Zaufanie a gospodarka, czyli jak i dlaczego NBP dba o

Transkrypt

Zaufanie a gospodarka, czyli
jak i dlaczego Narodowy Bank
Polski dba o zabezpieczenia
naszych pieniędzy
Autor: Artur Brzeziński
Zaufanie a gospodarka, czyli jak i dlaczego Narodowy Bank Polski dba o zabezpieczenia naszych pieniędzy?
Skrócony opis lekcji
Na zajęciach uczniowie poznają czynniki mające wpływ na zaufanie do pieniądza – banknotów
i monet, zastanowią się nad konsekwencjami obniżania tego zaufania oraz poznają wybrane
działania podejmowane przez Narodowy Bank Polsk, aby zaufanie zachować.
Słowa kluczowe
Pieniądz, formy i funkcje pieniądza, fałszowanie pieniędzy, Narodowy Bank Polski, zaufanie
społeczne.
Materiały dla nauczyciela

Rodzaje fałszerstw banknotów.
Cele lekcji
Uczeń powinien:

wyjaśnić pojęcia: pieniądz kruszcowy, pieniądz fiducjarny, znaki pieniężne,

opisać tryb emisji pieniędzy w Polsce oraz produkcji banknotów i monet,

formułować wnioski o wpływie przestępstw polegających na fałszowaniu pieniędzy
na funkcjonowanie gospodarki,

wskazywać działania podejmowane przez organy państwa zmierzające do zwalczania
tych przestępstw,

wskazać rolę NBP w zapobieganiu fałszerstwom pieniędzy.
Treści:

Pieniądz kruszcowy, pieniądz fiducjarny, znaki pieniężne,

Emisja pieniądza, produkcja banknotów i monet w Polsce,

Wpływ fałszowania pieniędzy na funkcjonowanie gospodarki,

Działania podejmowane przez organy państwa zmierzające do zwalczania fałszerstw
pieniędzy,
Narodowy Bank Polski
2

Rola Narodowego Banku Polskiego w przeciwdziałaniu fałszerstwom pieniędzy.
Adresat:

Uczniowie szkół ponadgimnazjalnych.
Metody realizacji zajęć:

analiza przypadku,

dyskusja,

wykład.
Materiały dla uczniów:

Materiał pomocniczy nr 1 – Schemat – zaufanie,

Materiał pomocniczy nr 2 – Schemat – zaufanie do pieniędzy,

Materiał pomocniczy nr 3 - Kary za fałszowanie pieniędzy w Polsce,

Materiał pomocniczy nr 4 – Liczba postępowań wszczętych oraz liczba przestępstw
stwierdzonych z tytułu art. 310 Kodeksu Karnego.
Opis przebiegu lekcji:
1.
Na początku lekcji wyjaśnij uczniom, że zajmą się dzisiaj związkami pomiędzy dwoma pojęciami: zaufaniem i pieniędzmi. Zapytaj uczniów:

Jak możecie wyjaśnić pojęcia „zaufanie” i „pieniądz”?
Możesz przedstawić definicje tych pojęć ze Słownika Języka Polskiego.
Zaufanie – „przekonanie, że czyjeś słowa, informacje itp. są prawdziwe”, że ktoś posiada jakieś
umiejętności i potrafi je odpowiednio wykorzystać”.
3
Pieniądz to po pierwsze „środek płatniczy przyjmowany w zamian za towary i usługi”,
po drugie „moneta lub banknot obiegowy”.
Wyjaśnij, że na tych zajęciach będziesz z uczniami rozmawiał o pieniądzach w tym drugim
znaczeniu „monet lub banknotów”.
Zapytaj uczniów:

Co, waszym zdaniem, może łączyć pojęcia „zaufanie” i „pieniądze”?
Pomysły zapisz na tablicy.
2.
Następnie zaproponuj uczniom krótką dyskusję wokół odpowiedzi na pytania:

Co sądzicie na temat zaufania między ludźmi?

