1 Problem adaptacji do przedszkola dotyczy nie tylko dzieci 3

Opracowała: mgr Małgorzata Bareja
Problem adaptacji do przedszkola dotyczy
nie tylko dzieci 3-letnich, ale każdego dziecka,
zaczynającego edukację przedszkolną. Badania
psychologów i pedagogów wykazały, iż dzieci
3-letnie
mają
społecznych.
dużą
Chcą
potrzebę
swoje
kontaktów
mamy
zastąpić
w zabawie innymi dziećmi. Tak dziecko
przejawia gotowość do przekroczenia progu
przedszkola. Ale u każdego dziecka adaptacja przebiega w różnym tempie i w sposób
indywidualny. Uzależnione to jest, między innymi, od predyspozycji psychicznych dziecka
oraz uwarunkowań rodzinnych.
Przyjście
do
przedszkola
po
raz
pierwszy
jest
momentem
przełomowym
w życiu dziecka. Pierwszy kontakt z dużą grupą rówieśniczą, przebywanie poza domem
w obcym miejscu oraz rozłąka z matką budzi w dziecku niepokój i niechęć do przedszkola.
Dla rodziców jest to konieczność, ponieważ muszą pójść do pracy, a także rezultat
przekonania, iż przedszkole wpływa bardzo korzystne na rozwój ich dziecka. Przedszkole
jawi się coraz częściej, zwłaszcza w świadomości rodziców małych dzieci, jako środowisko
edukacyjne rozwijające możliwości wychowanków, zapewniające sukcesy i lepsze
przygotowanie do szkoły.
Dziecko pozostając pierwszy raz w nowym, nieznanym dla siebie środowisku, bez
bliskich mu osób czuje się zagubione, zdezorientowane. Budzi to w dziecku złe emocje,
niepokój, jak również negację przedszkola, które „zniszczyło” jego spokój i dotychczasowy
tryb życia. Dziecko pozostawione w przedszkolu przez rodziców, a zwłaszcza matkę, z którą
od urodzenia jest silnie związane emocjonalnie, która do tej pory zaspakajała wszystkie jego
potrzeby życiowe, przeżywa lęk. Utrata bezpieczeństwa, a co za tym idzie napięcie
emocjonalne bardzo zaburza czynności poznawcze oraz wpływa negatywnie na sprawność
motoryczną, działanie odruchów orientacyjnych i badawczych. Wszystko to wiąże się ze złym
1
przystosowaniem do nowego środowiska.
Dlatego pierwszy okres pobytu dziecka
w przedszkolu jest bardzo trudny, zarówno dla niego, jak i dla całej rodziny.
W pierwszych dniach września pojawia się wiele wątpliwości. Rodzice musza patrzeć,
jak ich dziecko rozpaczliwie broni się przed pozostaniem w obcym miejscu. Często bywa, że
przez kilka tygodni kurczowo trzyma się mamy albo taty i na siłę jest odrywane i wpychane
do sali. W niczym nie pomagają zapewnienia:
„zaraz przyjdę, zrobię tylko zakupy”,
„niedługo po Ciebie przyjdę”, „zabiorę Cię po obiadku”. Im dłużej dorosły tłumaczy, tym
jest gorzej, ponieważ wypowiedziane słowa mają dla dziecka tylko jedno znaczenie - lęk,
strach przed nieznanym, silną obawę przed rozstaniem z najbliższymi. Gdy dziecko staje się
płaczliwe, traci apetyt, pojawiają się kłopoty z zasypianiem i niespokojny sen, bywa, że
częściej moczy się w nocy trzeba zrezygnować z posyłania dziecka do przedszkola. Nie
oznacza to niestety, że uniknie się podobnych problemów, gdy dziecko będzie trochę starsze
i zacznie chodzić do klasy zerowej. Koszty adaptacyjne dziecka mogą być wówczas jeszcze
większe, bo szkoła jest mniej przyjaznym środowiskiem niż przedszkole.
Dlaczego dzieciom tak trudno przystosować się do przedszkola?
