Rola etykiet w obrocie mięsem

64
temat wydania
Rola etykiet w obrocie mięsem
Etykiety w branży mięsnej mają bardzo duże znaczenie - nie tylko ze względów informacyjnych, ale
także wizerunkowych i promocyjnych.
Postawy konsumentów wobec roli i znaczenia znakowania i etykiet nie uległy zasadniczym zmianom.
Nie od dziś też wiadomo, że odpowiednio skonstruowana reklama wpływa na decyzje zakupowe konsumentów. Klienci dość jasno i zdecydowanie określają czynniki, które przesądzają o dokonywanych
zakupach, a są nimi: data przydatności do spożycia, jakość i cena oraz marka. Widoczne przemiany
w zachowaniu i stylu życia konsumentów dotyczą
głównie poziomu i struktury spożycia. Natomiast
w procesie podejmowania decyzji o zakupie (wyborze), pojawia się kwestia wiedzy czy znajomości
produktu - nazwa producenta, data przydatności,
waga i cena wpływają na budowanie zasobu wiedzy konsumenta o produkcie i uwarunkowaniach
w procesach nabywczych.
Konsumenci chcąc uchodzić za racjonalnych, świadomych i nowoczesnych deklarują zwracanie bacznej uwagi na oznakowania na opakowaniach i etykietach. Trudno jednoznacznie powiedzieć, czy
w przypadku mięsa i jego przetworów tak naprawdę ich poszukują oraz uważają je za przesłanki wyboru. Niewątpliwie można powiedzieć, że poziom
świadomości konsumenckiej w tym zakresie rośnie wraz z upływem wieku, wzrostem poziomu
wykształcenia, co jak można sądzić wypływa bezpośrednio z edukacji konsumenckiej będącej sumą
doświadczeń zakupowych i wiedzy ogólnej. Czynnik świadomości jest niewątpliwie silnie skorelowany z rozumieniem treści informacyjnych zawieranych na opakowaniach produktów i może wpływać
na procesy zakupowe.
Jednak zachowania nabywcze konsumentów ulegają permanentnym zmianom w wyniku globalizacji
rynków, powszechności zastosowań technologii informacyjnej, rozwoju społeczeństwa, Internetu czy
kreowania nowych wartości konsumenckich jako
rezultatu procesów konkurencji w procesach ob-
rotu towarowego. Ponadto wejście Polski do Unii
Europejskiej wpłynęło na zachowania i preferencje
konsumenckie na wielu rynkach, głównie żywnościowych. Stało się to, szczególnie widoczne w zakresie nabywania i spożywania mięsa i jego przetworów.
Na rynku mięsa po stronie podaży i popytu konsumenci otrzymali możliwość poszukiwania wielu
produktów nowych, o bardzo dobrej jakości, atrakcyjnych pod względem sensorycznym i zapewniających bezpieczeństwo zdrowotne. Prowadzone badania konsumentów mięsa i jego przetworów nie
tylko w Polsce, ale także w innych krajach europejskich potwierdzają ich zainteresowanie i sprecyzowane oczekiwania względem umieszczania różnych informacji na opakowaniach. Coraz częściej
spostrzegane jest dążenie konsumentów do bycia
świadomym jakości oraz składu spożywanego mięsa i jego przetworów. Jest to wynikiem konieczności
dokonywania wyboru produktów mięsnych przez
konsumenta z szerokiej oferty rynkowej produktów
oraz postępującej edukacji rynkowej nabywców.
Na uwagę zasługuje fakt, że pojęcie jakości jest
różnie rozumiane w poszczególnych państwach.
W Europie widoczne są rozbieżności pomiędzy
państwami leżącymi na północy kontynentu, postrzegających jakość przez wymagania i standardy bezpieczeństwa zdrowej żywności (np. Anglia,
Szwecja), a jego południem (np. Włochy, Hiszpania), gdzie jakość to wyjątkowa i unikalna specyfika produktu gwarantowana jego pochodzeniem.
Natomiast w krajach pełniących rolę rzecznika wolnej konkurencji w skali globalnej (zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie i Australii) ogólne
postrzeganie jakości jest przeciwne poglądowi reprezentowanemu przez większość państw europejskich oraz odnosi się ono przede wszystkim do wypracowania własnej marki produktu, w tym jego
innowacyjności na wolnym rynku bez przeszkód
prawnych w tym zakresie.
