowymi odsetkami od kwoty 100 000 zł. od dnia 21 marca 2001 roku i
od kwoty 400 000 zł. od dnia 27 września 2006 roku do dnia zapłaty tytułem
odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej po śmierci K. D. oraz
tytułem renty na rzecz każdego z powodów:
- po 6 760.18 zł. miesięcznie, płatnej między 1 a 10 dniem każdego miesiąca z
góry z ustawowymi odsetkami od dnia 09 marca 2000 roku do dnia zapłaty za
okres od 01 stycznia 1998 roku do dnia 31 grudnia 1998 roku,
- po 9 308.56 zł. z ustawowymi odsetkami od dnia 09 marca 2000 roku do dnia
zapłaty za okres od 01 stycznia 1999 roku do dnia 31 grudnia 1999 roku,
- po 10 492.46 zł. z ustawowymi odsetkami od dnia 09 marca 2000 roku do dnia
zapłaty za okres od 01 stycznia 2000 roku do dnia 31 grudnia 2000 roku,
- po 11 245.33 zł. z ustawowymi odsetkami od dnia 09 marca 2000 roku do dnia
zapłaty za okres od 01 stycznia 2001 roku do dnia 31 grudnia 2001 roku,
- po 11 634.53 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 09 marca 2000 roku do dnia
zapłaty za okres od 01 stycznia 2002 roku do dnia 31 grudnia 2002 roku,
- po 12 155.22 zł. z ustawowymi odsetkami od dnia 09 marca 2000 roku do dnia
zapłaty za okres od 01 stycznia 2003 roku i nadal.
Pozwany […] S. A. z siedzibą w W. wnosił o oddalenie powództwa
Wyrokiem z dnia 11 października 2006 roku Sąd Okręgowy w Warszawie
zasądził od pozwanego na rzecz powodów odszkodowanie w kwocie po 500 000
4
zł. z odsetkami ustawowymi oraz renty w wysokościach wskazanych w wyroku,
oddalając powództwo w pozostałym zakresie.
Na skutek apelacji pozwanego Sąd Apelacyjny w Warszawie wyrokiem z
dnia 08 maja 2007 roku uchylił wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie w z dnia
11 października 2006 roku w punkcie I ponad kwotę 57 000 zł. z ustawowymi
odsetkami od dnia 22 czerwca 2001 roku oraz punkty II, IV. V i VI i w tym
zakresie sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy, wyrokiem z dnia 2 lutego 2010 r. Sąd
Okręgowy w Warszawie zasądził od pozwanego
I.
na rzecz I. M. – D. kwotę 96.534 zł wraz z odsetkami ustawowymi od
dnia 12 lutego 2010 roku do dnia zapłaty tytułem odszkodowania,
II.
na rzecz P. D. kwotę 146 358 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia
12 lutego 2010 roku do dnia zapłaty tytułem odszkodowania,
III.
na rzecz I. M. – D. rentę miesięczną w kwocie po 1000 zł za okres
począwszy od dnia 01 stycznia 1998 roku do dnia 30 kwietnia 2001
roku płatną do 10 - ego dnia każdego miesiąca z ustawowymi odsetkami
od pierwszych 28 rat od dnia 17 kwietnia 2000 roku, a od kolejnych rat
od dnia 11 - ego każdego miesiąca do dnia zapłaty,
IV.
na rzecz P. D. rentę miesięczną w kwocie po 1.720 zł za okres od dnia
01 stycznia 1998 roku do dnia 28 lutego 1998 roku, w kwocie po
1372.50 zł. za okres od dnia 01 marca 1998 roku do dnia 31 stycznia
1999 roku, w kwocie 1288.60 zł od 01 lutego 1999 roku do 31 maja
1999 roku, w kwocie po 1248,57 zł od dnia 01 czerwca 1999 roku do
dnia 31 maja 2000 roku, w kwocie po 1226,39 zł od dnia 01 czerwca
2000 roku do dnia 31 maja 2001 roku, w kwocie po 1.163,39 zł. od
dnia 01 czerwca 2001 roku do dnia 28 lutego 2003 roku, w kwocie po
1138.64 zł. od dnia 01 marca 2003 roku do dnia 31 sierpnia 2003 roku,
w kwocie po 1828,64 zł. za od dnia 01 września 2003 r. do dnia 28
lutego 2004 r., w kwocie po 1819 zł. od dnia 01 marca 2004 roku do
5
dnia 30 września 2009 roku, w kwocie po 1200 zł od dnia 1
października 2009 roku na przyszłość, płatną do dnia 10 każdego
miesiąca z góry, z ustawowymi odsetkami od pierwszych 28 rat od dnia
17 kwietnia 2000 roku, a od kolejnych rat od dnia 11 - ego każdego
miesiąca do dnia zapłaty,
V.
w pozostałym zakresie powództwo oddalił,
VI.
zasądził od pozwanego na rzecz powodów I. M. – D. i P. D. kwoty po
6.300 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego;
VII.
nakazał pobrać od
pozwanego
[…] S.A.
w W. na rzecz Skarbu
Państwa kwotę 74 871.51 zł tytułem uiszczenia brakujących kosztów
sądowych.
Podstawę rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego stanowiły następujące ustalenia
faktyczne i prawne:
W dniu […] grudnia 1997 roku Z. Ż., kierując samochodem marki Ford Transit
o nr rej.[…] spowodował wypadek, w którym K. D. doznał poważnych obrażeń
ciała i rozstroju zdrowia, na skutek których, zmarł w dniu […] lutego 1998 roku.
Za spowodowanie tego wypadku Z. Ż. został skazany prawomocnym wyrokiem z
dnia […] marca 1999 roku wydanym przez Sąd Rejonowy w G. w sprawie o sygn.
akt II K […].
Na skutek śmierci K. D. nastąpiło znaczne pogorszenie sytuacji jego rodziny:
żony I. M. – D. i syna P. D. K. D. był osobą bardzo przedsiębiorczą, ukończył
studia na Wydziale Handlu Zagranicznego Szkoły Głównej Handlowej w
Warszawie. W czasie tych studiów podejmował zatrudnienie, wyjeżdżał za
granicę, uczył się języków obcych. Znał język angielski, rosyjski. Po studiach
rozpoczął działalność gospodarczą na wielu płaszczyznach - jako wspólnik „[…]'"
spółki z. o.o. z siedzibą w K., w której był członkiem zarządu, poza tym prowadził
własną firmę konsultingową, a także był członkiem Rady Nadzorczej Zakładów
[…] w […]. Jego dochody za rok 1996 wynosiły 215.619,94 zł., a za rok 1997 –
17.880.21 zł. K. D. w styczniu 1998 roku pobrał wynagrodzenie dla członka
zarządu spółki „[…]" w kwocie 6.960 zł. netto. Jego dochody w następnych latach
6
kształtowałyby się następująco: w roku 1998 -netto 57 248,34 zł., co daje kwotę 4
770,69 zł. netto miesięcznie, w roku 1999 - netto 65 643,35 zł., co daje kwotę 5
470.27 zł., netto miesięcznie, w roku 2000 - netto 83 640.11 zł., co daje kwotę 6
970 zł. netto miesięcznie, w roku 2001 - netto 90 198.96 zł co daje kwotę 7 516,58
zł. netto miesięcznie, w roku 2002 - netto 93 387,26 zł co daje kwotę 7.782,27 zł.
netto miesięcznic, w roku 2003 - netto 96 897.16 zł., co daje kwotę 8.074,78 zł.
netto miesięcznie, w roku 2004 - netto 88 571,87 zł.. co daje kwotę 7380.98 zł.
netto miesięcznie, w roku 2005 - netto 101 705,37 zł., co daje kwotę 875,44 zł.
netto miesięcznie, w roku 2006 - netto 122 220,78 zł., co daje kwotę 10185,06 zł.
netto miesięcznie, w roku 2007 - netto 133 891,05 zł., co daje kwotę 11.157,58 zł.
netto miesięcznie, w roku 2008 - netto 137 964,90 zł., co daje kwotę 11 497.07 zł.
netto miesięcznie.