Dlaczego tak myślicie?
3.
Rozdaj uczniom materiał pomocniczy nr 1 i poleć udzielenie odpowiedzi na zawarte tam
pytania. Poproś, aby uczniowie w parach omówili sobie swoje uwagi. Po zakończeniu rozmów
w parach narysuj schemat z materiału pomocniczego nr 1 na tablicy i zapisz pomysły odpowiedzi uczniów na poszczególne pytania. Zapytaj uczniów:

Jak chcielibyście, aby zaufanie między ludźmi wyglądało?

Dlaczego? Co wówczas mogłoby się stać?

Od czego i/ lub kogo zależy poziom zaufania między ludźmi?
W trakcie wypowiedzi uczniów wyjaśnij, że według badań European Social Survey z 2009 r.
z opinią, że „większości ludzi można ufać”, zgadza się jedynie 15,9 proc. Polaków. W krajach
skandynawskich, Szwajcarii, Holandii czy Irlandii deklarację o zaufaniu do innych składa
co najmniej połowa obywateli, a w niektórych przypadkach nawet 74 proc., tak jak w Danii.
4.
W kolejnej części lekcji zapytaj uczniów:

Co sądzicie o możliwości ufania czemuś innemu niż ludziom?
4

Co to mogłoby być?
Zwróć uwagę na potoczne przekonanie, że prócz ludzi możemy ufać (lub nie) instytucjom
np. szkole, sejmowi, policji i przedmiotom, np. samochodom konkretnej marki.
Możemy też darzyć zaufaniem pieniądz.
Zapytaj:

Co oznaczałoby „zaufanie do pieniądza”?
Wyjaśnij, że gdy pieniądze występowały w monetach wykonanych z kruszcu o ich wartości
decydowała ilość cennego metalu zawarta w monecie. Był to tzw. pieniądz kruszcowy. Ludzi
interesowała właśnie ta cecha monety, a nie to jaki władca kazał ją wybić (i teraz jest przedstawiony na niej). Znaki wybite na awersie i rewersie monet mogły być tylko wskazówką
co do zawartości kruszcu. Równie dobrze można było wówczas płacić kawałkami złota lub
srebra.
Gdy wprowadzono do obiegu pierwsze papierowe pieniądze w Europie w XVII wieku ich
właściciele mieli możliwość wymiany banknotów na złoto. Z czasem banki, które emitowały
pieniądze, zrezygnowały z takiej możliwości (najdłużej wymienialność na złoto zachował dolar
amerykański, aż do 1971 r.). Współczesny pieniądz jest tzw. pieniądzem fiducjarnym – opartym
na przekonaniu ludzi o jego wartości. Wartość pieniądza fiducjarnego nie wynika już z wartości
kruszcu użytego do wykonania lub obietnicy otrzymania określonej ilość cennego metalu,
lecz jest efektem uznania go przez państwo za legalny środek płatniczy. We współczesnych
systemach gospodarczych pieniądz fiducjarny jest emitowany przez banki centralne w ramach
prowadzonej polityki pieniężnej. Obywatele korzystający z banknotów i monet ufają, że mają one
wartość pozwalającą kupować i sprzedawać produkty, płacić podatki, otrzymywać wynagrodzenie, itd. Wartość waluty może się zmieniać w zależności m.in. od sytuacji gospodarczej, polityki ekonomicznej państwa. Zgodnie z ustawą o Narodowym Banku Polskim z dnia 29 sierpnia
1997 r., Narodowemu Bankowi Polskiemu przysługuje wyłączne prawo emitowania znaków
pieniężnych – monet i banknotów - materialnych znaków posiadania przez okaziciela określonej
ilości pieniądza. NBP decyduje, jak mają wyglądać banknoty i monety, ile i jakich znaków pieniężnych ma zostać wyprodukowanych. Banknoty drukuje Polska Wytwórnia Papierów Wartościowych, zaś monety bije Mennica Państwowa (od 2014 r. monety 1 gr, 2 gr i 5 gr będą produkowane w Wielkiej Brytanii, bowiem okazało się, że koszty produkcji tych monet są tam niższe
niż w Mennicy Państwowej (m.in. z powodu wykorzystania tańszego metalu – stali powlekanej
mosiądzem, a nie - jak poprzednio - mosiądzu i manganu).
5
Moneta jednozłotowa (złotówka) jest materialnym znakiem posiadania jednego złotego.
Zapytaj uczniów:

Co jest „materialnym znakiem posiadania” 100 złotych?

Jak rozumiecie ufanie „znakom pieniężnym” - monetom i banknotom emitowanym przez
NBP?

W jakim stopniu ufacie polskim znakom pieniężnym?
Rozdaj uczniom materiał pomocniczy nr 2 i poleć udzielenie odpowiedzi na zawarte tam pytania. Przedyskutuj wraz z uczniami ich uwagi. Szczególną uwagę zwróć na to, iż zaufanie
do banknotów i monet obowiązującej w kraju waluty może obniżyć się, jeśli w obiegu pojawi się
wiele takich fałszywych „znaków pieniężnych”. Ten brak zaufania może mieć wpływ na zachowanie się kupujących i sprzedających, może wpłynąć na funkcjonowanie całej gospodarki.
5.
W kolejnej części zajęć powiedz, że pojawieniu się pieniędzy niemal od razu towarzyszyło zjawisko ich fałszowania. W czasach pieniądza kruszcowego fałszerze starali się wyprodukować
monety o mniejszej zawartości srebra lub złota od tych wybijanych legalnie przez władców.
Gdy pojawił się pieniądz papierowy, fałszerze tworzyli banknoty możliwie podobne do legalnie
emitowanych. Władze starały i starają się nadal uniemożliwić taką działalność dążąc do podtrzymania zaufania do krajowej waluty. Zapytaj uczniów:

Jakie instytucje państwowe powinny zająć się przeciwdziałaniem zjawisku fałszowania
pieniędzy?

Co mogłyby zrobić?

Jaka może być rola Narodowego Banku Polskiego w zapobieganiu temu zjawisku?
Propozycje uczniów zapisz na tablicy. Przedyskutuj z uczniami pokrótce wady i zalety każdego
rozwiązania.
6.
Powiedz, że:
Przeciwdziałanie fałszowaniu pieniędzy polega na działaniach zmierzających do uniemożliwienia (a co najmniej do utrudnienia) tego procederu. Należy do nich odpowiednie zabezpieczanie
pieniędzy przed fałszowaniem. Za emisję banknotów i monet odpowiada bak centralny
– Narodowy Bank Polski. Od kwietnia 2014 roku NBP wprowadził do obiegu nowe banknoty 10,
6
20, 50 i 100 złotowe o bardziej wyrafinowanych zabezpieczeniach. Jeżeli dysponujesz rzutnikiem
multimedialnym możesz przedstawić np. 3 minutową prezentację nowych zabezpieczeń znajdującą się na stronie NBP:
(http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/bezpiecznepieniadze/materialy.html).
Zapytaj:

Czy może komuś z was zdarzyło się już natknąć na nowy banknot?