Aby lepiej zrozumieć przyczynę kłopotów adaptacyjnych małego dziecka, osoba dorosła
musi sobie wyobrazić sytuację w jakiej znalazł się trzylatek, co przeżywa i co z nim się dzieje
w przedszkolu. System własnego „Ja” małego dziecka jest jeszcze niedostatecznie rozwinięty,
co wpływa na uzależnienie emocjonalne od osób z najbliższego otoczenia. Trzyletnie dziecko
bardzo potrzebuje pomocy rodziców i nie zdaje sobie sprawy, że może ją otrzymać także od
innych osób. Gdy takie bezradne dziecko zostanie rozłączone z rodzicami ogarnia je strach
i poczucie, że zdarzy się coś złego Skutkuje to utratą bezpieczeństwa, które jest jedną
z najważniejszych potrzeb człowieka.
Sytuację pogarszają problemy w porozumiewaniu się. W domu rodzinnym wszyscy
rozumieli jego słowa, mimikę i gesty, a w przedszkolu jest zupełnie inaczej. Pani uśmiecha
się inaczej niż mama i mówi niezrozumiałe dla niego słowa. Dziecko odczuwa ogromną
trudność: ma problemy z przekazaniem informacji dla niego ważnych i nie potrafi zrozumieć
tego, co jest istotne dla niego, a także dla innych.
2
Długo kojarzy najmilszą nauczycielkę u utratą bezpieczeństwa. Dlatego na jej widok
płacze i nie chce nawet patrzeć w jej stronę. Kiedy nauczycielka chce je przytulić i uspokoić,
boi się i wybucha jeszcze większym płaczem. Nie rozumie, co ona do niego mówi i potrzeba
wielu dni spędzonych w przedszkolu, aby sytuacja zmieniła się na korzyść .
Rozpacz dziecka pogarsza brak umiejętności samoobsługowych. Maluch zdany jest
wyłącznie na dorosłego. Nie umie zdjąć i podciągnąć majtek, a także załatwić się w nieznanej
dla siebie łazience. Nie potrafi zakomunikować obcej osobie, że płacze dlatego, bo mu się
chce siusiu. Jest to duży problem, ponieważ stres przyczynia się do nietrzymania moczu.
Wtedy robi siusiu w majtki i płacze jeszcze bardziej, bo się tego wstydzi.
Zupełnie inaczej, w porównaniu z dzieckiem, czas pobytu w przedszkolu postrzegają
rodzice. Kilka godzin dla człowieka dorosłego to chwila, ponieważ pochłonięty jest pracą
i innymi ważnymi sprawami. Dla dziecka natomiast czas wlecze się niemiłosiernie, bo
wypełniony jest strachem i niepokojem. Dlatego też trzylatki ciągle pytają: „Mama
przyszła?”, „Idę do domu?”, a potem wpadają w jeszcze większą rozpacz.
W jaki sposób można ułatwić przystosowanie dziecka do przedszkola?
W przedszkolach organizowane są spotkania adaptacyjne dla dzieci 3-letnich
zapisanych do przedszkola. Na spotkania te przychodzą z mamą, tatą, babcią lub inna bliską
osobą. Spotkania adaptacyjne organizują zazwyczaj nauczycielki, które będą prowadziły
grupę „maluszków” od 1 września. Zajęcia organizowane są w czerwcu. Obecność rodzica
3
sprawia, że dziecko czuje się bezpieczne i może spokojnie, bez lęku poznawać nowe
otoczenie. Rodzice wraz z dziećmi uczestniczą w zabawach i zajęciach prowadzonych przez
nauczycielki. Razem poznają salę zabaw z mnóstwem kolorowych zabawek, którymi mogą
się bawić oraz inne pomieszczenia przedszkola. Nauczycielki zapraszają do zabawy, a przy
akompaniamencie pianina wiążą koło i śpiewają „Baloniku nasz malutki”. Wspólna zabawa w
ogródku przedszkolnym kończy spotkanie adaptacyjne. Nauczycielki zapraszają dzieci na
jutro. Takie stopniowe i długotrwałe przyzwyczajanie dziecka do przedszkola sprawia, że we
wrześniu nie płacze, nie boi się, bo zna to miejsce i zna też panią, którą pamięta ze spotkań
adaptacyjnych. Rodzice również korzystają ze spotkań. Dowiadują się między innymi jakie
czynności samoobsługowe powinien opanować trzylatek oraz dostają wiele wskazówek,
w jaki sposób można wykorzystać wakacje, aby wspomóc rozwój dziecka.