Z uwagi na brak możliwości porozumienia się ze wspólnikiem męża, w dniu
[…] kwietnia 2000 roku powódka zbyła udziały w spółce „[…]" odziedziczone po
K. D. i przysługujące jej z tytułu łączącej ją z mężem wspólności ustawowej
małżeńskiej za kwotę 190.000 zł. Za środki uzyskane ze sprzedaży wykupiła
najmowane dotąd mieszkanie, które później z zyskiem wynajmowała.
Na skutek śmierci męża powódka podupadła na zdrowiu tak dalece, że
stwierdzono u niej ciężką depresję z komponentą lękową, przewlekłą reakcję
sytuacyjno depresyjną. I. M. – D. w chwili śmierci męża pracowała w banku na
pół etatu, pracę na cały etat zaczęła w maju 2001 roku. Jej zarobki w 1997 roku
wynosiły 12028,36 zł. rocznie, co daje miesięczny dochód netto średnio 1002,36
zł. W 2001 roku jej zarobki osiągnęły kwotę 2.970 zł. miesięcznie. Obecnie
zarabia ok. 3.000 zł. netto miesięcznie.
Potrzeby miesięczne powódki w okresie od 1998 roku do 2001 roku
obejmowały koszty wyżywienia w kwocie ok. 400 zł., zakupu środków czystości i
kosmetyków w kwocie 200-250 zł., koszty utrzymania mieszkania w kwocie ok.
700 zł., zakupu ubrań, fryzjera w kwocie ok. 200-300 zł., zakupu książek, prasy w
kwocie ok. 50 zł, utrzymania wyposażenia mieszkania w kwocie ok. 300 zł.
miesięcznie. Łącznie stanowi to kwotę 2000 zł.
7
Kiedy zmarł K. D. jego syn P. miał 7 lat. Od września 1997 roku rozpoczął
naukę w prywatnej katolickiej szkole podstawowej z czesnym
wynoszącym
miesięcznie ok. 4.000 zł. Małoletni boleśnie odczuł stratę ojca, który był dla niego
prawdziwym autorytetem i częstym towarzyszem zabaw; ojciec dbał o
wszechstronny rozwój syna zabierając go w różne ciekawe miejsca.
Po
śmierci ojca pogorszyły się relacje syna z rówieśnikami, którzy nie rozumieli
sytuacji, w jakiej znalazł się P. D. Powód źle znosił zmianę sytuacji finansowej
rodziny, nie mógł pogodzić się z tym, że na wakacje musi jeździć nie
samochodem, lecz koleją, że nie może pojechać na obóz językowy do Londynu,
czy Brighton, jak koledzy szkolni, choć ojciec - gdyby żył - zapewne zadbałby o
to, aby i on mógł uczyć się języków, bo sam znał ich kilka i dużą wagę przykładał
do znajomości i nauki języków obcych .
P. D. po śmierci ojca od marca 1998 roku uzyskał prawo do renty rodzinnej,
która wynosiła: od 07 marca 1998 roku do 31 stycznia 1999 roku 347.50 zł. netto
miesięcznie, od 01 lutego 1999 roku do 31 maja 1999 roku 431,40 zł. netto
miesięcznie, od 01 czerwca 1999 roku do 31 maja 2000 roku 471,43 zł. netto
miesięcznie, od 01 czerwca 2000 roku do 31 maja 2001 roku 493.61 zł. netto
miesięcznie, od 01 czerwca 2001 roku do 28 lutego 2003 roku 556,61 zł. netto
miesięcznie, od 01 marca 2003 roku do 28 lutego 2004 roku 591 zł. netto
miesięcznie, a następnie do chwili obecnej ok. 700 zł. netto miesięcznie. Jego
miesięczne potrzeby kształtowały się natomiast następująco: od 1997 roku powód
chodził do szkoły, za którą czesne miesięczne wynosiło 400 zł., miesięczny koszt
wyżywienia oscylował w granicach 350 zł., koszt obiadów w szkole ok. 100 zł.,
koszt zakupu środków czystości wynosił miesięcznie ok. 60 zł., wydatki na kulturę
(książki, kino, teatr) wynosiły miesięcznie ok. 50 zł. , wydatki szkolne wynosiły
miesięcznie ok. 215 zł., udział w kosztach utrzymania mieszkania 200 zł., zakup
ubrań miesięcznie ok. 82.50 zł. , bielizny ok. 10 zł., kurtka zimowa, wiosenno letnia, czapka, szalik ok. 25 zł. miesięcznie, spodnie letnie długie, krótkie, dres ok.
30 zł. miesięcznie, bluzy, swetry, koszulki, koszule ok. 30 zł. miesięcznie, usługi
typu fryzjer ok. 10 zł. miesięcznie, udział w kosztach utrzymania wyposażenia
8
mieszkania ogółem ok. 158,33 zł. Łącznie miesięczne potrzeby związane z
utrzymaniem powoda wynosiły w latach 1998-2003, gdy powód uczęszczał do
szkoły podstawowej - ok. 1720 zł. Od roku 2003 potrzeby powoda jako ucznia
gimnazjum wzrosły do kwoty ok. 2.410 zł. miesięcznie. Od października 2009
roku, odkąd P. D. rozpoczął dzienne, bezpłatne studia na Wydziale Zarządzania
Uniwersytetu Warszawskiego jego potrzeby zmniejszyły się o koszt czesnego
wynoszącego ok. 500 zł. miesięcznie i wynosiły one ok. 1900 zł.
Pozwany
wypłacił
powodom
tytułem
odszkodowania
za
znaczne
pogorszenie sytuacji po śmierci K. D. po 20 000 zł. w czerwcu 2000 roku i po 57
000 zł. w 2006 roku uznając, że łącznie te kwoty po ich urealnieniu przy użyciu
wskaźnika przeciętnego wynagrodzenia stanowią równowartość kwoty 100 000
zł., którą uznał za wyczerpującą ich roszczenia z tego tytułu.
Sąd uznał za wiarygodne jedynie częściowo zeznania powódki co do jej i
syna sytuacji życiowej, rodzinnej i psychicznej zarówno przed jak i po
zdarzeniu
powodującym odpowiedzialność odszkodowawczą pozwanego. W
całości natomiast dał wiarę zeznaniom powoda. Zeznania I. M. – D. nie
zasługiwały zdaniem sądu I instancji na danie im wiary odnośnie okoliczności
dotyczących potrzeb jej i jej syna, a także dochodów uzyskiwanych przez nią po
śmierci męża. Strona powodowa nie wykazała się w ocenie Sądu aktywnością w
kierunku udowodnienia wysokości swych żądań, zwłaszcza rentowych. W istocie
wykazywała te potrzeby za pomocą dowodu z przesłuchania stron w powiązaniu z
dowodem w postaci wypełnionego arkusza internetowego wyliczającego w danym
roku potrzeby powódki i powoda. Analizując poszczególne pozycje w arkuszach
kosztów utrzymania powodów przedstawionych przez nich na rozprawie w dniu
[…] stycznia 2010 roku Sąd zauważył, że część z nich w ogóle nie powinna zostać
uwzględniona w roszczeniu rentowym.