Na świadomość konsumentów, odnośnie jakości
cd. str. 66
66
temat wydania
produktów, wpływa zakres informacji im przekazywany przez producentów. Konsumenci powinni otrzymywać taką informację o produktach
spożywczych, aby mogli dokonywać świadomego
wyboru w szerokiej ofercie rynkowej. Podkreśla
się, że przepisy w dziedzinie znakowania powinny przede wszystkim gwarantować konsumentom otrzymanie informacji o składzie, warunkach
przechowywania, sposobie użycia i innych cechach,
które decydują o wyborze produktu.
Przeprowadzone badania wśród konsumentów jednoznacznie wskazują, że znakowanie produktów
mięsnych odgrywa znaczącą rolę w konsumenckim
procesie zakupowym. Jednocześnie umieszczanie
różnorodnych informacji o produkcie na etykiecie stanowi przesłankę do wnioskowania o tym,
że znakowanie powinno być uwzględniane przez
przedsiębiorstwa uczestniczące w obrocie mięsem
w ich strategii produktu.
Ważne informacje dla konsumentów przy zakupie
mięsa i jego przetworów to:
1. data przydatności do spożycia
Zazwyczaj można się spotkać ze sformułowaniem
„Należy spożyć do” określającym termin, po upływie którego produkt spożywczy traci przydatność
do spożycia. Informację taką znaleźć można przeważnie na towarach szybko psujących się - po wskazanej dacie nie należy już spożywać produktu. Ponadto spotkać można się jeszcze ze wskazaniem
„Daty minimalnej trwałości”. Termin ten oznacza
Fot. 1. Etykiety obrazujące świeżość mięsa
zaprojektowane przez To-Genkyo
[foto: To-Genkyo]
datę, do której prawidłowo przechowywany produkt spożywczy zachowuje wszystkie swoje właściwości. Należy pamiętać o postępowaniu zgodnie
z zaleceniami producenta - informacje dotyczące
miejsca, temperatury i sposobu przechowywania
również znajdziemy na etykiecie.
Nowością na rynku są inteligentne etykiety świeżości produktów mięsnych w kształcie klepsydry (zaprojektowane przez japońską grupę projektantów
To-Genkyo). Etykieta zawiera specjalny atrament,
który zmienia kolor w zależności od ilości amoniaku emitowanego przez mięso (starsze mięso wyzwala więcej amoniaku). Podobnie jak prawdziwa
klepsydra z biegiem czasu wypełnia się piaskiem,
dolna część etykiety „wypełnia się” atramentem,
gdy mięso się starzeje. Konsumenci mogą ocenić
świeżość produktu na podstawie wyglądu etykiety.
Gdy mięso już nie nadaje się do sprzedaży, atrament
przenika bloki kodu kreskowego tak, że produkt nie
może być zeskanowany przy kasie.
2. cena produktu
Powinna być ona podana konsumentowi jako cena
brutto, to znaczy zawierać wszystkie podatki, opłaty, narzuty. Przyjęcie ustawy o przeciwdziałaniu
nieuczciwym praktykom handlowym oznacza, że
utrwalone zostało dążenie ustawodawcy - zarówno
polskiego, jak i wspólnotowego - do wyeliminowania z obrotu gospodarczego z udziałem konsumentów tak zwanych „gwiazdek”. Co do zasady, w cenie
uwidacznianej na produkcie, półce sklepowej czy
w reklamie, powinny być ujęte wszystkie jej składowe. Jedynie w drodze wyjątku - na przykład w sytuacjach, gdy na koszt towaru lub usługi wpływają
okoliczności zmienne w czasie - dopuszczalne jest
umieszczenie w reklamie wyraźnego odesłania do
innych kanałów informacyjnych, gdzie zainteresowany może poznać pełną cenę oferowanego dobra:
3. producent
Ta informacja, pośrednio wskazuje firmę/osobę fizyczną wytwarzającą lub dystrybuującą produkt
oraz miejsce i źródło pochodzenia danego produktu spożywczego.
cd. str. 68
68
temat wydania
4. skład-składniki produktu
Producenci są zobligowani do jego podawania
zgodnie z zasadą „od największego do najmniejszego”, tzn. na pierwszym miejscu podajemy składniki, których w produkcie jest najwięcej. Zwracanie
uwagi na pierwszą pozycję w składzie jest niezwykle istotne w przypadku wyrobów mięsnych. Producenci często podają procentową zawartość mięsa w produkcie, jednak wskazanie na pierwszym
miejscu MOM, czyli mięsa oddzielonego mechaniczne, nie wróży niczego dobrego. Dobry wyrób
mięsny poznamy m.in. po wysokiej zawartości samego mięsa oraz jak najmniejszej ilości sztucznych
dodatków.