Przedszkole jest pierwszym etapem edukacji, ma określony program pracy
wychowawczej i wymaga od dziecka pewnych umiejętności i zachowań. Przedszkole
oczekuje,
że
dziecko
3-letnie
powinno
mieć
opanowane
następujące
czynności
samoobsługowe:
- samodzielne jedzenie łyżką,
- mycie rak,
- czynności higieniczne przy załatwianiu potrzeb fizjologicznych,
- zdejmowanie i ubieranie podstawowych części garderoby (np. nakładanie kapci),
- rozpoznawanie, poznawanie swoich rzeczy wśród innych,
- wycieranie nosa,
- w miarę rytmiczne chodzenie po schodach przy poręczy,
- znajomość swojego imienia i nazwiska.
Najbardziej
istotny
samoobsługowych.
jest
Wpływa
poziom
on
w
posiadanych
dużej
mierze
przez
na
dziecko
umiejętności
poczucie
niezależności
i bezpieczeństwa małego dziecka, w tak trudnych dla niego chwilach. Aby dziecko w pełni
zaadaptowało się do przedszkola i sprostało jego wymaganiom, musi osiągnąć odpowiedni
stopień rozwoju sfer takich jak fizyczność, motoryka, czynności manualne, samoobsługa,
zabawa, a także w rozwój umysłowy, społeczny, rozwoju mowy oraz w sferze uczuć i emocji.
Przedszkole to miejsce doskonalenia tych wszystkich umiejętności, zwłaszcza umiejętności
samoobsługowych dziecka. Nad usamodzielnianiem powinni również popracować rodzice
w domu, aby dziecko w grupie rówieśniczej nie czuło, że koledzy potrafią więcej od niego.
4
W jaki sposób rodzina może pomóc dziecku w tym okresie? Jakie
starania może podjąć, aby trudności w adaptacji ich kochanego dziecka
były jak najmniejsze, a pobyt w przedszkolu był radosnym okresem w jego
życiu? Czy przedszkole może w jakiś sposób pomóc rodzicom i dzieciom?
Szukając odpowiedzi na te pytania,
należy odwołać się do bardzo ważnej
prawidłowości, a mianowicie takiej, iż to
rodzice są dla dziecka największym
autorytetem. W tym czasie bardzo ważne
dla
dziecka
Dziecko
są
bacznie
postawy
obserwuje
rodziców.
swoich
najbliższych, słuchając ich wypowiedzi i
opinii na temat przedszkola. Przebywanie
w przedszkolu powinno być dla małego człowieka naturalnym etapem w jego życiu. Rodzice
powinni więc przedstawiać dziecku przedszkole jako miejsce wesołej zabawy, poznawania
ciekawych rzeczy, miejsce gdzie wszyscy chcą się bawić i czują się bezpiecznie. Dzięki takiej
postawie najbliższych, każdy następny dzień w przedszkolu może stać się dla dziecka fajną
przygodą.
Udział rodziców w tzw. spotkaniach rodzinnych, to doskonała okazja wspólnej zabawy
i możliwości obserwowania swojego dziecka i śledzenia jego postępów. Bardzo ważne jest
również i to, aby dziecko mogło zaobserwować swoich rodziców w życzliwych i otwartych
relacjachz nauczycielkami i pozostałym personelem przedszkola. Dorośli powinni dać
odczuć, że dziecko jest obiektem ich wzajemnej troski. Dlatego też, współpraca rodziców
z przedszkolem pełni ogromną rolę w adaptacji dziecka do przedszkola. Przez kontakt
z rodzicem nauczyciel ma szansę dokładniej poznać potrzeby dziecka, a także jego
przyzwyczajenia,
zainteresowania
i
oczekiwania.
Podstawą
współpracy
rodziców,
nauczycielek i pozostałego personelu jest zaufanie, oparte na przeświadczeniu, że
nauczyciele to nie tylko profesjonaliści, ale przede wszystkim ludzie przyjaźni dzieciom, dla
których dziecko, jego adaptacja do nowego środowiska i postępy w rozwoju są największa
troską.
5
Duże znaczenie w procesie adaptacji ma też poziom uspołecznienia dziecka. Naturalną
dla młodszego przedszkolaka jest postawa: „to moje". Małe dzieci z reguły są egoistyczne
i nie liczą się z innymi osobami z otoczenia. Stopniowo należy uczyć dziecko, że trzeba się
dzielić zabawkami, bo wspólna zabawa z innymi dziećmi, jest bardziej interesująca.