Dotyczy to m.
in.
kosztów imprez
dziecięcych (np. urodzin koleżanek, czy kolegów), kosztów „zwierząt, innych
protez" (np. k. 851), kosztów zakupu sprzętu sportowego, rehabilitacyjnego, nart,
łyżew; rowerów; wrotek, hulajnogi, deskorolki, wakacji rodzinnych, kosztów
świąt, czy imienin, urodzin dziecka, kilkakrotnie wpisywanych kosztów zakupu
9
upominków, zabawek. W przekonaniu Sądu powódka nie udowodniła ponoszenia
kosztów wizyt lekarskich, czy zakupu lekarstw, a nie wiarygodne jest w ocenie
Sądu, aby dla siedmioletniego dziecka w 1998 roku trzeba było wykupywać pakiet
świadczeń w klinice za kwotę 1066,67 zł. miesięcznie, bądź witaminy za kwotę
100 zł. Jak zauważył Sąd Okręgowy, powódka wskazywała na konieczność
pokrycia kosztów wyjazdów na letnie wakacje rodzinne w kolejnych latach, np. w
2006 r., w kwocie 666.67 zł. miesięcznie, obozów zagranicznych w kwocie 833,33
zł. miesięcznie, dodatkowo wyjazdów na ferie zimowe i obóz zimowy ok. 600 zł.
miesięcznie. Niemożliwe jest w ocenie Sądu, aby w jedne dwutygodniowe ferie
dziecko zdążyło wyjechać i z rodzicami i na obóz. To wszystko wskazuje na
dążenie powódki do maksymalizowania kosztów utrzymania. Odnośnie potrzeby
zakupu samochodu dla dorosłego już powoda, to w ocenie Sądu powinna ona
zostać uwzględniona nie w roszczeniu rentowym, lecz w odszkodowaniu na
podstawie art. 446 § 3 k.c., ponieważ nie jest to świadczenie periodyczne, a takie
potrzeby zawierają się w roszczeniu rentowym. Ta sama konstatacja dotyczyła
potrzeb powódki. Sąd nie uwzględnił potrzeb zgłaszanych przez powódkę, a
dotyczących np. pokrywania kosztów zakupu kwiatów do domu, nabycia
samochodu, kosztów imprez typu bale, goście, restauracje, wyjazdy weekendowe,
rower, gimnastyka, pomoc domowa, kursy językowe, komputer. Utratę tych
wartości Sąd uznał za uzasadnione uwzględnić przy ustaleniu wysokości
odszkodowania na podstawie art. 446 § 3 k.c. Dokonując oceny zeznań powódki w
zakresie potrzeb uprawnionych Sąd nie stracił z pola widzenia faktu, iż powódka
po śmierci męża osiągała pewne dochody z wynajmu drugiego mieszkania.
Powódka nie wykazała w procesie o jakie zyski chodzi, nie mniej jednak należy je
również uwzględnić przy wyliczeniach renty.
Okoliczność pogorszenia sytuacji życiowej powodów na skutek śmierci
męża i ojca jest bezsporna. Sporna pomiędzy stronami postępowania była
wysokość należnego z tego tytułu odszkodowania. Zdaniem Sądu Okręgowego
adekwatnym odszkodowaniem dla powodów będzie jednorazowa suma w
wysokości 250 000 zł. na rzecz P. D., i w kwocie 200 000 zł. na rzecz I. M. - D.
10
Niesporne było pomiędzy stronami to, że pozwany w czerwcu 2000 roku wypłacił
na rzecz każdego z powodów po 20.000 zł a w roku 2006 wypłacił na rzecz
każdego z nich kwotę po 57 000 zł. Przyjmując, że wypłacone kwoty w II kwartale
2006 roku stanowią odpowiednik kwoty 100.000 zł., Sąd Okręgowy zasądził
tytułem odszkodowania na podstawie art. 446 § 3 k.c. na rzecz każdego z
powodów różnicę pomiędzy w/w kwotą a kwotą ustalonego odszkodowania.
Sąd Okręgowy przyjął, że do odszkodowania należnego na podstawie art.
446 § 3 k.c. ma zastosowanie reguła wyrażona w treści art. 363 § 2 k.c., tzn. gdy
naprawienie szkody ma nastąpić w pieniądzu, wysokość odszkodowania powinna
być ustalona według cen z daty ustalenia odszkodowania. Z uwagi na to, że od
śmierci K. D. upłynął znaczny czas, a pozwany dwukrotnie już dokonywał wypłat
świadczeń
należnych
powodom
Sąd
Okręgowy
uznał,
że
wysokość
odszkodowania należało policzyć według cen aktualnych urealniając wypłacone
już kwoty.
Przyjmując, że kwota 250 000 zł. jest adekwatną do szkody w postaci
znacznego pogorszenia sytuacji życiowej P. D. wskutek śmierci jego ojca. Sąd
Okręgowy wziął pod uwagę następujące okoliczności: na skutek śmierci ojca
standard życia małoletniego wówczas powoda znacznie się pogorszył, matka nie
była już w stanie zapewnić mu atrakcji na takim poziomie, jak było to możliwe za
życia ojca. Nie organizowała już kinderbali w restauracjach z okazji jego urodzin,
czy imienin, nie zorganizowała uroczystości Komunii Świętej i jej rocznicy na
wysokim poziomie w restauracji, jak zapewne uczyniłby to K. D., nie wysyłała
go na obozy językowe, na kursy do Londynu, czy Brighton, nie kupowała mu
najnowszego sprzętu
komputerowego,
nie zabierała go
na
wycieczki
zagraniczne w wakacje letnie i ferie zimowe, nie kupowała mu sprzętu
narciarskiego, roweru rehabilitacyjnego, czy innych sprzętów sportowych, nie
mogła kupić mu samochodu, gdy dorósł. Z hipotetycznych zarobków K. D.
wynika, że wysoki poziom życia całej rodziny byłby możliwy do utrzymania w
latach następnych. To oznacza, że ojciec powoda zapewniłby mu życie właśnie na
takim poziomie, z takimi atrakcjami. Ich koszt - w ocenie Sądu jest trudny do
11
drobiazgowego wyliczenia, jednak niewątpliwie mógł być poniesiony.
Na
zasądzoną kwotę odszkodowania składała się również tzw. część niematerialna.