Do nowości, jakie wprowadzają przepisy dotyczące znakowania żywności, można również zaliczyć
obowiązek podawania w przypadku: produktów
mięsnych, surowych wyrobów mięsnych i produktów rybołówstwa, które mogą sprawiać wrażenie,
że stanowią jeden kawałek mięsa lub ryby, dodatkowych informacji: „z połączonych kawałków mięsa” lub „z połączonych kawałków ryby”.
Innym przykładem jest wprowadzenie wymogu
podawania konkretnej rośliny, z której pochodzi
olej lub tłuszcz stosowane jako składniki w produkcie spożywczym. Do tej pory można było je znakować przez podanie w wykazie składników nazwy
kategorii, tj.: „olej roślinny”, „tłuszcz roślinny” lub
dodatkowe wskazanie konkretnego pochodzenia
roślinnego.
Wśród innych informacji obowiązkowych, które
powinny znaleźć się na opakowaniu, jest podawanie w przypadku zamrożonego mięsa, zamrożonych surowych wyrobów mięsnych i zamrożonych
nieprzetworzonych produktów rybołówstwa daty
zamrożenia lub daty pierwszego zamrożenia (w
przypadku produktów zamrażanych więcej niż
jednokrotnie). Kolejną ważną informacją, jaką
otrzyma konsument, jest wskazanie w nazwie produktów mięsnych, surowych wyrobów mięsnych
i produktów rybołówstwa zawierających dodatek
białka (w tym hydrolizatów białkowych) z różnych
źródeł zwierzęcych, informacji o obecności tych
białek i ich pochodzeniu, np. „filet z piersi kurcza-
ka parzony, wędzony z dodatkiem białka wieprzowego”.
5. źródło pochodzenia surowca
Choroba szalonych krów spowodowała zmiany wymagań prawnych związanych z oznaczaniem pochodzenia mięsa wołowego w tym mielonego mięsa
wołowego. Zgodnie z wymaganiami rozporządzenia (WE) nr 1760/2000 ustanowiony został na terenie UE obowiązek identyfikowalności i rejestracji
bydła. System ten umożliwia jednoznaczne stwierdzenie miejsca pochodzenia zwierząt, miejsca uboju oraz jego rozbioru. Artykuł 13.2 rozporządzenia
wskazuje na konieczność podania takich informacji jak: nazwę Państwa Członkowskiego lub państwa trzeciego, w którym znajduje się ta ubojnia,
numer zatwierdzenia masarni, w której dokonano
podziału mięsa na tusze lub grupy tusz oraz nazwę Państwa Członkowskiego lub państwa trzeciego, w którym znajduje się ta masarnia. Dodatkowo, zgodnie z artykułem 13.5 rozporządzenia
(WE) nr 1760/2000 istnieje obowiązek wskazania
informacji dotyczących hodowli zwierząt, takich
jak: Państwa Członkowskiego lub państwa trzeciego, w którym dane zwierzę się urodziło, wszystkich
Państw Członkowskich lub państw trzecich, w których odbywała się hodowla. Wymagania powyższe
mogą zostać podane w sposób uproszczony poprzez
umieszczenie na produkcie lub etykiecie informacji: „Pochodzenie: (nazwa Państwa Członkowskiego)”, „Pochodzenie: (nazwa państwa trzeciego)”,
Rozporządzenie (WE) nr 1760/2000 Parlamentu
Europejskiego i Rady z 17 lipca 2000 r., ustanawiające system identyfikacji i rejestracji bydła i dotyczące etykietowania wołowiny i produktów z wołowiny oraz uchylające rozporządzenie Rady (WE)
nr 820/97 w przypadku, gdy produkt pochodzi od
zwierząt urodzonych, hodowanych i ubitych w jednym kraju UE lub wszystkie powyższe wymagania
miały miejsce poza UE. Jeżeli brak jest informacji
o miejscu wykonania wszystkich etapów hodowli
w krajach trzecich oznaczenie na produkcie przyjmuje postać: „Pochodzenie: spoza WE” oraz „Ubój
w: (nazwa państwa trzeciego)”. Rozporządzenie
cd. str. 68
70
temat wydania
(UE) nr 1169/2011 w zał. XI wprowadza również
wymagania dotyczące podawania kraju pochodzenia w przypadku innych gatunków mięsa, np. świń,
owiec, kóz i drobiu. Wymagania te podlegają dwuletniemu okresowi przejściowemu.