Jeżeli tak to jakie dostrzegliście widoczne na pierwszy rzut oka różnice między dotychczasowymi a modernizowanymi „starymi”, a „nowymi” banknotami?
7.
Prócz utrudniania fałszowania pieniędzy prowadzone są działania zmierzające do schwytania
i ukarania tych, którzy to jednak zrobią. Istnieje specjalna jednostka policji (Zespół do Zwalczania
Fałszerstw Pieniędzy w Wydziale do Zwalczania Zorganizowanej Przestępczości Kryminalnej
Centralnego Biura Śledczego Komendy Głównej Policji), której zadaniem jest chwytanie
fałszerzy. Jednostka współpracuje m.in. z Narodowym Bankiem Polskim, Ministerstwem
Finansów RP, Ministerstwem Sprawiedliwości oraz Europejskim Biurem Policji EUROPOL
i Europejskim Urzędem ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych OLAF. Sądy schwytanym
przestępcom wymierzają surowe kary. W Polsce fałszowanie pieniędzy jest uznawane za zbrodnię. Kodeks karny przewiduje nie mniej niż 5 lub 25 lat więzienia za fałszowanie pieniędzy
i od 1 do 10 lat więzienia za puszczanie takich pieniędzy w obieg. Niestety nawet to nie zniechęca niektórych przed dokonywaniem tego typu przestępstw.
Co jakiś czas policja zatrzymuje osoby, które korzystając z dostępu do coraz lepszych skanerów
i drukarek produkują „domowym sposobem banknoty”. Banknoty te zazwyczaj łatwo jest
odróżnić od oryginalnych (nie mają np. wypukłego druku, nie posiadają zabezpieczeń lub mają
nieudolne ich imitacje itd.). Przestępcom udaje się je wprowadzić do obiegu ponieważ ludzie
czasem nie zwracają uwagi na „nietypowość” otrzymanego banknotu.
8.
Na zakończenie chętnych uczniów poproś o wyjaśnienie:

Które z informacji, wniosków, jakie poznali na tej lekcji mogą być dla was użyteczne?

Na czym ta użyteczność może polegać?
7
9.
W domu zadaniem uczniów może być zajrzenie na stronę Narodowego Banku Polskiego
(www.nbp.pl/bezpiecznepieniadze) oraz przygotowanie informacji na temat nowych zabezpieczeń np. w postaci prezentacji multimedialnej.
Materiały dla nauczyciela
Rodzaje fałszerstw banknotów
1. Banknoty fałszywe - wykonane w całości przez fałszerza. Takie banknoty mogą być wykonywane poprzez wykorzystywanie np. kserokopiarek, druku offsetowego, koparek laserowych
(wówczas na banknotach może nie być wyczuwalnego pod placami pogrubienia druku, fałszerze
starają się uzyskać taki efekt poprzez wytłoczenie znaków), druku za pomocą specjalnych klisz
(rysunek na banknotach nie jest wówczas tak szczegółowy jak na oryginałach). Zdarzały się także
banknoty rysowane ręcznie! Do ich produkcji przestępcy starają się wykorzystać papier
o podobnych właściwościach do oryginalnego. Czasem udaje się im zdobyć oryginalny papier
z wytwórni lub odzyskują taki papier usuwając nadruk.
Wobec wprowadzania coraz bardziej skomplikowanych zabezpieczeń papieru fałszerze
opracowują własne sposoby ich udawania.

Fałszywy znak wodny wykonywany jest poprzez nadruk farbami o barwie zbliżonej
do barwy papieru, poprzez odbijanie suchego stempla (wówczas znak staje się wypukły)
lub umoczonego w substancji chemicznej, która zwiększa przejrzystość papieru.

Fałszywą nitkę zabezpieczającą wykonuje się poprzez nadrukowanie rysunku paska,
naklejenie paska udającego oryginalny lub paska wyciągniętego z innego banknotu.

Włókna i nitki wtopione w strukturę papieru fałszerze próbują naśladować poprzez
dorysowywanie ich, naklejanie podobnych nitek lub wykorzystywanie nitek usuniętych
z oryginalnych banknotów.