Utrata ojca przez dziecko w wieku powoda (7 lat) jest szczególnie dotkliwą stratą,
bowiem łączy się z poważnym pogorszeniem sytuacji rodziny zarówno pod
względem majątkowym jak i nie majątkowym. Chociaż w nauce idzie powodowi
bardzo dobrze, to jednak w relacjach międzyludzkich nadal ma trudności
adaptacyjne
wynikające
właśnie z traumy
lat dziecięcych,
które
w
konsekwencji wpłynęły i nadal wpływają na życie powoda. Dokonując wyliczeń
odszkodowania Sad uwzględnił szczególną sytuację powoda polegającą na utracie
perspektyw,
jakie miał on prawo wiązać z osobą zmarłego ojca będącego
wspólnikiem spółki „[…]". Gdyby żył ojciec powoda – P. D. miałby niewątpliwie
szersze perspektywy życiowe w aspekcie materialnym z uwagi na możliwość
kontynuacji dzieła ojca, co musi zdaniem Sądu rzutować na wysokość
odszkodowania, która z tego względu winna być stosunkowo wyższa niż
odszkodowanie należne powódce. Zdaniem Sądu Okręgowego konieczne jest
zróżnicowanie wysokości odszkodowania należnego dziecku i małżonkowi
zmarłego, ponieważ, na co wskazuje doświadczenie życiowe, w większym stopniu
pogarsza się sytuacja życiowa dziecka, które utraciło ojca, niż sytuacja życiowa
osoby, która utraciła współmałżonka.
Ustalając wysokość należnego I. M.-D. odszkodowania Sąd Okręgowy
wziął pod uwagę następujące okoliczności: dzięki zarobkom męża mogła ona żyć
na bardzo wysokim poziomie, mogła liczyć nie tylko na stabilizację takiej sytuacji
materialnej, w jakiej rodzina D. znajdowała się w roku 1997 i 1998, ale również
na jej ciągłą poprawę zważywszy zdolności
organizacyjne, chęć do pracy i
samodoskonalenia się K. D. Gdyby żył mąż powódki, zapewne nabyliby
nieruchomość
w
[…],
skoro
rozmowy
dotyczące
kupna
działki
były
zaawansowane, zapewne dużo podróżowaliby, próbowaliby uprawiać nowe sporty
(skoro uprawiali windsurfing), udzielaliby się towarzysko. Powódka nadal
otrzymywałaby od męża biżuterię, mogłaby kupować kwiaty do domu na co dzień,
mogłaby dokształcać się na kursach
MBA, czy innych.
W niemożności
12
uzyskania tych składników materialnych i utracie tych niematerialnych Sąd
upatrywał pogorszenia się sytuacji
powódki,
które
winno
zrekompensować
stosunkowo wysokie odszkodowanie. W ramach odszkodowania z art. 446 § 3
k.c. należy się powódce rekompensata za takie szkody, które ona starała się
wliczyć do renty jak kupno biżuterii, kwiatów, szkoleń, kursów, samochodu,
koszty
bali,
wizyt
w
restauracjach,
wyjazdów weekendowych, czy
wakacyjnych i zimowych. Te koszty wchodzą w zakres szeroko pojętych szkód
trudnych do wyliczenia i dlatego rekompensowanych w ramach tego roszczenia.
Sąd wziął wreszcie pod uwagę, że śmierć męża wpłynęła na stan zdrowia
powódki, który jest do dzisiaj gorszy niż przed tym tragicznym zdarzeniem.
Powódka wpadła w tak silną depresję, że straciła wszystkie włosy. Chociaż
powódka nie przestała pracować po śmierci męża, to w sposób oczywisty jego
śmierć rzutowała na jej aktywność zawodową. Powódka opisała, że do pracy
chodziła tylko po to, aby wyjść z domu i przestać myśleć, o tym, co się stało i co
spotkało jej rodzinę. Niewątpliwie nie była pracownikiem, z którego pracodawca
miał jakikolwiek pożytek.
Sąd Okręgowy zważył, że odszkodowanie należne na podstawie art. 446 § 3
k.c. nie jest odszkodowaniem pełnym w rozumieniu art. 361 § 2 k.c. lecz z woli
ustawodawcy "stosownym",
tj.
takim,
które ułatwi
przystosowanie się
uprawnionemu do zmienionej sytuacji życiowej. Dyspozycja tego przepisu nie
obejmuje zatem obowiązku wyrównania wszystkich szkód pozostających
w
związku przyczynowym ze śmiercią członka bliskiej rodziny, gdyż ze swej natury
jest to kompensacja o charakterze ryczałtowym.
Przy określeniu wysokości
dochodzonego odszkodowania nie można więc brać pod uwagę, jak zauważył
Sąd Okręgowy,
rachunkowego
wyliczenia
strat
poniesionych
przez
poszkodowanego na skutek nieotrzymania części zarobków zmarłego, która
przypadała na poszkodowanego w czasie jego życia. Mając na uwadze powyższe
rozważania Sąd Okręgowy uznał, że kwota 200.000 zł. stanowi adekwatne dla
powódki odszkodowanie za znaczne pogorszenie sytuacji wskutek śmierci męża.
Dalej idące powództwa o odszkodowanie jako nieuzasadnione zostały oddalone.
13
Sąd Okręgowy stwierdził, że skoro odszkodowanie zostało ustalone na
podstawie cen obecnych, to nie ma podstaw do zasądzenia odsetek od dat
wcześniejszych. Z chwilą wyrokowania pozwany ostatecznie dowiedział się jakie
jest aktualnie jego zobowiązanie.
Żądanie zasądzenia renty zgłoszone przez P. D. znajduje oparcie w treści
art. 446 § 2 k.c. Zdaniem Sądu Okręgowego analiza możliwości zarobkowych
zmarłego K. D. pozwala na przyjęcie kwot renty zasądzonych w wyroku za
odpowiednie. Płatność poszczególnych rat renty winna następować do dnia 10 ego każdego miesiąca z góry, przy czym z ustawowymi odsetkami od pierwszych
28 rat od dnia 17 kwietnia 2000 roku (w terminie 1 miesiąca od zgłoszenia i
doręczenia pozwanemu tego żądania, co nastąpiło w dniu 16 marca 2000 roku), a
od kolejnych rat od dnia 11 - ego każdego miesiąca do dnia zapłaty. Podstawę
prawną zasądzenia odsetek stanowił art. 481 k.c.
Rozpoznając roszczenie rentowe Sąd posiłkował się treścią art. 322 k.p.c.
uznając, że dokładne udowodnienie na przestrzeni lat potrzeb powoda nie jest
możliwe. Dokonując podziału renty pod względem wysokości na okresy do 2003 i
do 2009 roku Sąd wziął pod uwagę fakt, iż w tym czasie powód kończył
poszczególne szkoły, co wiązało się i ze zmianą wysokości czesnego, jak też z
powszechnie znanym faktem, iż dorastający chłopiec potrzebuje więcej jedzenia
do intensywnego wzrostu, jak i więcej ubrań, z których szybciej wyrasta. Sąd
Okręgowy podniósł, że matka powoda również winna partycypować w kosztach
jego utrzymania, jednak
w początkowym okresie życia chłopca, nawet tego
szkolnego jej udział pokrywany jest sprawowaniem osobistej pieczy nad
dzieckiem i wychowywaniem go. Ustalając rentę na dużo niższym poziomie niż
żądany przez powodów, Sąd miał na uwadze fakt niewykazania w procesie
dochodów z majątku spadkowego, z najmu mieszkania, które niewątpliwie
wpływały na budżet domowy i pomagały zaspokoić ich potrzeby. Jednocześnie
Sąd zważył, że w sposób oczywisty tak ustalone przez Sąd potrzeby mogły być
zaspokojone przez nieżyjącego K. D., czego dowodzi opinia bieglej U. P. Gdy
zwróci się uwagę na to, że zmarły miał wiele planów inwestycyjnych, nie sposób
14
uznać, że wszystkie zarobione przez małżonków pieniądze byłyby przeznaczane
na pokrywanie bieżących potrzeb powódki i wspólnego syna.