Tworzenie takiej postawy w dużym stopniu pomoże pozytywnie wpłynąć na proces adaptacji
i pozycję dziecka w grupie rówieśniczej.
Bardzo ważną rolę w przystosowaniu dziecka do przedszkola ma
uświadomienie
dziecku jego praw. Pierwszym prawem jest prawo do realizacji swoich podstawowych
potrzeb, tj. jedzenia, snu, potrzeb fizjologicznych. Drugim jest prawo do otrzymywania
pomocy w tym zakresie od swoich wychowawczyń. Podczas pierwszych dni w przedszkolu
trzylatek jest bardzo zdezorientowany. Nie potrafi określić z kim ma nawiązać kontakt
emocjonalny, nie wie kto mógłby zaspakajać jego potrzeby.
Jednocześnie musi mieć
świadomość respektowania tych samych praw w przypadku innych dzieci. Przynosi to dobre
efekty w adaptacji dzieci. Pomaga uniknąć dziecięcych rozczarowań, rozgoryczenia,
krzywdzącego poczucia ograniczenia swobody w przedszkolu.
Istotną role w procesie adaptacji odgrywa ciągłość przychodzenia dziecka do
przedszkola. Długa nieobecność dziecka w przedszkolu często opóźnia adaptację. W wielu
przypadkach powoduje konieczność powtórnego rozpoczęcia tego etapu. Dlatego też bardzo
ważna jest profilaktyka zdrowotna, tzn. pilnowanie terminu szczepień, zdrowe odżywianie,
przyzwyczajenie dziecka do spożywania w domu warzyw, owoców i nowych potraw. Poza
tym zaobserwowane w porę i zgłoszone nauczycielce problemy zdrowotne dziecka
przyczyniają się do interwencji specjalisty, szybszej rekonwalescencji, a także szybszego
powrotu do przedszkola.
Jednym z ważniejszych elementów dobrej adaptacji jest zainteresowanie najbliższych
osiągnięciami dziecka, jak również jego problemami. W przedszkolu dziecko się
samorealizuje, zaspokaja swoje zainteresowania, uczy się przez zabawę nieznanych mu do tej
pory umiejętności. Rodzice są dla przedszkolaka pierwszymi i najważniejszymi odbiorcami
jego osiągnięć. Dlatego nie może ujść uwadze najbliższych żadna, nawet najmniejsza
informacja o otrzymanej przez dziecko pochwale, udanej zabawie czy rysunku. Podziw,
zachwyt i uznanie rodziców jednoczy dziecko emocjonalnie i zbliża do przedszkola. Po
pewnym czasie staje się ono miejscem lubianym i akceptowanym przez dziecko, w którym
dzieje się wiele ważnych rzeczy w jego życiu. Rodzice nie mogą lekceważyć problemów
sygnalizowanych im przez dziecko. Szybka reakcja i podjęcie współdziałania z nauczycielką
6
może pomóc małemu dziecku w pokonaniu problemów, czyniąc przedszkole bardziej
przyjaznym i otwartym miejscem.
Kończąc omawianie problemów adaptacyjnych dziecka do nowego środowiska warto
zwrócić uwagę na istotny związek miedzy przystosowaniem małego dziecka do przedszkola a
środowiskiem rodzinnym w którym wychowywało się ono do tej pory. Jeżeli dzieci są
wychowywane w sposób racjonalny, to zakres trudności w przystosowaniu się jest wyraźnie
krótszy, a zaburzenia w reakcjach emocjonalnych i funkcjach życiowych są zdecydowanie
słabsze. Gorzej wiedzie się dzieciom wychowywanym zbyt liberalnie i mającym zbyt
opiekuńczych rodziców.
Bibliografia:
1. Bolechowska M. (1978). Dojrzałość przedszkolna dzieci trzyletnich. Katowice:
Uniwersytet Śląski.
2. Gruszczyk–Kolczyńska E. Zielińska E. (2000). Wspomaganie rozwoju umysłowego
trzylatków i dzieci starszych wolniej rozwijających się. Warszawa: WSiP.
3. Lubowiecka J. (2000). Przystosowanie psychospołeczne dziecka do
przedszkola.
Warszawa: WSiP.
4. Ziemska M. (1969). Postawy rodzicielskie. Warszawa: Wiedza Powszechna.
7