6. masa produktu
Pakowane produkty powinny zawierać na opakowaniu lub etykiecie informację o ilości sztuk, objętości (płyny) albo masie netto, która często nie jest
adekwatna do wielkości opakowania. Waga netto
jest istotna m.in. w przypadku przetworów przechowywanych w słoikach czy soków sprzedawanych w szklanych butelkach.
7. wartość zdrowotna
W związku z rosnącym zainteresowaniem konsumentów zależnością zdrowia od diety oraz wyborem właściwej diety dostosowanej do indywidualnych potrzeb, wprowadzono obowiązek
znakowania wszystkich środków spożywczych
wartością odżywczą. Do wyjątków, zwolnionych
z tego wymogu, należą m.in. produkty nieprzetworzone, zawierające pojedynczy składnik lub
kategorię składników, drożdże, wody przeznaczone do spożycia przez ludzi, zioła, przyprawy lub
ich mieszaniny, napoje alkoholowe, sól i substytuty soli, a także żywność w opakowaniach, których
największa powierzchnia jest mniejsza niż 25 cm 2.
Czasami producenci umieszczają na etykietach
produktów oświadczenie żywieniowe. Oświadczenie żywieniowe to każda informacja sugerująca, że dany produkt spożywczy ma szczególne cechy odżywcze, np. „niski poziom cukru”, „bogaty
w błonnik”, „bez tłuszczu”, niska zawartość sodu”,
„źródło wapnia” itp. Umieszczając oświadczenie
żywieniowe, producent zobowiązany jest do podania na etykiecie wartości odżywczej. Oświadczenie
żywieniowe to informacja dobrowolnie podawana
na etykiecie produktu. Jeśli jednak producent decyduje się na jej umieszczenie, musi umieć udowodnić działanie czy właściwości produktu zakomunikowane w oświadczeniu poprzez podanie wartości
odżywczej (ilości składników pokarmowych i do-
starczanej wartości energetycznej). Na etykiecie
produktu spożywczego nie wolno umieszczać
oświadczeń zdrowotnych, które odwołują się do
szybkości obniżania masy ciała przez dany produkt, mówią o właściwościach zapobiegania chorobom ludzi, powołują się na rekomendację produktu przez konkretnych lekarzy albo sugerują, że
niespożycie produktu miałoby niekorzystny wpływ
na zdrowie.
Do pozostałych czynników decydujących o wyborze produktu możemy zaliczyć:
8. pochodzenie produktu
Określenie miejsca pochodzenia jest obecnie obowiązkowe m.in. w przypadku wołowiny i produktów z wołowiny, ryb, oliwy z oliwek, miodu, owoców i warzyw. Teraz obowiązek ten będzie dotyczył
również mięsa ze świń, owiec, kóz oraz drobiu. Ponadto informację o kraju lub miejscu pochodzenia
należy podać w przypadku, gdy brak jego wskazania mógłby wprowadzać konsumenta w błąd
w szczególności, gdy informacje towarzyszące
środkowi spożywczemu lub sama etykieta mogłyby sugerować, że dany produkt pochodzi z innego
miejsca, np. w odniesieniu do produktów, w nazwie
których wskazana jest nazwa kraju lub miejsca,
a rzeczywiste źródło ich pochodzenia jest zupełnie
inne lub w przypadku, gdy nazwa produktu jest podana w języku obcym. Nowością jest również wymóg podawania kraju lub miejsca pochodzenia
składnika podstawowego w sytuacji, gdy podany
jest kraj lub miejsce pochodzenia danego produktu, i nie jest on taki sam jak kraj lub miejsce pochodzenia podstawowego składnika. W przyszłości
może zostać podjęta decyzja o rozszerzeniu obowiązku wskazywania kraju lub miejsca pochodzenia na inne rodzaje żywności, w tym mleko i mięso wykorzystywane jako składnik, a także żywność
nieprzetworzoną.
9. ilość konserwantów itp.