Odnośnie żądania renty wyrównawczej na podstawie art. 446 § 2 k.c. dla
powódki Sąd Okręgowy uznał, że jest ono usprawiedliwione jedynie do 30
kwietnia 2001 roku, ponieważ od maja 2001 roku powódka rozpoczęła pracę na
cały etat z wynagrodzeniem ok. 3000 zł., stąd dalej idące roszczenie jest
niezasadne. Renta nie przysługuje małżonkowi, który może utrzymać się
samodzielnie z własnej pracy lub innej działalności gospodarczej. Sensem renty
obligatoryjnej jest wyrównanie szkody majątkowej, wynikłej ze śmierci osoby
obowiązanej do alimentacji, nie mniej jednak należy wziąć pod uwagę nie tylko
możliwości zarobkowe zmarłego, lecz przede wszystkim potrzeby uprawnionego.
Gdy są one zabezpieczone we własnym zakresie przez uprawnionego, to w ocenie
Sądu roszczenie rentowe nie przysługuje. Porównując dochody powódki za rok
1997 wynoszące miesięcznie ok. 1002,36 zł. netto z jej potrzebami w okresie
1998-2001 wynoszącymi ok. 2000 zł. Sąd uznał jej żądanie w kwocie 1000 zł.
miesięcznie za usprawiedliwione. Przed śmiercią męża powódka nie była w stanie
we własnym zakresie zaspokoić swych potrzeb z dochodu z pracy, a K. D.
utrzymywał swoją żonę. Jednak wobec podjęcia pracy na cały etat i uzyskiwania
dochodu rzędu 3000 zł. od maja 2001 roku powódka była w stanie samodzielnie
zaspokoić swe potrzeby. Jej roszczenie o rentę z tym momentem wygasło. Stąd
żądanie renty z art. 446 § 2 k.c. zostało oddalone (pkt V wyroku), poza zasądzoną
rentą za okres od stycznia 1998 roku do kwietnia 2001 roku. Płatność
poszczególnych rat renty winna następować do dnia 10 - ego każdego miesiąca z
góry. przy czym z ustawowymi odsetkami od pierwszych 28 rat od dnia 17
kwietnia 2000 roku (w terminie miesiąca od zgłoszenia i doręczenia pozwanemu
tego żądania, co nastąpiło w dniu 16 marca 2000 roku), a od kolejnych rat od dnia
11 - ego każdego miesiąca do dnia zapłaty.
O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 100 zdanie
drugie k.p.c. Sąd uznał, że roszczenia o zapłatę rent i odszkodowania związane z
15
wypadkami komunikacyjnymi stanowią ten typ roszczeń, których określenie w
przeważającej mierze zależy od oceny Sądu.
Apelację od powyższego rozstrzygnięcia wniosły obie strony.
Powodowie zaskarżyli wyrok Sądu Okręgowego w części oddalającej
powództwo, wnosząc o jego zmianę w części tj. :
- w pkt I i II poprzez zasądzenie odsetek ustawowych od zasądzonych kwot od
dnia 27 września 2006r. do dnia zapłaty,
- w pkt I poprzez dodatkowe zasądzenie kwoty 303.466,00 zł wraz z ustawowymi
odsetkami od dnia 27 września 2006r do dnia zapłaty,
- w pkt II poprzez dodatkowe zasądzenie kwoty 253.642,00 zł wraz z ustawowymi
odsetkami od dnia 27 września 2006 do dnia zapłaty,
- w pkt IV poprzez zasądzenie od pozwanego […] S.A. na rzecz powoda P. D.
renty miesięcznej w następujących kwotach:
1. kwoty 118.289,37 zł za okres od 1 stycznia 1998r do 31 maja 2000r z
ustawowymi odsetkami od dnia 11 maja 2000r do dnia zapłaty,
2. kwoty po 4576,17 zł miesięcznie za okres od 1 czerwca 2000 do 31 maja 2001r
płatnej między 1 a 10 dniem każdego miesiąca z góry z ustawowymi
odsetkami w wypadku uchybienia terminowi płatności którejkolwiek z rat,
3. kwoty po 4786,90 zł miesięcznie za okres od l.V.2001 do 28.II.2003r,
4. kwoty po 4847,04 miesięcznie za okres l.III.2003r do 31.VIII.2003r,
5. kwoty po 4738,04 zł miesięcznie za okres l.IX.2003 - 28.II.2004r,
6. kwoty po 4939,94 zł miesięcznie za okres 1.III.2004 do 15.IV.2004,
7. kwoty po 3939,94 zł miesięcznie za okres 16.IV.2004 do 31.XII.2007
8. kwoty po 4822,22 zł miesięcznie za okres od l.I.2007r do 30.IX.2009,
9. kwoty po 5578,80 zł miesięcznie poczynając od dnia l.X.2009 do dnia wyroku,
10. kwoty po 6578,80 zł miesięcznie poczynając od dnia wyroku i nadal.
Powodowie
wnieśli
również
o
zasądzenie
apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego.
Zaskarżonemu wyrokowi zarzucili:
kosztów
postępowania
16
1. naruszenie art. 446§3 k.c. przez zaniżenie zasądzonych na rzecz powodów kwot
tytułem stosownego odszkodowania, przez co straciły one swój walor stosowności
do rozmiaru pogorszenia sytuacji życiowej powodów,
2. naruszenie art. 446§2 k.c. przez ustalenie na rzecz powoda P. D. renty
alimentacyjnej w wysokości uniemożliwiającej zaspokojenie potrzeb życiowych
stosownych do poziomu życia, co doprowadziło do braku pełnej rekompensaty za
doznaną szkodę, a także nie adekwatnej do ustalonych możliwości zmarłego,
3. naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. przez dowolną ocenę materiału dowodowego w
sprawie w szczególności w zakresie ustalenia hipotetycznego dochodu K. D.,
a także dowolną ocenę zeznań powódki,
4. naruszenie art. 328 §2 k.p.c. przez brak w uzasadnieniu Sądu odniesienia się do
całokształtu materiału dowodowego, w szczególności dotyczącego firmy […] Sp. z
o.o.,
5. naruszenie art. 481 k.c. w zw. z art. 455 k.c. przez odmowę zasądzenia odsetek
ustawowych od dnia zgłoszenia rozszerzonego powództwa.
Pozwany zaskarżył wyrok Sądu Okręgowego w części objętej pkt III i IV.
Wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w tej części oraz
zasądzenie kosztów procesu, ewentualnie o uchylenie wyroku zaskarżonej części i
przekazanie sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania sądowi I instancji.
[…] S.A. zarzucił zaskarżonemu wyrokowi:
1. naruszenie prawa materialnego, w szczególności art. 446 § 2 k.c. przez jego
błędną
wykładnię
prowadzącą
do
zasądzenia
renty
w
sytuacji
braku
udokumentowania potrzeb powodów,
2. naruszenie prawa procesowego, zwłaszcza art. 233 k.p.c. poprzez błędną ocenę
zebranego w sprawie materiału dowodowego.
Sąd Apelacyjny zważył:
17
Apelacja powodów jest częściowo uzasadniona przez co prowadzi do
zmiany zaskarżonego wyroku, natomiast apelacja pozwanego jest bezzasadna i
podlega oddaleniu z mocy art. 385 k.p.c.
Odszkodowanie za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej wskutek śmierci
osoby najbliższej obejmować powinno zarówno straty materialne jak i
niematerialne wynikające z utraty osobistych relacji ze zmarłym.