Znaki na papierze widoczne tylko w świetle ultrafioletowymi przestępcy wykonują
stosując farby fluoroscencyjne.
2.
Banknoty sfałszowane – oryginalne banknoty, na których dokonano podwyższenia
nominału np. banknot 1 dolarowy przerabia się na 100 dolarowy. Fałszerze na banknocie
zmieniają tylko cyfry i słowny opis nominału a następnie wpisują własny. Fragmenty
prawdziwego nadruku usuwane są mechanicznie (np. za pomocą gum różnej twardości,
8
pumeksu a nawet chleba) lub chemicznie (poprzez naniesienie środków, które usuwają farbę).
Następnie na banknocie dokonuje się nadruku. Ponieważ różnice pomiędzy oryginalną farbą
i użytą przez fałszerzy są widoczne postarzają oni banknoty (poprzez gięcie, brudzenie).
Źródło: Andrzej Cichy, Fałszerstwa banknotów, Szkoła Policki w Katowicach, 2001 r.,
katowice.szkolapolicji.gov.pl
9
Materiały dla uczniów
Materiał pomocniczy nr 1
Co to znaczy "ufać?"
Jak można zyskać
zaufanie?
Jak okazujemy
zaufanie?
Zaufanie
Jak można stracić
zaufanie
Jakie korzyści
przynosi nam ufanie
komuś?
Komu możemy
ufać?
Jakie straty przynosi
nam brak zaufania
komuś?
Komu jeszcze, prócz
nas, przynosi korzyści
nas, przynosi straty
nasze zaufanie?
brak naszego zaufania?
10
Co to znaczy "ufać
złotówkom"?
Jak można zyskać
zaufanie?
Jak okazujemy zaufanie
do "złotówki"?
Zaufanie
Jak można stracić
zaufanie
Jakie korzyści może
przynieść
konsumentom zaufanie
"złotówkom"?
do "złotówek"
- znaków
pieniężnych
emitowanych
przez NBP
Jakie straty może
przynieść
konsumentom brak
zaufania "złotówkom"?
Komu jeszcze, prócz konsumentów,
konsumentów, może przynieść
może przynieść straty brak zaufania
korzyści zaufanie „złotówkom”?
„złotówkom”?
11
Kodeks Karny (Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r.)
Art. 310
§ 1. Kto podrabia albo przerabia polski albo obcy pieniądz, inny środek płatniczy albo dokument
uprawniający do otrzymania sumy pieniężnej albo zawierający obowiązek wypłaty kapitału,
odsetek, udziału w zyskach albo stwierdzenie uczestnictwa w spółce lub z pieniędzy, innego
środka płatniczego albo z takiego dokumentu usuwa oznakę umorzenia, podlega karze
pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 5 albo karze 25 lat pozbawienia wolności.
§ 2. Kto pieniądz, inny środek płatniczy lub dokument określony w § 1 puszcza w obieg albo
go w takim celu przyjmuje, przechowuje, przewozi, przenosi, przesyła albo pomaga do jego
zbycia lub ukrycia, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
§ 3. W wypadku mniejszej wagi sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.
§ 4. Kto czyni przygotowania do popełnienia przestępstwa określonego w § 1 lub 2, podlega
karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
12
Tabela 1. Liczba postępowań wszczętych oraz
liczba przestępstw stwierdzonych z tytułu
art. 310 Kodeksu Karnego
Rok
Liczba wszczętych postępowań
Liczba stwierdzonych przestępstw
2013
7530
6157
2012
6897
6471
2011
6403
6138
2010
7720
7545
2009
8556
7801
2008
7804
6777
2007
7163
6673
2006
8414
8033
2005
10056
9371
2004
13087
11851
2003
13087
11554
2002
15808
11303
2001
10093
12672
2000
12409
17419
1999
15403
15071
Źródło: http://statystyka.policja.pl/
13
www.nbp.pl

Zaufanie a gospodarka, czyli jak i dlaczego NBP dba o

Transkrypt

Podobne dokumenty

O historii pieniądza, część II

IV edycja konferencji Komunikacja Rynkowa. Technologia. Relacje

zaufanie jest siłą napędową ekonomii

BEZPIECZNIE NIE TYLKO W WAKACJE

BEZPIECZNE WAKACJE Z BEST REISEN GROUP

Alchemia pieniądza - Kancelaria Prawna Skarbiec