Zapoznając się ze składem artykułów należy również zwrócić uwagę na sztuczne dodatki z literką
„E”. To nie tylko konserwanty, ale również barwnicd. str. 72
72
temat wydania
ki czy przeciwutleniacze, które znacząco wpływają
na smak i zapach spożywanych potraw. Jeśli poszukujemy naturalnych, zdrowych i bezpiecznych produktów wybierajmy te, które w składzie mają jak
najmniej podobnych składników, a najlepiej - nie
mają ich wcale.
Obok składu producenci zobowiązani są również
podawać informacje dotyczące zawartych w produktach alergenów. Niektórzy jasno wskazują na
brak określonych substancji. Dobrym przykładem
są produkty z linii Natura marki Nove, które nie zawierają glutenu, co podkreśla nie tylko odpowiedni
napis na etykiecie, ale również symbol przekreślonego kłosa. Dzięki temu osoby poszukujące właśnie
produktów bezglutenowych z łatwością znajdą je na
sklepowych półkach.
10.wartość energetyczna
Na etykietach środków spożywczych znajdują się
informacje o wartości energetycznej, ilości tłuszczu, kwasów tłuszczów nasyconych, węglowodanów, cukrów, białek i soli. Przy czym treść obowiązkowej informacji o wartości odżywczej może
zostać uzupełniona informacją o ilości innych
składników odżywczych. Zawartość poszczególnych elementów wartości odżywczej, oprócz formy wyrażania w przeliczeniu na 100 g lub 100 ml,
może być podana w przeliczeniu na porcję lub jednostkową ilość żywności łatwo rozpoznawalną dla
konsumenta (pod warunkiem, że na etykiecie podana jest liczba porcji lub jednostkowych ilości zawartych w opakowaniu oraz gdy informacje te są
zgodne). Dodatkowo producent, na zasadzie dobrowolności, najważniejsze elementy informacji
o wartości odżywczej, tj. wartość energetyczną,
ilość tłuszczu, nasyconych kwasów tłuszczowych,
cukrów oraz soli, może powtórzyć w głównym polu
widzenia, by pomóc konsumentom łatwo dostrzec
podstawowe informacje o wartości odżywczej produktu.
11.sposób przygotowania
Informacja w formie opisowej lub obrazkowej, in-
struuje jak postępować z produktem spożywczym,
kiedy niewłaściwe postępowanie mogłoby zagrozić
zdrowiu konsumenta.
Wyróżnione ze względu na znaczenie dla konsumenta zakresy (rodzaje) informacji nie budzą specjalnych wątpliwości jeśli chodzi o kwestię roli
i znaczenia w procesie decyzyjnym konsumenta, albowiem pozwalają mu na pełną identyfikację
produktu i jego ocenę z punktu widzenia dopasowania do jego oczekiwań tzw. wartości indywidualnych, których poszukuje. Należy jednak pamiętać, że kolejność poszczególnych determinantów
wpływających na zakup zależy od: wieku, płci,
miejsca zamieszkania, zamożności i wiedzy (świadomości) konsumentów, np.: data przydatności do
spożycia jest najistotniejsza zarówno dla kobiet jak
i dla mężczyzn, przy czym w przypadku kobiet odsetek wskazań jest wyższy niż dla mężczyzn, którzy
z kolei w większym stopniu niż kobiety wykazują
zainteresowanie producentem, natomiast w niższym stopniu składem i informacjami zdrowotnymi; bardziej zamożni konsumenci pragną mieć
możliwość poszerzenia wiedzy na temat receptury,
a tym samym dokonywać wyboru produktu zgodnie z własnym przekonaniem; dla osób o niższych
dochodach ważna jest informacja o wadze/masie
produktu.
Eksperci porównują wagę czytania etykiet produktów spożywczych do konieczności zapoznawania
się z ulotkami przy lekach. Nic w tym dziwnego
- skład tego, co jemy w dużym stopniu wpływa na
nasze zdrowie, samopoczucie, wygląd. Na pewno
nie raz kupiłeś ”wędlinę drobiową”, której większość masy stanowiło mięso wieprzowe. Warto zatem sięgać po artykuły, których opisy są jasne i dobrze widoczne. Producenci stosują różne zabiegi,
żeby sprzedać swoje produkty - to od Ciebie zależy,
co kupujesz, bądź więc świadomym konsumentem.
mgr inż. Agnieszka Starek
Literatura dostępna u autorki