Rację mają powodowie, że kwoty odszkodowania zasądzone przez Sąd
Okręgowy nie są adekwatne do stopnia pogorszenia ich sytuacji życiowej, przy
uwzględnieniu wszystkich elementów tego pogorszenia.
Niekorzystne zmiany w sytuacji materialnej powodów szacować należy
przez porównanie sytuacji w ich majątku sprzed szkody i po szkodzie.
Powodowie wykazali, że przed śmiercią K. D. żyli na poziomie
przewyższającym przeciętną krajową i że poziom ich życia uległby dalszemu
zwiększeniu gdyby nie tragiczna śmierć męża powódki a ojca powoda. Nie ulega
wątpliwości, że zarobki zmarłego co najmniej utrzymałyby się na poziomie z daty
jego śmierci. Średni miesięczny dochód netto K. D. w latach 1995-1997 wyniósł
6.717,17 zł. (k.272), co stanowiło około 7,7 średnich miesięcznych wynagrodzeń
w gospodarce narodowej ( w 1996 r. średnie miesięczne wynagrodzenie w
gospodarce narodowej to kwota 873 zł.).
Zmarły
posiadał
duże
możliwości
zarobkowe
i
efektywnie
je
wykorzystywał. Ustalenie, że w 2008 r. zarabiałby 11.497,07 zł. miesięcznie netto
( zgodnie z opinią biegłej U. P. k.783) traktować należy jako ustalenie
minimalnych zarobków K. D., nie obejmuje ono bowiem dochodów, jakie mógłby
uzyskać z działalności gospodarczej prowadzonej w formie spółki z o.o. w branży
piekarniczej.
Gdyby nie śmierć K. D. powodowie mieszkaliby w domu jednorodzinnym
w […],
w czasie wakacji wypoczywaliby w kurortach zagranicznych, P. D.
wyjeżdżałby na zagraniczne obozy językowe a I. M. D. bywałaby z mężem na
18
balach i przyjęciach w restauracjach itd. Po śmierci K. D. stopa życiowa powodów
obniżyła się a warunki ich egzystencji ocenić można jako przeciętne.
Równie doniosłe jest pogorszenie sytuacji życiowej powodów w aspekcie
niematerialnym, niemożliwym do precyzyjnego oszacowania, polegającym na
utracie oczekiwania na pomoc i wsparcie członka rodziny, której mogli się
zasadnie spodziewać w chwilach wymagających takich zachowań.
Kodeks cywilny nie wskazuje żadnych kryteriów wedle których należy
szacować uszczerbek polegający na pogorszeniu sytuacji życiowej mówiąc
jedynie, że odszkodowanie ma być „stosowne”. Wykładnia celowościowa każe
przyjąć, iż odszkodowanie stosowne to takie, które w sposób dostateczny
rekompensuje doznaną szkodę uwzględniając jej rozmiar, długotrwałość,
szczególne okoliczności danego przypadku ale także stopę życiową społeczeństwa.
Sąd Okręgowy rozważał zarówno ekonomiczne jak i pozaekonomiczne
aspekty pogorszenia sytuacji życiowej powodów przywołując bogate orzecznictwo
Sądu Najwyższego w tym przedmiocie, ale zasądzone przezeń kwoty
odszkodowania w ocenie Sądu Apelacyjnego nie rekompensują w sposób
dostateczny doznanego przez powodów uszczerbku.
Jeśli idzie o powódkę Sąd Okręgowy niedostatecznie uwzględnił fakt, że
wskutek śmierci męża stała się nagle matką samotnie wychowującą małoletniego
syna, który dopiero co rozpoczął naukę szkolną. Utraciła oczekiwanie na pomoc i
wsparcie męża w wypełnianiu obowiązków rodzicielskich. Sama musiała borykać
się z problemami szkolnymi dziecka, pielęgnować je w chorobie, gdy zachodziła
taka potrzeba, dbać o zaspokojenie wszystkich jego potrzeb i prawidłowy rozwój
emocjonalny. Okoliczność ta winna wpłynąć na wysokość zasądzonej kwoty,
podobnie jak fakt obiektywnego pogorszenia pozycji życiowej powódki w świecie
zewnętrznym ( musiała się leczyć psychiatrycznie, doznała łysienia plackowatego,
musiała zażywać leki uspokajające i przeciwdepresyjne, przez co nie udzielała się
towarzysko a jej rozwój zawodowy doznał znacznego zahamowania ). Mając
powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny przyjął, że tytułem odszkodowania należy
19
zasądzić na rzecz powódki dalszą kwotę 50.000 zł. z ustawowymi odsetkami od
dnia 12 lutego 2010r. do dnia zapłaty.
W pozostałym zakresie apelacja dotycząca odszkodowania na rzecz
powódki uległa oddaleniu albowiem artykuł 446 § 3 k.c. stanowi środek
naprawienia takich szkód majątkowych, które nie ulegają wyrównaniu na innych
podstawach, zwłaszcza przez zasądzenie renty. Jeżeli więc brak przesłanek do jej
zasądzenia, to fakt ten nie może wpływać na zwiększenie odszkodowania z tytułu
znacznego pogorszenia sytuacji życiowej osoby uprawnionej.
Odszkodowanie należne na podstawie art. 446 § 3 k.c. nie jest pełnym w
rozumieniu art. 361 § 2 k.c., skoro jest "stosownym" świadczeniem, to jest takim,
które posłuży przystosowaniu się uprawnionego do zmienionych warunków. Nie
obejmuje więc utraty wszystkich możliwych w przyszłości korzyści od osoby,
która utraciła życie. Przy określeniu wysokości dochodzonego odszkodowania nie
można więc brać pod uwagę rachunkowego wyliczenia strat poniesionych przez
poszkodowanego na skutek nieotrzymania części zarobków zmarłego, która
przypadała na poszkodowanego w czasie jego życia.
Jeśli idzie o odszkodowanie należne P. D. Sąd Okręgowy nie doszacował
znacznego pogorszenia jego sytuacji życiowej w aspekcie niematerialnym,
wynikającym z utraty osobistych relacji ze zmarłym, przywiązując niedostateczną
wagę do takich okoliczności jak wiek powoda w chwili śmierci ojca oraz warunki
wychowawcze, w jakich przyszło powodowi dorastać.
Dla ustalenia stosownego odszkodowania istotne znaczenie ma fakt, że
powód utracił ojca będąc małym, zaledwie 7 letnim dzieckiem. Jest to bardzo
doniosła strata dla chłopca, dla którego ojciec był autorytetem i który niewątpliwie
potrzebował męskiego wzorca postępowania i wsparcia ojca w okresie dorastania i
w późniejszym, młodzieńczym życiu.
Powód wychowywał się w niepełnej rodzinie, czuł się gorszy od innych
dzieci, mających ojców, co pociągało za sobą trudności w relacjach z
rówieśnikami oraz w relacjach społecznych. Miał tylko matkę, która wskutek
śmierci swego męża a ojca powoda również się zmieniła. Zapadła na zdrowiu,
20
stała się apatyczna, nie była w stanie zapewnić powodowi tylu rozrywek i takiej
atmosfery domowej oraz warunków wychowawczych i bytowych jakie miał za
życia ojca. Także i teraz powód odczuwa stratę ojca polegającą na utracie
osobistych relacji z nim. Nie może się dzielić z nim swoimi sukcesami i obawami,
konsultować z nim swoich planów życiowych, zasięgać jego porad, korzystać z
jego wsparcia duchowego i materialnego.
Przepis art. 446 par. 3 k.c. służy możliwości częściowego choćby
zrekompensowania owej szczególnej postaci szkody i dlatego stosowne
odszkodowanie z tego tytułu nie może mieć charakteru symbolicznego a jego
kwota musi być odczuwalna w odniesieniu do przeciętnej stopy życiowej
społeczeństwa.
Zważywszy na fakt, że pogorszenie sytuacji życiowej powoda obejmujące
straty materialne także jest znaczne ( powód nie jeździł na kursy językowe do
Londynu czy Brighton, nie wypoczywał za granicą, nie miał markowych ubrań i
sprzętu sportowego, nie dostał samochodu na 18 urodziny itp. ), Sad Apelacyjny
uznał, że kwotą adekwatną do stopnia pogorszenia sytuacji życiowej P. D. jest
kwota 400.000 zł. i zasądził na jego rzecz z tego tytułu dalszą kwotę 150.000 zł. z
ustawowymi odsetkami od 12 lutego 2010r.
Apelacja dalej idąca ( gdy idzie o odszkodowanie na rzecz P. D. ) uległa
oddaleniu albowiem pogorszenia sytuacji życiowej, o której mowa w art. 446 par.
3 k.c. nie można sprowadzać do prostego zmniejszenia dochodów lub zwiększenia
wydatków najbliższych członków rodziny zmarłego. Dyspozycja tego przepisu nie
obejmuje obowiązku wyrównania wszystkich szkód ustalonych detalicznie,
pozostających w związku przyczynowym ze śmiercią osoby najbliższej.
Jak słusznie wskazał sąd I instancji odszkodowanie stosowne powinno
obejmować wypośrodkowaną kwotę w stosunku do całokształtu okoliczności
sprawy. Zasądzona kwota 400.000 zł. stanowi w przybliżeniu równowartość
dwupokojowego mieszkania w W. a więc biorąc pod uwagę stopę życiową
społeczeństwa i okoliczności sprawy, jest kwotą utrzymaną w rozsądnych
granicach.
21
Jeśli idzie o wymagalność roszczenia o odszkodowanie z tytułu znacznego
pogorszenia sytuacji życiowej wskutek śmierci najbliższego członka rodziny, Sąd
Apelacyjny podziela stanowisko sądu I instancji, zgodnie z którym gdy
odszkodowanie ustalane jest na podstawie cen obowiązujących w dacie
wyrokowania (art. 363 par. 3 k.c.) to staje się wymagalne z datą wyroku. Ponieważ
odszkodowanie zostało ustalone według cen z daty wyroku sądu I instancji,
odsetki od tego odszkodowania należne są od daty wyroku tego sądu tj. od 12
lutego 2010 r. Zarzut naruszenia art. 481 k.c. w zw. z art. 455 k.c. nie jest więc
uzasadniony. Ustawowe odsetki od kwot zasądzonych tytułem odszkodowania,
tylko wówczas mogłyby być liczone od daty wezwania do zapłaty tj. od
27.09.2006 r., gdyby odszkodowanie to ustalone zostało według cen z
27.09.2006r., jednak brak było szczególnych okoliczności przemawiających za
przyjęciem cen z tamtej chwili.
Jeśli idzie o rentę na rzecz I. M. D., apelacja pozwanego jest chybiona.
Rację ma sąd I instancji, że wynikający z art. 27 k.r.o. obowiązek małżonka
łożenia także na utrzymanie współmałżonka, ma charakter alimentacyjny.
Sąd Apelacyjny podziela stanowisko Sądu Okręgowego, że zasadne jest
żądanie zasądzenia na rzecz powódki renty w kwocie po 1000 zł. miesięcznie za
okres od 01.01.1998r. do 30.04.2001r.
Niewątpliwie do 30.04.2001r. powódka pracowała jedynie na pół etatu i ze
względu na stan zdrowia ( przewlekła reakcja sytuacyjno-depresyjna, konieczność
zażywania leków uspokajających i przeciwdepresyjnych) nie miała możliwości
podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy, niewątpliwie też jej
zarobki -1000 zł. miesięcznie, nie wystarczały na zaspokojenie potrzeb, które
wynosiły 2000 zł. miesięcznie. Udziały w spółce z o.o. […] zostały przez powódkę
zbyte […].04.2000r. a uzyskane środki finansowe zużyte na wykupienie
mieszkania, powódka poza dochodami z pracy nie miała więc środków na
zaspokajanie bieżących potrzeb.
22
Ustalenia faktyczne poczynione przez sąd I instancji są w tym zakresie
prawidłowe a zarzut apelującego, iż potrzeby powódki nie zostały należycie
wykazane nie zasługuje na uwzględnienie.
W rozumieniu art. 446 par. 2 k.c. przesłanka potrzeb uprawnionego może
obejmować wszystkie potrzeby uprawnionego, których został on pozbawiony w
wyniku czynu niedozwolonego, rzeczywiście zaspokajane przez zmarłego,
niezależnie od tego, czy mieściły się one, czy też wykraczały poza granice
usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego w rozumieniu art. 135 k.r.o. ( zob.
wyrok SN z 16.05.2008r. I CSK 386/07 LEX 44529 ). Celem renty z art. 446 par.
2 k.c. jest bowiem restytucja, w granicach możliwych do zrealizowania, tego stanu
rzeczy, jaki istniał w chwili śmierci bezpośrednio poszkodowanego.
W okolicznościach sprawy niniejszej bezsporne jest, że zmarły zaspokajał
potrzeby żony daleko wykraczające poza potrzeby usprawiedliwione. Kupował jej
kwiaty, biżuterię, suknie itp. Sąd Okręgowy zasądzając kwotę 1000 zł. nie
uwzględnił w/w potrzeb a jedynie potrzeby związane z bieżącym utrzymaniem i
wyżywieniem. I. M. D. zeznawała w charakterze strony i określiła wysokość
swoich potrzeb w latach 1998-2001 na kwoty od 9.643zł. do 12.838 zł. (k.861).
Sąd Okręgowy zweryfikował dane przytoczone przez nią w postaci wyliczeń
przedstawionych na kartach 852-854 akt oceniając jej rzeczywiste potrzeby na
kwotę 2000 zł. miesięcznie. Taka ocena sądu I instancji nie została przez
pozwanego skutecznie podważona. Okoliczność, że sąd I instancji częściowo
odmówił wiary zeznaniom powódki nie oznacza, że nie udowodniła ona zakresu
swoich potrzeb. Dla udowodnienia tych potrzeb nie było konieczności składania
rachunków, paragonów, dowodów zapłaty. Wysokość przeciętnych potrzeb osoby
dorosłej możliwa jest do wyliczenia na podstawie zasad doświadczenia życiowego
i przeciętnej stopy życiowej społeczeństwa.
Jeśli idzie o rentę na rzecz P. D. Sąd Apelacyjny uznał, iż zachodzi potrzeba
uzupełnienia materiału dowodowego i dopuścił dowód z uzupełniającego
przesłuchania powoda w trybie art. 299 i 304 k.p.c. na okoliczność kosztów jego
utrzymania i wykształcenia. W oparciu o w/w dowód Sąd Apelacyjny ustalił, że
23
1.10.2009r. P. D. rozpoczął studia dzienne na wydziale zarządzania na
Uniwersytecie Warszawskim. Obecnie otrzymuje rentę w kwocie 762 zł. oraz
kwotę 1000 zł. tytułem czynszu za wynajem mieszkania nabytego z majątku
spadkowego.
Swoje potrzeby ocenia na 6000 zł. miesięcznie. Na w/w kwotę składają się
opłaty za wyżywienie 1000-1500 zł., oprogramowanie komputera 400-500 zł.,
koszty związane z życiem towarzyskim ( pizza, kawa itp.) 500-600 zł., ubrania 600
zł., Internet 200 zł., edukacja, 200-300 zł., wyjazdy wakacyjne, 2000 zł. za wyjazd,
300 zł wydatki na sport ( w tym 200 zł karnet na basen ), wizyty lekarskie w
związku z […] około 300 zł., leki około 500 zł., dodatkowe lekcje angielskiego
800 zł. plus inne wydatki typu wyjazdy na narty, snowboard itp.
W klasie maturalnej korzystał z korepetycji, jako dyslektyk raz w tygodniu
miał zajęcia reedukacyjne, z języka polskiego, matematyki, fizyki, w wymiarze 34 godzin w tygodniu po 70-80 zł. Odbył 3 kursy maturalne, każdy z nich
kosztował po 1200 zł. Brał lekcje języka francuskiego po 100 zł. za lekcję.
Błędna jest wykładnia art. 446 par. 2 k.c. w zw. z art. 135 k.r.o. polegająca
na przyjęciu, że zasądzona na podstawie art. 446 par. 2 k.c. renta nie może być
wyższa od kwoty, którą zmarły byłby zobowiązany świadczyć z tytułu obowiązku
alimentacyjnego, gdyż w rozumieniu art. 446 par. 2 k.c. przesłanka potrzeb
uprawnionego obejmuje wszystkie potrzeby rzeczywiście zaspokajane przez
zmarłego, niezależnie od tego, czy mieszczą się w granicach usprawiedliwionych
potrzeb uprawnionego.
Powód był jedynym synem zmarłego, zatem oczywistym jest, że K. D.
starałby się zaspokoić wszystkie potrzeby dziecka a granicę obowiązku
alimentacyjnego stanowiłyby jedynie możliwości zarobkowe i majątkowe
zmarłego.
Zważywszy na powyższe, jak też na fakt, że również matka powoda
zobowiązana jest do jego alimentowania, Sąd Apelacyjny przyjął, że zmarły
zaspokajałby potrzeby powoda łożąc po 3000 zł. miesięcznie, poczynając od
01.09.2008r. tj. od rozpoczęcia przez powoda nauki w klasie maturalnej. W tym
24
okresie bowiem znacznie wzrosły potrzeby powoda związane z edukacją. W klasie
maturalnej powód korzystał z wielu korepetycji, zajęć reedukacyjnych, kursów
maturalnych. Wydatki tylko z tego tytułu szacować można na kwotę 2000 zł.
miesięcznie ( 300 zł. kursy + 800 zł. lekcje francuskiego + 900 zł. zajęcia
pozalekcyjne ). Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny zasądził na rzecz
powoda tytułem renty za okres od 01.09.2008 r. do 30.09.2009 r. dalszą kwotę
1181 zł. Łącznie z kwotą renty zasądzoną przez sąd pierwszej instancji ( 1819 zł.)
renta wyniesie 3000 zł. Do tego powód otrzymywał rentę z ZUS około 600 zł.,
1000 zł. tytułem czynszu za wynajem mieszkania, co daje kwotę 4600 zł. Resztę
potrzeb powoda finansowałaby matka ( około 600 zł.). Potrzeby powoda w klasie
maturalnej, zdaniem Sądu Apelacyjnego, nie przekraczały 5200 zł.
Poczynając od 1.10.2009 r. i na przyszłość Sąd Apelacyjny zasądził na
rzecz powoda dalszą kwotę 1800 zł. miesięcznie, co łącznie z kwotą zasądzoną
przez Sąd Okręgowy ( 1200 zł.) daje kwotę 3000 zł. Do tego powód otrzymuje
rentę z ZUS około 760 zł. oraz 1000 zł. tytułem czynszu za wynajem mieszkania.
Udział matki w kosztach utrzymania powoda należy ocenić na kwotę 700 zł.
miesięcznie. Zatem na zaspokojenie swoich potrzeb powód dysponuje kwotą 5460
zł. Dodatkowo okresowo dorabia różne kwoty, więc łącznie z rentą zasądzoną
przez sąd, dysponuje środkami wystarczającymi na zaspokojenie swoich potrzeb.
Dlatego dalej idąca apelacja powoda uległa oddaleniu. Powód nie wykazał
dalszych potrzeb usprawiedliwiających zasądzenie wyższej renty.
Jeśli chodzi o rentę za okres do 01.09.2008 r. apelacja powoda jest
bezzasadna. Należy zauważyć, że Sąd Okręgowy zasądzając rentę za okres od
01.03.2003r. przyjął, że potrzeby powoda wynoszą 2410 zł. Kwoty zasądzone
przez sąd, łącznie z rentą z ZUS, dają sumę 2410 zł. Nie można jednak zapominać,
że matka powoda także zobowiązana była w tamtym okresie do jego alimentacji i
przy zarobkach w kwocie 3000 zł. miesięcznie mogła przeznaczać na utrzymanie
syna około 500 zł., dodatkowo powód czerpał dochody z wynajmu mieszkania.
Materiał dowodowy zebrany w sprawie pozwala na przyjęcie, że środki jakimi
25
dysponował powód, łącznie z zasądzoną rentą, są odpowiednie dla zaspokojenia
jego potrzeb.
Gdy idzie o okres przed 01.03.2003r. Sąd Apelacyjny podziela ocenę sądu I
instancji, iż powód nie wykazał zasadności zasądzenia wyższych kwot tytułem
renty. W tamtym czasie powód uczęszczał do szkoły podstawowej, a jego potrzeby
były znacznie mniejsze niż obecnie. Sąd Okręgowy potrzeby te w sposób
prawidłowy ustalił i oszacował.
Sąd Apelacyjny podzielił te ustalenia faktyczne poczynione przez sąd I
instancji, które nie pozostają w sprzeczności z ustaleniami poczynionymi w
ramach niniejszego uzasadnienia. Jeśli idzie o hipotetyczne dochody zmarłego,
brak jest podstaw do podważenia opinii biegłej U. P. Sąd Okręgowy ocenił tę
opinię zgodnie z zasadami wynikającymi z art. 233 par. 2 k.p.c. Opinia biegłej
obrazuje minimalne dochody, możliwe do osiągnięcia przez zmarłego. Bez
znaczenia dla rozstrzygnięcia pozostaje okoliczność, że dochody te mogły być
znacząco
większe
albowiem
wielkość
dochodów
K.
D.
nie
znajduje
bezpośredniego przełożenia na potrzeby jego syna ani na zakres pogorszenia
sytuacji życiowej powodów, o czym była mowa w rozważaniach dotyczących
poszczególnych roszczeń.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny orzekł jak w wyroku, na
podstawie art. 385 k.p.c. i art. 386 par. 1 k.p.c.
Z uwagi na częściowe uwzględnienie powództw, koszty procesu za II
instancję zostały pomiędzy stronami wzajemnie zniesione z mocy art. 100 k.p.c.